장음표시 사용
11쪽
ut ipsi Molpo, quem tanti stimas, gratullimum set futurum . cum tuum nomen suo huic operi prascriptum le
get . Accipe igitur , Vir Nobilissime, hune quem Tibi
in mea observantia testimonium ossero Vol na Psychologia Empirica tomum, simulque me humaniter complectens, perfice, ut omnes intelligant, Te non tam IVOL
12쪽
Sychologiae primam panem in lueem proserimus
quam Empiricam appellare suevimus, propterea quod de anima tradit, quae experientia magistra addiscuntur, eruendo notiones ex iis, quae inninbismetipsis observamus. Disciplina haec utilitates longe maximas spondet. Explicantur in ea facultates animae humanae singulae, quibus uti mur tum in rebus cognoscendis, tum in rebus gerendis, tum in actionibus liberis determinandis. Logica docet usum ficultatis cognoscendi, praesertim superioris, quem intellectum dicimus, in certa rerum cognitione comparanda. Quamobrem si quis ea, quae in Logica traduntur, intimius perspicere voluerit, ei facem praeferet doctrina de facultate cognoscendi, ejus praesertim parte superiori. Non inauem ideo operam sumet, qui, ubi probe cognita atque perspecta habue-
13쪽
rit, quae prima Psychologiae empiricae parte, de facultatis cognoscendi
parte tam in seriore, quam superiore docemus, Logicae inprimis the riam omnem accuratae discussioni subjicit: animadvertet enim lucem inexpectatam, qua praecepta ejus perfusa plenius ae intimius intelliguntur, &lioris multo usus agnoscuntur, quam antea videbantur, ubi mens se ipsam adhuc veluti per nebulam quandam intuebaturis Usum facultatis cognoscendi expendit quoque Ars inveniendi, eumque faci Ie principem. Quamobrem in hac certo tramite progredi non licet, nisi instat fili Aria ne i sit Psychologiae de facultate theoria. Traditur nempe ibidem modus i vestigandi veritatem nobis adhuc incognitam tum recto usu facultatis inferioris, tum facultatis superioris, tum per utriusque rite celebratum connubium . Utramque igitur facultatis cognoscendi partem penitus perspectam habere debet, qui in arte inveniendi apertis oculis videre nec talpa coecior esse debet. Singularem facultatum animae ulum docet Logica probabilium, eumque utilitatis longe maximar. Quamobrem quando haec philosophiae pars longe utilissima excoletur, non minus is, qui eidem in formam artis redigendae studebit, verum etiam ceteri, qui praeceptis ejusdem rite intelligendis ac ad usum transferendis Operam navabunt ,
non aliis utentur perspicillis , nisi quae Psychologia empirica suppeditat , ubi in singulis dignoscendis & agnoscendis acumen suum desiderari non Patientur. Rectam actionum liberarum directionem philosophia moralis monstrat. Nullus itaque est in hac nobilissima philosophiae parte, qui facultatis animae humanae omnes nondum a facie novit. Non alia profecto causa est, quod hactenus philophi omnem virtutum ae morum praxin ad artis formam non redegerint, quam quod minime perspexerint, quom do per leges, quas sequuntur facultates animae, eaedem arbitrio nostr subjiciantur, earundemque usu actiones liberae eo dirigantur, quo te dere debent, ut adeo singularum actionum humanarum determinationes atque directones per constantes quasdam leges non minus intelligibili modo explicentur & ex natura animae a priori deducantur, quam in Physica aftiones corporum ac pendentes inde mutationes in universo hodie explicari solent. oculatam faciemus fidem, quando Metaphysica absoluta, & jure naturali ad umbilicum perducto, Ethicam methodo nostra pertractabimus. Tum vel fugitivo oculo eam percurrenti patebit, quantus sit Psychologiae empirrcar in praxi morum usus - Imo idem jam elucescet in Philosophia praehia universiali, in qua generalem illius praxeos theoriam tradituri sumus. Habet etiam usum Psychologia empirica insignem, sed hactenus non animadversum in ipsa notione juris naturalis &obligationis naturalis investiganda & evolvenda equi denuo ex Philosophia practica versali elucescet. Imo in Jure naturali nobilissima pars officiorum erga
se ipsum, quae scilicet ossicia erg3 animam complectitur, nondum perspectis
14쪽
penitus animae facultatibus rite constitui nequit: id quod ex Corpore I ris naturalis, quale locupletissimum daturi sumus, abunde patebit. Inprimis autem in parte philosophiae moralis semiotica, quae Ars conjectandi hominum mores dici suevit, inexpectatum praestat usum Psychol gia empirica: id quod luculenter constabit, ubi fundamenta hujus Artis in Philosophia practica universali excitabimus & in Philosophia morali designis virtutum ac vitiorum trademus, quae ad interiorem mentis statum divinandum conducunt. De rebus gerendis Politica agit. Nos doctrinam
civilem ex iure naturali & philosophia morali tanquam principiis propioribus deducimus. Quamobrem cum multus sit Psychologiae in Iure naturae ac Philosophia morali usus, mediantibus praeceptis Juris naturalis atque Ethicae in philosophiam moralem redundat. Enimvero non opus est ut ad usum hunc mediatum provocemus; habet enim usum immediatum maxime praeclarum in philosophia civili, non modo ubi de cura Principis circa animam subditorum agitur, verum etiam in aliis ejus capitibus: quemadmodum palam erit, ubi Politicam luci publicae exposituri sumus. Restat usus prorsus eximius, qui solus Psychologiam empiricam commendare, imo in dispensabilem ejus necessitatem commonstrare poterat, nimirum is qui in Theologia naturali conspicitur. Quando enim eam luci publicae exposituri sumus, palam erit nisi notionibus distinctis facultatum mentis praesuppositis ad distinctas attributorum divinorum notiones perveniri haud quaquam posse. Quantum Vero intersit ut eorundem notiones distinctas possideamus, tum dilucide constabit, quando in Iure naturali de ossiciis erga Deum, in philosophia morali de pietate ceterisque virtutibus ilicologicis,in Teleologia de Deo ex Operibus naturae cognoscendo &in ipsa Theologia naturali de methodo in hac cognitione observanda acturi sumus. Quae de usu Psychologiae empiricae disseruimus, non in
eorum numerum referenda sunt, quae magis optanda, quam speranda videntur: neque enim loquimur nisi experta. Ac ideo provido consilio Psychologiam empiricam a rationali sejungere placuit, ut inconcussa maneant tam arduae molis fundamenta. Cum enim in Psychologia rationalinaturam mentis humanae acessentiam explicemus, & inde eorum, quae in mente observantur, rationem a priori eliciamus, novo quodam & invidendo aula; in historia autem literaria peregrinus ac hospes sit necesse est, qui ignoret eum regnare in orbe erudito morem , ut quae noviter detecta
sunt non admittantur, nisi postquam per aliquod temporis spatium impugnata , in invidiam adducta&extirpationi proxima fuerint: fundamenta doctrinarum generi humano utilissimarum ne ad speciem quidem labefactari consultum duximus. Quamobrem si quis hebetioris fuerit ingenii , quam ut Psychologiam rationalem capiat; is eadem seposita, imo si libuerit damnata ad philosophiam practicam statim progrediatur certo persuasus Diqiti sed by Corale
15쪽
suasus se non minus inoffenso tramite per spatiosum illius eampum pro fressurum, quam cui hoc datum fuerit ut animam suam a priori cognoscat. Quamvis vero in Psychologia empirica non tradamus nisi quae certa experientiae fide constant & quae unusquisque in seipso experiri potest ,
modo facultates suas ad eum gradum evexerit, ut ad exercitia huc requi-sta fuerint aptae ; hoc tamen non obstante methodi nostrae leges secuti ominnem doctrinam in eum ordinem digessimus, ut alia ex aliis deducantur &sequentia ex antecedentibus demonstrentur. Id inprimis necessarium esse duximus, ut evidenter constaret, propositiones singulas esse rite determinatas & definitiones iis demonstrandis sufficere, quae inde demonstrari debent, consequenter utrasque esse principia ad ratiocinandum utilia ac in disciplinis ceteris cum fructu adhibenda. Ut vero alia ex aliis deduci possent, singulas facultates eo ordine explicavimus, quo in modificationibus animae sese exerunt. Atque hoc nomine non modo facultatum cogn scendi contemplamur, antequam ad facultatem appetendi considerandam pedem promovemus I verum etiam utriusque partem in seriorem a sup riori accurate distinguimus, & in explicanda utraque ab inferiori ad superiorem eodem tramite progredimur, quo in exercitio facultatum ab illa ad hanc continuus fit progressus. Taceo cetera, quae ex ipsa lectione rectius innotescunt. Ceterum qui in posterum tantorum, quos praedicavi,
fructuum participes fieri voluerint, in Psychologia empirica assidui sint, donec in notionibus, quas familiares experiuntur, plenissima luce frua tur, quam lectori discendi animo accedenti animitus apprecamur. Dabam Marburgi Cattorum d. I9. Aprilis 173 a.
16쪽
Θcialogia empirica est scientia stabiliendi principia
per experientiam, unde ratio redditur eorum ,
quae in anima humana fiunt. Psychologiae empiricae definitionem iam dedimus in Dis curis praeli minari Logicae praemiiso F. Hi i . Non uimus
quoque ibidem nu I. laxa, cura Psychologia rationali eamdi stinguamus. Principia Psycholosiae, quae a posteriori stabiliuntur, maximam habent per universam philosophiam practi eam, imo per omnem quoque Theologiam tam naturalem , quam revelatam, utilitatem. Quamobrem cum in Psycho logia rationalr tradantur , quae, cum principiis nondum obis viis nitant ne, in disputationem adducuntur ἔ ea, quae veritatibus arduis tanquam landa mentum substerni debent, ab illia leparari conveuiebat. Sod de iis, quae jam alibi legi
Possunt, plura non dicimus at a
Quoniam in Psychologia empirica per experientiam stabiliuntur ea, quae de anima humana traduntur cf. I. j , ea autem eXperimur , quae ad perceptiones nostras attenti cognoscimus S. 66ψ Log. ; quae ad ' λ- intain empirieam spectant, attentione ad ea facta, quin nobis consciis in anima nostra sunt, innotescunt.
Propositio haec duplicem habet usum . Etenim hinc primo liquet , quomodo ad eogni tionem eorum perveniatur , qua in Psychologia empirica docentur: id quod Inventori bus prodest. Secundo autem ex eo intelligitur, quomodo ea , quae in Psychologia empirica traduntur, c rite intelligi, & ad examen revocari pollint: id quod eos juvat , qui certam rerum pischologiearum notitiam sibi comparare studeat. Nimirum iotiones' pir
17쪽
chologicas inventurus id agere debet, ut anima plurimas operationes ex se elicere possit ita enim multorum experiundorum aderit occasio . Ab iis enim, quae fiunt in anima , colligimus, quae fieri potant eaque ad notiones determinatas revocamus . Quae vero in Psychologia traduntur, ea ut in se experiatur, vel in talia, quae experitur, resolvat, v ram dare debet , qui verbis respondentes notiones habere dc de earum veritate certus esse voluerit. Ex ipIa autem tractatione constabit, quod hoc studium quovis pacto ipsi-met juvemus .
Hisbitur Quoniam in Psychologia traduntur , quae experientia magistracatis- innoteicunt ar. I P , ea vero singularia sunt g. 66s Log. , cum, si σμ quae in Philosophia docentur , cujus pars Psychologia empirica est Ah, - 111 mc. praesim. , accuratis definitionibus explicari s. raso Disc. praelim. & ad propositiones determinatas revocari debeant f S.
Has reis III Disc. prae m. I Demara ' bologiae empiricae inventarus pollerequisitas. debet habita ea, Prae experimar, ad definitiones aecuratas ct ad propositi nes determinatas revorandi et qualem habitum possibilem esse constat
Haec non una de causa monemus. Etenim ad hoc conducit, ne quis se huic labori parem existimet , qui tamen eidem maxime impar est, irrito successu tantum opus aggressurus . Deinde hinc intelligimus , cur Psychologia hactenus propemodum deserta tuerit ac parum eaculta . Docemur denique ad notiones psychologicat inveniendas plurimum ad lumentum afferre notiones ontologicas , qukles esse directrices in noti nibus universalibus eruendis in Horis subsecivis Α. 729. Tri vern. n. 4. s. dc seqq. ostendimus .
PBAE logia rationali ratio reddenda est eorum , quae in anima nostra fiunt v/ς I 38. 3r Dise. praelim. . Enimvero in Psychologia empirica stabis ui his' jiuntur principia , unde ratio redditur eorum , quae in anima hu-
ι mana fiunt S. I 2 . Ergo Psychologia empirica principia suppedi
Hinc jam alias c -ν. s. III Dis Daelim. monuimus , Psychologiam empiricam Phyficae experimentali respondere . Constat enim Physcam quoque experimentalem dogmaticae principia suppeditare . 'Quemadmodum itaque Physcae experimentarili indesellam ope tam navare debet , qui rerum naturalium cognitionem veram curae cordique habet ι ita etiam in Psychologia empirica assiduus sit necesse est , qui certam animae cognitionem desiderat . Patebit vero in progressu plura de anima humana certo cognosci posse, quam vulgo existimetur , fi Psychologia empirica rute excolatur.
- S. s. Usus mstilogia empirica instrvis examina is ct confirmandis sis , quae δειώ π. avisa humana a priori emuntur . Quoniam enim in Psychologia empirica ea traduntur , quae attentione ad ea facta , quae nobis consciis in anima nostra fiunt c S. a 2, cognoscuntur ; si qua de anima huma- .
na a priori eruta fuere , cum iis conserenda suat, quae in Psych logia Disisti by GOoste
18쪽
logia empirica per experientiam stabiliuntur . Quodsi enim eum iis.
dem eadem sunt uel consentiunt , ea veritati consentanea esse dubiatari nequit: sin vero eisdem repugnant, ea a veritate abhorrere palam est S. s67 Log. I. Quodsi in Psychologia empirica nondum re peritur , quod a priori de anima fuit evictum ι beneficio aliorum , auae in Psychologia empirica traduntur , attentio ad mentem n ram dirigenda & in eo defigenda , quod eidem respondere debet ,
ut appareat, utrum eidem conveniat, nec ne . Et fi quid oceurrat, quod ad observationem reduci nequit 3 videre licet , num cum eo ,
ruod ex principio in Psychologia empirica stabilito eonsequitur, idem
i, vel num ex eo, quod a priori erutum, sequatur aliquid in Psy-ehologia empirica stabilitum . Apparet itaque Psychologiam empir, cam inservire examinandis atque confirmanais iis, quae de anima humana a priori eruuntur.
Atque in eo Psychologia empirica denuo convenit cum Physica experimentaIi aetenim experimentis quoque utimur tanquam examinibus dogmatum physicorum sfive ex kliis experimentis , sive ex his , quae ex aliis experimentis deducta fuere, porro erutis. Psychologia rationalis tradit ea, quae a priori de anima innotescunt . 38. DF. praeiam. . Quamobrem patet, Psychologiam rationalem promovere incredimentum empiricae, etfi ex ea principia mutuetur e cum foenore enim reddit, quod in ea mutuatum fuerat . Equidem non impossibile videtur, ni ea absque Psychologiae rationalis auxilio a posteriori ex observationibus deriventur; enimvero id commode fieri non posse ipso facio docemur . Deficit attentio ad observationes , fine qua advertere non datur, quae in anima fiunt. veritates a priori deductae nos commonefaciunt e rum , quae obtervari debent , & alias cogitationem nostram effugiunt . Eaedem mmdum insinuant, sine quo eorum , quae in nobis contingunt, conscii esse non possumus . Experta loquimur , quae illi quoque experturi sunt , qui in Psychologicis notion iuuasibi familiaribus reddendis operam collocabunt . Imitatur ea in re Psychologus Astronomum , qui ex observationibus eruit theoriam , & theoriam, quam eruit, per o servationes denuo comprobat , ac ope theoriae aὸ observationes deducitur . quae alias
eogitationem ipsius minime subiissent . Atque ideo in Psychologia rationali intersere tur demonstrationibus , quae ad empiricam referri debebant . Et , ubi Psychologia empirica conditur, ubi rationalis iam exculta, plurimis principiis locupletari poteri, ruae alias aegre in eadem locum habitura fuissent. optime igitur fibi eonsulit, qui stulum Psychologiae rationalis eum empirica constanter conjungit , etsi a sultum nobis
Pseialogia empirica principia tradit iuri naturasi . In iure natu a- γυIi demonstratur, quaenam actiones sint malae, quaenam bonae g. 68 PBςb D e. praelim. . Constat vero ex iis , quae de jure naturali & gentium dicta sunt in Horis subsecivis A. I 729 Trim. brum. n. II. S. 6. -- . Is, ac suo tempore evidentius demonstrabitur in Philosophia practica iis i. universali , atque ex ipso Juris naturalis systemate apparebit , rati
nem actionum , cur bonae atque malae sint , a natura humana des mi , consequenter etiam ab iis , quae menti humanae insunt. Quare
cum in Psychologia empirica contineantur , quae nobis consciis in A x anima Diuitiam by Coos l
19쪽
anima nostra fiunt c s. a P s ex iis quoque desumendas esse rationes actionum intrinsece bonarum , vel malarum apparet Psychologia igiatur principia juri naturali tradit S. 866 Ontu. .
tinet id inprimis in ossiciis hominis ero animam suam z I
I. DUIM ridicialogia e visa inseruit Theologiae naruralῖ rique principia D κ dem dP. In Theologia enim naturali agimus de Deo , ejusque adeo attrib p. ' θ iis c IT Disc. melim. 9 - ostendemus autem in TheoIogia natur j., isti ' Γ, n notiones attributorum divinorum pervenire, quatenus no Irines eorum , quae menti humanae insunt , ab impersectionibus seu limitationibus liberamus . Quoniam itaque in Psychologia empirica traduntur notiones distinctae eorum , quorum mens sibi in se conscia esse potest i S. a ; in formandis notionibus attributorum divinorum Theologiae .naturalis cultorem juvat , adeoque Theologiae naturali
Enimvero quoniam in Psychologia empirica , ut modo diximus , notiones distinctae traduntur eorum , quae menti humanae insunt ab ita principia generalia abstrahere licet de omni ente , quod fimili tudinem quandam cum anima habet, quanta scilicet ad genus quosdam consti tuendum lassicit f. 7 Io LM. , hoc est, de Spiritu in genere. Quare cum etiam Deus Spiritus fit, quemadmodum in Theologia natura Ii demonstrabitur 9 ad eum quoque principia ista applicari pos sunt s. 3 6 Log. . Psychologia itaque empirica Theologiae naturali principia tradit.
Hinc intelligitur Theologiam naturaIem muItis deis stibus Iaborare debere , nisi Psyehologia empirica probe fuerit exculta. Quo profundius in hae versatus sueris, eo uberiorem ita tua lucem experieris. Notiones enim attributorum diuiuorum fiunt distiniactae ac determinatae, & tunc ad ratiocinandum utiles: id quod non modo in omni phi-Iosopbia practica Se Theologia naturali expetimentiai , verum etiam in ipsa Theologi revela λ usum multiplic habet.
g. 8.L ses is MAgia empirica fissosophiae praestrae priscj a tratat. Demonstrati phises nem iam dedimus cf. ya Disic. praelim. , cum ostenderemus, philasO- , .a, phiam practicam ex Metapbysica principia petere debere, si in ea omnia demonstranda sint: quam adeo ibidem video
Non alia profecto ratio est quam Psychologiae empiricae neglactus , quod in Ethim praesertim praxis virtutum colendarum dc vitiorum fugendorum prorsus tuerit deserta. Quaecunque enim de ea dici possunt , ad appetitum determinandum reri deunt et in appetitus autem determinatronem Omnes omnino perceptiones influunt . Quamobrem quae in Psychologia de appetitus determinatione stabiliuntur prine ipia , ea in Ethica ad casus metales translatantur . Aliam longe faciem induit omnis moram philosophia , ubi luce Psychologiae collustratur , tumque demum iudicium cer tum neri potest , quousque virtutes in poteitate sint de quaeuam nos ab earum culis tura arceant . Imo' quae de piniosophia morali evicimus , ad ipsam quoque Theopo-
20쪽
iam moralem applieari possunt ac debent . Non liberabuntur libri , qui de ea scrubuntur, a sterilitate , nisi ubi Psychologiae periti ad eam in systema redigendam ani. mum appellent r id quod non simplici vice me monuisse memini. Clarius autem luee
intelligentur, ubi philosophiae moralis systema ex principiis Psychologicis a priori de
Poebologia empisita principia tradit Logicae. Demonstrationem denuo inis, dedimus, cum ostenderemus, quaenam Logica principia habeat cS. 89 Leica. Disc. praelim. : quam adeo ibidem vide.
Nimirum si rationem a priori reddere velis regularum logicarum , ad ea recur rendum , quae de Levitate cognoscendi in Psychologia traduntur . Quamobrem etiam Logicam demonstrativa methodo tradituri , de tribus mentis operationibus , noti num differentia formali terminorumque usu tradi damus, quae in Psyehologia empiriaca sedem propriam habent, de passim per eam deprehendes principia ex Psychologia empirica mutuata . Logicae igitur tanto uberiorem lucem affundi deprehendes , quo penitius in Psychologia mentem humanam inspexeris . Possent alia bene multa de utilitate Pischologiae empiricae tradi i sed haec sussicere possunt ad culturam Psychologiae iis persuadendam , quibus certa Dei ac sui cognitio virtutisque studium curae eordique est . Et ea fini nonnulla repetere libuit , quae ex Discursu praeliminari Praei upponi poterant. S. IO.
Stussium ridichologiae empiricae animum sciendi cupidum multa volupta- 'Io te perfundit o voluptatis capacem reddit, quae alias in ipsum non caderet. ptas sim Etenim Psychologia empirica ea tradit , quae nobis consciis in anima dii psi- nostra fiunt g. χ . Quare cum animus sciendi cupidus ex cognitione cbo UM.
acquisita voluptatem percipiat; ex sui inprimis cognitione certa voluptatem percipere debet, consequenter cum animae cognitio ex Psycho
logia empirica acquisita certa sit F. s67 LQ. , ex studio psychologia
co voluptatem percipere debet. Quoniam in Psychologia empirica cognoscimus principia, unde ratio eorum, quae in anima humana fiunt, redditur S. I , ratio vero eorum, quae enti insunt, vel inesse possunt, ex ipsius essentia tandem petitur S. I 67 Iol. I in ea cognoscimus, tum quae in numero essentialium sunt, tum quae rationem suam in iis habent. Iam vero qui novit ea, quae menti humanae sunt, multo rectius de persectione mentis judicarσvalet quam alter, qui eadem ignorat: id quod per se patet. Quare cum in serius ostendatur ex sensu perfectionis percipi voluptatem eamquC .esse tanto majorem, quanto profundius perfectionem timeris; per studium psychologicum animus hominis capax redditur voluptatis , quae
Constat ex Horis sublacivis R. 3719. Trimestr. aest. n. I. 3c Trim. Autum. n. I. & A. I73o Dim. Brum. n. I. & Trim. Uern. n. I. sinceram illam voluptatem , quae homines maxime decet , esse eam , quae ex cognitione veritatis tam naturali 1, qu1m revelatae, virtutisque tam naturalis , quam christi ais percipitur. Hanc igitu
voluptatem ut plenius ac certius percipiamus , Pischologiae studio obtinetur . Quoniam vera hominis felicitas , quae in hac terra in ipsum cadit, in perceptione istius voluptatis