장음표시 사용
21쪽
uantur. Et ex hoc plura capiemus argumenta. In statu n. Mo .iarchico; quς ad potentiam, & gloriam faciunt, parabunt nobis suadendi occasionem. In statu populari, ut apud Helvetios, quaecunque faciunt ad libertatem, & abundantiam. In statu Optimatum, uti Venetiis, quae ad honestatem, & iustitiam spectant, & ad seruandum proceres in sua dignitate. In Oligarchia valet census, &diuitiae,
uti Geneuae. Ex his suadebis facile quae lucrum pollicentur. Similiter in Papatu argumenta a religione petita, SI veneratione dignitatis , plurimum valent , deinde quae
Praeterea aliter nobilibus, aliter plebeis loqueris; illis honesta suadebunt, & voluptuosae militibus fortia, stipendia grandia: plebibus annona & licentia multa.
Praeterea alia argumenta sunt conficienda ad iracundos: alia ad avaros, alia ad sanctos; alia ad timidos , alia ad castos; alia ad commessatores. Inspice quis vitiosus, aut virtuosus plurimum valet intcr auditores , & iuxta illius affectionem argumenta validiora,& aptiora parabis. Item Nationum generales mores scito , Nam Hispani sunt iactabundi, patientes, obedientes, ceremoniossi α potius autoritate quam ratione conuincuntur. Gallili Centiosi, mutabiles, hylares, celeres, impatienteS , inobedientes pii. Germani, iuspiciosi, laboriosi, linguarum, doctrinarum mire titulatarum auidi, S potius sensualibus rationibus,quam autoritate, aut argutia superabilcs. Galli mediat intcr Germ. S Italos. Itali, arguti, magnanimi, solertes, ratione magis qua sensu, aut autoritate, domabiles. Verum omnis ciuitas,<atus proprios quo a h. abct affectus qui tibi viam ad suadendum praeparabunt. Hςc autem omnia non nisi Philosophus peritissimus intelliget. Orator autem ex informatione, & exploratione eorum, quibus est locuturus, moros praecognoscet. Physionomia saepe tuu ui n. ni aliae Nationes alia sunt Physio nomia viai-uor sal ter notatae: post modum singuli homines propriam .habet it Id qu*d prodest praedicatoribus, nationes nouas adeantibus praenquisse : dc in Rege, R Magnatibus
22쪽
post modum inspicere. Tandem studia senum grauia,
prudentia, laboris impatientia , timida , scire oportet. Iuuenuin leuia, iucunditatis amica, laboris patientia, multum sperantia. Mediorum media . Sed speciatim loqui de his iam oportet. . .
Vbi tutem humanam a Deo solo immutari.
A Corio m Medicina , Stellis Astosiriue t ab
Angelis, cir a Rhetore persuasiue, dum proponit obterila asse Eonum , ciribus anima assentire potest, sed plerumque assentitur : Item di 'ositiue , compatibiliter, communicando prFrios affectus per vehementiam orationis re tandem ligando ipsam per rationes: r sic vincit caelum, oe' omnia magica instrumenta ,
A L 2. IV. HVmanam quidem animam physice immutare solus potest Deus: Libera enim est, nulliusque subiacet
imperio. 'Angeli autem & oratores alterant voluntatem hominis moraliter, hoc est, Fuggerendo persuadendoque. Coelum autem, & Medicina disponendo, & alterando Corpus, & humores: Vnde sequitur alteratio in spiritu animali, cui mens, a Deo immitia, insidens, passionibus ilialius communicat. Videmus enim frigidos pigris esse moribus, hebetibusque : calidos iracundos; melaneolicos cogitabundos: Quapropter coelum & pharmaca qualitates immutando , passiones in generant, unde ani- mus assicitur , moueturque ad sic operandum. Potest quidem Anima humana temporamenti & spiritus passiones non sequi, ubi intentissimae non sunt, veluti in furen- . tibus,& in ebriis: potestque, relicta affectione, sequi ratiouem. Sicuti interdum rationem spernit, ut passionem sequatur. Et quia homines magis plerumque passioni-
23쪽
sionibui reguntur, quam ratione, ut ait S. Thomas: ideo 'rue Astrologus stellas ipsarum causas notando, aliquando
ivinat. Omncs passiones qua via excitentur Rhetor scire debet: & quoniam non utitur calore, S frigore, Z her- his, & pharmacis , sicuti coelum, & Medicus ; duae restant vis ad mouendum; una proponendo obiecta cuius que passionis, ut horribilia ad excitandum timorem , deIectabilia ad voluptatem, nouitates ad admirationem, &C. Altera communicando per orationis vehementiam proprium affectum auditoribus. Nam & lacrymanti colla- Crymantur natura homines; ridenti corrident; irascentico irascuntur, & halanti cohalant, & duni spuere videmus conspuimus. Spiritus enim mouetur a sintili ad consi-imilem actum: ut cum videmuS nausea affectos vomere,
quasi vomimus, sicuti in h. lib. de Sensu Rerum, S: in Phynologia docuimus' In his ergo duabus viis tota Rhetorica consistit. Adde tertiam praestantiorem, sed rariorem, quae
est ratio. Etenim neque obiecta passionum, neque communicatio, per se valent. Homo enim rationale est Animal, ac per se non nisi rationibus mouetur. Igitur si rationes emcaces proposueris, ligas animam hominis ita , ut quasi non possit reniti: quamuis sensualis passio aliorsum inclinet. Quantos videmus libidinibus turpibus deditos, rationibus emcacibus sic ligari, ut Veneri vale dicant . Et
Ebriosos, vino Non modo ergo sunt passioties mutandae per obiectorum contrariorum repraesentationem, & per affectionis communicationem , Hoc cnim est ab inferioribus procedere; sed etiam per rationum emcaciam quae mentem ita vincit, Vt passionibus abrenuntiet. Plus igitur
potest oratio docta, aptaque in Animam hominis, quam Medicina, & caelum, & st Alae. que solum disponunt Corpus immutando. & quam obicista, quae facultates, affectiones naturales ad se trahunt S quam ipse totus Mundus, an in ae obiectum : quoniam de rationem addit. Ra.eio autem est spicndor lapicntiae diuinae, omnia gubernantis, & immutantis, ut Salamon dicebat. Hae e si bene pernoscet Rhetor, perfectus erit. Et quia diximus
24쪽
de vehementia, parsi an is co ninu 'ii Catiua, in praecedentibus, nunc de passionibus, & earum obiectis rcstat seriamo, dctaiidem de rationibus absoluetur.
Ationum humanarum, er afluum, oe obiectorum earundem : υticiat orator, qXomodo, O' Inde excitare imas queat. CAP. V. ART. I. AFfectiones primae animorum sunt Amor, & odium,
ex potentia, & sapieinia innatis, ut in physica scripsimus. Amoris obiectum est Bonum i Odij Malum. Ab amore voluptas primo manat, & ab odio dolor. Est enim voluptas,affectus sequens senium boni coniuncti ipsi potentia 'amat tuae, cuius actus est fruitio. Dolore contra est sensus mali coniuncti potentiae sentienti illud. Eius actus est dolere, & destrui. Item ab Amore manat desiderium, qui est affectio sensus obiecti absentis, in quod potentia tendit. De sidcramus enim ea, quibus caremus bona: e contra ab odio manat Auersatio Abominium, upatior qui sensus est mali abseims ; quo refugere cupimus. licvi ab amore, & potestate, i pes derivatur, quae proles est sensus possibilis obiecti absentis, quod expectamus, vel in quod tendimus, quoniam possibile , aut debitum nobis scimus. Timor vero est proles odio, quo ab immincntis mali sensu allicimur ,-in illud cogimur tendere, Vel expectare; uti cum reus tormentum expectata Cum vero impossibile nobis sentimus bonum: Nam devitatio mali est bonum tunc na itur desperatio, quoniam vis parens altera spei deest. E contra ira fit, quia contra malum imminens accendimur ad propulsandum. Si enim succumbere nos putamus. desperamus, deiicimur tristamur.Ita quod tristitia nascitur ex co sideratione mali,
quod vitare dissidines Indignatio sit, cum ocru
25쪽
dignos bono pati malum: & dignos malo bona habere busericordia autem cum eisdem malis patientium assiciamur, vel affici volumus, aut timemus: nollcmusque illossiic pati, aut quia indigni sunt, qui patiantur iii persona;
aut in natura ; qua nobiscum communicant. Nemo enim vellet humanam naturam assi igi: quoniam & sua est. Ergo vel quia nolumus. Laetitia ex consideratione boni adepti, vel adipiscendi. Risus autem est dilatatio spiri tuum ex apprehensione laetitiae. Nam etiam cum Annibal ridet in afficto senatu Carthaginensi ideo ridct quia laetatur se non esse ignauum, sit cuti caeteri Senatorcs, de diuinasse ruinam patriae, nisii sibi exercitum in Itadia refecissent. Rident Apostoli in tormentis, quia laetantur pro summi boni adeptionc illa pati. Ludius vcro est spirituum conia strictio intra cerebrum ob tristium affectum, vel considerationem. Ex quo sequuntur lacrymae quia colle citus spiritus tunicas cerebri premit, aqueumque vaporem inter illas caluariamque collectum exprimit. Admiratio enim est magnarum rcrum robore, vel in. genio, vel raritate,apprehensio, ad quas considerandas se se spiritus colligit, oculos aperit, cilia arcuat, Vt rcSconsiderandae intrent. At cum mox indignas tanta attentione sentit, dilatur subito in risum, eo quod illas nosse aptus fuerit. Contemptus vero est , quando spiritus non iudicat aliquid sibi posse nocere, aut prodesse : nec proinde ad eicis considerationem se colligit, nec assicitur. Declarat que haec labiorum abicctione, sicuti risum dilatation et v es aliquo Nutu: vel in illud ridendo, quod dicitur irrisio. Est tandem Zelus timoris amorisque proles, quando id, quodam anau', aliis dari timemus, ac proinde deesse nobis. At si bonum amatum, est indeficiens, Zelum non parit. Neque enim Zelamus, si alij ament Deum, amatum a nobis: si vero mulierculam , aut praedium, Zelo aestuamus. At Zelamus pro Dci honore, non in se, sed innobis, in quibus minui potest. Est crgo Zelotypia idcirco afflicti . Cum vero non solum timemus, sed scimus
26쪽
alterum eo frui, quod nos cupimus, odimus et aemulatio si amamus &nos frui, nςc fruentem ossimus. At si nec cupimus bonum, nec aemulamur, Abiectio est mimi, donum non cognoscentis, nec sibi conuenire int iligentiS. Fiducia autem, &dissidςntia extensiones sunt potest liui filiae spei,& Timoris, dum inhobis, fi in obiecto inuenimus, aut non inuenimus, vires nanciscendi bonum. Et quidem spes in obiecto fundatur ; fiducia in potentia. Patet igitur quomodo ex Amore, & odio omnes passiones manant. modo autem fiant in spiritu Anim viti, de virum immutent tenuitatem, an calorem, an luciditatem, an primalitates, & quomodo Menti communicentur, in Moralibus, & in Metaphysiologia declarauimus. Nunc quibus artibus, ab oratore excitentur doceamus: exCitatae enim rapiunt fere semper voluntat quocumque
De Bono Ur Malo, quatenus οἱ ecta sunt uoluntatis, em omnium affectionum humetnarum : CU Bonum
impliciter esse ipsim Elpe , primum Ens, ergo
Deum. Secundum nos, Esse nostmm , nostrique oone feruationem. Caetera dici boua utilia, cir honesta, quatenus' sunt causie aut signa , aut distositiones ad
conseruationem; nez conseruari miseros. Oicuique vero statui hominum reputari Bonum summum seuomodo , unde Orator repraesentet. Et voluptatem
esse sensum boni tantum: cur deripian
A R T. II. a Voniam affectiones, iam memoratae, mouentur a propriis singulae obiectis: cum dictum iam sit . quid sit pinsio. q. sque, quodque obiectum eius, nimirum BO- 'uua de maluiu, variis modis reprae intum, utiquc ina
27쪽
nifestum feeisse videmur, quo pacto excitentur. At qu
niam spes victoriς quasi tota in hac reprς sentatione coi1- sistit, amplius explicare non grauemur. Obiectum voluntatis cit Bonum & Malum ; si quidem ipsa odit,& amat. Bonum autem simpliciter est esse. Ergo primum, a quo
omnis Bonitas. Nobis autem summum Bonum inter intrinseca de naturalia est esse nostrum, sicuti cuilibet teisuum. Vnde nihil magis amamus naturaliter quam semper eue. Et per consequens nihil magis odimus, quam non esse. Deumque propterea maXime amamus, quia dat nobis esse, oc conteruat, dc perpetuare potest. Qilol. quinon sperant, Deum non agnoscunt, veluti bruta, dc plantae. Hinc Religio nobis a natura erga Deum autorementitatis nostri, εc supernaturalis cultuS erga perennitatis mox promissorem , quς charitatem, de fidem, det spem in illud exigit de cultum. Hoc tamen est obiectum Ani mae, a Deo immisse. Neque argumenta ex religionc desumpta rigant mentes eorum, qui religioni non credunt, schonum aeternum non sperant: aut inferioribus dediti bonis visibilibus , ab his excitari, id moueri se sinunt magis, quam a religione. Apud sanctos, di in Ecclesia de in sacris conciliis validissima petita: quoniam de animae tan- tum bonis perpetuis profitcntur Auditores ante omnia curam gerere. Sic de in t cmplis prς dicatores talia obiecta proponunt primo Α, ex secundis vero Bonis secundario. Nam, ait Dominus, centuplum accipietis in hoc seculo, ct in
Cum igitur vita aeterna, id est conseruatio essentiae Ze existentiae , apud fontem vitae nunquam defectura sit summum Bonum, quod post in alia vitaeXpectamus, consequens est ut Bonum viis , prssentis illud imitetur. Est
ergo Bonum summum naturaliter cognitum, viis conservitio in Philosophia nostra, in Epicurea est voluptas: in StoiCa. virtus ; in Peripatetica, scientia . in Romana, gloria, in Macchiauellista , tyrannis: In Platonica, assi- anilari Deo: quod a Pythagoricis manavit, qui te vivere secundum virtutem, dixerunt. Dantur di principalia bo
28쪽
na pro hominum statibus variis. Nam Resp. popularis ponit tum num bonum in Libertates Oligat chia in diuitiis optimates in Iustitia ec Prudentia: Tyranni in dominatu absoluto. Nationes quoque aliae aliud magis amant. Vt Hispani grauitatem , vltramontani licentiam : Calabri vindiciam ; .AEgypt ij diuinationem : Hebraei mercaturam, &c. contraria hiS Vero reputantur maXima, vel principalia mala. Pro cuiusque ergo moribus obiecta proapones affectionum.
Bonum quid cm unicuique simpliciter videtur quod
rosummo habet: alia vero iunt illi Bona tripliciter, aut quia sunt causa, aut dii politiones, aut signa su nimi boni conte quendi: quod in communi vocamus Foelicitatem,& beatitudinem. Sicuti dicimus medicinam bonam, &medicum bonum respcetu summi boni ab aegroto appetuti, quae est sanitas: quatenus sunt causae, medicus primcipalis, medicina inurumentalis. Exercitium vero , &piae parationcm medicamentorum , dicimus bona , quia sunt dispoliuiones ad sanitatem: urinam bonam, quia est signum sanitatis. inapropter memento semper ex dis
positionibus & signis illius boni, ad quod affectio summe fertur perluadere, offerendo tanquam obiecta. Palam est cnim quod summum bonum est, quo fruimur. In eo ergo voluptas: quia propter se expetibilis est. Extera vcro quae nos ad illud bonum causaliter , aut disposi- sititie , aut indicatiue , aut alio modo dicuntur bona utilia ab usibus memoratis. In cuinius tamen est voluptas, etiam in Modicina amara, & in bello atroci, quatenus in eis sanitalcm , aut victoriam, S Virtutem, & pacem , praetcntiscimus. Verum ista media ad bonum acquirendum qua dam vocantur utilia tantum , uti ligo est hinnus, & Tiotcrrae est bona ad cultum terrae, unde fruges colligimus. Quaedam vero ctiam honesta vocantur , quoniam non solum usum illum praestant ad bonum consequcudum, sed etiam bonum ipsum attingunr; cuiusmodi iunt virtutes, scientiae: quae nec proptCrae expetendae sunt, nisi quatenus ad summum bonum nos
29쪽
perducunt. Errant sane Stoici, dc Peripatetici. Nonent ii cst bellus virtuosus, dc sapietis, seu bcato proximus : quo aiana bonum uadigum aliorum: S quod amitti potest, non vere beat.' Sola ergo aeternitas cli vita beata, uti alibi probauimus, quam per potentiam , & sapientiam, & Ainorem in summo bono acqui limus,& fruimur. Nec conseruatio in inferno est vera conteruatio, sicut nec infamia co seruatio fama: Dolor enim destruit, non seruat, dum primilites curtat, cohibetque, Videlicet, posse, scire,& velle, ne dilatentur in sua obiciua, veluti in Deo amplificatur ad omnia: s est enim omnia eminenter ac proinde seruantur. Vide Metaph. Voluptas autem non est beatitudo, sed cum beatitudine. Idcirco omnia,quq ad beatitudinem nos manu ducunt voluptuosa sunt. At quoniam
mala bonis mista sunt in hoc mundo : & quae delectant, bona sunt in eo quod delectant; sed quia secum afferunt
mala , dicuntur mala, non tamen recte. Nulla enim voluptavi bysice sumpta est per se mala: sed per Accidens, &pCr aliud. voluptas veneris est condimcntum mali, te illecebra, ut alios ii milus nobis faciamus. Voluptas in cibo, Sepotu, est condimentum, in quo semimus conseruationem. Voluptas in ruina inimici, est sentiis nostrae conseruatio. nis, quoniam perit, qui nos perire procurabat. Decipitur
tam n animUS, quoniam non omnia bona 8cinata, quae in
Vna quaque latentre, considcrar ; ideoque saepe de bonis gavdct, in quibus mala maxima latent, Vt de adultcrio, homicidio, inccndio furto: saepe lucco tristatur de malis,
in quibus insunt bona maxima, Vt de pr ceptoris minis. ε verti cribus, a patrc illatis, de amissis pecuniis, quae ipsum superbum, & ignorantem, & rei hi negligentem faciebant. s ob res Rhctoris est no sic quae mala quibus bonis nussa insunt, N metiri,virum plura sint bona, S grairdiora, an vero mala: & sic suadere, di dissuadere, quae aggredputamuS, aut operamur.
30쪽
Voluptatem non esse condistinctam ab honesto pd sensum cui ue boni, vi dolorem usque madi, secundum quid , simpliciter vero conseruationis, cir dest Actionis.
amquam res omnis per se & suis similibus bona
sit i nobis quidem bonum non est, nisi quod nos coni cruat Peripatetici distingunt tria bona , utile de iocundum, & honestum. Mihi autem videtur nullumeta seorsiin bonum iocundum in hac vita simpliciter :sed omnis iocunditas, seu voluptas , cst sensus seu potius affcctio sequens sensum boni utilis aut honesti. Vtile autem & honestum ducunt nos ad summum bonum, id est, ad aeternitatem. At per se iocunditatem non habent, nisi quatenus ad illam vel ad consimile nos ferunt. Non enim laetamur de libris, & de scamnis, Mde domibus, nisi quatenus ad conseruationem prosunt: nec de scientia, magnanimitate, S fortitudine, nisi quia
Conseruant nos,id est corpus εἰ animit. Iocundamur quide de meretricibus, ludo, & octo, contumelia, domaledicetia, quatenus sensus prolis in qua seruamur, ibi 'inest: vel lucri in ludo , vel spiritus vel Ῥtilationis, aut refectionis in ocio: in malc dicentia vero quatenuS aliorum nomen deprimcndo, nostri im attollere putamus, aut aemulos deprimere. Et in his deceptio non nulla est. Propteres indiguimus lcgibus, N: instructionibus, Moratoribus, qui mala, & bona pcrsendant, doceant, suadeant, dehortenturque.