Ammiani Marcellini quae supersunt accedunt auctoris ignoti de imperatoribus excerpta

341쪽

emittuntur. 13. Quorum pars contis dimicatura stabat immobilis, ut retinaculis aereis fixam existimares riuxtaque sagittarii scuius artis fiducia ab incunabilis ipsis gens praevaluit maxima) tendebant divaricatis brachiis flexiles arcus, ut nerri mammas praestringerent dexteras, spicula sinistris manibus cohaererent rsummaque peritia digitorum pulsibus argutum sonantes arundines evolabant, vulnera perniciosa portantes. 14. Post hos elephantorum fulgentium formidandam spectem, et truculentos hiatus vix mentes panidae perferebant: ad quorum stridorem odoremque et insuetum adspectum magis equi terrebantur. 15. Quibus insidentes magistri, manubriatos cultrondexteris manibus illigatos gestabant, acceptae apud Νisibin memores cladis: et si ferociens animal vires eXSUPerasset regentis, ne reversum per suos, ut tunc acciderat, collisum sterneret Plebem, vertebram, quae caput a cervice disterminat, ictu maximo terebrabant. Exploratum est enim aliquando ab Hasdrubale Hannibalis fratre, ita citius vitam huiusmodi adimi bellu nrum. 46. Quibus non sine magno horrore per-SPectis, Stipatus armatarum cohortium globis cum primatibus sidontissimus Imperator, ut flagitabat maior vis et atrocior, lunari acie sinuatisque lateribus occursuros hosti manipulos instruebat. 17. Et, ne Sugittariorum procursus nostrorum cuneos disiectaro illatis concitatius signis spiculorum impetum largit: datoque ad decernendum sollemniter signo, densati Romani pedites consertas hostium frontes nisu Protruserunt acerrimo. 18. Et servente certaminum mole, clypeorum sonitus, et virorum armorumque lugubre sibilantium fragor, nihil perpetiens iam remissum, campos cruore et corporum strage contexit, effusius cadentibus Persis: quibus saepe languidis in conflictu, artius pes pedi collatus graviter obsistebat, pugnare sortiter eminus consuetis, et, si inclinatas Suo-

342쪽

IULIANUS. 363. 335

rum copias senserint, cedendo in modum imbrium pone vorsus directis sagittis hostes a persequendi siducia deterrere. Pulsis igitur pondore magnarum virium Parthis, miles solis cursu stan meo diu laxatus, igno in receptum dato, in tentoria repedat, ad audendum deinceps maiora sublatus. 9. In hoc proelio Persarum maior, ut dictum est, adparuit strages; nostrorum admodum Iovis. Em,

nuit tamen inter varios certaminum casus Vetranionis mors viri pugnacis, qui legionem Ziannorum re .gebat. II. 1. Post quae triduo indutiis destinato, dum suo quisque vulneri medetur vel proximi, commeatibus nos destitutos inedia cruciabat iam non serenda: et quoniam frugibus exustis et pabulis, homines in discrimen ultimum venerant et iumenta, ex eo cibo, quem animalia tribunorum vehebant et Comitum, imae quoque militum plebi penitus indigenti pars distributa est

magna. 2. Et Imperator, cui non cupodiae ciborum ex regio more, sed sub columellis tabernaculi parvis coenaturo, pultis portio parabatur exigua, etiam munifici fastidienda gregario, quidquid ad ministeria postulabatur, Per contubernia paupertina sui securun egessit. 3. ipse autem ad sollicitam suspensamque quietem paullisper protractus, cum somno sui sole-hat depulso, ad aemulationμm Caesaris Iulii quae-i m sub pellibus scribens, obscuro noctis altitudine Bensus cuiusdam philosophi tenoretur, vidit squalidius, ut confessus est proximis, speciem illam Genii publici, quam, cum ad Augustum surgeret culmen, conspexit in Galliis, velata cum capitΗ Comicopia per aulaea tristius discedentem. q. Et quamquam

ad momentum haesit stupore defixus, Omni tamen s Perior metu, ventura decretis eaelestibus commenda-

bot: relictoque humi steato cubili, adulta iam excitus nocte, et numinibu Per sacra depulsoria supplic s.

343쪽

336 AMMIAM MARCELLINI XXV, 2.3.

1lagrantissimam laesem cadenti similem risani, aeria parte sulcata evanuisse Oxistimavit: horrore iue perfusus est, ne ita aperte minax Maietis ad pariterit sidus. 5. Erat enim nitor igneus iste, quem δι σσω

nos adpellamus, nec cadens umquam nee terram contingens. Corpora enim qui credit caelitus posse latra, profanus merito iudicatur et demens. Fit aut in hic habitus modis compluribus, e quibus su niciet pauca monstrare. 6. Scintillas quidam putant ab aetherio cadentos igore, parumque porrectius tendere sum cientes exstingui: vel certe radiorum flammas iniectas nubibus densis acri scitit illare contacturaut cum lumen aliquod cohaeserit nubi. Id enim in stellae speciem figuratum, docurrit quidem, dum viribus ignium sustentatur: amplitudine vero spatiorum Xinanitum, in a rium solvitur corpus, ad substantiam migrans, cuius attritu incaluit nimio. I. Confestim itaque ante lucis primitias Etrusci haruspices accersiti, consultique, quid astri species

portenderet nova, vitandum esse cautissime responderunt, ne quid tunc tentaretur: ex Tarquitianis libris, in titulo De rebus dieinis id relatum esse monstrantes: quod, face in caelo visa, committi pro lium, vel simile quidquam non oportebit. 8. Quo etiam id intor alia multa spernente, Orabant haruspices saltem aliquot horis prosectionem disterri: et noli oc quidem sunt adepti, Imperatore omni vaticinandi scientiao roluctante: Sed exorto iam die, promota

sunt castra.

III. l. Hinc nos egressos, Persae cum saepe adflicti peditum sinbiles pugnas horrerent, structis insidiis occulte comitabantur, altrinsecus viantes eatervas a Celsis collibus explorando: ut id suspicans miles adusque perpetuum diem nec vallum erigeret, nec sudibus Se communiret. 2. Dumque teguntur firmiter latera, et exercitus pro locorum situ quadratis

344쪽

quidum, sed Iaris incedit agmininus, invasa subito

terga pone versus Rim cogentium Principi indicatur. etiam tum ipermi ad speculanda anteriora progresso. 3. Qua concitus cIade, Oblitus loricae, scuto inter tumultum adrepto, properans ultimis ferre suppetias, revocatur alio metu, qui etiam antesignanos, unde discesserat, paria perpeti nuntiabat. 4. Quae dum sine revectu periculi sui redintegrare festinat, ex alia parte cataphractorum ΡMethicus globus centurias adoritur medias r ac sinistro cornu inclinato acriter suis perfusus, faetorem stridoremque elephantorum impatienter tolerantibus nostris, contis et multiplicatis issilibus decernebat. b. Verum Principe volitante inter prima discrimina proeliorum, exsilivit nostra succinctior armatura, aversorumque Persarum et beIIuarum suffragines concidebat et dorsa. 6. Quos cum Iulianus cavendi immemor diffluxi se trepidos, . elatis vociferando manibus aperte demonstrans, irasque sequentium excitans, ardenter effunderet semet in pugnam, clamabant hinc inde candidati, quos disiecerat terror, ut fugientium molem, tamquam ruinam male compositi culminis declinaret: et sincertumJ

subita equestris hasta, cute brachii eius pisaestricta, costis perfossis haesit in ima iecoris fibra. T. quam

dum avellere dextera manu conatur, acuto utrimque ferro digitorum nervos sensit excisos: et provolutus iumento, praesentiumque veloci concursu relatus in castra, medicinae ministeriis fovebatur. 8. Μoxque

ubi lenito paullisper dolore timere desiit, magno ApD

ritu contra exitium certans, arma poscebat et equum. ut reviso proelio suorum fiduciam repararet, ac Vid retur sui securus alienae salutis sollicitudine veli

menter adstringi: eo vigore, licet in negotio dispari,nuo Epaminondas ille dux inclytus, letaliter apud

Mantineam saucius et revectus ex acie, conquirebat

sollicite scutum. Quod cum vidisset propius, laetior

345쪽

vi vulneris interiit: et qui animam intrepidus amitto

bat, iacturam cl3 pei formidavit. 9. Sed cum viros sparum stillicerent Voluntati, Sanguinisque profluvio vexaretur, mansit immobilis: ideo spe deinceps Viven-

di absumpta, quod percunctando Phrygiam adpellatri

Iocum, ubi ceciderat, comperit. Hic enim obiturum se praescripta audierat sorte. 10. Reducto ad tentoria Principe, incredibile dictu est, quanto ardor mi-Ies ad vindictam ira et dolore ferventior involabat, hastas ad scuta concrepans; etiam uiori, si tulisset fors, Obstinatus. Et quamvis Onundebatur oculis M-titudo pulveris, et nestus calescens Oniceret alacritati 'membrorum; tamen Velut eXauctoratus amisso ductore, sine parcimonia ruebat in ferrum. 11. Contraa animosius Persae sagittarum volantium crebritato conspectum Sui rapiebant oppositiis: quos elephanti tardius praecedentes, magnitudine corporum cristarumque horrore pavorem iumentis incutiebant et viris. 12. Concursus itaque armatorum, et cadentium

gemitus, equoriam natus, tinnitus ferri procul audiebatur, quamdiu satietate vulnerum partibus fessis, nox diremit certamina iam tenebrosa. 13. Quinquaginta tum Persarum optimates et satrapae cum plebs maxima ceciderunt, inter has turbas Merena et Νο-hodare potissimis ducibus intersectis. Obstupescat magniloquentia Vetustatis diversis in locis proelia xx. Μarcelli: Sicinium Dentatum adiiciat, Ornatum mili- tarium multitudine coronarum: miretur super his Sergium, qui Vicies et ter vuIneratus est in Variis Pugnis, ut fertur: cuius posteritatis ultimus Catilina claras gloriarum adoreas sempiternis maculis obumbravit. Deformabat tamen tristitia Iaetiores eventus. l . Dum haec post discessum ducis ubique aguntur, eXer- eitus cornu dextro defatigato, et Anatolio Interfecto, qui tunc erat ossiciorum magister: Sallustius praefeetus actus in exitium Praeceps, et opera sui adpari-

346쪽

toris ereptus, Sophorio amisso consiliario, qui ei aderat, casu evasit et fuga: quidamque milites per multa discrimina Occupato castelli vicini praesidio, post diem denique tertium iungi exereitui potuerunt. 15. Quae dum ita aguntur, lulianus in tabernacuIoiacens circumstantes adloquutus est demissos et tristes et advenit, O socii, nune abeundi tempus e vita ι pendio tempestivum, quam reposeenti naturae, ut debitor bonae s ei, redditurus eaεulto r non, ut quidam opinantur, adsietus et maerens: philo8ophorum aen- sentia generali perdoctua, quantum corpore ait beatior animus, et contemplanε , quoties eonditio melior a deteriore secernitur, laetandum eoae potius, quam I-dum. Illud quoque adsertens , quod etiam Dii eaHestea quibusdam piissimis mortem tamquam sum mpraemium persolverunt. 16. Munus autem id mihi δε- Iatum optime scio, ne di ieultatibus succumberem arduis, nepe me Proileiam umquam aut pro3ternam: expertus, quod dolores Omnes, ut imultant ignaris, ita persistentibus cedunt. 17. Nec me geatorem poenitet,

aut gravis sagitii recordatio stringit, vel eum in umbram et angulos amandarer, vel post principatum sus-eeptum: quem tamquam a cognatione caelitum d suentem, immaculatum cui existimo eonservavi, et civilia moderatius regens , et examinatis rationibus be Ia inferena et repellens: tametsi prosperitas simul utilitasque consultorum non ubique coneor nF, quoniam coeptorum eventus superae sibi vindicant Zotestates.

18. Reputans autem, iusti essesnem imperii , Obedientium commodum et salutem, ad tranquilliora aemper, ut nostis, propensior Di, Iisentiam omnem actibus

meis exterminans, rerum corruptricem et morum:

gaudensque, adeo scienε, quod, ubieumque me perut -- periosa parens consideratis perieulia obierit res publi- ea , steti fundalus , turbines easeare fortuitorum adsuefactus. 19. Nee fateri pudebit, interiturum me

347쪽

ferro dudum didiei fra fatidica praeeinente. Ideoque

sempiternum veneror numen, quod non clandestinis et sidiis, nec longa morborum asperitate, vel damnatorum sne decedo: sed in medio cursu forentium gloriarum hunc merui clarum e mundo digressum. Aequio enim iudicio iuxta timidus est et ignavus, qui, cum non oportet, mori desiderat: et qui refugiat, eum aist opportunum. 20. Hactenus loqvi rigore virium Iaben. te ausiciat. Super imperatore vero creando caute reticeo, ne per imprudentiam dignum praeteream: aut Nominatum, quem habilem reor, anteposito forsitan alio in discrimen ultimum trudam. Ut alumnus autem

rei publicae frugi, opto bonum post me reperiri rectorem. 21. Post haec placide dicta, familiares opes .

iunctioribus velut supremo distribuens stilo, Annio- 'lium quaesivit Oniciorum magistrum: quem cum bea- . tum fuisse Sallustius respondisset praesectus, intelloxit Occisum: acriterque amici casum ingemuit, qui Plate ante contempserat suum. 22. Et flentes inter haec omnes, qui aderant, auctoritate integra etiamlum increpabat: humile esse, caelo sideribusque comciliatum lugeri Principem dicens. 23. Quibus ideo iam silentibus, ipse cum Maximo et Prisco philosophis

super animorum sublimitate perplexius disputans, hiante latius suffossi lateris vulnere, et spiritum it more cohibente venarum, epota gelida nqua, quam petiit, medio noctis horrore vita facilius est absolutus, anno aetatis altero et tricesimo: natus apud Constantinopolim: a pueritia usque parentis Obitu destia ι tutus Constantii, quem post fratris Constantini eXeessum inter complures alios turba consumpsit imperii suceessorum, et Basilina matre, iam inde a maioribus nobili. IV. l. Vir profecto heroicis connumerandus inm-niis, claritudino rerum et comita nantestatu conspi- , cuqq. Cum enim sint, ut sapientss definiunt, virtutes

348쪽

luatuor praecipuae, temperantia, pruderitia, iustitia,

Ortitudo, eisque accidentes extrinsecus aliae, scientia rei militaris, auctoritas, felicitas atque liberalitas: intento studio coluit omnes ut singulas. a. Et primum ita inviolata castitate enituit, ut postumissum coniugem nihil umquam venereum agitaret: illud advertens, quod apud Platonem legitur, Sophoclem tragoediarum scriptorem aetate grundaevum interrogatum, ecquid adhuc feminis misceretur, negantem id adiecisse, quod gauderet harum rerum amorem, ut rabiosum quonidam effugisse dominum et crudelem. 3. Item ut hoc propositum validius confir-

maret, recolebat saepe dictum lyrici Bacchylidis, quem legebat iucunde, id adserentem, quod ut egr0gius pictor Vultum speciosum eningit, ita pudicitia

celsius consurgentem vitam exornat. Quam labem in adulto robore iuventutis ita caute ritavit, ut ne suspicione quidem tenus libidinis ullius vel citerioris vitae ministris incusaretur, ut saepe contingit. q. Hoc autem temperantiae genus crescebat in maius, iuvante parcimonia ciborum et somni, quibus domi forisque tenacius utebatur. Namque in pa

victus eius mensura atque tenuitas erat recta noscentibus admiranda, velut ad pallium mox reversuri: per Varios autem procinctus, stans interdum moro militiae cibum brevem vilemque sumere visebatur. 5. Ubi vero exigua dormisiadi quiete recreasset corpus ab - Tibus induratum, expergefactus explorabat per semetipsum vigiliarum vices et stationum, post haec serias ad artes confugiens doctrinarum. 6. Et, si nocturna Iumina, inter quae lucubrabat, potuissent voces ullaelestari, profecto ostenderant, inter hunc et quosdam Principes multum interesse, quem norant voluptatibus ne ad necessitatem quidem indulsisse naturae.

I. Dein prudentiae eius indicia fuere vel plurima, e quibus explicari suisiciet pauca. Amatae rei scie

349쪽

tisfinitis, et to atae: civilitati admodum studens, tan - uni sibi arrogans, quantum a contemptu et insolentia distare existimabat: Virtute senior, quam aetate: Studiosus cognitionum Omnium, et indeclinabilis aliquoties iudex: censor moribus regendis acerrimus, placidus, Opulia contemptor, mortuita cuncta despiciens: postremo id praedicabat, Turpe esse sapienti, cum ihabeat animum, captare laudes ea corpore. '

8. Quibus autem iustitiae inclaruit bonis, multa significant: primo, quod erat pro rerum et hominum distinctione sine crudelitate terribilis: deinde, quod

paucorum discrimine vitia cohibebat: tum autem, quod minabatur ferro potius quam utebatur. 9. ΡΟ-stremo, ut multa Praeteream, constat eum in apertos . aliquos inimicos insidiatores suos ita consurrexissct mitissime, ut poenarum asperitatem genuina lenitudine castigaret. 10. Fortitudinem certaminum crebritas, uSusquis bellorum ostendit, et patientia frigorum immanium, et fervoris quoque. Corporis munus a milite, ab imperatore Vero animi poscitur. Ipse trucem hostem ictu consecit audacter congressus, ac nostros ceden- 'tes Obiecto pectore suo aliquoties cohibuit soluar regnaque furentium Germanorum excidens, et in pulvere vaporato Persidis, augebat fiduciam militis dimicans inter pisimos. 11. Castrensium negotiorum scientiam plura declarant et notar ciritatum oppugnationes et custellorum inter ipsos discriminum vertices, acies figura multiformi compositae, salubriter et caute custra metata, Praetenturae stationesque agraria tutis rationibus ordinatae. 12. Auctoritas adeo valuit, ut dilectus artissime, dum timetur, ac si periei Iorum socius et laborum, et inter concertati ines acerrimas animadverti iuberet in desides; et Caesar adhuc, sine stipendio regeret militem feris adpositiant gensibus, ut dudum est dictum; alloquutusque tumen

350쪽

tea armatos, discessurum ad vitam minaretur privatam, ni tumultuari desisterent. 13. Denique id pro multis nosse sumciet: exhortatum eum simplici concione militem Gallicanum, pruinis adsuetum et Rheno , peragratis spatiis regionum extentis, per tepentem Assyriam adusque confinia traxisse Μedorum.14. Felicitas ita eminuit, ut ipsis quodammodo cervicibus fortunae aliquamdiu bonae gubernatricis evectus, victoriosis cursibus dissicultates superstaret immensas. Et postquam eX Occidua plaga digressus .este quoad fuit in terris, quievere nationes omnes immobiles, ac si quodam caduceo leniente mundana. 5. ILiberalitatis eius testimonia plurima sunt severissima: inter quae indicta sunt tributorum admo- . dum levia, coronarium indultum, remissa debita multa diuturnitate congesta, aequata fisci iurgia cum privatis, Vectigalia civitatibus restituta cum fundis, absque his, quos velut iure Vendidere praeteritae potestates : quodque numquam augendae pecuniae cupidus fuit quam cautius apud dominos servari existimabat, id aliquoties praedicans, Alexandrum Magnum, ubi haberet thesauros interrogatum , apud amicos beninole respondisse. .

16. Digestis bonis, quae scire potuimus, nunc ad explicanda eius vitia veniamus ν licet dicta sint cadiptim. Levioris ingenii: verum hoc instituto rectissimo temperabat, emendari se, cum deviaret a fruge bona, permittens. II. Linguae fusioris et admodum raro silentis: praesagiorum sciscitationi nimiae deditus, ut aequiparare videretur in hac parte principem

Hadrianum: superstitiosus magis, quam sacrorum legitimus Observator, innumeras sine parcimonia pec des mactans: ut aestimaretur, si revertisset de Pa

this , boves iam defuturos: Μarci illius similis Caesaris, in quem id accepimus dictum: οἱ λευκοὶ βόες Μαρ-