Ammiani Marcellini rerum gestarum qui de 31. supersunt libri 18. Ad fidem ms. & veterum codd. recensiti, & obseruationibus illustrati. Ex bibliotheca Fr. LinderbrogI

251쪽

LIBER TXII. eritur : nec argui unquam potuit ob religionem, Vel quoscunque aliud, ab aequitatis recto tramite deviaste. Iudicium enim hoc cst optandum & reetiam, ubi per varia negotiorum examina,iustum id est & iniustum: a quo ille ne aberraret,s tanquam scopulos cavebat abruptos. Hoc autem adco a c- qui potuit, quod levitatem agnoscens commotioris ingenii uiti praefectis proximisque permittcbat, ut fidenter impetus suos a Lorsus tendentes, ad quae decebat monitu oportuno frenarent: monstrabatque subinde, se dolere delictis, & gai ro de re correctione. Cumque cum defensores causarum, ut conscium rationis perfectae, plausibus maximis celebrarent, fertur id dixtile permotus: Gaudebam planes me eferebam, siab his laudare quos vituperare posse adverterem,siquid'm factum JPaut diatum. Susiaciet autem pro multis, quae clementer egit Is inlitibus cognoscendis, hoc unum ponere, nec abhorrens a proposito, nec absurdum. Inducta in iudicium Delmina quaedam , cum palatinum adversarium suum e numero protectorum cinctum praeter spem conspexinci, hoc factum insolens

tumultuandoquerebatur:& imperator, Prosequere,ait, mulier a. O si quid te tisam existimas hic enim sic cindi es,ut expiastius per imium incedat parum nocere tuis partibus potes. Et aestimabatur per

haec& similia, ut ipse dicebat assidue, vetus illa Iustitia, quam

ostensam vitiis hominum Aratus extollit in caelum, imperante eo rcUerla ad terras, ni quaedam suo ageret, non legum am*s bitrio, crratisque aliquoties obnubilaret gloriarum multiplices cursus. Post multa enim etiam iura quaedam correxit in

melius ambagibus circumcisis, indicantia liquide quid iuberent fieri vel vetarent. Illud autem inclemens obruendum perenni silentio, quod arcebat docere magistros thetoricos& grammaticos, ritus Christiani cultores. Iisdem diebus Gaudentius ille notarius quem opponendum per Africam missum supra diximus a Constantio: Iulianus quin etiam CX. Minio, earundem partium nimius fautor, retracti sub vinculis

252쪽

I o AMMIANI MARCELLINI

culis morte periere paenali. Tunc & Artemius e duce A gypti, Alexandrinis urgentibus atrocium criminum mole, supplicio capitali multatus cst. Post quem Marcelli ex- magia . stro equitum & peditum filius, ut iniectans imperio manus, publica deletus est morte, . Romanus quinetiam &Vincet tius scutariorum scholae primae secundaeque tribuni, agitatae convicti quaedam suis viribus altiora, acti sunt in exiliuimo. Cumque tempus interstetinet exiguum, Alexandrini Artemii comperto interitu, quem Verebantur ne cum potestate reversus id enim minatus est multos laederet ut offensus, iram in Georgium Verterunt episcopum,Viperei S, ut ita dixerim, morsibus ab eo saepius appetiti. In fullonio natus, ut ferebatur, apud Epiphaniam Ciliciae oppidum , auct usq; in dam- na complurium, contra utilitatem suam reique communis episcopus Alexandriae est ordinatus, in civitate quae suopte ui motu, & ubi cavi, non suppetunt, seditionibus crebris agitatur & turbulentis, ut oraculorum quoq; loquitur fides. His efferatis hominum mentibus, Georgius quoque ipse grave accesserat incentivum, apud patulas aures Constantii multoscae inde incusans,ut eius recalcitrantes imperiis: professionis- Σ que suae oblitusis quae nihil nisi iustum suadet& leue, ad dela- . torum ausa feralia desciscebat. Et inter caetera dicebatur, id ruoque maligne docuisse Constantium, quod in urbe prae- icta aedificia cuncta solo cohaerentia, a conditore Alexan- dro magnitudine impensarum publicarum cxtructa, emolimentis vi arii proficere debent ex iure. Ad haec mala id quoq; addiderat, unde paulo post trusus est in eXitium praeceps. Reversus ex comitatu principis, cum transiret per speciosum Genii templum,multitudine stipatus ex more, nexis ad aedem

ipsam luminibus, quin diu, inquit, simularum hoc stabit Quo 3ω

audito velut fulmine multi perculsi, metuentesque ne illud quoque tentaret evertere, quidqirid poterant, in eius pernus iem clandestuus insidii, coocuaoant . Ecce autem Iepente perlato Diqiliaco by Cooste

253쪽

LIBER XXII. 261

perlato lethabili nuntio indicante extinctumArtemium plebs omnis elata gaudio insperato vocibus horrendis infrendens, Georgium petit: raptumque diversis mulctandi generibus proterens & conculcans divaricatis pedibus. Cumque eos Dracontius monetae praepositus, & Diodorus quidam veluti comes iniectis per crura funibus simul exanimati sunt: ille

quod aram in moneta quam regebat recens locatam evertit: alter quod dum aedificandae praeesset ecclesiae, cirros puero rum licentius detondebat, id quoq; ad deorum cultum existi- Io mans pertinere . Quo non contenta multitudo immanis, dia laniata cadavera peremptorum camelis imposita vexit ad lacus: iisdemque subito igne crematis ,cineres proiecit in mare id metuens ut clamabat, ne collectis supremis, ardes illis eratruerentur ut reliquis, qui deviare a religione compulsi, pe Is tulere cruciabiles poenas,adusque gloriosam mortem intemerata fide progressi, & nunc martIres appellantur. Poterantq;: , . miseranai hor es ad crudele limplicium dueti, Christianorum adiumento defendi, ni Georgii odio omnes indis. crete flagrassenta. Hoc comperto, Imperator ad indicamao dum facinus nefandum erectus, iamque eXpetiturus poenas a noxiis ultimas,mitigatus est lenientibus proximis:missisque . edicto, acriorationescelus detestabatur admissum, minatus extrema, si deinde tentarum fuerit aliquid,quod iustitia vetet& leges.Inter haec expeditionem parans in Perses, quam d dum animi robore conceperat celso, ad ultionem praeterito rum vehementer elatus est, sciens & audiens gentem asperru'mam per straginta ferme annos inussisse Orienti caedium i 'direptionum monumenta saevissima,ad internecionem exem ruitibus nostris saepe deletis. Urebatur autem bellandi gemino' a, desiderio: primo, quod impatiens otii lituos semniabat tipraelia: dein,qubd in artatis flore primaevo obiectus efferarum gentium armis, recentibus etiam tum regum precibus ®alium, qui vinci magis posse, quam supplices manus . ten-

254쪽

a 2 AMMIANI MARCELLINI dere credebantur, ornamentis illustri um gloriarum inserere Parthici cognomentum ardeba . Quae maximis molibus festinari cernentes obtrectatores desides & maligni, unius corporis permutatione tot cieri turbas intempestivas indignum & perniciosum esse strepebant, studium omne in diffe- rrendo procinctu ponentes: & dictitabant his praesentibus

quos audita referre ad Imperatorem poste rebantur, eum ni sedatius ageret, immodica rerum secundarum prosperitate, velut luxuriantes ubertate nimia fruges, bonis suis protinus occasurui .Et haec diu multum Fe agitantes, frustra virum Ita circumlatrabant immobilem occultis iniuriis , ut Pygmaei vel Thiodamas agrestis homo Lindius Hercule inta. Ille tamen ut maioris praeter caeteros spiritus, nihilo lentius magnitudinem expegitionis secum commentans, in praeparandis congruis operam navabat enixanta. Hostiarum tamen sanguine, plurimo aras crebritate nimia perfundebat, tauros aliquoties

immolando centenos, & innumeros varii pecoris greges, ovesque cadidas terra quaestas & mari. adpo ut indies pene singulos milites carnis diuentiore fagina victitantes incultius, potusq; aviditate corrupti, humeris impositi transeuntiu ,perpla- et oleas ex publicis aedibus,ubi vindicandis potius quam cedendis . . conviviis indulgebant, ad sua diversoria portarentur: PetulanteS ante omnes&Celtae, quorum ea tempestate confidentia creverat ultra modum , . Augebantur autem ceremoniarum

ritus immodice, cum impensarum amplitudine antehac inusitata & gravi: & quisque, cum impraepedite liceret, scientiam vaticinandi professiis,iuxta imperitus & docilis sine fine vespraestitutis ordinibus oraculorum, permittebatur scitari responsa & extispicia, nonnunquam futura pandentia: oscinumque & auguriorum,& ominum fides, si reperiri usquam mposset,affectata Varietate quaerebatur. Haecque dum ita procedunt more pacis,multorum curiosior Iulianus novam con-

Rii viam ingressus est, venas fatidicas Castalii recludere

cogitans,

255쪽

cogitans fontis: quem obstruxisse Caesar dicitur Adrianus

mole faxorum ingenti, veritus ne ut ipse praecinentibus aquis capestendam rempub. comperit,etiam alii similia docerentur: ac statim circumhumata corpora statuit eXinde transferri eos ritu, quo Athenienses insulam purgaverant Delonis. Eodem tempore die XI. Kalend. Novemb. amplissimum Daphnaei Apollinis fanum, quod Epiphanes Antiochus rex ille condidit iracundus & servus,& simulacrum in eo Olympiaci Iovis imitamenti aequiparans magnitudinem, subita vi flammarum exustum est. QEo tam atroci casu repente consumpto, ad id usq; Imperatorem ira provexit, ut quaestiones agitari iuberet solito acriores,& maiorem ecclesiam Antiochiae claudi. S spicabatur cnim id Christianos egisse stimulatos invidia quod idem templum inviti videbant ambitioso circumdari peristylio. Ferebatur autem licet rumore levis Simo, hac ex causa conflagrasse delubrum : quod Asclepiades philosophus, cuius in actibus Magnentii meminimus, cum visendi gratia Iuliani peregre ad id suburbanum venistet,dear Coelestis argenteum breue figmentum quocunq; ibat secum solitus

zo a Terre,ante pedes statuit simulacri sublimes, accensisque cereis ex usu cessit: unde medietate noctis emensa , cum nec adesse quisquam potuit nec iuvare, volitantes scintillae adhaesere materiis vetustissimis, ignesque aridis nutrimentis erecti omne quidquid contingi potuit licet ardua discretum celsitudine, concremarunt. Eo anno, sidere etiamtum instante brumali , aquarum incessit inopia metuenda, ut & rivi cessarent uidam, & fontes antehac aquarum copiosis pulsibus abunantes: sed in integrum postea restituti sun . Et quarto Nonas Decembres vergente ad vesperam dic, reliqua Nicome-ῖo dia collapsa est terrae motu , itidemque Niceae portio non

mediocris. Quae tametsi moestitiam sollicito incuterent Principi, residua tamen non contemnebat urgentia, dum pugnandi tempus ei veniret optatuim. Inter praecipua tamen& 1eria illud agere superfluum videbatur, quod nulla proba-

256쪽

a 4 AMMIANI MARCELLINI bili ratione susceptae popularitatis amore, vilitati studebat ve- nalium rerum, quae nonnunquam secus quis convenit o - .. dinata,inopiam gignere solet & famemis. E t Antiochensi ordine id tunc fieri, cum ille iuberet, non posse, aperte mon- strante,nusquam a proposito declinabat, Galli similis fratris, s licet incruentus. Quocirca in eos deinceps saeviens, ut obtrectatores & contumaces, volumen composuit invectivum,. quod Antiochense vel Misopogonem appellavit, probra civitatis infensa mente dinumerans, addensque veritati com- . plura: post quae multa in se facete dicta comperiens, coactus ro dissimulare pro tempore, ira sumabatur interna ,. Ridebatur. enim ut Cercops, homo breVis, humeros extentans angu- .stos,& barbam prae se ferens hircinam, grandiaque incedens - . tanquam Oti frater & Ephialtis, quorum proceritatem Ho- - . merus in immensum tollit. Idemque victimarius pro sacrico. Ia dicebatur, ad crebritatem hostiarum alludentibus multis r& culpabatur hinc oportune, cum ostentationiS gratia vehens licenter pro sacerdotibus sacra, stipatusque mulierculis laetabatur. Et quanquam his paribusque de causis indignaretur , tacens tamen motumque in animi retinens potestate so- Σ Ο lemnia celebrabat ..Denique praestituto feriarum die Casium . . . montem ascendit nemorosum, & tereti ambitu in sublime porrectum,unde secundis galliciniis videtur primi solis exor- rus. Cumque Iovi faceret rem divinam, repente conspexit' quendam humi prostratum, supplici voce vitam precantem M veniam .Interrogantique ei qui esset, responsum est praesidalem esse I heodotum Hierapolitanum: qui profectum a civitate sua Constantium inter honoratos deducens, adulan- do deformiter, tanquam futurum sine dubietate victorem, orabat lachrymas fingens & gemitum,ut Iuliani ad eos mitte- soret caput perduellis ingrati, specie illa qua Magnentii circumlatum meminerat membrum. Quibus auditis, e ccepto , quit, hoc dinum retitione multorum: ab cum ad larm exut- -

257쪽

LIBER XXII. as- .mni metu elementia principis, qui,ut prudens definivit, inimicorum

minuere numerum augeres amicorumstoni sua contendit ac libens.

Exin sacrorum perfecto ritu digressis, offeruntur rectoris Aegyptii scripta, Apim bovem operosa quaesitum indus stria tamen post tempus inveniri potuisse firmantis: quod ut

earum regionum existimant incolae, faustum & ubertatem frugum,civersaque indicat bona . Super qua re pauca conveniet expediri. Inter animalia antiquis observationibus

consecrata, Mnevis & Apis sunt notiora: Mnevis Soli s Io cratur, super quo nihil dicitur memorabile, sequens Lunae. Est enim Apis bos diversis genitalium notarum figuris eX-

pressus maximeque omnium corniculantis lunae specie latera

dextro insignis: qui cum post vivendi spatium praestitutum

sacro fonte immersus e vita abierit c nec enim ultra dum trahere licet aetatem, quam secreta librorum praescribit autoritas mysticorurii: nec nisi semel et in anno bos foemina inventa cum notis certis offertur alter cum publico quaeritur luctu:& si omnibus signis consummatus reperiri potuerit, defertur Memphim urbem praestantent,praesentiaque numinis Aesci zo lapii claram . Cumque initiante antistitum numero centum, . inductus in thalamum esse coeperit sacer, coniecturis apertis 'signa rerum futurarum dicitur demonstrare: & adeuntes quosdam indiciis averti videtur obliquis, ut offerentem cubum aliquando Germanicum Caesarem, sicut Iectum est, aversatus portenderat paulo post eventura. Strictim itaque quoniam tempus videtur hoc flagitare, res Aegyptiacae tangantur,quarum notitiam in actibus Adriani & Severi princi-- pum digessimus late,visa pleraq; narrantes. Aegyptiam gentem omnium vetustissimam, nisi qu2d super antiquitate cer-ῖψ tat cum Scythis, a meridiali Iatere Syrtes maiores & Phycus promontorium, & Borium, & Garamantes, nationesque Variae claudunt: qua Orientem e regione prospicit, Elephantinam de Meroen urbes Aethiopum,&. Catadupos rubrum

258쪽

AMMIANI MARCELque pelagus k Scenitas praetenditur Arabas,quos Naracenos nunc appellamus: septentrioni opposita terrarum situ cohar ret immenso , unde eXordium Alia Syriarumque provinciar sumunt: a vespera Issiaco disiungitur mari, quod quidam nominavere Partheniuri . Pauca itaq; super benivolo omnium flumine Nilo,quem Aegyptum Homerus appellat, praestringi conveniet, mox ostendendis aliis, quae sunt in his regionibus admiranda.Origines fontium Nili, ut mihi quidem videri solet, sicut adhuc factum est, posterae quoq; ignorabunt aetates. Verum quoniam fabulantes poetae, Variantesque geographi in diversa latentem notitiam Icindunt, opiniones eorum

veritati confines sui arbitror expediam paucis. Assirmant aliqui physicorum in subiectis septentrioni spatiis, cum hyemes frigidae cuncta constringunt , magnitudines nivium con pelascere: casque postea vi flagrantis sideris resolutas fluxis Isis humoribus nubes cssicere gravidas, quae in narridianam plagam Etesiiis fiantibus pulsa expressaeque tepore nimio,incr menta ubertim suggerere Nilo creduntur. Ex Aethiopicis imbribus, qui abundantes in tractibus illis per aestus torridos

cadere memorantur, exundationes eius erigi anni tempori- aci. ebus asserunt alii praestitutis: quod utrumq; di onare videtura veritate. Imbres enim apud Aethiopas, aut non unquam, aut per intervalla temporum longa cadere memorantur. Opidi

nio est celebrior alia, quod spirantibus prodromis, perque

dies quadraginta &quinq; Etellaruni continuis flatibus repellentibus eius meatum,Velocitate cohibita superfusis flucti Dus intumescit: & reluctante spiritu controverso adolescens in maius hinc vi reverberante Ventoium, inde urgente cursu venarum perennium , in ogrediens in sublime tegit omnia, & humo suppressa, per supina camporum speciem exhibet maris. Rex autem Iuba Punicorum confisus textu librorum, a monte quodam oriri eum exponit, qui situs in Mauritania despectat oceanum: hisque uidicus hoc proditum ait, quod.

259쪽

LIBER XXII. 2 r. . pisces,& herbae, & beluae similes per eas paludes gignuntur.

Aethiopiae autem partes praetermeans Nilus nominum diversitate decursa, quae eum orbem peragranti nationes indissere complures, cxundatione ditissima ad cataracias, id est, prae-ν ruptos scopulos venit, e quibus praecipitans ruit potius quam fuit: unde olim accolas usu auri si fragore assiduo diminuto, necessitas vertere solum ad editiora coegit. Exinde lenius nacans per ostia septem, quorum singula perpetuorum amnium usum & faciem praebent, nullis per Aegyptum aquis externis adiutiis dilatatur. Et praeter amnes plurimos ex alveo derivatos autore, cadentesque in suppares eius, septem navigabiles sunt & undosi, quibus subieci a vocabula veteres indiderunt: Heracleoticus, Sebenniticus, Bolbiticus,Pharniticus, Mendosius, Taniticus, & Pelusiacus. Oriens autem unde dictum est, propellitur a paludibus adusque cataractas, insulasque e sticit plures. quarum aliquae ita porrectis aquis dictitur extentae, ut singulas agre tertio die relinquat. Inter quas duae sunt clarae, Bleroe & Delta, a triquetriae literae forma noc vocabulo signatius appellata. Cum autem sol per cancri sidus coeperit vehi, zo augescens adusq; transitu eius in libram,dicbusq; centum sublatius fluens, minuitur postea,&mitigatis ponderibus aquaru navibus antea pervius equitabales campos ostendit. Abunde itaq; luxurias ita est noxius,ut infructuosus si venerit parcior:

gurgitu enim nimietate humectas diutius terras,culturas mo-zJ ratur agroru . parvitate autem minatur steriles segetes. Eumque

nemo aliquacio extolli cubitis altius XVI. posscilbr optavit. E isi inciderit moderatius, aliquoties iactae sementes in loco pinguis cespitis cum augmeto fere septuagesimo renascuntur: solusq; fluminu auras nullas inspirat. ExuberatAegyptus etiam pecudibus nultis,inter quas terrestres sunt & aquatiles aliaeque numi & in humoribus vivunt, unde amphibia nominantur. Et

in aridis quide capreoli vescsitur,& bucali,& pisturnitia omni

deformitate ridicula,aliaque monstra qui e numerare no refert. . Intoc

260쪽

LINI Inter aquatiles autem bestias crocodilus ubique per eos tr ctus abundat, exitiale quadrupes malum,asluctum elementis ah mobus lingua carens, maxillam superiorem commovens

solam, ordine dentium pectinato, perniciosis morsibus quidquid contigerit pertinaciter petens ova edens foetus aeserim Isimilia. Utque armatus est unguibus, si haberet etiam polluces , ad evertendas quoque naves sussiceret viribus magnis rad cubitorum enim longitudinem decem interdum eXtentare, noctibus quiescens per undas, diebus humi vescitur, conmdentia cutis, quam ita Validam gerit,ut eius tergo cataphra- IO ista vix tormentorum ictibus perforentur. Et saevientes semper eaedem ferae, quasi pacto foedere quodam castrensi, per 1eptenaceremoniossis dies mitescunt ab omni saevitia deicis centes, quibus sacerdotes Memphi natales celebrant Apis. Praeter eos autem qui fortuita pereunt morte, alii disrumpum tur suffossis alvis mollibus certis ferarum dorsualibus crustis, quas delphinis similes nutrit fluvius antedictus: alii exitio intereunt tali. Trochilos avicula brevis, dum cscarum minutias captat, circa cubantem feram volitans blande, ' gingi vasque eius irritatius titillando pervenit aduis ipsam viciniam gutturis. Quod factum contuens hydrus ichneumonis ge nus,oris aditum penetrat alite praevia patefactum,& populato ventre vitalibus dilancinatis erumpi . Audax tamen crocodilus monstrum fugacibus, ubi audacem senserit timidissimum,& in terra acutius cernens, per quatiror menses ashybemos nullo vesci dicitur cibo. Hippopotami quoque generantur in illis partibus, ultra animalia cuncta ratione carentia sagacissimi,ad speciem equorum bifidas habentes ungulas , caudasque breves: quorum sollertiae duo interim ostendere documenta sufficiet. Inter arundines cessas & squalentes nimia densitate haec belua cubilibus positis, otium per vigili studio circumspectat, laxataque copia ad segetes de-pi cndas egreditur. Cumque iam coeperit redire distenta, aversis