장음표시 사용
2쪽
pos modum octurrere. Addere ebriam,& stientem est nocentes, Seinn oxios simul in poena inuoluere. Deutero. rp.q uod inultu impii dicantur ebrii Isaiae. 23.
Auferre praeputium cordis, est auferre caecitate cordis. Nam quemadmodum praeputium occultat extremam uirgae partem ita & caecitas mentis,oculum cordis. Deutero. Io. Animam alicuius aliquem abominari, est uolutatem eius eum abiicere. Levitici. 26.
Arguere usurpant hebraei pro reconciliari: ut Isais primo. Venite arguamur,id est reconciliemur& Iob. . Non est qui increpet seu arguat.& ponat manum in ambobus. Qui enim dissidentes reconciliare uult,increpat utrunque dc manum ponit inter eos:& hebraismum attende,quoniailaiae Primo nobis negotium fecit.
Amaritudine afficere os Domini est imperio eius non obtemperare.
Aspectu pro spe utuntur aliquando hebr i :qd homines qui ab aliquo aliquid sperant, ad eum
oculos dirigant. Vnde Isaiae .ro. habes. Et dicet habitator insulae. Ecce sic aspectiis noster, quo confugimus pro auxilio, id est, spes nostra&iterum ibidem pudore afficientur ab Ethiopia an pectu suo. Ambulare in lingua est detrahere:&ascendere labium linguae est de aliquo detrahi .Ezechielis..dicit Dominus ad moles Israel. Pro eo,quod ascendi liis super labium linguae,id est, de uobis detractum est. Aperire thesaurum bonum coelum,est dare pluuiam Opportunam. Deutero. 18. Et aperiam uobis,thesaurum bonum coelum,&dabo pluuia. Bonus oculus,est oculus pius & misericors mia Ius uero im pius & inuidus. De bono,Prouerbiorum.1 .habes. Bonusoculo,id est, pius benedicetur. De malo,capite.rs. Ne comedas pane, malu oculu habetis. ide. Deutero Is. dc Mathei, ro.
Benedicere sibi,pro promittere sibi impunitatεdicut hebraei. Deutero. 29. Cum audierit uerba
maledictionis huius,de benedixerit sibi in corde suo,id est,sibi impunitatem promiserit. Brachium pro fortitudine I aiae .ls. Bona loqui super aliquem , ε bona promittere
Carne brachii comedere,est noeere uicinis. PO-nitur hebraismus Isiuae .9.Vnusquisque carnem brachii sui comedet, senasseti Ephraim Cognoscese bonum de matu, est discernere inter ea. non cognoscere bonum & malum,est nodiscernere.Deutero.I. ponitur hebraismus. Cadere in sortem,pro sorte cotingere, seu euenire dicut hebraei. Numeri .34. Accipitur etia pro haereditare.
Custodire custodiam: est facere quod praeceptu
Dies coeli, pro perpetuis diebus dicunt hebriel, qua coetu perpetuu est Psal.88.& Deutero Ir. Durus facie hebraeis est immitis, Ic crudelis. Dς uter'.28.Ges dura facie.Lerudelis de immitis. Dimittere aliquem animae suae, est eum in sua
libertate sinere . Sumitur enim anima prouoluntate.Habes hebraismum Deutero.ar.
Dormire cum patribus,hebretis est mori: hebrai sinus frequens in libris regum. Dare facie pro Irasci dicunt hebraei est Iocus.Leuitici .ao. Dare eoelum ferreum,de terram uelutae 'est fructum terrae negare: aut ea quae ad eum necessa ria lunt. Levitici.26. Dabo uobis coelum ferreu, ct terram ut aes.
Dies mercenarii, pro diebus certis, usurpat hebraita quonia certi sui dies eius Iob. .Isaiae is Dati datha, ppetuo dati dicut Hebraei. Nume.8.
Egressu ex ore, pro promisso hebraei dicunt: in Psal habes. Quae procedunt de labiis meis non
faciam irrita. Et numeri.sa.Vnde egredi ex ore pro promittere accipitur.
Egredi in manu excelsa, id est omnibus superiori,aut eleuata ad percutiendum,si quis eam impediat. Numeri. s. Ese uiro,pro esse coiugatam usurpat hebres 'Numeri .3O.
Esse alicui pro oculis, est ipsum in uia ducere, quod oculus soleat hominem in viis suis dirige
Facere cum aliquo misericordiam , hebraeis est obtemperare uoluntati eius in his quae ad misericordiam pertinent. Facere ueritatem cum si quo, est respondere ei quod quis pro eo debet tacere. Genesis. .dicit heruus Abrahae.Et nunc si facitis ueritatem cum Domino meo,id est si respondetis debito confinguinitatis. Faeere benedictionem, est facere aliquid benedictione dignu aut acquiescere uoluntati ei 'Isaiae .s6. dicit Rabsacheli iudeis. Et nune facite benedictione cu Domino meo.i. acquiescite illi. Furorem Domini fumare, super aliquem est punitione super illu m in copia ad modu fumi descendere: aut irasci ualde contra eum , quoniam homo ualde iratus, fumum hilaribus &ore exhalare uidetur. Habes hebrai sinu Deute. 29. Quia tunc fumabit furor Domini, & zelus eius in uirum illum. Filius areae,id est triturandus ueluti triticum in area quod in ea a palea excutiatur sicut filiu, 1
matre,aut propinquus triturae .lsaiae .2r. Filium uocat hebraismus lucernam patris, quoniam patre refert sc ostendit: quemadmodum
lucerna id quod coram ea est . Psalmo .l32.Paraui
3쪽
'raui lucerna xpo meo,id est, filii in qui eum reserat : aut qui post cum maneat quemadmodulucerna iugiter manet.
Irrigare pede, est aquam pedibus ad irriganduadducere,aut laborare aci irrigandum. Deute.IIIuditium mortis esse alicui si eum esse morti adiudiciundum aut adiudicatum: uel esse reum
Iudicare a punire, usurpat frequetissime hebr ei implere post alique est in omnibus illum se qui seu plene illi obtemperare. N umero. 2. . l. Multum tibi, pro sufficiat tibi,multum uobis
pro iussiciat.uobis,dicunt liebr.ei ut patet Deutero . I. Numeri. 6.Aut multum tibi Tusurpas. Sc se multum uobis. Manus pro labore, saepe accipitur in sacris literis quod eis homo soleat laborare. Deutem. II. Mittere manum pro laborare aut operari, utuntur liebraei: ut patet Deutero.i2. Prosperaberis in omnibus ad quae miseris manum,id est momi ribus quae feceris: uel laboraueris. Nanum alicuius primam esse in alique,est,manum eius prius eum punire.
Mittere manum hebitis eii facere,uel incipere operari. Deutero .28. . Mane pro die dras ina habes Isaiae.s r. Manum alicuius nutare est substantia defficere Leuiti .rs.quod manu subitantia acquiratur. Medio pro intra,utuntur so pius liebraei ut erat nauis in medio mari,id est, intra mare : Habes liebraismum Numeri.ii.dc aliis multis sci ipturae locis. Militia pro certo tempore militandi, uel faciendi aliqiud: Iob. 7. Militia est uita hominis, id est ad certum tempus durat. Et Ilaiae. o.Completa est militia,id est tempus certum quo illi erat militandum,l eu quo erataini Senda, seu illi labi Nosse ambulare alicuius, laebrsi dicunt,pro nosse laborem quem iii ambulando sullinuit. Habes loquendi modum Deutero .a. Nepotiari pro fornicari accipiunt nonnunqualiebra i tui A. 23.
Opera uocantur saepius uiae in scriptura sancta. Orare usque ad aliquenbestpro eo preces effun
Oculum noti parcere,est uiso malo, non flectimia: sicut ocula parcere misereri: Deutero. T.
Ponere nomen suum alicubi, est locum illu aut re illa ab eo denominari queadmodu Deu ponere nome ibu in Ierusale, ellea in de nominati ciuitate Dei: sic nome ponere in angelu est eum b.randum
Desi denominari: habes loquendi phrasim.Exo
Portam pro urbe,dicunt saepius hebraei.Deutero.i8. Ex aliqua e portis tuis,id eis urbibus tuis Ponere uerbu in ore alicuius, est suggerere illi
quid loquatur. Numeri. Is . . .
. RReddere in faciem aut resistere in faciem,est publice iniuriam uindicare, aut arguere Deutero. . de ad Galatas.2. Rem ittere manum,pro remittere debitum,ututur hebnei quoniani solet creditor manu extendere ad debitum recipie dum,& ideo cum remittit debitu dicitur remittere manu Deutero. Is. Reuelare alam seu oram alicuius,liebraei saliqua do eli congredi & non reuelare non congredi: est etiam deliones lare eum. Deutero. 17.& Le Diti. i8.quod ora uestis seu fimbria habeat modum alae ct eam reuelare opporteat seu leuare ad congressum. Reverti apost alium,estillum quem antea seq-baris,non amplius sequi. Numeri. 32. Remouere cor alicuius,hebraeis est reddere eudebilem.Numeri. r.
Sanguinem alicuius esse super aliquees esse,reuestuli canguinis Deutero. I9.Mathe .26. Sanguis eius super nos. Seminari semine est dare nouum conceptum aut nouam prolem.Numeri.s.
Semen pro prole dicunt frequentissime hebrici
Subiicere omnia aut aliquid sub pedibus alicuius est omnia aut illud tradere in sua potestate,
Idem ti adere sub manu .Psal .X Deutero .H. De manu uero habes Gmesis Ecce ancilla tua sub manu tua est, id est in tua potestate.
Transire facere nouaculam,pro radere ututurhebraei ut liabes.Numeri. X. Trabsire facies no uaculam per omnem carnem,id est omnes pillos carnis tus rades. Transire os Domini, id est uerbis aut praeceditis eius non obtemperare quod ille qui aliquid transit non curat illud aut excedit. N umeri .aa.
y. Visitare pro punire,utitur frequentissime scriptura,ut patet Isaiae .ls.de . .& Psalmo.Visitabo in uirga iniquitates eorum,& in uerberibus peccata eorum, id est puniam. Vertere se ad aliquem , est illi reconciliari, aut ex inimico amicum fieri.Leuitici.16. Verti me ad uos,id reconciliabor uobis. Vir nominis, pro uir famosus,dicunt hebraei.
4쪽
GRECAE DICITVR DEVTERON OMI Vs
Latine. Secunda lex: cum scholiis magistri
braei hunc librum Elieli haddebarim,id est, haec sunt ueris
admodu superiores, a prioribus dictionibus: in quo fanctus Moseli ex imperio domini,legem repetit,& auribus Israelitarum inculcat quoniam ei ex liacuita migrandum erat,&populus qui terram promissam erat ingressimisiiouus erat: neque e lebant legem,quemadmodum senes,qui tin deserto illis. o.annis uita functi erant. Et meo iuditio, non deberet lite esse huius libri initium , quoniam haec priecedentibu s cohaerent, & ad ea quae dicta sunt pertinere uidentur: sed incipiendus erat liber ab his uetabis quae inserius ponuntur ubi dicitur. Et fuitin.qo .ann ,in .H.mense: quoniam expletis quadraginta annis, incepit populus possidere ter
ram. Haec sunt uerba, quae Acutus est Mosib ad omnem Israel, trans Liam, in deserto, in confinibus seu extremitate, eregione Sub inter Paran cir inter To
Senius est. Ista uerba quae scripta sunt praecedentibus libris, sunt illa quae Mosel, locutus est, ad omnem Israel,id est, ad capita eorum trans Iar-den in deserto scilicet uasto. Et in confinibus talicet regnorum petimiae transierunt, & tum erant eregione maris supti,id est,terminati, quod noster rubrum appellat, similiter cum esset inter Paran & inter Topliel quae nomina sunt locorurn,per quae traserunt Israelitaessicut & qui sequu ntur ac sapertiva dicat. Illa sun uerba scilicet quae praecedunt, quae locutus est Moses ad omnem lsrael: ante transitum Iarden, ct in
desecto,& in alijs locis.Aliqui pet Tophel significari putant locum Topliet,locus apud Ilraelitas execrabilis cuius scriptura multis locismeminit.Sunt aliqui qui putant relatiuum ista.s referre quae sequutur uerba, & similiter deseribi lite
locu quo populus tunc erat. ante Iarden: qii si uerum est,bene liber hie inciperet, licet apud Hebraeos nulla sit, horum librorum diuisio, ut in Genesi admonuimus:& secundum istos sensus est. Ista scilicet quae sequuntur sunt uerba: quae Mosel, ad omnem Israel locutus est trans Iarden .i.dum adhuc esset trans Iarden. Uocatenim scriptura regnum Seon & basian terra tras Iarden, licet tue Israel es sol citra Iarden, quo nia nondum flumen traiecerat In deserto Appellat desertum omnia loca ante Iarden, quoniam deserto coniuncta erant quod uero sequitur.E- regione maris Suph,seu eregione Supli quod aliqui putant loci nomen,qui uero mare significare putant dicunt aliquem sinum maris rubri, uenire uersus hanc partem . Posset etiam Suph appellative sumi:& cum significet finem uel terminum uerit,eregione termini scilicet terrae. Itarat enim locus ille terminus diuersorum regnorum,sequentia uero nomina sunt motium aue locoru inter quae erat locus quo manebat Israel.
Vndecim diebos a choreb, itinere montis S re, usque ad Gades barneub Subaudi
potest quis uenire. Non certo scitur, ad quid sententia haec hic inseratur Hebraei tamen dicunt, uod ut ostendat quam facile potuissent ingrei promissam terram si non ostendissent: quo niam. ut infra hoc eodem capite dicitur , haec fuit uoluntas domini, ut promulgata lege in monte Choreb & acceptata a populo, statim
eos in terram Promissam introduceret: quare recta duxit eos in Chades barneali, ubi ut hoe capite dicitur incipiebat mons Amorrei, unde exploratores miserunt qui eos terruerunt ne ingrederentur , qtiare sanctus Moseli latenter eos his uerbis arguit, quod sua culpa ad quadraginta Annos iii des Prio uagauerint.
Est autem Choreb mons insignis deserti Sinai , in quo dominus familiariter satis, cum Moseli loquutus est. Sed scrupulo non caree A quo mo
5쪽
quomodo uerum sit iudaeos spatio undecim dierum hoc itera Chorebusque ad Chades coiisse- ciste,cum ex factis literis eonstare uideatur eos hoc itinere remoratos ad duos menses uel circiter. Triduo enim uenerunt a choreb ulque ad sepulchra concupiscentiae: ut patet N umeri. i . ubi ad biduum manserunt quo coturnices dono domini acceperunt per mensem in Urudierum,ut illis ibidem dominuspollicetur.Post haec ad septem dies manserui in Chaseroth quousque Miriam fuit alepra mundata. Sunt etiam ab eo loco usque ad Chades unde miserunt exploratores aliae mansiones mediae ex quibus uidetur eos non undecim diebus iter hoc consecilia. Munsterus haec conciliat dicens textum hienon asserere iudaeos undecim dierum spatio hoc iter confecisse: sed polle illo dierum spatio co- fici Posset etiam diei extum non numerare hie dies quibus requieuerunt in eadem mansione, sed quibus iter fecerunt, dempto autem men se quo in anserunt in sepulchris concupiscentiae de inChaserotia: iter illud cincerut undeci indiebus . Eligat prudes lector utra solutionu uoluerit .Hebraei addunt hic Mosel, uoluille Iudaeis dicere,quod licet iter a monte Choreb ulque ad Chades sit undecim dierum eos tamen illud tri
bus sonsectile diemus.Elfuit in anno O in
D. mense in una mesis loquutus est MVebad filios Prael: secundum qmnia iiDe ei
praecepit dominus ad res .Hie ut diximus li
ber iste incipiendus erat: quando Mosel, legem coepit Israelitis explicare. Ap ppinquabat enim
obitus eius , ideo uoluit dominus eum ante mortem populum docere. Cum quia multi ex eis erant iuuenesqui eam non Udierant in monte Sinai, aut parum curauerant scire & i Melligere quae illeclocebat. Tum quia nunc populus uidens iam promissa domini de dida terra Chenaan incipere impleri,aptior ac rapatior factus erat ad legis doctrinam, quod attestatur mitior loquendi modus ad eum, quem iam dominum uocant: ut patuit capite.; r. praecedentis libri: ut eos admoneret implere quod Deo promiserant scilicet eum pro Deo habere & praecepta eius seruare, post quani dominus tam abunde soluebat, quae illas antea promiserat. Dicit autem in mense undecimo, quoniam inflabat finis anni. .quo omnis seneratio quae ex AEgypto exierat finienda erat. Et videtur ex hoc loco colligi Mosel, duobus mensibus hane legis explic tionem absoluisse.incepit enim prima die undecimi mensis, cic eredendum est ultima die. u. fi nihilse: quando finis erat anni. M. Colligimus
etiam ex hoe loco annos iam ab initio mundi habuisse duodecim menses ut iam Geness 6.
admonitimus. Secundum omnia quae ei prae
cepit ad eos. Id est, secundum ea qua ei praecepit loqui ad eos, aut quae ei praecepta ad eos dedit. In transitu Iarden. Id est, prope tran. stum: quando iam iam erantuansituri. Ince o
pit M H explanare legem hanc. Verbum
Di quod hie uertimus incipere, uidetur pro prie significare uelle, quicquid Tarrhum eumr bbi Selomone dicant: ut patet Iehos ah.7.ubi dicitur. Utinam h Oalnu, id est,uoluissemus, ct mansissemus trans .Iardeo: ubi non uidetur quadrare incepissemus. Idem . a.regum quinto ubi habAur Oilei,id est, uole seu acquiesce, pe duo talenta, quare poteris Ilic uertere. 'oluit aut placuit Mosel, . Verbum uero sequens scilicet Me id est, explanare. significat declarare explicare, aquo beu id est, explicatio declar tio, & beer, id est, puteus seu tons, sic dictus a claritate aquae aut ab apertione quod uidelicet
omnibus sit apertus. Mulsimo obis habitu. re in monte isto. Id est, diu in hoc monte sci
licet Sinai aut Choreb, habitastis, seu morati estis. Manserant enim ibi ad annum cum mense&.ro. diebus computando tempus quo uenerii sit ex Egypto usque ad Sinai, ut dicitur Nu
meri. iοVertite uos proficiscimini v
bis, ire in montem orei. Diuerterant
Hebraei ut cunque a recta uia, uenientes uersus montem Choreb: quoniam uoluit dominus eos ducere in desertum,ut ibidem sine ullo bellorum strepitu, & cum maxima tranquilitate, legem eis daret: & cum eis pacisceretur, ideo feest eos utcunque diuertere : expletis ergo his quae in monte agenda erant anno ac decem diebus praecepit dominus eos uertere se ad rectam uiam, a qpa diuerteram. Venit enim Israel ex Egypto usque ad Sinai dii obus mensibus. Nam mense .s.sicilicet inchoante urieor peruenerunt ad desertum Sinai ut di itur Exodi .i'.3c inde
recesserunt anno. 1. mense.2.ui essima menss,
ut dicitur Numeri .io.unde constat Deum post annum re duos latensesob egressu ex AEgypto uoluissetradere Iudaeis terram promissam, si illi ingressum suis peccatis non impedissent.Cum enim mense seςundo secundi anni ab exitu ex EgVPtO.1O. mensis a monte Choreb discessissent uersus promissam terram: & inde ad Chadesbarnean unde incipit mons Amorei, sit iter undecim
Annus Ain o mussiai. M. brussa maies ex hoe loco eostare uicitur
6쪽
undecim diersi ut hie explicatur : sequitur Deueis tradere uoluisse post annum de duos mentes
uel circiter promissam terram. Et ad omnia uicina tim. Verbum sichan aquo facten:
quod hic uicinum interpretes uert ut, significat proprie habitare: unde eoisses hic uertere. Et ad omnes habitati des eius istu cohabitatores, quia tamen hebraismus uocat uicinos cohabitatores Exodi ar. non improbo si uicina uertat. Habes Prouerbiorum. 27.Melior est sachen, id est, cohabitator propinquus, quam frater longinquus. Γι solita line. Dicito arabali significat
proprie confinium , seu locum ubi coniunguntur de miscentur termini ab arab quod est miscere Sc coniungere: unde uerti pollet ad Gn.
finia ad montes ad ualles. Dictio sapes hu
miliare significat, δ: Apelah uallem ab humilitate.In portu maris. Id est,ad portum,S: putarem melius uertendum ad sinum maris quoniam uerbum hapali significat tegere operire: ut patet infra. 33. ubi dicitur copheph, id est, tegens elim, dc inde copii, id est, sinus maris siedictus: quod tegat Se protegat naues 3c nautas. Dicit aute ad sinus maris scilicet magni,de quo- est sermo, qnomam una pars terrae promissionis quae cessit tribui Zabulonis: erat ad sinum maris magni: ut patet Genesis. V. Ad Liba. m. Mons fuit in terra promissionis, protensus amari magno uersus orientem terrae sanctae:
de etiam uersus numen Perat. V que ad flumen, sumen perat. In liebraeo non ponitur
magnum, quod tamen hic omnes addunt, foriste propter geminationem. Significatur autemper nomen Perat flumen Eufraten quod terminat terram promissam a parte aquilona inti licet extendatur utcunque ultra flumen.
mil. Dedi coram uobis terram. Vtun
tur Hebrii uerbo uide occiose aliquando.quemadmodum nos Lusitani. Dicimus enim.Ollia, fare isto desta manetra, id est, Uide de hoe illo modo iaci ubi aut oeciose aut pro considera seu attende ponitur. Sie de hic. Vide, id est, attende, quod uidelicet dedi coram uobis terram ut
scilicet possideatis eam. Dominus Delu pa
trum uestrorum addat super nos scut
um,mille uicibus. Sic in hebraeo est, sed sensus bene effertur per sicut estis. Posset etiam explicari, addat super uos sicut uos,id est, alios
uobis similes in multitudine'. sisomodo se rum solus, laborem uectrum, tar onus urastrum , lites uestras ' Non plene constat
quid proprie significet taracli aquo thorach, id- est, labor Iob.s .uidetur significare grauare ubi dicitur. Etiam propter irrigationem latriach,id est, grauabit uel laborare faciet nubes scilicet pluuia. Et nomen Isaiae primo. Fuerunt milii lathorach,id et , ad fatigationem. Hieronymus. Facta sunt milii mole ita, dc uertit hie negotia uel ra: unde thoracli uidetur significare graua men, aut laborem: quia grauat homines. sequens uero dictio scilicet maslaachem, id es ,onus uestrum, pro prae onus 3c id quod portatur significat: anaila quod est leuate portare. De tertia scilicet riuechem, id est, litem ues ram nulli dubium est sitnifieare litem Sc colentionem: dc putarem per laborem intelligere laborem in
ducatu eorum, per onus uero importunitates eorum: per lites autem contentiones dc rixas.
Putant autem Hebraei per istas tres uoces ossi otium principis dc inagii ratus significari ,quoruprimum eis ut ius dicat litigatoribus, quae prouincia, plena molestiae eis. Alterum est de commeatu prospicere,dc uictae ut de carnibus & alijsui te neces larijs . Postremum curare ut priuati sine mutuis iniurijs de tranquile uiuant: quae
omnia molet ijs de angus ijs plena sunt. Date
ex uobis uiros sapientes oe intelligentes
peritos. Difficile est horum trium nominum scilicet chasiam, id est,iapietes,nebonim, id est, intelligentes dc teduina, id est, scientes discrimen explicare:quantum tamen o conieetiriaris nosse datur uidetur prius significare prudentem sei licet ad consilia . Secundum uero eu qui penetrare nouit res dc scit inter eas discrimina constituere unde ben. i. inter quod discrime im portat. Tertia uero uidetur sapientem ex experientia seu eum qui multa expertus est significar unde fit sapiens: δ de his dixi in v quod nobis uidebatur in fine canonum, quos operi praefiximus. Latini autem dicunt prudentem, qui sua scientia aliquid cognoscit scientem uero qui alterius inditio rem percipit logo sermone. Rabbini horum discrimina inuenire laborat, sed quia non ex radicibus a quibus petenda est petiit: toto errantcoelo. m eos capita uestra. Vocat Hebraismus principes capita : quoniam quemadmodum capitis est cx tera membra corporis gubemare: ita δ: principis subditos suos: qui sunt ueluti membra in humano corpore: aut quia sunt caeteris superiores quemadmoduΛ a caput
7쪽
caput caeteris membris.Bonu es uerbis quoὰ Aqueris adfaciendu. h.bona esstres aut bonuest facere quod loqueris uel dicis. Et praebe clas de tribubus uestris. Non plene constat
quid proprie significet nome iste quod hic uertam uspraefectum,quod enim non iit proprie iudex constare uidetur ex capite. 6.huius libri, ubi dicitur. iudices ueloterim,id est,pnaesectos, nisi dicamus significare minores seu inferiores iudices. Ex uerbis scripturae I uali ι .ubi dicitur. Transierunt therina .i. praecones aut praefecti per mediii castrom, uidetur istosfuisse pr cones Et meo i uditio agebant illi quod apud nos agutilli quos dicimu, alcaides,naei rinhos qui scilicet homines capiunt & ad carceres ducut: & implet ea q a ludicibus imperantur, ame ex loco citato Iehostiali uidetur tuisse inferiores iudices, quoniam ibi dicitur. Iudices & praesectos pones tibi in omnibus portis tuis:&iudicabunt populum, secundum iuditium iustum: ubi dicitur eos iudicaturos & constat reuera fuisse iudices.Non co
gnoscetis faciem in Milio Hebraismus est:
cuius sensus est Non peruertetis iuditium alicuius intuitu. Hoc est enim facie in iuditio cognoscere,alicuius faciei gratia uel intuitu iuditium inuertere aut facete discrimen in reddendo iure aliquibus,cum iustitia debeat esse aequalis. ut
si ex eo quod suis est diues aut pauper , des palmam in iuditio, aut quia consanguineus uesextraneus aut sta amicus aut inimicus quare Pr -rbio. . dicaturHacher panim .i cognoicere faciem In iuditio: malum est,ides ,ruditium inuertere, in tuitu alicuius personae. Adverte etiam, uerbum nactiar i.agnoscere contrariat habere significationes, quemadmodum charaa,id est,peccare. Sicut enim chata significat peccare & a peccato expiare, ita & nacliar signi icat agnoscere,& occultare seseu occultari. Exempla habes primo regum M. ubi liabetur. Et dixit Saul Nicharhotho.id est, ausit eu dAsin manu mea aut occultauit. Et . . regum IM. Et ipsa mitnacherat, dest, occultatast se ne agnosceretur. Nos dic inius dei contieeeose IdeGen . r.C6traris uerosignificationis exemplum hic habes & Iob.34.ubi dicitur. NO nicharod est, agnitus est diues ante pauperem. Et Threnorum .4. Non nicherub, id est, De t a niti in plateis. Et infra. ss. Fratres suos inon hichir, id est,asnouit .EtGenesis.ret. Non hi chiro.i .agnouit eum. Si ut paruum ,sic ma
gnum audietis. Non timebitis a facie κι ri, quia Dei iuditium est. Explicat hic tex
tus hebraismum praecedentem: quid se dictu. Non agnoscetis faciem in iuditio, quod scilicet
sit audire paruum sicut magnum: es neminem timere: & aduerte causam , quia Dei iuditium .eli. Cum enim iudex iudicat, debet conliderare se agere uices Dei: qui est omnium iudex,&quemadmodum Deus in iudicando non respicit faciem seu perlonam hominis. Cum apud eum non si personarum acceptio, neque timet aliquem: ira debet facere iudex dum iudicat: uod utinam iudices considerarent, ne iudi-itium peruerterent. Puto autem hie hebraeos grammaticos duas radices confundere scilicet
gur quod est peregrinari,& tagar quod hic ponitur,& significat timere: unde lagurii d est,timebitisquod hic ponitur,potius pertinere uiuetur ad lagar,id est,timere quam Mursed est,peregrinari: ubi nota duas optimas iudicis conditio uesscilicet non respicere alicuius personam , neque timere alicuius potentiam . quae grauior uo.
bis: referetis ad me. Id est causa quae aut
scietiam aut potentiam uestram superauerit. referetis ad me:aut quam ob sui difficultatem decernere non potueritis. timeas ne Gigaris. Significat proprie uerbum charat frangere & conterere: ut patet Ieremiae .so. ubi dicitur Clint,id est, fractus animo est. Et capite eodem Chatu, id est, fracta sunt idola eius. Quidam addunt significare etiam pavere,quod non
probo. ittamus ut os ante nos: qui exploxent nobis terram. Numeri. 13.dicitur Deum Mosel, praecepisse uiros mittere: hic uero hane culpam in populum rethcere uidetur Moseli rquasi eorum uictus importunitate, explorat res miserit. Ad quod dicitur eos primum importune hoc peti jsse a Moseli, postmodum uero Deum hoc permisisse. Adverte autem uerbumeliapar quod hic explorare uertimus , significa in re proprie scruptari,& ex consequenti effod re : quod nihil aliud esse uideatur quam terrae scruptinium. Signiscat etiam crubescere,cuod
erubescens seruptari soleat loca quibus se ab G dat, & uelit quas effodere se. Iob. sp . ubi de quila ferino est dicitur. inde scilicet ex altocli par, id est, scruptatur est m . Et Genesis. M. Chaparti .i .effodi puteum litis, item Psal. 4. cies eoru non Iech paru i. sunt effossae seu no erubuerui. Et uertersit se. s. a nobis aut uersus terram Chena . Et attulerat ad nos.Melius &descendere fecerunt ad nos: quoniam uerbumiaria descendere significat potius quam afferre.
8쪽
Et irritustis os domini. Sei licet nouoledo a
scendere ut ipse imperauerat ac si dicat Irritum feci ilia imperium domini. Sed aduerte quod uerbum marali quemadmodum marar, rigm-ficat proprie amarum reddere aut amarum fieri : unde uertendum est. Et amaritudi ne affecistis os domini. Amarum enim ualde est imperanti, cum eius imperio non obtem
peratur.' perdere faceret nos. Polliat etiam
uerti ut consumere, faceret nos.I. Semuelis.2l. Qui cogitauit de nobis quod ni adnu .i conis sumeremur. Et infra capi.6. Hisin idecha , id est,
consumet te a facie terrae. Etiam silios Ha nachim vidimus ibi. Diximus de Hanach& filijs eius supra numeri .ls.quem locum consulere licebit. Ne paveatis ne timeatis ab M . Verbum aras quod pauere uertimus: significat timere 3: secundo rigescere, qued homines ex metu aliquando riget cant: ut Psalmo. 14. Nbn addet ultra Iaaros id es ,roborare te homo dererrat cilicet contra Deum. Et Isaiae 47. Si forte traros , id ei , roborare facias te. S ignificatio tamen non plene nota est Hebraeis: unde hie uerti posset. Ne indures te seu robores te scili det contra dominum, resiliendo eius imperio& ne itineas scilicet holies: aut non rigescas ex timore, neque paveas scilicet hostes. emad
modum portat uir silium suum. Portae uir
filium situm prouidendo illi necessaria,Je ducedo ipsum: de si paruulus est super brachia sua: quae omnia fecerat dominus Iehudeis. Vt ut is
doetis uiam per quam ambularetis. Con-
stat ex hoc loco Israelitas, nonnunquam noctuser desertum incessisse praeu; a columna ignis.
stula ri pleuit post dominum. Id est, per
feete Deum tequutus est: seis in omnibus Deusequutus eth. Explicuimus locutionem Nume N. Maxenim euploratores laudarunt simul Settituperarun t : seu male audire fecerunt terram
iste uero commendauit solum Etia in in me
iratu, est dominus propter vos. Difficulta
tem liabet sententia ba milia dominus non aps ter populum ce spropter plopriam in creduisitatem: in Moseli iratus dicti eum non ingressur Wm Uici dum quod proprer uos, non est hic idem quod propter peς turri uestruin, cea id equos propter regimen inducat lim quo ucis re go& uirigo,aut quod ueriui credo quia conseri si in missione exploratotam rogatus a populo:
& forte propter hoc non intrauit ipse: de pro Gpter propriam incredulitatem non introduxit
populum. Etiam tu nou intrabis ibi. Via
dentur uerba Moseli sonare sibi ingrestum teriae denegatum propter peccatu populi in Clia ades balneat, sed credendum est non solii in propter eos sed propter propriam incredulitata ut
dictum est Numm.io. Iebosiuab plius Nubi qui stat coram te Aduerte hebraismum per
stare,aut starecoram aliquo, intelligere mimis rare. Nam fare cora aliquo Hebrps eis ministrare. letentiri mini liri dominis allare, parati ad omne ministerium: quod uitlgatus interpres optime intellexit 3c reddidit dieens. Sed letiositati filius Nun minister tuus. Unde cum Gene. it. licitur de Abraham quod itabat iuxta angelos,no intelligas eum ibi ociose stetisse, sed quas ministrum ad Onima minitieria paratum, unde uerri pollet,ministrabat quod Onclieli sibi optime reddidit uertens. ipse uero nainistrabat eis, lubarbore. Ipsum robora. schema tri braicum et roborate aut confortare aliquem, significas uerbis & admonitionibus eum animare ad aliquid strenue agendo. Solent enim admonitiones, hominem fortificare ut audeat ea quq antea sermidabat: ut habes apud Iob. Ecce docuisti plurimos 3 manus lapias roborasti: cadente erexerui
sermones tiai Fili, uestii qui no cognouerat hodie bonuet malῶ. Etia haec locutio ad sche
mata hebraica pertinet,significans no h ibere usum ratiois seu discretionem ad discernendis: de uult dicere quod illi quos illi prophetabat occidendos neque intraturos.c paruulos intraturi ei sent: non autem ipsi qui se ingressuros sperabat.
Voluistis a cedere in monte Ignorat Hebrii
quid proprie tignificet liai an quod uertimus itolinitis,putat autem significare uelle quia textui quadrare uidetur. Dictio non alibi qui hie in seciptura reperitur. Aliqui putant esse aradice Hen. Lecce,& significare animi proptitudine, Eli etiaab eadem radice Hin liquidorum mentura.Onclielos uertit Coepi itis ascendere sed prior si anificatio magis arridet', siue radix sit hin siue Ha
ri ab maritudine affecistis os Tii Sie meli'
de germani usuertas, irrita tis,ut hoc eoder capite admonuimus,& amaritudine afficere os diti: est imperio eius no obteperare. Eis perbe e.
xistis, si ascedistis in mole. Significat uerbu
9쪽
superbe egerunt cotra eos,Sanctes uertit Temerarie egistis Persecutisunt nos queadmodufacisit apes. Explicatur hic quo Amoret psecuti sunt Iiraesitas, coiugedo se simul aduersus eos queadmodu faciunt apes,ei qui mel earu accipere uult.Sic Psal ii8.habes. Circundederunt mechidbori in . i. sicut apes, Et aduerte dabar esse radicem deborat, quod apem significat cuius allusionem ad uerbi tignificationem quae est loqui, non aliam uideo, quam quod sibilationem seus biluni emittunt ad modum murmuris.&fano
Assiim Gades diebus multis, fecundum
dies quibus mansistis. Putant Hebraei popu
lum tot annis mansiisse in Chades, quot mansit in omnibus alijs mansionibus: n pe annis decem re nouem, ut dicit liber Seder Olam .Possumus tamen literam simpliciter intelligere ut si sensus. Diebus multis uiatillis in Chades : dc totquotquot illi fuerunt, neque illos numerare re
IN CAP. I. DE UTERONO. ADMOrum compositionem adnotatio.
H ec sunt uerba quae loquutus est
Quid bone Deus, tam curiose uis, haec loca de scribi,quibus seruus tuus ad populum tuum locutus est admonui in Exodo ne ine saepius admonuisse pigebit, uoluisse cum dominum tum sanctos loca quibus populum admonuerunt eX parte dei describere & adnotare, ut si postmodurebelles causiaretur, se non admonitos, loca ipsa quae tam ambitiose describun in testes uocare- tu ac eos admonitos testarentur.Si enim homines lapidu cu mulos & statuas quas erigunt intestes foederis uocat quemadmouit legimusde Iaacob & Laban Genes i. qui cumulum lapidum . quem statuerant, cumulu testimonis uocarunt,
quare hoc non licebitDeo' Vndecim dierum
iter e,a Choreb que ad Gades barneab.
Est aliqua uoluptas,merita ingrati seX probrare ut poeta dicit queadmodu ei', et sua culpa bona magna amisit, ut ea de caetero manuteneat &conseruet.Poterantisti quam citissime sedes sibi a domino paratas aequirere,nis sua culpa per didill ent, quam re etiam docemur beneficiata hominum quam dei acceptare, quamprimum nobis offeruntur quoniam postmodum contingit benefactorem manum suam retrahere Se be
neficia multis modis impediri Postquam per L AD MORES. custIt Sicho regem EEmores. Disce ex thou
loco prudentiam sancti uiri, ut quem uolheris legibus astringere &obligare: prius benesti js exhibitis disponas. Facile enim homines illorum iugum admittunt:quos prius beneficos senti uta
Satis habitustis in monte isto.Expede quae
se pietatem Dei,ut non patiatur bona promisi,dinerti aut suos in malo loco detinere. Non pe- tun ipsi locum mutare,deserto eotentantur desqualore. ipse uero curat eos inde auferre, de adamaenioraloca perducere: de uide quomodo eos
inuitat. Venite inquit Se possidete i terram, qui iurauit dominus patribus uestris. Sic dc in euangelio Christus. Venite inquit benedicti patris Misy, ar. mei,percipite regnu quod uobis ab origine mu-di paratum est. Sed expende discrimen. isti Iudaei uocantur ad terram de terrenam manssionepos promissionem seruandae legis,illi uero post adimpletam, uocatur ad coelum. Eliari ut inquit dc dedistis milii manducare.Sitivi dedistis mihi potum ubi uidensquam distinctum sit praemia promittetis de implentis legem.Sed licet illi uocentur od promistam terram promissa lege, non tamen ob solam promissionem sed propter obseruantiam patrum'. Audi quid dominus dicat Gu stari sancto Isaacli. Multiplicabo inquit semen tuus cut stellas coeli daboque posteris tuis uniuersas regiones istas: de benedicentur in semine tua omneuentes terrae.Sed quare Nunquid ob promissam legis obseruditiam' Minime. Sed quare Eo inquit quod obedierit Abraham uoci mera de custodierit praecepta de mandata mea: Se ceremonias legesque seruauerit. Dominus Deus uester multiplicauit uos .Omnia haec auditorum beneuoleutiam conciliare solent de amo- irem quae inter doctorem dc eosquos docetium Ga
me necessaria se .ctus mori Iolas feram u
borem uestrum' Licitum est principi ac P
lato,onus ae solicitudinem suam di dere: dc malios partiri: praesertim cum hoc videritne uis
blicae sitae expedire. Date uiros sepientes.
Non debet princeps, populo quos uoluerit ipse praeficere: sed quos populus petierit sc obtule-iri qui eorum mores nimie, dc etiam ut amore ducatur: ac expede .Populus offert principi eoad 'Hitores,sed princeps statuit de praedicit illi, eonia ditiones quas debefit habere qui prefieedi sunt ut scilicet lint uiri sapientes intelligentes Sc pe
riti. Non agnoscetis foem in iuditis.
Causas hominum diligentissime cognoicere debes iudex: sed omnium hominu facies Ignorare. Claudere
10쪽
Claudete ut ita dixerint hominibuslitigantibus debet oculos iudex, sed causis eorum aperire.
Non timebitis afacie uiri, qnia dei iudi.
tium es. Haec summe iudiees aduertere debet ut se non homines sed deos in niredicendo ar-b uentur, neque homine is sed solum Deum revereantur & timeat. Istuc pertinet quod in Psalmo dicitur. Ego duci dij eltis. Praecesserat enim Deum stet ille in sinagoga deorum& eos in medio diiudicasse.Viquequo iudicatisi liquitatem
2 facies peccatorum immitii Acce fit ad me omnes dixistis Mittamus uir os. Quemadmodum audere sine Deo fatuitas est ita timere Deo urgente neglectus magna & uide istorudemetiam, modo iussi intrare negligunt introire: postea uero adomino prohibiti ingredi contentat. Nihil ergo timendum nihil cunctanda est poliquam Deus aliquid facere iubet, quoniam mille si nil ti casus succedunt. Placuit i ioculis meis res. Non debet praelatus luis subditis connivere, cum uiderit eos iniqua appe tere, aut quae sibi sinit nocitu a. Portetiam haede causa no introivit Mosel, terra, lura populunori diuertit ab hae exploratorum missione.
Praecedebat uos iuvis: a d explorandum uobis locum 'o OItris uestris. Solent serui
dominos suospraecedere in uia, & explorare aeparare illis hospitia hie uero vides Deum seruis hospitia acquietem uerere. Hoc est quod Chri. . . stias apud loannem dicit. Si qui, inquit) inibi minali rat,me tequatur:& ubi sum ego ibi & minister meus erit. Et si haec masna Dei tui dignatio sit, maior tamen est quae sequitur ut scilicet eos quasi puer,lumine praecederet. Etiam cott
i, a me iratus est dominus propter uoi.
Periculosa ualde res praefectura malorum: ubi omni hora in discrimine maximo sunt praelati, quibos saepius propter malas oves indignatur Deus, ct luit bonus praelatus, malarum ovium pumas quod ii homines ad memoriam reuocarent: non tam fel in ad praelaturas currerent.
In uub quistit coram te: ipse ingredi
tur illuc. Audis quam bonum & luciosum sit,
seruis Dei ministrare quoniani propter eos euei liit dominus ministros euis . Fuit etia forte haec magna Santi Moseli tentatio, cum uideret se uum suuhi tibi subi rogari non filium, & concessum illi,quod sibi negabatur: omnia tamen ae
quo animo tollerat sanctus uir.Fil uestri qui
non cognouerunt hodie Duum neque motum ipsi ininibunt illuc. Bona semper fuit a
pud Deum paruulorum conditio. Nili ait Chri Messia,istus conuerti meritis,& emciamini sicut paruuli: non intrabitis in regnum coelorum. Quemadmodum enim soli paruuli promissam ingrediutur terram,ita qui conuertuntur & malitia sunt paruuli,cadorum regnum intrare a Christo prollibentur.Similiter ex hoc loco aduerte quid ualeat non esse criminis participem. peccantatus domino, Nos cendemus. Non omnem pud- nitet iam dominus accepta ut propi eam donet quae postulantur quemadmodum legimus de Saule&de Esau. Similiter uides quam seuere dominus nostram puniat inciuilitatem , qui is 'pro nihilo reputamus Dei mandatis primum non obtemperare, si postmodum obediamus.
Dic eis. Ne ascendatis. Admonitiones multiplicat peccatoribus dominus, ne omnino corruant, sed tanta est eorum pertinacia,ut tam frequentes parvipendant admonitiones: & sua uia .
incedere uelint. Non sum in medio uestri.
Considera signum quo cognoscas an Deum apud te habeas.Si eium offenderis, scito te eo destitutum,si non offenderis,eum crede in medio tui esse. Circuivimus montem Seir. Quandiu diri it Deus hominisgressus, recta graditur, si uero dimittat circulum faciet,quoniam in circuitu impij ambulant. Pessima res peccatum, quod non solum hominem in uia lalutis remoratur,sed etia retrocedere tacit. Per uiam maris Suph. i.recta contendentes ad mare terminatum quod nostri rubrum appellant Et cir cuiuimus mole Seir Quoniam non concessitrant Aetnorres transitum per terram suam illis,
MVltum nobis circuire montem ista
Duplex est hora uerboru selisus. Prior Multum uobis .i .dispendiosum uobis ut dissicile & hunc sensum aliqui sequutur putantes quod Israelitae traiierint per terra Edomem edo qui necessaria erat sibi abEdomeis,& sensus est,quod Iudaei multo tepore circuierat ter ram Edom seu montem seir contendentes uer sis orientem, dominus uero laboris eorum mi sertus, iussit ut no amplius monte circuiret: sed A uertea