Ars critica rationis dirigendæ, seu philosophica humanæ mentis institutio logica communi usu nuncupata secundum eccleticæ philosophiæ leges adornata. Auctore Ignatio Monteiro. Tomus 1. pars 1. tomus 2. pars 2.

111쪽

herbis consito , neque aquis irriguo e quam varo sua vius, vehementius, sortius a primo, quam a secun do alliciamur, atque trahamur objecto, quanam ani mi iueunditate primum contemplemur, & fruamur,

quanam etiam indifferentia seeundum , conlati ipsi nobis sumus. Si hujusmodi est humani animi , atque

mentis conditio , quamdiu in mortali corpore vivi mus; si ita a natura comparati sumus , ut grata sens bilique rerum amoenitate dueamur ; quodnam ineun dum scientiarum professori in veritate proponenda, atque confirmanda consiliumὸ Atque haec sunt, quas circa docendi munus , & methodum maxime commmendandas duximus regulas ; Murimis aliis Omissis , quae libros evolvendo facile edoceberis. Disbitandi Regulae. 97. Postremum hoe Artis criticae caput paucis a solvemus . Disputatio est oppostarum rationum propo sto , ct perpensatio ad veritatem inveniendam institura. Proposito stilicet argumento , quae in utramque partem saetont, alter alteri producimus , ut quid verum sit, tandem appareat. Haee est omnis disputatio nis natura , dc scopus . Si secundum modum spectetur, multiplici modo dividi potesti & primo quidem alia est familiaris , alia accademica . Utraque , poste Tior vero potissimum , pluribus modi instituitur, usu ipso docendis . Disputatio familiaris , quae urbana etiam , ct civilis diei potest , illa est omnium fere

Conversationum propria , quam quotidie audimus, spectamus, instituimus . Peculiares illius regulas trade re , esset , mutua hominum ossicia moralia , urbana .

politiea disserere r quod Ethicae , & Domesticae institutionis argumentum est, a Logie a non disputandum. Pro conversantium genio, cultura, doctrina, urbani tate, magna hujus disputationis diversitas. I98. Sequentes generatim in familiaribus , & ae ademicis notantur, & vitari debent defectus. I. Plures simul hine inde loqui. Quod potissmum cale entibus iam animis aeeidit e cum non tam veritatem in se , quam pro se stare contenditur . a. Nimius contradi

112쪽

eendi amor , aut consuetudo parum saepe urbana , semper vero ingrata . 3. In iram multoties, & et se morem res abit , quibus non modo adstantium tu duntur aures, sed , transmisso disputationis scopo , conviciis te tandem salutant: nisi etiam, ut poetae nescio cujus epigrammate rem dieam , Desinat in tergo thesis concepta per ergo. 4. Auctoritatem aetate, di gnitate , divitiis , aut aliis de capitibus supra alios affectare. Qui ita agat, tomicam personam agit. I. Omnia concedere studio placendi, & adversarium demerendi : quae parasitorum , & adulatorum virtus est . 6. Verbositor loquendi ratio , auditores prope eonfi- aiens , & nauseam vel fameli eo inducens. Doctos ab

indoctis distingue r Docti paueis docendit Rationem

potius nudam indica , quam longo verborum ornatu vestitam ad pompam ostende .

799. Μultiplici ratione, ae methodo de proposito argumento institui potest disputatio academi ea. Primo quidem fusiori oratione , secundo dialogis, tertio bllusica forma , quarto demonstratione Geometrarum . Prior modus, qui eloquentiae est , ad rostra . aut suggestum pertinet, ii Ique locis semper adhibetur , in quibus susissimo stilo Rhetoricis ornamentis

aeque atque rationum momentis attenditur. Saepe etiam in publicis academiis , atque litteratorum hominum caelibus scientifica argumenta h. c dicendi rati ne , aut alia parum absimili tractantur: ad quam etiam referri debet peculiaris ille argumenta tractandi modus , positivus vulgo nuncupatus, in quo susiori , atque uberiori dicendi ratione , citra ullas Rhetoricae

figuras, ceteraque ornamenta res quidem uno eodemque tractu proponitur , explicatur , eonfirmatur , ecfi quid in oppositum adduci potest , eadem oratione solvitur. Locum ista non habent in scholasticis com certationibus , quae in academiis quotidie instituuntur. iis idcireo praetermissis , ad alia veniamus .

8OO. Secunda , quam diximus , differendi methodus est dialopas , seu duorum disserentium locutio . Eam in philolophieis frequenter adhibet Tullius , plurimique alii seriptores. Cum familiaris haec sit inter omnes homines agendi , loquendique ratio ab ipsameenatura , atque rationis lumine aecepta r fieri non potest , quin & nos magnonere alterna haec interrosandi , respondendique vicissitudo, mutuaque id est

113쪽

llum communicatio delectet, dc ad mutuam veritatis, opinionumque nostrarum suasionem plurimum valeat. Socratica hae e non eupatur disputandi methodus . pro pterea quod ea semper , tamquam optima ad veritatem aliis suadendam ratione, Socrates uteretur. Ut- eumque res se , in academiis nostris ea non agitur methodo , si pauea excipias , quae inter a Sumentaridum , presse interrogando, atque respondendo prosequimur, & expedimus. Nili tamen ego fallor, non incongrue, neque inutiliter hac methodo in scholis publieisque & privatis disputationibus uteremur a verum opposita invaluit conluetudo . 8oI. Nulla melius ratione , quam quae Geometra rum est , sensum , opinionesque nostras aliis expone remus , earumque veritas probari brevius, atque pre,

sius posset . Nulli apud geometras i,llogismi, hoe

est , inutiles verborum , atque propositionum repetitiones e rerum , atque ideatum connexione agitur dab una ad aliam ideam transimus , id earum eonnexioni unice instillimus ι quid ab iis sequatur, ex earum-demmet elaritate apparet. Utcumque tamen Geome triea hac methodo pressius quaereretur veritas ; ea nihilominus in mathematicis tantum disciplinis utimur, tibi demon si rationibus tantum agitur. 8ox. syllogistica methodus tertio loeci a nobis numerata , & qua .i unam in litterariis disputationibus communiter usurpant omnes, etsi veritati inveniendae incitilis, proponendae tamen, atque explicandae commoda habetur: non pauca in illa reprehendas: plurima etiam laudes r utrumque superius late exposuimus , cum de rotiocinatione sermo fuit: id untini modo superest , ut quandoquidem hae una ratione litis terariae nolitae disceptationes expedsuntur , eas gradamus regulas, secundum quas agendum est .

Regula L

gor. Arguens neque ullo utatur locabulo , neque ullam inerat promptionem , cuius sensus aut non sita ad omnes manifestus, aut prius non fuerit ab σ-so arguente ita deflnitus , ur utraque pars circa ἔ-

deas conveniant.

N. si enim de vocabulorum signigeatione , & pro pG sitionum sensu omnino conveniamus , miser vici se simi

114쪽

sm non intelligimus r perperam dil putamus. Primi ratiocinationis laus esse debet . claritas: rerum, propositionum, id earum obscuritate hoc unum obtineri potest , ut respondentem confundamus , indigna proculdubio honesto, ingenuoque homine ratio. Veritas una dii erendo quaeritur , quae non vocum , id earum , ae propositionum Obicuritate invenitur , sed sola cla-rmeate Comsaratur. Fuit tempus, cum ii, qui in litterar iis disputationibus arguebant, singularem ingenii eommendationem comparare existimabant , si respondentem verborum, propositionum . & argumentorum obscuritate implicarent; quasi scilicet illa essent feli-eia , atque profundissima ingenia, quae adeo profunde veritatem rimarentur , adeo sese in sublime elevarent , ut ex aliorum homuncionum conspectu sese su ducerent. Nata hinc etiam , atque propagata est sophistarum natio . homines proculdubio , si qui alii ,

veritatis , atque scientiarum hostes, atra nota intirendi , atque a publicis privatisque disputationibus prorsus ex tibi landi. Ello enim , respondentem obseuris aliquot verborum & m te conceptarum id earum ,

ae propositionum ambagibus implicent quae quidem obscuro pinguique ingeniolo erga perspicacissimam mentem accidere quandoque potest r quid igitur λpromota ne est ne tantillum quidem veritas 3 Respondentem implicasti et rem igitur confecisti sallaei ne igitur argumento, obscuro sophismate , spurio h mani intellectus partu, cui tu etiam fidem adhibdis nullam, veritatem attigisti λ quanto rectius in scopum disputando collineant , qui nulla vocum ambiguitate , nulla id earum , aut propositionum obseuritate, sed maiori, qua possunt, rerum , idearumque evidentia , ' quae ab omnibus pereipiatur , argumentum instituunt , prosequi nitur, & ad rei totius summam, vetitatem tendunt λin argumentando igitur , cujuscumque generis sophismata summo studio devita .

115쪽

Regula II. ro . Qui aggressoris personam agis , ratiocinationem prius meditaram , propotionibus digestam , ita prosequere , κν ad conclasonem , re scopum Isemper collinees , o tendas ; a rectaque in scopum via lnon deflectas. Multoties enim aut respondentis male sibi timentis sagacitate, aut impugnantis imprudentia fit, ut propositione aliqua malitiose, aut inutiliter a respondente distincta, eam distinctionis partem prosequamur , quae ad rei summam nihil facit , omissoque recto ramtiocinationis filo a via penitus aberremus . Quae Ea rem nostram non sunt i admittantur, aut negentur . perinde omnino nobis est missa faciemus , quo eum dum est, teneamus.

Regula III. gos. Illud semper argumentassene proba , atque ilIius conciuso existat, quod a respondense Dis ultimo I

go negatum .

Nisi ita pergamus , ad metam nunquam deveniemus, sed aerem verberabimus.

ab inutilibus propositionibus abstine , quae ratioci- nasionis tantummodo producendae gratia male a feruntur . Si quid , quod longiorem requirat orationem, ad syllogismum praemitti opus sit; praemitte ; qualia sunt V. S. experimenta physica, atque observationes, cum ex iis ducendum est argumentum; facta historica . auctorum testimonia , si probationis loeo adhibenda sunt. si quid ad maiorem difficultatis explicationem , atque confirmationem addere oporteat; illud absoluta

116쪽

lla argumentatione syllogistica, uberiori,& positivo, me dieitur , stilo prosequerer ita fiet, ut & pressius almeultatem urgeas , atque promoveas, dc uberiua deinceps, atque, si videatur, elegantius eius momen. tum atque veritatem suadeas. Regala V. go'. Ab ira , clamoribus, strepitu ita abstine . tit m hiι tamen ab ea contentione remittas, quae citra auditoνωm mole 'iam ad veritarem suadendam a natura ipsa inistra ur. omnia clamoribus impIere, magnopere incalescere, irasti, ideas di mentem confundit , atque perturbata

notum illud est, ira Demis furor V . At si citra omnem contentionem . atque essicaciam argumentum prosequamur ἔ auditores potius ad oseitationem, tamdium, somnum, quam ad serium inveniendae verit eis amorem adducemus. Pendet id a varia nationum andole, ae temperamento. In Lusitania in usu est, ut impugnator arte paullatim iraseatur , etsi nullius momenti dissicultatem opponat: quod non modo risu

dignum est, sed ab iis etiam reprehenditur , qui rem

piam usu venent.

RetuIa VI.8M. Quod respondentem attinet , hie invaluit sus , ut propositum sibi syllogismum memoriter priamum repetat, exinde vero ad caput rediens , singulas propositiones ordine . di seorsim neget, concedat, distinguat, aut omittate quod verum apparet, Comaeeditur, falsa negantur . propositiones ambiguae di- singuuntur, & quod in iis vetum est , a falso diseemnitur , primoque admisso , relieitur secundum ellandem omittitur, quod ad rem esse non videtur; verum falsumve aliunde existat . Negandi autem, concedendique ratio tum denique fuse exponitur, eum fine dicendi ab arguente iacto . omnia opposita paucis verbis colligit respondens, singulaque, & t eius rei summam uberius explicat, solvit, atque eonfirmat . Λtque haec sunt, quae a respondente per guntur: quae quidem satis essent, si nihil in disput Tom. II. Pars IL H tiois

117쪽

tione ab arguenie p poneretur obscurum , eonfusum, xiii od ab auditoribus , & respondente non intelligeretur . Quoniam tamen arguentium vitio saepissime accidit , ut propositiones subinde ab iis adducantur

quas neque respondens , neque auditorum corona intelligat s quid tum faciendumὸ Rem non intellectam

neque negare , neque admittere possumus et fieret enim, ut fallam multoties admitteretur, rejiceretur verum , c mitterentur non omittenda e qua malu etiam rem non intelligimus , illam in partes distinguere non possumus . Hujusmodi igitur propositionibus hoc uno respondendi modo occurri deberet, dubito,

quamisu clarius non exponatur: Arguentis vero munus esset, male conceptam propositionem aliis verbis ad clariorem sensum adducere. rgos. Primus hujusce regulae fructus esset, omnia praecidere sophismata , quae aliqua semper vocabul tum , aut id earnm ambiguitate, obscuritate, confusione laborant e in qua tota argumenti vis, quae nul Ia est , consistit . Quis enimvero esset , qui sophismata ulterius in medium producere auderet; si in ip- som et disputationis initio omnes sophismatis tricas , atque obscurum sensum coram omnibus exponere in pus esset , eoque pacto totam , si qua esset, argumenti.difficultatem difflare Respondentis item erit, s se se nomenque suum amat, hac respondendi ratione

iis tantum argumentis , atque propositionibus occurrere , quae arguentis vitio satis clarae non sunt . Infinitar enim proponi possent propositiones , verborum quidem proprietate, collocatione, atque idearum et vitate bene conceptae, quae ob magnam rei quam con tinent disti cultatem , negotium respondenti facessant rquibus nonnisi per summum dedecus responsione, du-hito , occurreres : Rem in dissertatione agitatam ; &in adductis propositionibus contentam, antequam in arenam descendas , accurate meditari, semel iterum que volutare oportet. 8ro. inutile vero . atque superfluum esset , utri-nue parti cum sermonis elegantiam , tum modestiam , atque urbanitatem multis suadere , & pecu- iari regula inculcare r utrumque enim per sese satis eommendatur, & cum arguentis, tum defendentis

mun ri opus esse demonstratur. Si quod sane est, a quo omn4 sermonis barbaries, atque inurbana dicem

118쪽

di, agendique ratio esset in primis eliminanda; ea Proeullubio sunt litterariae disceptaticnes. Ecqui enim sunt , e quibus & eleganter loqui & modeste de sese sentire , urbane Vero , atque omni prorsus humanitatis sensu cum aliis agere sperandum est , niti ab litterarum , dc scientiariam studiosis , quorum est animum ad humanitatem infor mare , proprii met ingenii tenuitatem agnosceret &hinc modestiae sensum , atque amorem inspirare λEorumdem praeterea hominum est eleganter, calligate , & culte loqui ; non modo id earum exactitudine , verum etiam eo verborum deiectu , qui cultam mentem , hominemque studiis contritum iopiat . Sed , quae -humanarum rerum conditio est , plurimis a seculis non linguae modo elegantia , verum & urbana , atque humana disputandi, dc cum aliis agendi ratio ab universiis scholis , atque litteratorum hominum concertationibus in exilium in illa barbaro loquendi modo , Gothicis latinismis , conviciis locum fecere . Luculenta id nos hactenus experientia , & barba e adhuc multis in locis vigens consuetudo docent , atque innumera demonstrant volumina , quae postremis saeculis edita , perennia erunt vig ntis per id temporis culturae monumenta . Ab integro saeeulo in novam , cultioremque faciem , paret latim tamen , atque lentissime mutari ineepit Europa . Ex parte saltem deferbue runt acerba illa animorum odia , quibus homines religione , philosopitia etiam , aut aliis sci nitis ditasadentes sese , mutno proscindebant . Philosophicus

quidam genius ad humanitatem , a qNe Hrbanitatem

compositus nostro hoe saeculo regnat , & late di Dfunditur . Pari quidem ardote veritas quaeritur , atque urbanitatis leges coluntur. Homines non modo in philosophia , aliisque naturalibus scientiis , sed religionis etiam dogmatibus inter se dissidentes

amice secum mutuo agunt , loquuntur , scribunt . Laudari satis non potest philosophica haec , atque humana agendi ratio , dc commune jam littera rorum hominum dictamen . optandum est . ut diu teneat , semperque permaneat e sperandum id erit, quamdiit litterariam eruditionem eo animi ardore prosequamur , quo iis ab integro saeculo in eum bi

119쪽

vota , ii videbunt , qui futuria saee ulla in scaenam prodibunt , & nos , nostraque haec , .ut Uetem xa tractabunt . Si tamen ex iis , quae modo sunt, hominum studiis , studendi ratione , seientiarum , artium , eruditionisque delectu, si ex innata hominum indole , pigritia , praesentis saeculi moribus , emitandique ratione de impendentis iamiam saee li , atque generationis litteraria eruditione conject xe aliquid licet; Mon parum a vera profundaque in ruditione , seientiarum, Be artium cultura studiorumque delectu decedent . Atque haec dirigendae mentis eaussa in medium attulisse contenti, Logico operisnem imponam .

FINIS.

120쪽

IN DE X

hmana diliente atque doeente, seu domethodis, & resulis discendi, εte. 3

. Argumentum quintae partis. Id

um. Reg. V. Anarras. Reg. UL Analysis.

LECTIO SECUNDA

De hmnanae mentis capacitate, viribus, & errorum fomst. I. Humanae mentis capacitas, atque cognitionum ex - συο .L-Pomorum corporum, aliarumque rerum es-Imnrs indaganssis non immoramur m. agmv. v. Praete mittendin sum omnes quaesiones de im 'nuo , in finit 'pro' era ibus m. Ici g. III. Ea solum tentanda, atque in iis studia omnia nos a ponenda sunt, quae mente randem assequi pre manae retromy vrrra tura . . M. De errorum fontibur generatim is omnes Fum ἀ