장음표시 사용
61쪽
HELV ETIIT, EIUSM E VICINIAE. 19
rentia loca, in quibus LapideS Figurati colliguntur, novas species designent, quae non tantum numero, sed additis differentiis magnitudin1s dccoloris &c. distingui debent, prout Clarissimas Toumefortius in s elabo ratis aret herbarisinstitutione prudentissimemonuit, nam Sphondylium hirsutum foliis angustus o busCUJ. Bavh. Prod. 88an Lui alia collectum, non differt specie ab eo, quod in nostris Alpibus Rhaeticis observatur Secundo, OmneS species, quae quoad praecipuam figuram & structuram inter se conVeniunt, genus quoddam constituent,ita ut genus Lapidum Figuratorum nil aliud sit, quam collectio lapidum figura & structura sua inter se consimilium, quod nonnunquam ulterius subdividitur in primarium, dc secundarium, vel si aperitis Sc in serius Genus primarium vel superius est , quod adhuc includit plura genera, quae vicissim suas species continent. Sic Stalactites est genus primarium, quia adhuc in plura Malactitarum genera, quorum quodlibet suas proprias species includit, subdividitur Tertio, quemadmodum plures species, ne confundantur, in sua genera colliguntur, ita haec facilioris methodi gratia in suas classes contrahenda sunt. Classis aurem est collectio plurium generum Lapidum Figuratorum ex una fallem nobiliori ac potiori figurae N structurae suae parte inter se consi1- milium. Qua ratione primo quasi intuitu omnes species Lapidum Figur, torum sub iana classe comprehensas COOtemn lari licet.. Omnes itaque Helvetiae Lapides Figuratos octo classibus complector ,
Prima exhibet Lapides Figuratos Crystallinou, quorum nomine intelliguntur omnes Lapides Figurati pellucjdi, Vel Vitri instar nitentes, i d aliqua peculiari ligura donati, si Ve haec sit multangula, si V e rotunda, sive cylin. dracea, sive crustacea Secunda classis exhibet Lapides Figuratos PictoS, prout figurae eorundem planam tantum lapidum superficiem occupant. Tertia classis exhibet Lapides Figuratos Petrificatos, seu Incrustatos, id est, corpora ex natura suae alterius substantiae in substantiam lapideam com mutata, vel crusta lapidea obducta. Quarta et assis exhibet Lapides Figuratos Intortos , quorum orbes serpentum in modum in se conVOlVuntur, dc Ammonis Cornua Vocantur, ad quam classem referendi sunt Nautilitae ob eundem circumvolutionis mo
Quinta classis exhibet Lapides Figuratos Intortos &Turbinatos, quorum orbes cochlearum in modum producu tur Cochlitae Vocantur. Sexta classis exhibet Lapides Figurato urbi natos helicem non habentes. Septima classis exhibet Lapides Figuratos Bivalves, qui Conchitae dicum
Octava civiis exhibet Lapides Figuratos Tubulosos, dc Tubulitae appel
62쪽
Montes Heloetiae Quisque Viciniae, in quibus Lapides
Figurati communiter colliguntur, enarrantur .HElvetiam nostram summis & saxosis montibus non solum ex omni
parte esse cinctam, sed ipsam quoque regionem iis e lapidum congerie a potiori exstructis undique abundare nemo ignorat, ita ut non minus praecipua omnium ferme lapidum matrix videatur, ac a plerisque Geographis prima maximorum Europae fluminum scaturigo, δc sons perhibetur, quae inter petrosas Helvetiae cavernas orta, lapideoque semine impraegnata, illud per omnem demissioris terrae partem diffundunt, dc distribuunt. In quamplurimis Helvetiae montibus colliguntur lapides figurati, in Vallibus Vero raro, vel nunquam, nisi e montibus illuc decidant, vel a torrentibus transportentur, quamobrem judicandum puto, montes dccolles, locaque eminentiora ad generationem lapidum figuratorum magis Congrua esse, Π ciam valles , arit apri rae planities. Vel ob diversam aeris ambientis qualitatem, Vel Ob peculiarem terrie texturam, quae semper plus ad naturam lapidis in montibus inclinat. Vel denique, quia seminio i naceorum in mari delitescenti major patet aditus ad montes, quam ad planities δί valles ; probabile enim est, plerosque altiores montes , dc mare in Per dari quandam subterraneam communicationem, mediante qua aquae mari elicitur, dc per subterraneas montium cavitates, vel etiam strata porosa tanquam per totidem alembicos saxososad summos eorum apices attollitur, a quibus demum in forma sontium, rivulorum, & st minum per omnem inseriorem terram ad necessarium viventium usum, fertilitatemque terrae inducendam magna itine optimi Creatoris providei tia distribuitur ; per dictas subterraneas communicationes seminium testaceorum utpote leve dc minutum facillime una cum vaporibus aquae ascendentibus elevatur , dc ad extimam altissimorum montium supericiem transportatur . His adde , si cryptae AEolicae vulgo : VVindiloech er, Athem-oder D stloecher, per quas aer rapido motu constanter agit, tur, 3c transpirat , in altioribus montibus frequenter obviae cum subterraneis cavernis aut canalibus ad mare usque proten sis unirentur, nullus inmcias ibit, quod latentia semina levissimo negotio ab inclusis vehementioribus ventis ad superficiem montium usque raperentur , sed de his plura limsta dicentur.
Montes Jitionis Llicernensis, ut a Patria mea incipiam J in quibus lapides figutati Gccurrunt, sunt sequentes. Primo mons Langens Ien a s jacens monti Pileato e parte Septentrionali in copia suppeditat lapides Fr mentarios summa elegantia elaboratos, qui etiam in summitate montis Fracti, seu Pileati vulgo: VHiderfeld. dicta inveniuntur. Alitis mons praedictis longe minor situs est prope pagum Reiden leuca Zoffinga civitato Bernensi distantem ; Supra quem locata est arx icΚa, colliguntur lv
63쪽
pides figurati in magna quantitate, praesertim autem Conchitae striati, &laeves, nec non Glossopetrae, quae etiam in montibus Monasterio Sancti Urbani proximis eruuntur. E montibus Entlibuochii afferuntur elegantio sima Cornua Ammonis marcasitacea diversae speciei, demum in collibus α. prope montem Regium Vulgo: Riggibeet propter abundantem suam fertili- Ugλ' talem ita appellatum , non multum a pago VVeggis distantibus nascitur p*yS
Odontoides, seu lapis Dentisormis VV Verri Montes In Agro Tigurino sertilitate dc copia lapidum figuratorum omnes serme et Lalios patriae nostrae montes superat mons Legerius vulgo: Legerberg, in cu- Θjus summo apice ausdem Schranden innumera Cornua Ammonis, Cochi, tae, Conchitae, Lapides Iudaici, Caryophyllitae, & plura alia genera deprehenduntur, deinde montes prope pagum Andelfingen, dc oppidulum Bulacum ejusdem Territorii non solum Stalactitas, sed quoque Conchitas,
aliosque lapides figuratos proferunt. In Dominio Bernensium ob proventum lapidum figuratorum celebres Monres sunt montes cinerei die Eschenberg una cum monte DoronaZ in praefectu- Bernens ra Sanensi. Alpes Uraniensium, Suitensium, Subsylvanorum , Glaronensium & Alpe vr Abbatiscellanorum commendantur ob Selenitas, Crystallos, lapides Fru- ν ζ S mentariOS , Varios Pyritas , dc Cornua Ammonis marcasitacea nec non βμβGrammitas, qui in iis frequenter gignuntur AHὲκ In montibus Basileensium ad oppidulum Lischstali, pagos Milchbeet Scottingen nec non ad arces Farnsburg dc Manchensem plurimae lapidum fi- M. . , 'guratorum specieS producuntur- Basileen-
Nullibi vero copiosius reperiuntur, quam in monte Randio der Randen Ditionis Schamulianae, qui lapidum figuratorum abundantia ipsum Lege- Motiij, tium montem facile superat, Vel saltem adaequat. In hoc pulcherrimi Echb sehashu nitar plurium specierum e saxis eruuntur, qui in nulla alia Helvetiae parte si Liam frequentes δc elegantes sese offerunt. Circa Siblingam Sc Haloviam eiu
dem regionis colliguntur Belemnitae in magna quantitate. Sunt praeterea montes in comitatu Toggeraburgensi prope Monasterium mures
Fischingenie, dein in Territorio Principis Monasterii S. Galli prope ipsam Aegiρν murbem dc oppidum Roschac. in Badensi proximi civitati Badense, aliique m exiAE ejusdem praefecturae non procul a Luggeren, dc nonnulli Provincianum Li Dς σημt berarum vulgo: in den Freyen Aembteren, in quibus maxima Cornua Am- monis, Cochlitae, & Conchitae effodiuntur, dc comparantur. E vicinis Helvetiae regionibus plures species lapidum figuratorum sup- a M., editat Comitatus Neoburgensis Neochatet nimirum ad Sionen FluVium, Ahribu a Souchie, a mut rive, cta Prise, cui sertili date proxima est Fris thes Ahisistia prope Rheinfeldam & Lauffenburgum . Lapidicina vero ciningensis circa Micinarum oppidum Steis copia Stalactitarum, Dendritarum, lapidumque Pictorum
cuncta enumerata loca superat -
64쪽
Enumerantur Clas Ies, Genera, & Species Lapidum Figuratorum Helvetiae ejusque Viciniae.
Um superius jam silmesenten expositum sit, quid sint Lapides Figurati in genere, quid intelligatur per eorum classes, genera, &species, immediate eorum enumerationem aggrediar, in qua primo Corum nomina proponam, deinde modum generationis exponam, quibUS demum Vires hucusq; notas cujuslibet generis lapidum quandoq;etiam specierum, si quadam peculiari virtute donari videantur, cum suis locis natiVis subjungam, sit itaque.
IN QUO DESCRIBITUR CLAsSIS PRIMA
coMPLECTENS LAPIDES FIGURATOS CRYSTALLi Nos.
Liui sint π Apides Figurati Crystallini vocantur ii, qui sunt pellucidi, vel vitri L apidei instar nitentes, de aliqua peculiari figura donati, sive haec sit multam Figurati Ma oula sive rotunda, sive cylindraceo, sive crustacea ἀCIsialmi Q
65쪽
H ELU ET IS, EIUSQUE VICINIT. TABULA GENERICA.
Pellucidiores. Gemmae. Crystallus montana. SeleniteS.
Sticiar-formis. Crustaceus. Tubulatus.
leviter nitentes. Stalagmites. Talcum. Ceraunias.
P Er Gemmas intelliguntur lapides natura parvi, rari, duri, ac pulchri. Quia cis,
Parvos vocant eos lapideS, qui raro ovi gallinacei magnitudinem su- shm .perant. Raros, qui in paucis ProVinciis, & non frequenter inveniuntur . Duros, qui neque digitis teri, neque ferro scindi possunt: horum iterum tres statuuntur gradus , quidam enim chalybea linea radi pollunt, ut Turchesia. Quidam non nisi Smiri lapide teruntur, ut Iaspis. Quidam cum Adamante tantum, ut Adamas, TOpasius Orientalis &c. Pulchros, qui colore, diaphaneitate, radiorum reflexu, aut figura concinna visui grati sunt. Colore pulcher est Turchesia, diaphanus Crystallus , radios ref ctit Iris, figura concinnus Astroites, dc Oculus Cati Jcc. Materia gemmarum est succus lapidescens valde tenuis, δc defaecatus inpetrificatione lapidum duriorum ad eorum superficiem vel centrum emota ac teri orescens, sensimque etiam concretus, qui pro diversitate colorum liquoris viscidi&ramosi a dispositione sulphuris in eo contenti derivantium dive sos quoque colores contrahit. Quod ad eorum virtutes spectat, hic nullam facio mentionem, cum mei instituti non sit de omnibus gemmarum speciebus disserere, sed tantum de iis , quae in Helvetia nostra reperiuntur, quarum virtutes probabiles suo loco non omittam, missis iis, quae naturaliter prorsus impossibiles sunt,
66쪽
a HisTORIA LAPIDUM FIGURATORUM
S non nisi a Deo, seu causa supernaturali, δc occulta produci possunt , potiusque superstitioni Inventorum adscribendae sunt, quam quod revera dentur.
Species sunt: Flores Haemachatis. Rothes in eis-blus. Tab. 3. list. C. Achates germanice: Agisein a flumine Siciliae, in quo primo inventus
est, nomen suum trahit, gemma variorum colorum est, propter quos et, ain plura nomina sortitur, imo coloribus saepius diversas figuras naturaleSexh1bet. Si maculis suis & venis cornu reserat, Cerachates vocatur, si arbores Sc nemora, Dendrachates, si per colorem nigrum, fuscum, aut coerulaum Venae albae excurranr, Leucachates dicitur, si rubicundae, Hae- machates, si Sardae instar rubet, Sardachatem, si Coralleo more, Coralluchatem appellant. Nostri flores venis rubris per maculas caeruleas excurrentibus donati sunt, δί ideo ad Harmachatem referendi, magnitudine figuras tabulae tertiae zequant, duritiei insignis sunt, rari, splendentes, Apolitissimi. Achates producitur e succo lapidescente tenuissimo in principio generationis aliorum lapidum ad eorum superficiem, vel fissi iras, aut caVitates Propulso, ac e laquore terrestri viscido dc ramoso valde defaecato , coloribusque pluribus ob varias sulphuris contenti dispositiones imbuto , qui prout per substarixiam lapidis clusunduntur, in ea quoque multivarias sigin
Achates pro summo Alexipharmaco, & Cardiaco habetur , propterea venenas pestiferis, Viperarum, & Scorpionum morsibus resistere creditur, cor refocillare, dc ab omni contagii genere custodire. In ore contentus sitim sedat, Sc labriles aestus attemperat. Plures illum gestant amuleti loco contra febres intermittentes, praesertim quartanas , rubro colore tin-Ehius haemorrhagias sistit. Ex Achate vascula pretiosissima elaborantur, nec non coronae, tam precariae, quam ad colla Virginum exornanda per quam artificiosse . Flores Achatis inventi sunt ex parte meridionali montis S. Gothardi in rivulo e cacumine montis delabente proximo viae, qua itur ad subjectiim pagum Atrotam ditionis L raniensis, quo in loco plures Granati Spato pulcherrimo immersi simul occurrunt, qui secundam hujus generis speciem constituunt. Granatus Helveticus dodecalateron ex flaVedine Obscure rubens. Tab. 3. Ain schυvariet rothe sc divelleter he et Doedfeggige granaten. Granatus germanice: Ein granaten: Gallis: Vermellis, ob colorem ex flavedine atro-rubentem , dc quia soli expositus igniti carbonis speciem praeseserat, ex genere Carbunculorum censetur. Gemina dura est, ex flavedine obscure rubens ignis aut Iinii nativi instar, neque in igne colorem suum perdit. Noster Helveticus dodecalateron est, δί magnitudine nucem avellanam aequar, politus, splendens , ac rutilans. Potissimum occurrit immerius pulcherrimo quartZO, seu etiam spato micis copiosis , nunc a reis , nunc argenteis nitentibus, Vulgo: argento vel auro fellum: ratetem oder Hennens Iber. Tyrolensibus, reserto striisque miniatis lapidem sine
ordine percurrentibus exornato, de quo inserius in classi de lapidibus puectis
67쪽
ctis pauca addam. Vide Tab. 3. sit. A, quae denotat granatum matrici suae adhuc inhaerentem, altero ab ea separato. Ratione locorum,in quibus Gra- nati inveniuntur, dividuntur in Orientales, Occidentales,&BOhemicos , qui omnium optimi imprimis quoad vires medicinales habentur: generatur ut Crystallus, de qua infra ; colorem vero suum eodem modo acquirit, quo reliquae gemma . Granati in pollinem redacti exsiccare putantur, Sc corroborare, tristitiae ac melancholiae resistere, unde electuariis cordialibus permiscentur. Eorum praeparatio sequens est: Igniti in oleo salis extinguuntur ad eorum solutionem usque, cui affunditur oleum tartari, quo in lactis cremorem quasi coagulantur, qui demum edulcorandus est, &usui servandus. Noster Granatus Helveticus in parte montis S. Gothardi superius descripta copiose colligitur solus, dc matrici suae adhuc immersus. Similes habentur etiam in Tyroli, nec non in montibus Veronensibus sub Serenissimo D'minio Veneto, ubi quoque minimi granati inveniuntur pellucidi, & pulcherrime colorati, qui Flores Granatorum appellari poterunt. Maximus Granatus hic Venetiis mihi fuit donatus ab Amicissimo Viro, dc ab eo vocatus fuit Orientalis, quia ex iis regionibus transmissum accepit. Pondere suo ad unc1am unam dc drachmas quinque cum dimidia proxime accedit. Pars ejus convexa sormatur e tribus planis ad unum angulum centralem coeuntibus, oppossita parte plana existente. Elegantissimi
est coloris incarnata saturarioris adinstar Granatorum BOhemicorum , dc
hinc inde pellucidus, quamvis majori ex parte adhuc impuriore materia ainatrice superstite inquinatus sit.. GENus II.
CRystallus Montana est lapis figuratus pellucidus , multangulus, qui Cr al-
nomen accepit glacie, cui quoad colorem , dc perspicuitatem 1i- lus mou-m1lis est. Germanice vocatur : Crystall. adpinis nostris: Stra eis,eo quod to'
crederent, eam a fulmine cadere, ti gigni. Crystall. Crystallus est lapis minus durus, diaphanus, splendens, coloris albi , 5xy-istςin flavescentis, S quandoque nigri, figurae potissimum hexagonae, nonnumquam pentagonae, Maliquando etiam tetragonae in mucronem abeuntis in AE ripim summis montibus nascens. Gignitur ex materia liquida summopere deis- ricata, quae hinc inde per poros lapidum in petrificatione sua efflorescens , his in substantiam lapideam, &transp arentem coagulatur, & non raro corpora dis, ipsa, supra quae in efflorescentia sua irruere solet, involvit: unde tantae rerum varietates Crystallis immersae observantur, ut non solum gramina , Amianthum, & pilos, sed quoque ipsam commixtam aquam ad metamo phosin hanc subeundam minus aptam aliquando inclusam retineat. A m lore & minore hujus aquae lapidescentis efflorescentia majora vel minora Crystalli corpora dependent, ita ut, si guttatim emanet, floreS excrescant, Ii vero copiosius fiat destillatio, plures simul, & majores Crystalli assumg''x . Tunica
68쪽
Species b. s. Cosailuseari a quid. Inde qua-
16 HIs TORIA LAPIDUM FIGURATORUM.
viridi, nostris: Chrystri mriit. non adeddensa, opaca tamen inaequali, aspera, & tenaciter adhaerente, ita ut lapis tali involucro donatus nil minus quam Crystallus crederetur, dc plerumque quae tali tunica indutae sunt longe pellucidiores & puriores existunt reliquis, ideoque etiam pluris aestimantur. Probabile est hanc crustam esse materiam sulphuream viscidam in constrictione, seu condentatione Crystall1 lapidescentis tanquam ad coagulationem minus dispositam ad superfidiem lapidis expulsam , in qua ab ambiente externo in talem crustam mutata est, dc non immerito
Armatura Crystalli ap pellari potest. Crystallus sub lingua febricitantium posita sitim sedat, manibus retenta
aegrorum calorem mordentem attemperat, in pollinem redacta, eu ad drachmam unam assiimpia dysentericos, & album mulierum fluxum curat , eorumque lac auget: sublimato devorato cum oleo amygdalarum dulcium exhibita resistit, coeliacum fluxum tanquam Alexipharmacum supprimit, de calculum per urinam pellit, collo tandem infantum appensa somnia te rifica impedit. Ad usum externum varia ex ea fabricantur ornamenta, quae pro ratione magnitudinis , dc artificii care venduntur . Chalybis affrictu ex ea multus ignis elicitur. Species sunt: Crystallus Montana pentagona, seu hexagona immatura. Crystallus Montana pentagona, seu hexagona alba.
Crystallus Montina tetragona albas
Crystallus Montana pentagona, seu heXagona sublutea. Crystallus Montana pentagona, seu hexagona spadicea. Crystallus Montana pentagona, seu hexagona rufescenS.Crystallus Montana pentagona, seu hexagona nigra. Crystallus Montana pentagona alba cariosa. Tab. 3. Crystallus Montana hexagona alba cario a. Hanc Crystallum voco cariosam , quia caVitatibus , dc foraminibus plena est, ita ut cariosa Videatur , & ViX plana latera inter angulos contenta distingui queant. In pluribus cavitatibus deprehenditur pulvis subviridis nonnihil splendens, &cum materia tunicae Crystallos quandoque investientis valde analogus, quamobrem suspicari licet, eandem esse materiam sulphuream viscidam, quae intra ipsum corpus Crystalli lapidescentis utpote ad metamorphosin lapideam subeundam inepta confluebat, δίsibi tales cavitates efformabat, impediendo nimirum materiae lapidescentis expansionem versus illas partes, sensimque in talem pulverem subvir,
Crystallus Montana alba globosa. Hic Lapis mole sua caput infantis superat, Sc omnino globosus est , ita ut nullum prorsus angulum habeat, asservaturque ab Illustrisis. Domino Schmidi Capitaneo Generali Cantonis Uraniensiis. Crystallus Montana cum aqua inclusa. Mus.Septat. Mediolan. quae etiam ex Helvetia apportata est. Crystallus Montana alba plurium angulorum irregularium Venis argenteis rectis pulcherrimis, &splendentibus donata. Hae venae producuntur a minimis cavitatibus Crystallum recta linea pe