Thomae Campanellae ... Philosophiae rationalis partes quinque. .. Thomae Campanellae ... Rationalis philosophiae pars tertia videlicet rhetoricorum liber vnus, iuxta propria dogmata

1쪽

RHETORICA.

'umentum Dadendi bonum secundum nos, dissuadendi malum, s quo disserat a Logica, Gramm. Postiaque Dique eius subierito, ac sine, s quid circa bae non recte senserint Antiquiores.

C A P. I. A R T. I. OST priores de Dialectica sermones

de Rhetorica nos manet consideratio; di ipsast pars philosophiae ration lis, argumentasumenSa Dialectica,ma. teriam a Morali. Disrunt auum, pri

alhysici, quo ratiocinia rotur, ementalia, siue et Ocalia 1 Rhetorica vero Legislatoris o persuasioηes , cst iussa sienes reguηtur. Ista pro obuiau ha,

bet verum, O falsum: ista bonum, o malam. Naso, M s

2쪽

u Campaniati Rhet.

Logicus disputet de Bono & malo, non tamen inquati tum huiusmodis sed in P .m tinnuere bona, aut Fer C. mala sunt: silc Rhetor de vero, & ratio, non in quantum huiusmodi, sed ut verum est maluin, aut bonum: silc sum: Non enim contendit in iudicio per se Orator, utrum Petrus occiderit hominem, ara non vere; nisi qui maluest occidcre, Sc poenam meretur. Quae n. nil, ad malitiam aut bonitatem faciunt, non considerat orator, uti nec delinea, nec dealbedine niuis, sic nequc suadet, neque di f. suadet, nisi bona, vel mala, vel minus bona- Neque laudat, neque vituperat nisi iam dicta voluntatis obiecit a. Logicus autem non, nisi entitatςS rerum , quatenus Verae, aut falsae de eis propositiones sunt, perpendit; & ideo de omnibus robus scrino ciliatur, quoniam Magister scientiarum Metaphysicus tali instrumento sibi apto circa scientias negociatur omnes. . outa Legislator ira est ad vitam, cr mores ,sicut Meta-sicus a scientias : i no si lonus est Legi clator , prius Meta- physicus 67:-dam lins ad bonum hominum fert indiget in frumento; quo ligus siuadeat: Nam utrum verae stat, an sal-Le; &re vera utiles, an non, discursu scientifico prius cxamina , dialectico quo instrum .iato. Oratorcs crgo sunt quicunque populos regunt, quoniam Legillatoris sunt ministri: Similiter qui consulunt Reip S qui accusant, aut discndunt reos secundum legem; quae bonum commune, de priuatum respicit. nego ziantur. Sacerdotes, εἰ Prophetae, qui d iuinas leges tuentur, A laudant, de vitia resecant, & ad bonum aeternum Rem p.

diligunt, Oratores sunt; alii a Deo immediate instructi, ut Apostoli, alij ex Apostolicis ex culti praeceptis, uti Concio natores. Vcrlatur erino Dialectica in scholis

ad philosophos, Rhetorica in foris, de in templis, ad po

pulos. Duces quoque eκercitUS, & imperatores hac arte utuntur ad milites confirmandos, de exhortandos. Neque ulla potest hominum congregatio Consistere,'

siue militaris, sine latronum, siue sanctorum, siue ciuilis,

3쪽

I. I

absque Grammatica; quae est lingua comunitatis, S: Rhetorica quae bonum communis vitae suadet. Quemadmodum dicebamus legem eiusdem esse virtutem In politicis. Qui autem ad populum loquitur, longioribus indiget argumentis ad ostendendum quod bonum quid eligibilius idcirco bratione longa utitur, S cX popularibus axioma tis 5 consuetudinibus confirmat. Qui vero philosophos alloquitur, brcuibus, de ex rei natura depromptis. Idcirco Zeno talem inter Dialecticam, S Rhctoricam statuit differentiam, qualis inter Palmam Contractamcxpansam. Haec tamen differentia non ad c flentiam, sed ad quantitatem, de per accidens est ab externis : Neque semper vera. Cum n. orator ad Senatum loquitur, breuiter orat, ut Cicero solet, dc in Areopago sine prooemio olim: cum ad populum, profusius, ec saepe per crassa cxempla. Item contingit syllogismum Logicum ex tribus pro- 'positionibus in Dialectica factum, constringi in unam propositionem Rhetoricam, sic. Nunquid Petrus filius occidit Ionam Patrem suum sine causa: in qua interrogatione includitui maior sp utas filius Occidit Piurem sine causὶ de

rus non occidit Ioniκ sine cauώ ubi sane fallit Zenonis distinctio. Similiter in una Caesaris propositione , cum ineruore belli pharsalici dixit, Ahin ea ciuibus, Oratio pro-ixa continebatur: quae victoriam partare , iam persuasit, uos victores iacit ; contrarios ciues clementiae asiactui gauit, de amorec molliuit, ut vix pugnare ultra valerent: iuxiliarios vero fugauit cum contra ic solos totum bellum snundare in t diligerent. Nec R Ioraia est germen Logicae, ut Arist. dc finit, licet viatur omnibus argumentis. quae Logicus conficit. Nam Ic omnes scicti utuntur omnibus argumentis , quid- quis Arist. dic M. Ela enim Logica omnium scienIιarumor onum ι nec t.'men scientiae sunt illius germina , sed

sapi rariae potiuS Mcta physicalis, si per ramos arbor ista

pie . si ars μ um benedicendi, licet ethymologia arri-

4쪽

s Campanelia Rhet.

deat, ut Cicero definit; contigit n. & Grammaticum be- nc dicere, & Poetam melius; dc physicum, &Theologu, S: unumquemque in arte sua: & non per Rhetoricam, sed per Logicam. Potius ergo Rhetoricaesars instrumentalis adseuade,dum bonum , se dissuadendum malum nobis, incendae In mente enim per scicinias Logice suademur; sed voce per Rhctorizam. Non ergo materia Rethorica est omnis auantio , ut Cicero vult: neque enim in Metaph. intrat. Sed est suasio, B di suasio boni, de mali; quam ornare & artificiose dicendo consequimur. Nec tamen non sit organum suadendi propterea quod saepe non suadet, quoniam & Medicina nec semper sanat, Vel quia AEger respuit pharmaca vel quia Medicus non ex arte prorsus medicatur ; aut pharmaca sunt inualida. Cum autem quis non quod bonum est suadet, sed malum fucatum veri coloribus, Rhetor non est, neque ex arte orat. nulla enim ars, ait Chrysost. nisi ad bonum Reip. instituta est: Ergo ex vitio suadet malum, & mentitur ex mendacio, non ex Rhetorica ; sicuti Medicus ex maligniatate, Vel ignorantia perimit aegrum, non ex arte. Signum autem quod recte a nobis Rhetorica accipiatur, illud sit, quod orator disponit animos auditorum, commoudique affectus primb; QMd non ficret si O verum certaret. ALfectio enim non in verum, sed in bonum fertur. Poetica quoque mouet atactus: l ed,uti demonstrabimus, est Rhe-' torica figurata, & ministra exemplorum ad suadendum iocunde bonum, quod in iocundum vulgaribus, &delicatis esse solet. Omnis profecto sermo ad suadendum compositus, ad Rhetoricam spectat. Nam & Pater Filiis, &Pastor Pastoribus, S Rusticus suadat Rusticis per impolitam, & naturalem Rhetoricam, id quod per politam & artificialem orator. Quemadmodum & naturali Logica discurrunt Rustici, Sc alter alterum docet, quod verum esse norunt,

per argumenta nullis exculta artibus.

Nec quis putet absque Rhetorica Apostolos suasisse

5쪽

Mundo d1uinas leges, hoc n. fieri non poterat: nec per vim: sed absque Rhetorica humana, S cuiusmodi docetur in scholis; verum est: Nam & Paulus se imperituo sermone, sed non scientia, fatetur: attamen absque innata, S ' super addita diuina Rhetorica persuadere nil potuisset; Eorum enim linguis spiritus Dei loquebatur, vividam liori Rhetorica, quam nos soIemus: & haec assertio est S. Chrysost. in pIuribus locis, praecipue in libro de sacerdo. tio, ubilo ciuitur contra vituperatores oratoriae artis: tu. tque Episcopos & Concio natores illi operam dare: quo verbum diuinum sciant seminare, S excolere auditorum mentes, sicuti terram, ne reuertatur vacuum, R infructuo- sumi quod patebi cum quae in Rhetor requiruntur,ap riemus. Plus suasit & suadet unum verbum Salomonis aut Isaiae, aut Pauli, aut aliorum hagiographorum, quam prolixae orationes sophistarum. Testis est Mundus per sua

sus: & ego noui. Dixi, bonum secundum nos: quia orator non considerat bona de mala physica, & secundum naturam, nisi per accidens&indirecibaliquando.

- 'Arwnem contra praecedentem do trinam , cir Restino sones pro Rhetorica nostra, non pro

Ethnicorum. A R. T. I I. Socrates summopere Rhetoricam insectatur tanquana meretricem fucatam ; amat ucro Logicam tanquam Pulchram virginem solo veritatis nitore nativo fulgentem. Ipaeque Plato introducit Arpasiam meretricem, quae Socratem philosophum Rhetoricam docet.' a. Praeterea Palam est , quod oratores dum laudant Ty annos tanquam Reges optimos, & dum dcfendunt scelestissimos morte dignos, liberantque pcr callidissima

argumenta,operai tur secundum artem: neque enim imis

perisus Rhetoricae illos tam decore laudaret: neque istos

6쪽

liberaret. Non stant orgo quae diximus de Rhet gli ea 3. Praeterea homo in pcriculo mortis constitutus iure naturae pol cst ic ipsum quacumque via liberare. Debet crgo uti Rhetorica, mentiri, & mendacia fucare. . Praeterea saepe accidit, popuIOs esse tam imperitos, ut non nisi fallis asscitionibus suaderi queant. Saepeque mendacium libcrauit patriam a seditione, ut Romae contigit. Et Medicus arῖroto suadet medicinam esse dulcem, cum sit amara: ia ludificando sanat potius per Rhetoricam quam per Medicinam; quam absque Rhetorico prooemio non ita a si stet. s. It cm Varro utiliter a Senatoribus suasum esse populis, quod Romulus inter Deos viveret, quo eius leges seruarentur, Philosophatur. Multaque vi Rnetoricae pro legibus Ila tuendis finxit mendacia Minos, & N. Pompilius, Zamoixis. N Maho melius: Ergo, o C. 6. It cm si Rhetorica suadet bonum: mendacia autem utilia sunt inmemoratis negotiis: ergo I lictor illis potest uti, ex arte: quod S Qujntilianus, B: Cic. & Aristot.

i Respondeo ad primum, quod Socrates insectatur a Diem menticiadi,hlaudandi scelestos, Sc liberandi impios,

tanquam nomine artis, non re, praepollentem. Eandem Rhetoricam Apostolica doctrina damnati quoniam re Vera ars non est, ut Chrysost. probat. Et Plato docet, Socratcni per meretrice laudarchomines indignos, &quoia cumque: non autem vii tuosos 5 virtutes; vitiaque insectari: &leges suadere, Cum hoc munus in Civili impor toribus assignarit; & alibi Legislatoribus: Vult etiam Socrates , nequis se defendat in Iudicio, nisi per simplicem

negationem, aut assertionem, confirmatam veris testibus

de factis, Z rationibus, sicuti ipse fecit Quod si contingat oratorum Versutia condemnari, expςctandum esse a

Deo proemium, monet: quod & Martyres Christi fecerunt; & ipse Dominus I Esus: & re vera hoc abuli dantis cst probitatis. Licet tamen cuiqui tese defendere eum moderatione inculpatae tutelis, de quo alibi.

7쪽

Ad 1. Vere utuntur fallacibus argumentis ad ludes e Tyrannorum, & defensioncm scelestorum multi orato .res : Sed contra rationem artis: sicuti Medicus dum veneno necat hominem. Nam & si ars doceat quae sunt venena , di quo pacto perimant: Non tamen ut occida mus , hoe docet, sed ut caueamus, & Veneno impeti tos sanemus. Neque lex dum vetat masculis abuti contra naturam, pueri qui hoc isnorabant antequam Iegetent hoc in lege, doccntur, ut cXC quantur, scd ut caueant. Scelus ergo & malitia, non ars, nisi per acci lcns praeter intentionem, colaficit malum opus. Ars enim est sapientiae proles: sapientia nostra est emanatio a verbo Dei. Ver bum Dei est Ars, & Sapientia essentialis, a qua non potesti . malitiae ars cmanasse, uti in , letaph. docuimus. Ad a. dicimus non Ii Cerc honaini probo sese per catalumniam defendere, & mentiri. Tacere tantum delicta', & quae non iuridice interrogatur, & amphibologia uti,

ubi verum fateri non icnetur, permittitur illi: non autem expresse mentiri. Mori enim minus malimi est in corpore, quam in anima. De hocin Thcolstgia. Idem sentit So crates. Sed dicitur in Gorgia; quid prodest ergo Rhet rica 3 Si enim scelus non est patratum, absque Rhet. defenditur patiens calumniam: si est patratum, fateri debet. poenam subire. Resp. quod contigit innocenter impe tati : S contra calumniatores non nisi' per Rhetoricam defensiones parari. Item ad consulendum, ad laudandas virtutes, ad vitia eliminanda plurimum prodest, uti patet apud Chrysost. & Amb. & Bas. immo, S Poctica adhi-mhodiam. Nulla ars est frustra, si a prima arte derivatur, yel per media, vel immediate. Ad . concedit Plato mendacium ossiciosum, non autem damnosum. Chrysost. approbat idem tanqtiam utile saepissime: ti probat exemplis mirificis hoc in lib de sacer. de su p. Epist. ad Gal. & su per Aist. Apost. similiter Hieron. re omnes Gioeci. Sol. Aug. negat. At in lib. r. C. vlt. Retract. quasi sese corrigit ad regulas Patrum. Namendacio non est utendum sub ratione mendacii,sed stra.

8쪽

tagenistis. Et enim mendacia Iudith, Abrahae, obostetificum, & Micheae primum coram Regibus, S ali ,

rum, quae damnat, aut excusat et venialia tamen peccata esse dicit: quae non permittuntur a lege diuina, reuera sti lagematis rationem habent. Vide Theol. lib. io. Nam si licet occidere inuasores ne nos occidant, Cum moderamine inculpatae tutelae; nescio an etiam liceat men. tiri magis, quam sinere occidi, si quis hostis 'percumtetur in nocte occurrens, es ne tu hostis, quem quaero Z dicendo non sum. Tunc enim non est vere mentiri. Mendacium enim est falsitas dicta animo fallendi, non suadendi. Fausum dixere etiam sancti viri, putantes esse verum: aut antis .mo iuuandi, ut dictura est.

Ad s. figmenta Legissatorum perniciosa quis probet

officiosa interdum permittuntur. At non recth putantur officiosa Varroni, quae idololatriam, &periuria ;& Deorum contemptum, &omnia mala mox pariunt, uti Salomon in Sapientia recte demonstrat. Plurima sunt quae pri-m o videatur bona, sed mala introducunt maXitari.

Ad 6. Nego quodcunque utile esse bonum, nisi affusum aliquem & secundum quid: simpliciter autem & petie bonum non est , nisi honestum, uti Stoici, & Platonici, 3e cum eis Ambros. & Chrys. docent, quidquid Arist.

dicat. Non recte Protago cas, S Quintilianus, Malij permittunt mendacia & ostentationes ingenii in laudando malo pro bono, & vero is quorum sunt inexhauribiles thesauri in unaquaque re: Vnde Rhetori nunquam dicendrmateria deficiet ta ut indigeat laude falsa ad ingenij exer- Citium;& instrumentum, & arma salutis in pcrniciem conuertantur. Sagaciter C cnsorinus Reipub. vicinam imminere ruiciam ex iuuentute Romana praedixit, quando Carneadem ostentationis gritia Contra iustitiam orantem in foro tam auide, & voluptuo e audierunt.

9쪽

' non agendo, nec docendo, ut Medlicus Ido

ratis,sed persuadendo, . dispuadendo.

DIximus Rhet. versari circa persuasionem, boni, redissuasionem mali principaliter, & per se, per accidens vero circa verum, S ens, & non ens saepe saepius: Attamen addidimus, Boηi ct mali nobis. Omnis namque res iuxta nostra dogmata tripliciter consideratur a physico, & Metaph. Vel secundum naturam uti dicimus, aquam esse fluorem mobilem calidum perspicuum ex fumo condensato natum. Alio modo secundum nos, sicuti Medici considerant aquam esse liquorem frigidum potui congruentem, febricitantibus noxium , aliis proficuum, si prout conuenit sumatur. Tertio consideratur secundum alias res, dc tot habent rationes, quot respcctus ad illas,& sic sumuntur variae ccnceptiones, & dc finitiones formales, & haec consideratio specialiter pertinet ad Metaph. qui Fatum & Harmoniam omnium systematum contemplatur. At in artibus specialibus habet tantum res omnis speciales rationes formales. Vt in Physicis considerantes aquam dicimus esse clementum, ex quo cum aliis secunda

corpora fiunt, in Philosophia Empedoclis, & A rist. Nobis

autem videtur esse quasi fanguis m animali mundano, ut Bas. magnus admonet. Dicimus gustui calidam , tactui frigidam. Et multa huiusmodi. Rhetor ergo considerat de Bono non simpliciter, uti Metaph. neque seaundum res alias Mundi, ut ibidem, sed secundum nos serpcs enim bonus est simpliciter, & serpentibus; non autem nobis. Conuenit de Rhetori, cum Medico, quoniam utrique bonum nobis considerant; sed iste ut faciat, & ope- relut bonum; Rhetor vero ut suadeat. Item Mcdicus utile tantum respicit corporibus humanis bonun ιό Rhetor vero

10쪽

&honestum, S Iocundum noti solum corpori, sed Ani mae, & Rei p. Quod licet Ethicus tractet, non tamen ut suadeat, sed tantum ut doceat, Logico, & Phy sico Morei qua mox doctrina utitur Rhetor ad suadendum. Nec qui dem ethicus tractu de bono secundum se r sed secun dum nos. Largiri enim quidquid habes cui ulibet, non est malum secuntum se, ted in morali est malum, quo

niam est prodigalitatis Vitium , nostrae vitae noxium: vn de omnes virtutes & vitia humana respiciunt medioeri. talem, nature nostrae mἰdiocri Congruentem; & extremitat s importabiles. Quapropter non modo est Virtus Angelis montem aggredi, quod nobis est temeritas, & audaciae vitium; sed etiam quod alteri homini virtus est, ut ieiunare tempe rantia, alteri erit vitium, si saluti obest multum Inedia vocatum. Ponere autem Regulas huiusmodi spei tat ad ethicum, utiliter vero ad suadendum uti, ad Rheto. rem; sicut prospectiva Regulis utitur Mathematicae. quod autem uti dcbet commode, spectat ad physicum. Sic logici est commoditatem argumentandi praestare Rhetori , Grammatici vero cog ruitatem sermonis: Rhetoris tandem apte uti ad suadendum, id dissuadendum, id, quod facit laudando, 5 vituperando, lauS autem,& vituperium, boni est: malique. De facili vero, & dis

ficili, possibili, de impossibili tractat quatenus sunt cligibilia in operatione, aut incligibilia: quae quatenus sic bona sunt nobis , aut mala. Similiter accusat, & defen dii puniendos, & liberandos, quatenus bonum est sic Rei p. & illos bonos, istos malos probat. Omnis quoque dcliberatio insuasione , de dissuasione eiusmodi reperi tur. Quapropter finis oratoris est suadere, gratia finis est laus ti vituperium formaliter; materialiter ver' yrices, de sententiae, dispositione L