장음표시 사용
41쪽
I. 7 I. Facultas tangendi, sive Tactus est facultas percipiendi qualitates &quantitatem corporum, convenienter mutationi, quam per contactum corporis nostri in eodem producunt.
Istiusmodi qualitates sunt asperitas, laevitas a durities a mollities, gravitas. Tacta etiam discernuntur no nulla, quae visu alias discerni solent, veluti figurae & magnitudo rutut hic perceptiones aliae sociae suppetias ferλnt , veluti in discernendis figuria perceptia motus digitorum vel manus iuxta ductum perimetri.
Sensatio una fortior dicitur altera, quae majorem claritatis gradum habet, seu cujus nobis magis conscii sumus quam alterius. Idem intelligeq*- estertione luminis solatis , quam lunaris, a domue in m. in i eas. sensatio sortior, quam in posteriori. Similiter malor claritas est in faetore a sae, quam lilior catorum I adeoque in illo casu sensatio fortior , quam in hoc est. y. TS
Sensatis una debilior est altera , quae minorem claritatis gradum habet, seu cujus nobis minus conscii sumus quam alterius. Idem intelligitur de P b, 2 ti lii Dreeptione luminis lunaris, quam solaris, adeoque illa d
bilior hae altera. Similiter in Perceptione Raetoris liliorum contritorum minor est claritas, quam in perceptione laetoris Mae foetidae , adeoque illa hac altera debilior est .
Sensatio fortἰον obseurat ibiliorem, ita ut subinde debiliorem prorsus non apprecipiamus. Lumen Solis atque Lunae quando simul percipimus, Luna instar tenuis cujusdam nubecular pallet. Luminis solaris perceptio clarior est perceptione lunaris, consequenter illa fortior S. 7 9, hare debilior S. s 2 ; quemadmodum nobis innotescit, si comparemus objecta lumine lunari perfusa cum objectis lumine solari collustratis. Quare cum interdiu lumen Lunae palleat, quod noctu solum perceptum satis clarum deprehenditur ; sensatio sortior obscurat debiliorem. Similiter lumen stellarum noctu satis clare percipitur , ast interdiu lumine solari vel luce diurna oc los occupante adeo obscure percipitur, ut ejus nobis prorsus non simus co scit, consequenter omnis cesset apperceptio I. as . Sensatio luminis solaris multo fortior est sensatione luminis stellarum S. 7 . Quare denuo patet, sensationem debiliorem obscurari a sertiori, & quidem ita ut debili rem prorsus non appercipiamus. Idem obtinet in sensationibus aliis. Ita quilibet experitur verba loquentis non percipi prae sonitu campanarum. Est autem sonitus campanarum sonus vehementior voce loquentis , atque adeo ille clarius hac percipit ur. Quoniam itaque illa sensatio fortior , haec debilior S. 7 7 s); sensatio fortior in auditu quoque debiliorem obscurat. Similiter sapor unus impedit, ne alium percipiamus . Et in vulgus notum est odore gravi essici, ne suetorem clare percipiamus. In uir qu Diqitigod by Gooste
42쪽
que autem casu denuo ut ante colligitur, sensationem sortiorem obscurare debiliorem.
Magnum principium experientiae est proposit io praelans . quam ideo in serius ad mal rem universalitatis gradum evehemus. Usus in moralibus amplissimus est , quemadmodum suo tempore constabit. In arte quoque inveniendi non postremum sibi locum vindicat. In Physicia palsbit ratio a priori, quatenu3 sentationes per mutationes in organis lan iis sunt explicabiles . Ceter m propositionis praelantis in casu speciali utilitatem olim agnovere Onici, quibus in propositionum a posteriori stabilitarum numero sui tr lumen vehemens visibilia quaedλm obscurare , veluti lucem debiliorem, seu quando lux debilis cum forti coniungitur, quemadmodum videre est apud Alli genum Opticae lib. I. n. 32 f. ho ex editione RHateri . Principium vem istud opticum universalius effeeit optica lib. a. u. , dum ita enunciat i visibile malus ossicit minori. Uisio multum valet ad lentatione omnes, imo porro ad perceptiones ac notiones Omnes penitius intelligendas. visio enim senias Itonis species est, adeoque cum ceteris sub eodem genere contentis communia habere de hei llai PMοι. . Similiter sensatio perceptionum quaedam species est s. ε 3, atque adeo denuo eum ceteris percepticia ibus communia hahere debet F. cIν. On-. . Et eodem modo patet, notionibus quoque communia esse debere cum perceptionibus. Unde eonse-q uens est, a visione abstrahi posse, quae omni sensationi, imo perceptioni ae notioni omni respondent . Exemplum habemus in differentia perceptionum, quod aliae fini clara , aliae scurae, aliae distincta, aliae confusae. Etenim ex Elementis Opticae ἄ-lidis apparet , jam Nim visionem distributam esse in claram Zc obscuram , & claram subdivisam in consulam atque distinctam. Ad notiones quoad rem ipsam illam differentiam applicavit m I
νἐ-ωr Magnas, e Capue inorum familia, in Logica: Car m vero etiam nomrna retinuit. Utriusque vestigia secutus est Iea--s , qui multum tribuit acumini Haroiani Magni, ter minis cum cariesio assumtis ad ungens notiones Hauriani definitioni hus Eaclideis apud Hὸν x ilium in Cursu Mathematico coninmientes. Nos differentiam illam admisimus & eius multiplicem Iam in Logica usuin fecimus, atque ad ulteriorem in Psychologia, Philos phia morali & Arte inveniendi transferemus, Ob rationes modo fusius inculcatas, scilicet quos deprehenderimus, notionibus visionis obscurae , clarae, confusa, distinctae inesse generales, aut eas potius ad generales revocari mise , atque hasce generales convenire ad amussim eum explicationibus misνiam a Ie his in Actis Eruditorum A. I 624 p. 337 proposita s , idem lac uti, fi nec maloianua , nec Zeu- - ante de eo cogitasset , nec carie- s terminos opticorum ad omnem cognitionem promiscue transtulisset, quoniam n is in more positum fuit a prima iuventute lcrutari universalia, quae notionibus Mathematicorum eorumque methodo tu sunt , atque eadem ad Logicam praeficiendam & mentem humanam eognoscendam applicare. Non vero invidemus aliis laudem suam, si qui ante nos viventes vel ea perspexerunt, quae proprio Marte fuimus assecuti, ut lubenter aliis accepta reseramus etiam ea, quae nobis debemus, modo nobis constet de eo, quid senserant alii.
Obie tum sensibilo vel etiam Sensibile simpliciter dicitur, quod sensu Sosibi- percipi potest, seu, quod in organo senisi io aliquo efficere potest muta- lis desi
tionem, per quam eidem in mente respondens perceptio explicari potest 'cy. 67 . Unde porro liquet, quid in specie dicatur visebile, istissibile, odorabile gustabile, tactile .
Probe hic notandum est , quod jam ex antecedentibus claret, sensibilia triplici modo considerari posse , vel quatenus insunt obiecto, vel quatenus mutationem inserunt in orga. no sensorio, vel quatenus denique percipiuntur ab anima. Hic sensibile tertio modo conis fideratur, eum iam aliud non intendamus, nisi ut doceamus, quomodo a mente percipiantur obiecta mutationem organis senistiis actione sua inducentia.
g. 78. Anima insensationibur suis Ubil immutare potest , nec unam alteri pro arbi- Formatris substituere valet, dum objectum sensibile in organum sensorium agit. Eta perce-D a enim Prionum Disis sed by GO Ie
43쪽
ob apbia enim sensationum ratio continetur in mutationibus, quae organis sens tris avia r iis ab objectis s ensibilibus inducuntur F. 61 ), adeoque positis istis mum et inde- tationibus ponuntur & ipsar cf. II 8 Onrol. . Quoties itaque eadem mu-Fς tatio in organo accidit & quamdiu eadem mutatio in organo subsistit, tamdiu quoque perceptio eadem S. I 89 Ontol. 9 . Fieri igitur nequit, ut anima in sensatione 1eu perceptione objecti sensibilis pro arbitrio suo
unam pro altera substituat, vel integram aliam esse jubeat, consequenter in sensationibus suis nihil immutare potest , nec integram mutare
valet, dum objectum aliquod sensibile in organum selisorium agit S.
29o Ontol. 2. Idem etiam sic ostenditur. Ratio sensationum continetur in mutati ne, quam objectum sensibile organo sensorio inducit 96s , conseque ter dum mutatio in organo contingit, sensatio in mente necessario est β. 298 Ontol. , de quidem haec potius dc talis, quam alia car. 16 Ontol. I. Qitare cum absolute necessarium in se immutabile sit, hypothetice autem necessiarium tamdiu mutari nequeat, quamdiu salva est conditio , sub qua necessatium S. 3 as Ontia. γέ sensationes vero vel absolute, vel hypothetice necessariae esse debeant per demonstrata; eaedem tamdiu mutari nequeunt, quamdiu salva est mutatio in organo , consequenter fieri nequit, ut, muta tione in organo cadem atque immutata permanente, anima quidpiam ita sensatione immutet . Idem etiam patet a posteriori. Si fragor tormenti aurem serit , minime efficere potes, ut ejus loco percipias sonum bIandiorem. Si foetor nares occupat, efficere nullo modo potes, ut vel eIus loco odorem suavem,
vel foetorem saltem minus molestum percipias. Si ex data quadam distantia objectum quoddam adspicias, tui non est arbitrii, an majus, an V ro minus; an hisce potius, quam aliis qualitatibus praeditum objectum sentire velis. Nihil igitur in sensationibus mutare vales, sed tales utique
admittere debes, quales te inconsulto oriuntur.
Nemo non lioc in se experitur, & qui senistaenum dependentiam a mutationibus in organo sensorio per spuit, atque adeo agnoscit illas per has intelligibili modo explicabiles vile; is at unde quoque convincitur de veritate prosinsit ion is livus a priori: quem in finem
addidimus demonstrationem, cum pro instituto nostro lustiuere videretur, ut cama PDR rrori stabiliremus. Judicent vero polleri, quid leniendum si de hominibus ta talem omnium rerum necelsita: em ad de: fructionum libertatis animae plenariam cum exersione omnis religionis , virtutis, luliiciae, ac societatis civilis tendentem hinc esculpentibus mihique tanquam cr naen obiae lentibus, ut ad criminat tones responsurus proferre non potuerim , nisi quae male lanos deridendos propinarent a partium stlidio remotis. Ceterum propositio haec , quemadmodum ceterae omnes, suum habet in praxi morali usum. Eteni in cum adii nes nostras secundum rationem di gere iubeamur , Obitacula nobis obiiciunt seu lus: id quod
suo loco distinctius ex lxaturi sumus. Quamobrem impedimenta ilia remoturi probe nosse debemus, quantum tensationes ab arbitrio nostro pendeant , de quousque anima nullam prorius in easdem potestatem trabeat. Iri praesente igitur propositione docemus, quod sorma sensationum sit ab arbitrioatu e prorius sadcpendens, nec eidem competat potestas in ea quidpiam immutandi .
44쪽
Si objectum bensibile in organum sensiorium rite eonstitutum agit I necessa- Coeriario sentimus, fu in animae potestate positum non est, utrum velit sentire, nee flentiaene. Id patet uni cuivis ad obviam quovis momento experientiam atten- mμ σἔ
denti . Etenim si objectum visibile in oculos apertos radios immittit ;arbitrii tui non est, utrum istud videre velis, necne; sed necessario idem seriistis
vides, sive velis, sive nolis. Similiter si sonus inaures illabitur; arbi- mim ne trii tui non est, utrum audire velis, nec ne; sed necessario audis, sive cegmas. velis, sive nolis. Si effluvia odorifera nares assiciunt, vel cibus comminutus & saliva perfusus linguam contingit; arbitrii tui non est, utrum Odorem, vel saporem percipere Velis, nec nes sed utrumque necessario percipis , sive velis, sive nolis. Eodem modo si manum fronti admoves; arbitrii tui non est, utrum tactum percipere velis, necne; sed frontem manu tangi necessario sentis, sive velis, sive nolis. Nullus igitur datur senissus, in quo veritas propositionis praesentis experimento in te ipso facto
Idem tamen vi antecedentium a priori quoque ostenditur. Etenim inmutatione, quam objectum sensibile organo inducit, continetur ratio sussiciens sensationum S. 6s . Quamobrem si mutatio in organo sensorio accidit; mens quoque necessario sentit I. 298 Onto P, consequenter in arbitrio ipsius positum non ost, utrum sentire velit, nec ne .
Qualis sit ista coexistentiae mutationum in organo sensorio & perceptionum in anima necessitas , an absoluta , an hypothetica, in praetenti definiri minime potest. Quaestio altioris ndaginis est, utpote a commercio inter mentem di corpus intercedente tota pendens. Parum autem resert rei pectu liberiatis animae, utrum absoluta sit, an hypotheci-car id quod ex inferioribus patebit, ubi in notionem libertatis inquisiverimus . Absonum igitur est ex necessitate coexistentiae mutationum in organo & perceptionum in mente exsculpere fatalem necessitatem libertati interitum minaturam, cum libertas salva st, si vel maxime necessitas illa se absoluta. Enimvero quid est tam absurdum , quin dicatur ab aliquo consequentiariorum s Ceterum quando hic de mutationibus in organo sermo est, ad eas referimus, quicquid in corpore accidere debet, ut perceptioni in mente sit locus, utut hic nobis perinde sit, qualia snt ea, quae in corpore uoltro contingunt, dum sentimus. Ita v. gr. mutatio, dum videmus, in oculo iacta includit etiam motum per nervum Opticum ad cerebrum usque continuatum. Praeterea notandum venit , nos & hic, & in omni easu simili supponere statum corporis vivi & hom: nis vigilantis: id quod lequitur
ex eo, quod modo inculcavimus, neque enim in corpore mortuo, vel etiam in homine dormiente integra locum habet mutatio , quae in corpore praerequiritur , ut anima sibi Olla et uda repraesemet eusdemque repraesentationis sibi conscia sit. Talaa opportune monemus contra eos, qui in captandis verbis tulit assidui, ut acumine praestare videantur.
Si organum sensorium ab objecto avertimus, sensatio impeditar. Etenim Modus si organum seniorium ab objecto sensibili avertimus; objectum in ipsum agere seu mutationem in eodem producere nequit, qualis per structuram organi possibilis: quod per se patet. Enimvero si mutatio in Organo sen- ilotiri. sorio non contingit; nulla amplius sensationis datur ratio suffciens f. F sin, consequenter cum absque ratione suffciente nil quicquam esse possit
45쪽
S. 7o Ontes. , cessabit quoque in mente sensatio seu perceptio S. 6s I.
Quoniam itaque ex a vertione organi intelligitur, cur nulla in mente fiat sensatio per demonstraris 4 aversio organi ab objecto continet rationem sus-ficientem, cur idem minime sentiamus. Impeditur adeo sensatio per aversionem organi sensorii ab objecto sensibili S. 716 Oatol. . A posteriori obvia experientia idem innotescit. Etenim si oculum avertimus a luna, ne radii ab eadem propagati in eum illabi possint; lunam non videmus. Si manum retrahimus a superficie globi rotundi in t nebris, nec rotunditatem ejus tactu percipimus, qui in figura percipienda visus vice fungebatur. Neque aliter rem sese habere deprehendimus in sensibus ceteris.
Utile est nosse, quo usque nobis aliqua sit in sensationes potestas, cum in moralibus , tum in arte inveniendi: ut quod tuo loco luculentius constabit.
g. 81. MOaeus Si actis obiecti senstbisu in Oetanam senserium γηe-ρον modo impia tur ἔμ έςr -- in anima quoque sensatis impeditur. Quoniam per actionem objecti sensibi R 'M lis in organusti sensorium intelligitur , cur mutatio quaedam in eodem actu contingat, quae vi structurae ejusdem possibi trierat; ratio hujus m lationis , est actio ista S. 16 Ontoty, adeoque mutatio, quae organo imducitur, est effectus ab objecto sensibili productus S. 886 Omol. . Quare cum actio causae efficientis ponenda sit, si essectus poni debeat c g. 898Outol. ; actione in organum sensorium impedita, adeoque cessame 726 ON . , mutatio quoque in organo cessare debet. Eniin vero ratio sensationis cum in ista contineatur S. 6y , cessabit quoque ratio sensationis, consequenter ipsa sensatio Mo Onta. . Quoniam itaque ex impedita actione objecti sensibilis in organum sensorium intelligitur, cur nulla in mente fiat sensatio per demonstrata ; impedita actio objecti sentibilis in organum sensorium continet rationem sufficientem, cur idem minime sentiamus. Impeditur adeo sensatio per impeditam actionem oriecti sensibilis in organum sensorium. A posteriori idem adeo obvium est, ut notio propositioni praesentirespondens inter communes referri mereatur. Sane fi oculos claudimus ,
ne radii ab objecto visibili propagari in oculum incidere possint; hoc ipso
impeditur, ne visibile vi luminis in loculum agat S. a 6 Ontia. : cessat vero tum etiam visus objecti alias videndi. Similiter si aures obturamus, ne sonus illabi possit; actio soni in aurem impeditur: tum vero nec sonum auditu percipi manifestum est. Si nares digitorum supremis articu Iis ita intrusis, ut vix spiritum per eos ducere liceat, obturemus, ne foetori pateat ingressus; effluviorum a corpore foetido exhalatorum actio in organum olfactus impeditur: foetorem vero tum a nobis minime percipi
experimur. Quovis igitur momento quilibet in se experiri potest, impedita Di iliaco by Coosic
46쪽
pedita actione objecti sensibilis in organum sensorium, impediri quoque
sensationem, alias in anima extituram.
Propost mr praesentis eadem in uillitas, quae praecedemis: quod ideo monemus , ne quis contemnat, quae vulgaria videntur. E vulgaribus enim tanquam seminibus na-tcuntur sublimia & a communibus notionibus mkxime remotae id quod vel sola Elementa Euelidis docere poteram , ex ipsa autem philosophiae universae pertractatioue legitima, tum etiam ex Arte inveniendi evidentius euacescet.
g. 8 2. Si bensationem ea, qoam babemus, fortiorem m nobis excisa in ; hanc modis, ingre , imo prorsus non appreci u . Sensatio enim fortior ita obscurare debH potest debiliorem, ut hanc prorsus non appercipiamus S. 76 . Quare si φο ain: ea, quam habemus, fortiorem in nobis excitamus, essicitur omnino, ut σμ ρηι meam, quam habemus, ves aegre, vel prorsus non appercipiamus.
Principium hoc maximi momenti est in mente a sensu abduceuda , qui eidem peric losus . Confirmatur a posteriori. E. gr. fi liguum putridum in tenebris conspicis ι acceuia candala sensum lucis adeo debilitas, ut prorius non lucere videatur. Alta voce quae legismon ancians impedas , ne mussit Ilum verba percipias. Sussitu odorem suscitans foet ris perceptionem fugas as. 83. Rettitae pereeptionum dicuntur, quas anima observat in percipiendo, Regulis seu iuxta quas perceptiones ipsius explicari potant. Unde in specie Regu- pereelae sensationum sunt, juxta quas sensationes in anima explicari possimi. pilam mExempla segularum sensationiam lunt propositiones proxime pracedentes I. 18 Sc seqq. . oe sens Neque alium in finem regulas illas proposuimus, quam ut sensationes inde explicemus, xissem Nies nobis in posterum cum ipsis erit negotium . si aenam I. 8 . H AEAEIur.
Leges pereeptionum sunt principia generalia regularum perceptionum. LEt huic in specie Lex sensationum dicitur principium generale regula preee
Denominatio fit ad imitationem regularum&legum motus . 3ox. 3o 3 se . . N - ω sensastrum vera inprimis est in Psychologia empirica stabilire leges & regulas inde pendentes tionum. generales perceptionum ac cogitationum . quod iis utamur in moralibus ad regimen ad lo- num liberarum alte instituendum . Quemadmodum enim in pltilosophia naturali absque regulis motus explicari nequit, quomodo corpora pro arbitrio nolim movere valeamus ita quoque in pnilolisphia practica absque regulis perceptionum doceri non potest , qu modo actiones Bestias liberas pro arbitratu nostro dirigamus.
Lex sensatissum haec est propositis: Si in organo aliquo senseris ab obiecto Lex sem
aliquo sensibili quaedam producitur murario; in mente eidem Dexistit sensatio saxi per illam intelligibili modo evocabilis, rationem s.c.entem, cur sit oe cur talis sit, in illa agnoscem. Veritas propostionis abunde patet ex antecedentibus. Neque enim, si rem potius, quam terminos spectes, aut ad terminorum explicationes in anterioribus traditas S. 6s. 66. 77ὶ animum advertas, differt a principio cognoscendi corpus suum supra propositol g. 369, & dependentiae perceptionum a corpore notione ar. 37 . Imo talis est, ut obviis experientiis statim confirmari possit, si de veritate
ejus dubites. Enimvero in demonstrandis regulis sensationum S. 78 re seqq. Disiti co by Corale
47쪽
seqqU usi sumus propositione ista tanquam principio F. 876 Onisi P. Est igitur lex sensationum S. 8 .
Legi huic plurimum lucis affundit Optica , cum in ea regulae visionis, quas ade sensus princeps obtervat, explicentur. Patet enim eas tanquam ad rationem ultimam ad propositionem erae sontem roduci. Suffcit vero resulas visionis per experimenta & Observationes stabiliti .
. 86. Si mutatio in eodem organo senserio eadem est ἱ flensatio quoque in anima eadem esse debet. Etenim sensatio agnoscit in mutatione Organi rationem suffcientem, cur sit & cur talis sit S. Ss . Eni in vero si in duobus casibus eadem ratio sufficiens ponitur; quod in uno casu vi illius fuit, etiam in altero vi ejusdem esse debet S. 189 Ontol. . Ergo si mutatio in eodem organo sensorio eadem est I sensatio quoque in anima eadem esse debet.
Magnum hoc prἰncipium est in omni sensationiim doctrina . Usum eius amplissinium loquitur Optica, cum per immediatam consequentiam inde fluant principia visionis generalia phaenomen s vi ius demon lirandis inservientia , veluti quod duo oblecta videantur ejusdem magnitudinis, si imagrnes in oculo eandem magnitudinem habent , comequeniater si sub eodem angulo videntur . Non minus auteIn ad alias quoque sensationes applicari potest.
S. 87. Quo , ergo tantingat a diversiis objectis sensibilibus eandem in eodem ortagano senserio produci mutationem ἱ eadem apparere debent. Etenim si a diversis objectis sensibilibus in eodem organo sensorio cadem producitur mutatio, sensatio quoque in anima cadem esse debet S. 86 . Quare cum sensationes sint perceptiones S. 632, perceptiones vero objccii reptaesentationes S. 14 ; anima sibi in hoc casu objecta diversa tanquam eadem repraesentare debet. Quoniam tamen in se diversa sunt, non cademper b orbem; eadem tantummodo apparent. Patet igitur diversa objecta eadem apparere debere, quoties contingit eandem ab iis mutationem in codem organo sensorio produci.
Noe principium continet rationem generalem, cur sensus subinde diversa repraesentet tanquam eadem , adeoque lallat, seu apparere quid faciat, quod non est. In omni Optica plurima occurrunt exempla, quae sub hac lege continentur: est enim fons plurium de ceptionum opticarum.
g. 88. Si mutatis in eodem organo senseris diversa est I sensatio quoque in anima diversis es. Ponamus enim, si fieri potest, mutationem in organo sensorio esse diversam, sensationem vero eandem . uoniam in mutatione , t uar in organo accidit, continetur ratio, cur talis in anima potius si senatio, quam alia S.'s ) ό per diversam mutationem in organo intelligibili modo explicari poterit, cur eadem sensatio talis potius sit, quam dia S. 36 Ontoc , consequenter cur anima hoc pomis objectum , quam
aliud, iremque hoc potius modo quam alio sibi repraesentet g. a equod Di iligod by sic
48쪽
quod cum sit absurdum , s. nsatio in inente eadem esse nequit, si mutatio in organo diversa est. Erit igitur & ipsa diversa S. ISi. I 83Ontia. .
Absurditas ista naagis aci huc clucescet in Pimhologia rationali. Confit matur autem experientia. Etenim fi beneficio speculorum vel vitrorum politorum efficiamus , ut alia obecti in oculo dei meetur imago, quam delineari solet, ubi nudo oculo idem contuemur , obiectum quolue aliter videri manifestum est. Similiter conitat, unum idemque obiectum non idem apparere in diversis d stantiis, ita ut v. gr. globus e longinquo visus instar disci exhibeatur. Constat autem aliam globi in oculo imaginem delineari, si fuerit in vicinia constitutus ι aliam vero, si longinquo intervallo a nobis fuerit remotus. Iam ex imagine in oculo redditur ratio, cur nobis instar disci appareat globus e longinquo visus , & cur rotundus appareat in vicinia oculo ol ectus. Unde nemo non latebitur, absonum sore,
si obum & in vicinia, & e longinquo instar disci videri debere, vel in utroque casu conis spici convexum , ut ut imago in uno casu eadem sit, quae est diici s in altero vero ab eadem diversa.
g. 89. suodsi ergo contingat, idem objectum aeversam incere mutationem in Idem eodem organo , diversum quoque apparere debet. Etenim si idem objectum qVando diversam efficit mutationem in eodem organo, sensatio quoque in ani- πρσ'ma diversa esse debet g. 88 . Enim vero sensationes sunt perceptiones s. 63 9, perceptiones vero objecti repraesentationes S. 24 . Anima igitur sibi in hoc casu objectum idem tanquam diversum repraesentare debet . Quoniam tamen idem est per 'pothesin ; diversum tantummodo a paret. Patet igitur idem Objectum diversum apparere debere, quoties contingit diversam mutationem in eodem organo sensorio ab illo estici.
Hoc principium continet rationem generalem, cur sensus subinde idem repraeselrtet tanquam diversum, adeoque fallat, seu apparere quid iaciat, quod non est. In Optica Plurima occurrunt exempla specialia, cum propositio praesens sit fons alter deceptionum opticarum. Sensus enim fallit, tum quatenus diversa tanquam eadem , tum quatenus eadem tanquam diversa repraesentat. Patebit idem clarius ex inferioribus, ubi errorum sontes recludemus ostensuri, cur anima errare possit & quandonam eam errare contingat.
Unicuisue murathni in organo sensorio sensatio quaedam ct idea peculiaris I Pἐn anima respondet. Etenim quotiescunque mutatio quaedam in organo mutario- aliquo sensorio actu contingit, toties quoque sensatio quaedam in anima 'ibiti pr-
eidem coexistit S. 8s , ita quidem ut eadem sit sensatio, quoties in organo mutatio eadem c g. 869, si vel maxime ab objectis diversis producatur g. 87J, & vicistim diversa sit sensatio , quoties diversa est in obhaeis is organo mutatio S. 88 9 , si vel maxime ab eodem objecto produca- ter. tur f. 89 . Necesse igitur est, ut unicuique mutationi in organo sensorio sensatio quaedam peculiaris respondeat. Sensationes sunt perceptiones S. 6s , adeoque actus mentis, quo objectum aliquod sbi repraesentat I. 24 . Quare cum repraesentatio obiecti dicatur idea, quatenus ipsum refert g. 82, unicuique autem mutationi in organo peculiaris quaeda in sensatio respondeat per demonstrata; unicuique mutationi in Or-
sano sonsorio peculiaris quaedam idea respondere debet. Θφι Philologia Empirica. E Quem- Diqitigod by Corale
49쪽
Quemadmodum per structuram organi possibile est, ut a tali oblecto istiusmodi in eo dem mutatio producatur, veluti ut in oculo is tui nodi imago delineetur, si tale obest uni in tali litu oculo oppositum radios lucis in eum immittit s ita per essentiam an i ma poni bile est, ut talis quaedam sensat o in eadem producatur, qua oblectum istiusmodi eo mcdo repraesentatur. Quando vero mutat lo in organo actu contingit; sensatio quoque in anima actu oritur, nec alia, quam haec isti coexistere potest. Cur vero haec potius, quam aliae idem coexistat, & quomodo fieri possit, ut eidem coexistat s in Psychologia rationali demum inquiremus .
OBPectorum sensibilium absentium ideas mens reproducere valet, seu ,
quod perinde est, si qua sensu percepit anima, rarum Ierceptiones reproducere potes objectis licet absentibus.Obvia experientia idem confirmatur, cum nullum sit momentum, quo juxta ea, quae sensu percipimus, non simul absentia nobis repraesentemus. E. gr. Si fuimus in templo, domum reduces idem nobis repraesentare valemus, veluti ipsum cxtra nos contueremur , etiamsi nullam oculo inducat mutationem, aqua perceptio templi dependet g. 9o , consequenter nobis absens sie I. 63 . Enimvero repraesentatio ista, qua templum Veluti extra nos
nobis praesens sistitur, etsi non sit, idea templi est I. 48 , & templum, quod videri, adeoque sensu percipi potest, objectum sensibile est f. 7 . Anima igitur ideam objecti senii bilis absentis antea sensu percepti re-
Idem eodem modo collist tur ex quovis exemplo alio. Propositio enim praesens est illud universale, quod in quo libue exemplo singulari, seu casu quolibet particulari continetur . Notandum vero est artificium, quo in hoc timili casu universale in singularibus latens ab iisdem vi notionum universalium ante acquisitarum separatur: id quod insignem nobis praestat uti bitatem in acquirendo acumine pervidendi abstracta in coneretis, de quo deinceps ex instituto agimus. Nihil proponimus, quod non singularem promittat utilitatem, nec obviis adeo sollicite enodandis praeter rationem inhaeremus. Ipsi nimirum ex iaperti sumus, quare necessarium sit studium, quod in rebus obviis meditandis collocatur,s vel summam diligentiam 3c maximum acumen ad meditationem afferas . Nemo hoe eredit nisi expertus. Is autem demum experimento in se facto idem experitur, qui obvia isto modo meditatur . Ignorant hoc Mathematici, quorum desectus in notionibus evoliendis supplet figura , de notiones subinde obscuras successus calculi in iam notis clariores efficit . Ignorant eruditi ceteri omnes, qui ab accurata discussione sunt alieni. Quamobrem non moramur judicia, quae deproperant utilitatem nobjs exploratam minime prospicientes. ELialia opportune subinde moneri existimamus, quae nobis ducibus philosophantibus animum addere debent ad diligentiam assiduam continuandam .
Facultas producendi perceptiones rerum sensibilium absentium Getistissimaginandi seu Maginatio appellatur. Quoniam itaque anima rerum a sentium
50쪽
1 semium ideas reproducere valet I. yI . Auimae competis faculIas imagia nandi , live Imaginatio.
Propolitionein adeo praecedentem eum in finem praemi fimus, ut imaginationis reali tas in api ico poneretur. Aritiiselicis imasinatio etiam Phamasia appellari solet. De Veiam ha eis vocabulum Imaginationis in seniu latiori sumit, ita ut etiam facultatem sentiendi sub ea comprehendat. Imaginatio nimirum ipfi idem est , quod facultatis cognoscendi partem superiorem supra appellavimus s. 33 . Sed significatus adeo latus ipsi peculiaris est , quemadmodum parte A. F. h. p. m. 4 ipsemet obtervae, hanc reddens denominandi rationem, quod facultates istae, et ii diversae, id habeant commune, quod earum opera sub specie imaginum pleraque nobis exhibeantur. Atque haec ideo monemus , ne ad libri TFhirahusiani lectionem accedens confundatur .s 9 I. Ideam ab imaginatione productam Phantasma dicimus. Ptanta
Equidem εν,'telica vocabulum phantasmatis non eodem prorsus sensu accipiunt ι sed fmatis suffieit nobis eodem commode exprimi polle ideas ab imaginatione productas, Quoniam des ista enim phantasia, telis Goclenio in Lexico Pnilosophico, etiam tum itur pro specie alicunis in rei, quae sensu comprehensa est, relicta in mentes phantasia vero pro facultate imaginan di sumitur not. F. 91 3 phantasma commodius restringitur ad ideas a phantasia produ clas . Quoniam Aristotelici in doctrina de mente humana non satis a se invicem separarunt. quae diit in sui debebant, ideo nemo nobis vitio vertet, fi accuratam de anima cognitionem consecuturi determinatas & fixas vocabulis tribuamus significationes.
si quid sensu distincte percipimus; id facilius oe clarius nobis imaginamur, smeha
qvam quod confust percipimus: lino si quid imaginamur; id minus Hiare imgi- faciliaruamur, quam si sensu percipitar. Si faciem solis imaginari conamur, figu- imaginoram & magnitudinem bene imaginamur, atque satis clare: at lumen ima- - .ginari vix ac ne vix quidem possiimus, ut eadem adsit claritas, quae adest, dum sensu idem percipitur. Quoniam in figura solis plura distinguere licet, nec minus quae magnitudini insunt ad alias referre datur magnitudines, veluti diametrum disci solaris ad altitudines objectorum sensibilium, arcam perimetro comprehensam ad superficies alias planas;
figuram & magnitudinem distincte percipimus I. 38 ὶ. Eni mucro quoniam in lumine solis plura separatim enunciabilia distinguere non licet; lumen nonnisi confuse percipimus f. 39 . Et quia figuram & magnitudinem in phantasmate solis ab aliis una perceptis probe distinguimus aeinde figuram ejus agnoscimus; phantasma solis perceptio clara est c g. 3I .
Jam vero luminis phantasma adeo obscurum est, ut ex illa obscuritate lumen non agnoscas, &, si vel maxime aliqua claritate perfundatur, tanta tamen non est, quar ad lumen solis agnoscendum sulficit, quin potius illam ab hoc plurimum differre tibi conscius es. Luminis adeo solaris phantasma perceptio aut obscura penitus f. 32 , aut minus saltem clara est S. 319.
Patet itaque nos sensu distincte perceptum facilius & clarius imaginari , quam quod confuse percipitur, & si quid imaginamur, id nos minus clare imaginari, quam ubi sensu percipitur.
Non inutile est, si ad alia exempla respiciens ex iis similiter propositionem praelatarem eruas. Quoniam tamen exempla obvia sunt, ut plura in medium proferamus opus non est. I'ropositionis praesentis utilitas ex subsequentibus elucescet: ma or autem in Moralibus ali-E quando