장음표시 사용
91쪽
92쪽
De cognitionis, Sc eloquentiae laudibus.
Habita in Gymnosio Romano I σ3.
Cardinales illustrissi inni, Episcopi religiosissimi ,
Viri clarissimi, iuuenes nobilissimi.
E T V S est quorundam hominum, qui sensibus omnia metiuntur, querela & lamentatio naturam re--rum omniurn pro eatricem, cum uniuersis anima tibus parentis camatem praebi, in unum modo -- hominem nouercae odium exercere. stenim ex tot
generisus ahimalium, nulluna esse, quod non siqu2 corporis tegumcnto Duratur. Nam alia pitimis, alia squamis, alia coriis , alia villis tegi,atque vestiri quo & celari rus tutiora. Iam vero ut vim ii Ialam reperiere di quae infepitum a nent, facilius vitare possent, beluras ona , vel se assevel ψcures, partis Orni
bus , paviun sciati , patii, unguium aduncitate esse armatas;
alias autem aut pedum ceseritatem , aut pennarum pernicitatem mortis effugium habitisse, ipsas ianique stirpes, ipsbs arborum trui cos libro & cortice .i I diu , tum homine udum& inermem nasci,atque a natura laquam abortum ad gemitus ,& eiulatus proi ctum, & omnibus Fortunae telis crudelissime propositum fuis . Ceterum falsas hasce,& iniquas hominum ingratissimorum criminationes , seu potius delirationes depellere non est difficile . Primum enim prouida illa, solersq. rerum omnium parens natura, quae nihil superuacaneum, nihil non necessarium efficit, homini manum tribuit, instrumentum plane utilissimum de admirabile, ita ut Anaxagoras non ignobilis, de perantiquus Philosophus, illud as uerare non dubitauerit, hominem idcirco omnium animalium prudentissimum esse, propterea quod manus adminiculo uteretur. quam verius dixisset,quandoquidem homo prudentia excellit , iure optimo a natura hoc praesidio instructum,ut ad varias di multiplices artes comparandas, diuersa etiam instrumentorum genera adhiberet . Itaque si recte cogitemus, hominem ad salutem, vitamq. retis a nendam
93쪽
nendam meliore conditione esse videbimus, quam cetera animalia , quibus unico tantum telo armatis illud neque deponere,neque mutare umquam licet. At quanto munitior homo, cui manus omnium armorum instar est ; nam & unguis fit, dc ungula, & cornu, iti dens, atque ob digitorum molles commissuras, crebrosq. articulos, modo gladium stringit, modo hastam torquet, seq. ipsam contrahit, ac porrigit, & ad omnem motum facillime conuertit. At vero sagax natura, ut corpori manum dedit omnium artium ministram , quae . ad vitae humanae siue oblectationem,sive necessitatem excogitari p'. terant: ita etiam animo, quo nihil in homine melius, instrumen- . tum alterum multo persectius & diuinius, rationem scilicet,& men--xem machinata est , quae mens , ut inquit ille Philosephorum,quasi quidam Deus Aristoteles,mole quidem paruum, quiddam est,& exi- .guum, vi autem , & facultate longe maximum prastantissimum . Etenim mentem coelitus haurimus, & propter hanc Deo similes s .mus , ct aeternar illius felicitatis participes ericimur, ipseq. homo,
.non hoc mortale corpus,non ea figura quae oculis aspicitur,sed mens. quae ab aspectu nostro remota corpus regit, & moderatur, vere &. proprie dici, atque existimari debet. Quapropter actiones illς quae
a mente proficiscuntur, ut naturae nostrae mirifice congruunt, ita
ioptimam & iucundissimam vitam pariunt. Sed quamuis haec rati . nis, O mentis pristavita, qua belluis antecellimus, uniuersis mortalibus communis sit, ipsaq. natura hominum generi hanc intelligen--di Vim ingenerauerit, plero'. tamen, siue propria negligentia, &inertia , siue parentum culpa, qui illos minime ingenua, di liberali disciplina educarunt, siue illius materiae vitio, ex qua tota corporis, membrorumq. fabricatio coagmentata elicitur, usque adeo rudes, & agrcstes reperiri constat, ut ab ipsis bestiis nulla alia prop, modum re, quam humana effgie, & figura differre videantur. Id vero propterea accidit, quod Princeps illa,& veluti Regina animi
.mens, nudae tabule, ut magni & sapientes viri memoriae tradideiunt, . persianilis est : itaque rerum cognitione,& scientia persicitur,& tamquam pigmentis quibusdam coloratur, ex quibus deinde diuina iuua & admirabilis sapientiae imago , optimarum artium coloribus iuluminata exprimitur . Vt igitur in agris , non satis est , terram vi sua fertilem, & uberem esse, nisi diligens cultura accedat. Nam gi ibasi mollire, ac subigere oportet, ut selis calore tepefactae, & aquis L a laeti-
94쪽
laetificatae, semen sparsum recipiant, & interiore gremio reeqndant, quod deinde magno cum impendio Agricolae restituant, sic hominis ingenium sine doctrina &studio fructuosum esse non potest . Hinc illud scientiae desiderium omnibus hominibus insitum, hinc pueros
ipsbs tabellas libenter audire, S innato cognitionis amore duci, ac trahi videlitus. Hinc ipsim pene clamantem naturam audimus, nihil praestabilius , nihil magis homini congruens & conueniens esse quam multarum magnarumq. rerum disciplinam,scientiamq. percipere . Nam per Deum immortalem quotusquisque est, qui ignoret, viros eruditos , ct humanarum diuinarumq. rerum intelligentia praestantes, imperitis hominibus quodam modo imperare An non illam optimi Philosephi simientiam, verissimam & plane auream i dicatis sapere regium quiddam esse e equidem ita arbitror,quantum homo ceteris animantibus, quantum anima corpori praestat,tantum doctos,& scientes viros rudibus,atque ignaris anteire. Denique hoc mihi vere dicturus videor, quo quisq. magis ingenium suum nobilissimarum artium doctrina excoluerit, eo magis hominem esse, pro Piusq. ad diuinitatis naturam accedere. Quis igitur, ut tam praeclarum, tamq. diuinum bonum assequatur,non omnes labores quamuis maximos, de grauissimos libentissime suscipiat quis non omnibus industriae neruis eo contendat, quo si peruenerit, immortalem laudis. & gloriae fructum capiet, atque ab alijs veluti mortalis quia dam colatur Deus quo circa illorum industriam in cςlum iure optimo esterre decet, qui in hoc Iatissimo liberalium disciplinarum cum riculo ita elaborarunt, ut reliquis ad cursum ingredientibus viam munire, & tamquam sacem praeserre possent. Neque vos iuuenes ornatissimi non omni laude digni estis, qui acri quodam cognitionis amore inflammati ad praeclara aut Philosophiae, aut ciuilis scientiae, aut medicinae studia, toto pectore acerrime incumbitis. Ceterum quamuis ad veram, & solidam laudem nihil antiquius esse debeat , quam animum huiusmodi disciplinis ornare, & multarum reruntia. scientiam compraehendere, minime tamen eloquentiae praestantia negligenda est, nam quid laudabilius quam bene de hominibus m reri, & ea quae scimus, alios etiam docere 3 quid porro pulchriusquam inuoluta, permixta, incompta, dilucide, distincte, Ornat is dicere ξ Etenim ex rerum scientia, orationis copia redundat, & rumsiis rerum obscuritas eloquentiae luminibus illustratur. Ac mihi
95쪽
quidem inutilis,& pene puerilis eorum labor videri silet, qui omissis rebus, in orationis ornatu, & verborum delectu nimis rastidiost di delicate omnem operam consumunt. Idemq. statuo si ad praeci 'rissimarum artium peritiam, splendida & copiosa oratio accedat, tum illud eximium quiddam, & omni laude cumulatum existere . Iam vero in hac ciuili communione, quanta sit eloquendi vis, quis - ignorat δοῦ Neque enim frustra parens natura, ex omnibus animaliabus homini solum, Sermonem dedit. Nam belluae cum iucunditantum, &'molesti sensum habeant, sola voce indigent. 'Homo autem animal multiplex,qui & sensibus,& ratione tam multa,tamq. varia percipit, animoq. complectitur, mentis abditas notiones verbis , es nominibus quasi notis quibusdam exprimit, atque depingit. Itaque modo in Senatu an aliquid utile, aut inutile, modo in iudi-- cio an iustum,aut iniustum, modo apud spectatores utrum turpe sit, vel honestum ostendit. Quarum rerum praecepta & si potius ex reconditis Philosophiae quam eloquentiae λntibus hauriuntur, tamen hae facultate instructi id assequimur, ur rudem & imperitam multia. tudinem, quae ab acuta illa, di subtili Philosbphorum disserendi r :tione maxime abhorret, huiusmodi orationis genere & argumentis , quae a communis intelligentiae sensu non adeo disiuncta sint,non se dum docere, sed delectare etiam,ac permovere lacile liceat. Quod1 mea quidem sententia magna in laude ponendum est. Nam quid tam difficile, quam populum, immanem, & multorum capitum beru luam, grauibus sententijs, di ornata oratione, veluti freno aliquo. regere, ac moderari quid tam admirabile, quam unius hominis vocem intestinas seditiones comprimere, extetna bella restinguere, - pacem & amicitias conciliare λ quid tam praeclarum,dc magnificum, -quam improbos deprimere, bonos, & innocentes ciues iniuria assiactos, erigere,& sublauare ὸ etenim haec omnia viros eloquentissimoscin maximis, potentissimis rebuspublicis, de prastitisse olim, di nunc etiam praestare nemo,Vt arbitror,negabit. Namq.ut salsas et . quentiae laudes affingere, aut ineptum, aut ambitiosum videtur, M. Hias illi, di proprias. detrahere, valde sane iniquum existimo. Ve-enim mulo plura quam par est eloquentiae tribuunt,qui illam a primcipio homines belluarum more in agris, ct siluis disperses, a sera agrestiq. vita segregasse,& unum in locum congregasse asserunt r.quandoquidem re vera m oratio,sed ratiψ, non eloquentia,sed pru-ἔd. dentia
96쪽
dentita ciuitates constituit, homine'. natura sua ad societatemia
procliues, urbium,& legum comiminioneide uinxit. Ita fatendum
est, .loquendi vim , nisi si quis non iam facultatis vitio, sed suo, ad. norum perniciem abutatur, & priuatis praesidio esse, & uniuersa reipub. ad bene, & feliciter vivendum maxima adiumenta impori ere. Hactenus de studio dicendi, deq. cognitionis piristantia. Nuncine me ipse pauca loquari. Ego, viri clarisIimi, cum incredibili cognitionis aluore flagrarem, uita ab hinc annis adolescens, ac pene .puer Herculem Arestinium Ferraiiensium Principem Roma abeu . tem, Ferrariam sum secutus, cui egoi quid in optimarum artium . - disciplina profeci, quod tamen quam exiguum sit non ignoro, to- . tum jere acceptum resem. Is enim mihi sua betacuolentia, & liber -litate ad suscipienda primum, deinde etiam retinenda Philosophiae . studia auctor fuit. Itaque quadriennio Vincentium Madiuin, Phi-dolbphorum nostrae aetatis ficile Principem Aristotelis doctrinam hi:illo celeberrimo Gymnasio explicantem diligenter audiui, cum i clerea festis diebus Poetis, aut Oratoribus publice interpretandis,mesipsum in humanitatis studijs extraordinaria prouincia exercerem A. Sed postquam Hercules Princeps acerbissimo animi mei dolore ex hac vita excessit, Romam me iterum contuli, statimq. a Pio Pontialfice optimo, cui non selum Sacrosancta Religio, & uniuersa Chria istianorum respuae sed ipsa etiam bonarum artium studia plurimum
debent,paterna quadam pietate sum exceptus, atque ad hanc meaminon mediocrem felicitatem, ille etiam velut cumulus accessit, quodetne Carolus Borromaeus Cardinalis , 7singulari, eximim. virtute a,
meque tam fortunae commodis quam animi bonis illustris , in fidem.& clientelam suam humanissime recepit. Cuius hunc etiam patro--cinio fultus, ut Pij Pontificis mandatis parerem, graue hoc,&dimrcile antiquos scriptores interpretandi onus suscepi, sed cum multis ungenij & exercitationis subsidijs, quae ad hanc rem opus cssent, ca--rere me sentiam,ne saltem mihi ipse deesse viderer, eum potissimum rex omni antiquitate delegi, quem vobis Iuvenes, & iucundissimum, utilissimum, & probatissimii stre puraui,.αItaquc Milonianam Hllam summo artificis, elaboratam,& omnibus dicendi luminibus o Muttam orationem, 'Deo iuuante, explicandam sumpsimus. Agite igitur Iuuenes nobilissimi 'Ciceronem Romanae et irentiae pare et , Milonem de dentem , de aureum illud orationis flumen si .
97쪽
dentem audiamus,qiiid enim praeclarius quam praestantissimas disci- .plinas, quibus dies, noctes'. studetis, sermonis elegantia illustrare, de rerum cognitionem cum orationis copia coni ungere. Vos Rom*nt Romanum humanitate vestra complebimini, Iuvenes iuueni Duetexdi in hoc virtutis stadio currenti, currentes ipsi,iam. antegressi ci . more & plausu animos ad currendum addite. Ego vero quo mirinus ingenio positim, tanto magis studio, labore,diligentia connitar, ivt &. tam egregio Pii Pontificis de me iudicio, & expectationi vestrae, & muneri meo aliqua ex parte satisfaciam. Saepiusq. non quid ego hac mea quantulacumq. est ficultate possim, sed quid pintius praestare debeam cogita Huius autem diei iucundissima recordatio saepe me excitabit ,& acres,virtutis stimulos admouebit mihiq. assidue ante oculos, Cardinales Illustrissimi, confoedius veri, ster, atque hic amplissimus clarissimorum virorum confestus obuem sabitur, ac quoties in hunc locum ascendero, quoties subsellia ista respiciam, toties vobis singularis & diuini beneficij,quo me hodiernno die omastis, gratias agam , meq. tantum vobis, quantum mor talem mortalibus vix fas est, debere recordabor . DIXI.
Uatis ad Ari Ioram Rhetoricam in Gumnasia
- Romano habita. , V AE duae res illorum animos plurimum mouere γέ dc possunt, dc debent, qui ingenij viribus ad vir, tutem excitari, Ed laudis ac gloriae studio incensi , optimis & liberali ssimis artibus, quibus praecipue
ad humanitatem in B amur, acerrime incumbunt,
de in publicis Gymnasijs viros doctissimos freque
ter audiunt, eae , ut spero, ambae pro me facient hoc tempor . -
rioribus hisce diebus, me iterum od hoc interpretandi munus reu Lari viderem, quod ut honestissimum semper, ita valde laboriosum iudicaui, equidem fateor, refugiebat animus, neque graui hoc onu suscipere audebam. Cogitabam in primis rem arduam dc periculoriam esse , solum reliquis audientibus de superiore loco oratione trabere, misertim in celebinima cusitate eraeclaris, dc excell tibμβ
98쪽
ingenijs, hominibusq. eruditissimis affluenti ; quid enIm discillus.
quam in magna audit iam frequentia, cum de rebus grauissimis dicendum sit, omnibus satisfacere quid porro periculosius quam singulis pcne diebus, apud nouos iudices graue ingenij dc doctrinae iudicium subire Nam quoties quis dicit, toties de eo iudicatur . Et quidem facilius homines,& celerius dicentis vitia , quam viri
tes animaduertunt. Atque ut ii qui mare aliquando ingressi,m m gna iactatione tandem terram attigerunt, adduci vix queunt, ut Eportu soluant, & easdem tempestates iterum subeant , ita ego cum experientia didicissem,quos labores ac dissicultates haec studiorum ratio secum afferat,plane pertimescebant eadem pericula,quibus f mel perfunctus fueram, rursum ingredi. Ceterum cum illorum a ctoritas & voluntas,quibus non obtemperare alijs inhonestum, mihi nefas est, me ad id agendum non solum hortaretur, sed etiam impelleret , collegi statim ipse me, ac ne in magno hoc, atque amplis. simo ingeniorum quasi theatro, omnibus adiumentis destitutis versarer, illud mihi prssidio comparaui, quod onus huiusmodi alia qua ex parte subleuare ,& quod caput est, vestram mihi beneu lentiam ad audiendum sua commendatione conciliare posse videbatur . Quamobrem ex omni antiquitate eum potissimum scriptorem delegi, quo nomo praestantior, facultatem autem illam, quae doctissimorum hominum sententia, & pulcherrima, & utilissima semper est habita. Etenim hoc anno, Deo iuuante,Aristotelis librum de arte dicendi explicare constitui, opus sane arduum, ac dissicit & magni laboris, sed tamen audendum est, quandoquidem & in rem praestantissimam, & libero homine dignam maxime omnis hic noster labor, & industria impendetur,& non aliquem ex minutorum rhetorum numero, sed Philosophorum omnium Principem,& quasi
uendam Deum, Aristotelem Ducem sequemur, qui singulari qu
am Dei munere mortalium generi darus videtur, ut quicquid re Tum omnium parens, & procuratrix natura admirabili arrinci' Ω- bricata est, taquam eius scriba via & ordine accuratissime describe ret, & veritatem naturale animorum nostrorum,mentisq. pabulum . multis errurum tenebris inuolutam, incredibili, ac prope diuina i senij , vi eruerer, atque explicaret. Itaque di naturae obscuritatcna
illustrauit, & disserendi subtilitatem ostendit, &quae hominum vi tam di mores, omnemq. bene vivendi disciplinam pertinent , dili,
99쪽
gentissime est persectum. Iani vero,cla tota illaridi
adeo iacule,subtiliter,enucleate scripsit,ut nihil. inbus illis aureis livibris, magis . persectum , do Haboratum fieri possit. Nam si reliquo ictetores reuoluamus ,1qui infinita sere vo limina oratoriis privoeptiarimpleuerum, ac cum Aristotcle vesimus emisi re, inulta illos quavdem praeclare dicere 1erremus, .multa conari , plura etiam inchomita de quasi adumbrata resinquere, ncmnem autem ad illud summu oabsblutum , expletumq. omnibus numeris praeter hunc unum perue nisse . Hunc iratur Iuuenes nobilissimi, tamq uam perennem santcnvrelictis rivulis consectemur , atque ex eo nobilissime artis praeceptae hauriamari,quae non solum liberalissiliram animi oblectationem conmtinent , sed magnos etiain utilitatis fructus pristent . iEtenim currita
nihil pulchrius, nihil amabilius sit in vita,quam ciuilis haec secietas Q communio.. quae homines inter se conciliat, & naturali quodam
vinculo coniungi , profecto multarum riuignarum. rerum quae a b
bene beateq. vivendum pertinent, administiae, atque egesti ix bes
quentia , nobis praecipue colanda est , cuius potissimum auxilio
hominum, ni inietio, de communitas iematur. Diuina quintan
res est Philosephiae, animi cultura, naturae indagatrix : Dei do m', dc inuentum'. Quia tandem id neget sed tamen multos in Ciuitate Philosophos esse, si s acutius consideret minus sertasse utile vi' at . Illi cium dum mentis oculis diuinarum rerum pes chi'udium intuesitur . dc in ritum usque penetrant , magno animo elawqb res humatias bos ciunt,axaduca haec bona, cfugacia inmerisei habent, & in una minis contemplatione: tus defixi a Rhidim Civitate squia in sor 1, de Curia ι de pace, aut bet, is deliberetur ,hi is censent ad se pertinere Itaque hanc homi quum colligat Nimqtiis Ciuitasappellatur,qua ciues inter se natia , di iugumvincqlis connectuntu quantum in ipsis est. distachinndissoluunt. Nam de medicina quid dicam2 au est qincinno a.
tam impie ingratus, qui eam artem vituperare audeat, quae ob eximiam eius utilitatem iure optimo poetarum carminibus deorum immortalium inuentioni fuerit co crata Verum cum ex animo comitemus & corpore, multoq. ma in Unines simus propter animum is quam propter corpu' Medicina χohpus tantum tuetur,dc illius eor tationes curat, animi autem morbis, qui sane grauiores & pemici stoico sunt, nullani sere adhibet curationem. mitto,quod non Urbes
100쪽
selum, dires populas denationes multis siculis medici iniici me'
moriati aradiciam est.. Iam vero tauris ciuilis scientia praeclara illae, quidem est, di pernecessaria , legibus enim ciuium salus , & Ciuit arum in olumitas continetur nam qu potest essemideta', 4beata Minta, nisi improborum audacia ligimi seueritate Μ & suppliciorum metu coerceatur:, bonorum autem virtus: praemiis , honoribus se
quasi stiuialis quibusdam inciteturὸ Quo fit, ut huius disciplinas
Dbsidio ficta utatur eloquentia, & sane amnes inter se sunt& lini Qtim ea. Sed tamen tota h Ursuleam, suo facultas inludicii controMuersijs , i& disceptationibus versatur ;alieram veri doliberandi pariatem, quae litias pater ς Momnes re utilitares et niperetitur,quina summo: in illi omici per fim, vixi aut ne vis ident attirsit alnobrem Iuvenesi ornatissims .ad haecelacluenti e studia alacrbanimo ringredi mus , quibus patriam seruare , amicis & IVopinquinopitulari, nobis ipsis prodesse possinius phaecaenim studia in piospe m rebas nos objectunt,in aduersis operarint saluten setunt igent, is senatu dominantur in iudicio , populi maximos plausis di silauiorepexcitat. Quod sciuo cum principibus,&mamis seris dimita negoti linetaimus , auit cum amicis rerum colloquia deuiuium ii,stsluthiuη semper & fiuctuosa sunt eo iucunda Leis olimssivis peribitibus 'tempori Sq. commodata . Qua uilicium seculi em si as sequi cupimus; nobis faequenter audiendus est Ai Hodeles Ru lati tres pei breuesquiden os plenis iues libelli di mirer lese, di, ediicendi- traxi penitus; thhaereseruit in Mentiruas .i raciotis, ω an pra tantias nobilitαdixiij ea votas dociles bilissimi confido ello probita'. Vtinam qu sta praestanta eisnΥPprolixe adeo polli exr possem ι Dabaeanim opim ν&prbleb M debeo totis viribus in mutari, ψ qua imi ad b immuseκoquetia dumi genis Adplatiis detractam; tantum studi,