장음표시 사용
81쪽
mus , quael studio te in copia , quantum per natura irat piam licet, occultantur. Uno verbo, libros evolven do , Doctorem Stoicum animadvertes , virtutem dc sese, dum bene sbi est, atque , ut dicitur, palatia
in aere construere permittitur, magnopere efferentem , nihil humani sapientem , dolori , malis , prae judiciis impetitantem. Cum magistrum tamen audis, illumque familiarius discendi gratia contulis ; tum vero hominem non jam humanas omnes passiones stoico supercilio despicientem , sed iis omuibus pretium ,
atque, ut ceteri mortales, laborantem cognosces .
Probitas praeterea , religio , mores , peculiares affectus in magistro animadvertuntur , & longe clarius, quam in seriptis a se libris elucent ; in auditorum animos . haec omnia fluunt; innumera praeiudicia , quae ab illis fontibus derivantur , in ipsis ingenerant , aut Senit confirmant . Auditorum deinde erga magistros stu dium , amor . & reverentia longa consuetudine com parata , dc ipsomet naturalis rationis dictamine Confirmata , proclives jam ob gratitudinis sensum animos praeceptoribus magis devincit , atque strictius conjungit : toti ab illius ore,& auctoritate pendent e in ejus verba, & sensus ut plurimum iurant . pecu liares ejusdem opiniones magno partium studio sibi Propugnandas assumunt, & tenellis mentibus, ani mi sque impressas pro aris , dc:focis deinceps tuentiar a Quin immo, ut facilis est ad partium studia arripiendum humana conditio , in magistri etiam affectuum partem ingrediuntur, propriasque ducunt, quae illos. nequaquam tangunt,uemagistri rationes. Quae ex filice magistrorum defectibus, atque auditorum erga ipsos
animo proveniant partium studia, errores, praejudicia , quae Vix postea avelli a mente possunt , nemo non videt . Alia ex'parte si illa sit praeceptoris in- . doles, atque ingenium, ut & auditores aspere tractet, rigidius, quam par est , accipiat, argumentum a de quo agit, neque nitide exponat, neque ea amin nitate Ornet, quae dc auditorum mentes instruat, ecanimos ad studia prosequendum alliciat ; tum vero Opposita omnia proveniunt praejudicia , a scientiarum,& librotum studio ita avertuntur animi ut per to
tam vitam vix in contrariam partem siecti possint.
82쪽
Errorum medicina dubitare e Mesbodus , seu Rotula dubitandi, seu de qu bus , quomodo , qua tenus , quoadusque dubitandum. 62. Praecipuos errorum sontes breviter delibav
rmis, eaque errandi pericula demonstravimus, quibus, quoad vivimus, circumventi semper existimus: Communi malo aliquod , si fieri pessi, quaerendum est rein medium ἰ quo si non penitus depellendum t quod perhumanae mentis. conditionem sperare non licet bona tamen ex parte medicandum. Si rerum omnium evidentiam haberemus . eamque summam ; nihil nobis esset ab errore , rerum , idearumque obscuritate ii mendum : errori scilicet, atque dubio opponitur evi dentia, eaque utrumque depellitur: atque eo magis ab errore , & dubio recedimus , quo magis ad idearum evidentiam accedimns . Quaerendum hinc esset, modo id hae in mortali vita liceret , universale Dmnium errorum remedium . inoniam Illa in Deo est summa , atque infinita ἰ summa etiam in mente Divina est cujustumque erroris , atque dubitationis impossi-hilitas. Nos tamen ex adverso ob tenuissimam huma
nae mentis capacitatem, omnium pene rerum eviden
tia destituti, plurimis semper rationis, sensuum , auctoritatis fallaciis eircumdati, mirum non est . si fae pissime caecuti mus , labimur , in milleque passim errores impingimus. Quin etiam saepissime fit, ut illa quae hominibus elaro alioquin ingenio praeditis , evi dentia , atque demonstrata apparebant , fallaeta deinceps , atque paralogismi esse deprehenderentur. Quid ergo λ De omnibus ne dubitandum , nihilque certi ita tuendum λ Errorum id esset; absurdissimus . Absit,
ut antiquum Pyrrhonismum ,, aut Scepticismum hac nostra aetate e cineribus excitatum , & novis , erudi eisque fautoribus propugnatum probemus. Dogmata hisce erroribus opposita iam statuimus . Atque haec obiter dicta ei rea universalo de rebus omnibus dubium indieata sint: de cetero enim . ubi eumque non appa reat.evidentia, unicum erroribus remedium erit dubitare . Distinctius haec omnia explicemus.
83쪽
63. Errorum'remedia alia sunt universalia, alia vero peculiaria : prioris ordinis duplex agnoscitur species, positivum , & negativum . Primum dico eviden etiam , seu scire; lecundum' dubitare. Rei cujuscumque evidentia non modo mentem ab erroribus immunem , atque ab omni fortvid me securam reddit , vexum & de opposita veritate certam: ita illa, quam, dum cogito , de mea existentia habeo, evidentia fion modo qualiscumque mei non esse dubitatio depellitur,
Verum etiam certo me existere agnosco. Atque id dico positivum adversus errores universale remedium.
Triplicem in superioribus distinximus evidentiam , ra-xionis , seu metapb'scam , Iensuum , se ii phasicam , auctoritatis, seu moralem e tripleκ hic evidentiarum ordo totidem veritatis specierum aeritetia eκ istunt; ita ut quidquid est ratione evidens ad primam , Omnia sensuum testimonio , seu physice certa ad secundam , quidquid tandem auctoritate innititur , si morali evidentia constet, ad tertium ordinem spectat . Singulis
illis evidentiae speciebus , atque veritatum criter iis totidem etiam respondent errorum species . Rationi ,
sensui , fideique noli rast illuditur; luaeque in singulis
iis ce sciendi modis illusiones, atque praejudicia insunt . Rursus triplicem hanc evidentiam triplex veritas is criterium ita in superioribus statuimus, ut quae- Iibet in suo genere nobis esset veritatis tessera , quanos ab omni illusione securi emeeremur. Ex quibus cmnibus est, quod ita rerum evidentia erroribus, atque praejudiciis caveamus , ut singulae respondentium sibi praejudiciorum remedium existant. Phy sica v. g. sensitum evidentia physicis tantummodo praejudiciis oceur xitur, atque ita de aliis. In id unum haec omnia ten diant , ut praejudicia omnia secundum veritatis eritoria , qualia in superioribus stabilivimus , accurate examinentur, & ad eriterium quaeque suum revoceri tur ; ut non modo ab iis liberemur erroribus, verum etiam ut oppositam veritatem inspiciamus. Haec ut interius impraesentiarum non prosequimur cum fusius supra exposita suerint. 764. Secundum praejudiciorum, atque errorum unI- versale remedium , quod negativum nuncupamus , est dubitare : looum id semper habet , atqne adhiberi de bet, ubi eumque omnis desideratur evidentia. Multa
hic involvuntur, atque universali.regula comprehen
84쪽
duntur, quae distinctius exponere oportet, & peculiaribus regulis complecti . Alia enim vere , alia appἴ-xenter tantum probabilia sunt: Rursus pro postionum
Vere , aut apparenter tantum probabilium aliae inpura mentis contemplatione si sit unt ἰ aliae vero ad usum , humanaeque vitae , at ue Societatis commercium, & actionem reducuntur . s. Praejudia , in fata tiae illa sint , aut nationum, ad usum , aut ad cnn- templationem spectent , ita ut plurimum amplectimur, ut ad examen nunquam revocemus, veraque , an apparenti probabilitate donentur, non perpendamus: una credendi , remque tenendi ratio est ipsum-uue praejudicium , vel a teneris haustum , vel ab affectibus , aliisque sontibus superius indicatis profluens, iis innixum, & longa consuetudine confirmatum: eo 'ducimur , quin unquam aut in examen Vocemus , aut
de praejudicii falsitate nonnihil dubitemus . De hisce omnibus dubitandum est , nihilque eorum ut certum asserendum , diversa tamen ratione i quod sequentibus regulis exponimus . Regula L
76s. Rem quamcumque , rationis , sensuum , in qua
post accuratum examen nulla appareat evidentia, ut dubiam tractare semper oportes. Alioquin incerta, & falsa pro certis, atque veris saepissime usurparemus , & , dum ea ten3cissime ut evidentia, aut demonstrata amplecteremur, in erro Tes laberemur . Hac nos regula , etsi alia cum rati nis . tum humanitatis , atque urbanitatis principia deessent, munitos esse oportet, ut cum de aborum sensu , ae Opinionibus iudicium serimus , modeste id semper agamus , illud semper ante oculos obversantes , in re dubia utrumque nostrum versari , passim que, ac saepe fieri , ut ab illa tandem parte veritas esse deprehendatur , quae minus apparebat Verisimi l is . atque probabilis. In omnibus probabilibus veritatis apparentia ducimur, quae quantum a rei veri tate distet , nullus ignorat . Η c regula , quam fusius in superioribus prosequimur , in omnia probabilia , tum in theoretica , puraque mentis contemplatione consistentia , tum usu alia com nrehendimus; quin
85쪽
tamen illa ab agendo nos retrahat, cum secundum aliquam oppositae probabilitatis partem aliquid agere opus fuerit. Id unum in istiusmodi rerum circumstam totis animad Uerteie satis , aliud quidem esse prodenter , aliud vero secundum veritatem agere: prudenter semper agis ἰ quotiescumque secundum majorem verisimilitudinem Mis , quantumvis verisimilior ea controversiae pars , falsa tandem deprehendatur .
Regula II. 66. Cum de rebus probabilibus agitur , quas esscere
oporteat , ita secundum verosmiliorem partem ferenda sententia , arque agendum nobis est , ut nihil tamen certi saluamus , o facile nos decipi ρομse fateamur. Hujusce regulae usus omnino est neeessarius, de triplici occurrit malo : I. Si ad agendum evidentiam semper quaereremus ; inerti plane otio vitam ageremus , omnibus fere humanae Societatis, & vitae muniis , ossiciis, artibus, scientiis omnino praetermissis. Innumera enim fere artium , scientiarum , immo dc morum praecepta , dc theoremata sunt incerta , dc sa cientibus hinc inde argumentis confirmantur: vivere vero est agere r stare humana societax non potest , quin leges , moresque statuantur , aliaque multa ad artes. Ac scientias spectantia seeundum aliquam par tem decidantur. a. Ab imprudentiae nota liberamur; ad quod satis, necesseque est, ut , si nos aera , ve
tos mitiora saltem amplectamur: Secundum enim eam partem sententiam dicere , eamque existimare Veram, quae minus appareat vera i menti, animoque violentiam inferre mihi est. 3. Praeter imprudentiam, ab errore nos etiam liberat , modesteque de nostra, aliorumque opinionibus , atque scientia sentire , ea dem regula docemur. Dum scilicet de nostra , deque aliorum mentis tenuitate conscii nulla nos evidentia, sed probabilibus tantum , fallacibusque argumentis du ci agnoscimus p neque opinionibus nostris tenacissime , quasi Geometrica theoremata essent, adhaere mus , ea sue efferimus, neque aliorum sensum deprimimus. Ita sane, & modestia , dc urbanitas, atque hu'
86쪽
m 'nitatis senius, adeo ad humanam iccictatem neu cessarius, Qvetur , & confirmatur .gula III. 67. Rer omnes theoreticae , in quibus nulla appare evidentia , sed pura tantum probabilitas , non modo ut dubiae 1 mandae sunt, sed minori etiam contentione , partium fluuio , atque adhaesone propugnandae , quam si ad vitam , ct actιonem jpecta
Prior regulae pars ex superiori patet: secunda per se ipsam videtur manifesta r longe majorem enim ad ea , quae ad vitam nostram , humanarumque actionum rationem spectant , quam ad puras putasque Ovi niones adhibendam esse dii gentiam constat . Longe accuratius, ardentiorique studio priores, quam posteriores investigandae sunt ; ne non modo ideae, quo lin harum postremis accideret , sed & humanae actiones a veritate , de prudentiae dictamine magis deflectant a
Regula IV. 68. Prinjudicia omnia , vel infantiae illa simi , ve
nationum , vel alio quocumque nomine donentur , ita in dubium locare oportet , ut pro mer/s habe ri non possint , quoad post accuratum eorum examen , gravibus rationum momentis innisi compe
. Quarta haec regula , quam unam statuo universale, atque necellarium omnium praejudiciolum remedium. ita per se ipsam existit necetiaria , ut re , atque e X perimento di mellis . Regulae nece ili tat em satis demon- 1 rat errorum multitudo praejudiciorum numero , at
que nomine donata , & superius summatim perstricta . Nisi hisee perfectum iam rationis lumen, atque ulum adepti aliquando dissidamus , tanquam salsa repetamus , aut in medio relinquamus , rudiori Tantum vulgo credenda ; in litteraria etiam republica vulgo annumerabimur. Cartesianam hic ego dubitandi methodum , immo & purum putumque Scepticismum se F x Curi
87쪽
eundum severioris criticae regulas exactum vellem,
de singulisque praejodietis ut 1emel saltem in vita dubitarent , falsa napponerent , ad examen vocarent, Omnibus , qui scientias colunt, & veritatem amant, auctor essena . Rei difficultas ex ipsa praejudiciorum conditione descendit . Naturalibus enim affectibus , passionibus , temperamento, indoli , unde profluunt, penitus consona , longaque consuetudine confirmata in naturalem cogitandi modum abierunt . Inde est ,
quod , ut hujusmodi a praejudiciis libertatem per sese quis assequatur , & rerum scientiam , & peculiaris
quaedam animi indoles , atque vis requiratur , quae Ohilosophi Comopolitae characterem evicere videtur.
Homines videas, quantumvis raros , ita a natura Comparatos , ut nil in eos sanguis , nihil amicorum gratia', nihil patriae, nationisque rationes ad mentem , animumque a recto iusti , verique tramite deflectendum valeant: quibus patria sit integer globus , natio vero species humana r in se ipsos, atque in alios sententiam serre paratissimos, verum justumque in ipsa-met natura, & rationis lumine , quae maxime colunt, ct consulunt . semper quaerentes. Ii sane mihi suntvroprio philosophorum charactere praediti . Ut ut pauci ejus indolis homines in singulis nationibus inve-miantur , nonnullos tamen , Anglorum libros , characterem, historiam legens, ea in gente animadverto , qui aut relatam animi, & mentis indolem a natura acceperunt , aut accepisse jactitant. Utcumque resst , homines ita a natura comparatos, eos esse dico, qui praejudicia omnia & sacile deponere , & accurate examinare, & tamquam falsa reiicere valeant ; quantumvis alias proprio amori, commodis, pamombus
ceteris faveant , & blandiantur. Ad eiusdem regulae usum requiritur secundo eruditio, atque scientia minime vulsaris . Nihil sere est, ad quod nostra hominum praejudicia non extendantur; physicam. metaphyseam , moralem , historiam , humanam Omnem scientiam infieiunt, religioni i pii mille superstitiones adduntt. Quis latissimas hasce praeiudieiorum provincias expurgare aggredietur; nisi di illas jam peragraverit, in iisque se non medioeriter versatus ,' & omnia Praeterea ad ris rosae eriticae regulas examinet, quae &ipsa citra magnam, atque penitiorem i rerum cog muttonem agnosci, aut exerceri non possunt Z Qui v. g. t
88쪽
sensuum praejudicia penitius agnosci poterunt, quin prius humani corporis anatomia , quam plurima ex penitiori metaphy lica circa ideas, sensus animae, &corpori S unionem , dependentiam , illius naturam , actiones , & statum, plurima etiam ex physica circa cor. porum qualitates , vires, naturam , agendi modum. ec mille ejusmodi alia asnoscantur λ Quod de sensitum pre judiciis , campo scilicet amplissimo, dicimus , de omnibus' aliis intelligenda pariter sunt. Rem a lioquin certam obvia passim exempla luculentissime demonstrabunt . 769. Ex hisce omnibus , quae a nemine in dubium. voearii stant, plurima deducuntur corollaria, quibus i re omnia ad explicandum nobis proposita expedientur , & totum argumentum amplius explicabitur. I. Certum jam esse p3tet , quod diximus, errorum praejudiciorumque Omnium remeditam esse, dubitare: quod duplici sensu accipiendum est : primo quia cum in dubitantem error non castae , qui in tenaci falsitatis assensu eonsistit ; quamdiu de re quacumque dubitamus, mjnime erramus: eoque sensu ad res alio- qn in certas extendi dubium potest , iuxta Cartesianum ratiocinium, quoad certas esse ea evidentia constet , quae & veritaris Criterium existit , & de veritate amplius dubitare non permittit. 2. Alio etiam sensu universale errorum, & praejudiciorum remstedium est.ς quatenus a vero errandi periculo nos erat , eoque modo illa omnia comprehendit , quae nulla evidentia, & veritatis criterio constant. Primo modo ratiocinandi tantum , philosophandique gratia dubitamus; Seeuodo vero necessitatis, a zque pru
dentiae est , dubitare. ro. Ejusdem doctrinae corollarium alterum est, scientia dubitandi omnium sistentiarum maxima π dis illima est. Paradoxi aliquid in hac propositione concineri , specie quidem videtur ; re tamen puram pu- eamque veritatem continet. Facile de re ipsa conveniemus ; si , quid nomine Dientiae dubitandi significe
natis, prius statuamus Non eo nos vocabulo Pr rhonismum , aut Scepticismum intelligimus , quae inserentia potius , quam scientia dubitandi nuncupanda sunt : de omnibus enim etiam evidentissimis dubitari neque prudenter , neque serio , neque vere potest .
89쪽
singuens , se quibus , quare . quoadusque dubitandumst , deflnit, prudenter secundum crisi e regulas , atque
veritaιis criteria exponit, o flatuit. Qua Ruidem Do minis notione duo in primis exeluduntur hominum ordines penitus inter se oppositi, Humanum gentis fe-xe intcgrum complectentes. Incredulos scilicet, & credulos r a quibus longe distant veri Crisici, hoc est. doctι Sapientes ignorantium est Credulitas ; pseudo philosophorum , seu sciolorum incredulitas; doctae
sapientiae philosophi eum dubitare . 77 I. Incredulorum duplex est ordor Primum com ponunt , increduti ex ignorantia'r Secundum pseudopbilosopbi: uterque in nationibus numeros. Priores quam plurima , aliunde eertissima , passim neganu . quia nscessariis scientiarum , artium, historiae natu talis elementis , & eruditione destituti. rerum caussas igno arant. Posteriores Spiritus fortes , aut etiam pHI Iopbi hac nostra aetate falso nuneupati, magnam tibi ab incredulitate nominis e mendationem apud homines conciliari existimant. Praeter quam plurima alia, illa. Potissimum , quae Deum , religionemque seectant stan quam vanam superstitionem, deliramenta , panicossique terrores despiciunt , ct imbecillibus mentibus credenda relinquunt ; dum ipsi supra communem hinminum conditionem elati reliquum humanum genus miserantur, & irrident . Cum iis in metaphysica erit agendi locus: illos interim sibi ipsis tortores esse sinamus , & in perpetua loquendi , opinandi, credendi-aque contradictione vivere. Credulotum hc minum Ordo latissime patet, & mavi mam humanae speciei pa
tem comprehendit r praeter rudem omnem vulgum .
infiniti etiam litteris alioqui exeulti, immo & er ditione clari , ea animorum , mentitque credulitate Iraediti sunt . ut ea saltem in parte parum a vulgo isserant . Utrumque hominum genus a dubitandiose lentia longissime distat. Seeundos quod attinet , ueFudes , atque ignorantissimi plerumque sunt, neque dubitare , neque de quibus dubitent , neque quar dubitandam sit, agnoverunt. Quidquid menti Propo Dityr, aut sub sensus cadit , quibus maxime dum tur indisseti minatim tenetur , nisi propriis commindis , asque affectibus opponatur: quo casu natura eius instinctu , atque dictamine, quam purgato ratiis
cinio agunt . Perperam ab hominibus hisce credulis
90쪽
artem inriti eam , naturalium rerum caussas , sensuum Tationem , munera , errorum , praejudiciorumquctoriginem, & mille istiusmodi alia ad scientias , ad
artes, ad omnia humanarum cognitionum objecta spectantia quaeres. ' ,
731. Alia longe est ineredulorum seu Spirituum for-trum ratio: neque rudem in iis , incultumque vul-yum , neque profundam etiam scientiam offendes. Plurima cursim legunt, iisque maxime insistunt, qnae animum alliciunt . Magna in iis dominantium passi num vehementia , una cum legendi , sciendi , gloriarin. que pruritu. Ex una igitur parte dominanti sensuum passione vehementer semper sollicitati , ex alia vero& delictorum conseientia pressi , & aliqua eruditione praediti , quidquid doctrinae , atque ingenii in ipsis est , eo dirigunt , ut speciosa sibi eudant argumenta, quibus & Numinis , & religionis veritatem convellant , omniaque ad religionem spectantia in dnbsumve Ocent, ut timore tandem , atque conscientiae stimulis depulsis , aut parumper saltem obtusis , lieentius vivant sensuum oblectamentis deliniti. 773. Inter incredulos porassimum locum habent animalia quaedam specie humam, setoli, & pseudo eritici merito nuncupati, ii vero quam plurimi, qui rudi , indoctoque vulgo , neque doctorum ordini anni inmerari digni, litterariae reipublicae blaterones, de sese magnifiee sentientes , quasi lapsi de caelo Catones , miro verum a falsis, dubia ab indubiis discernendi . iudicandi, dubitandi , affirmandi criterio sese praediis tos jactitant. Hos cum audias, litterarios circulatores singulari dementiae specie imbecilles audire exi
M. Eius igitur inmmodo est dubitandi scientia ,
nui , cum neque incredulus , neque credulus , neque setolus existat, profundo ingenio, doctrina , eruditio ne, eriterio braeditus, certa ab incertis distinguere novit. Prima ista secundum propria eorum criteria , rationis, sensuum, auctoeitatis inter indubia stibi statuit. De incertis vero docte dubitat; non quia dubitari soleat, sed quod dubitandi rationes noscat, per pendat , suumque unicuique momentum tribuat .
Neque igitur de quamplurimis dubitare scientia dubitandi est , neque fidem adhibere scientia credendi rsed ita dubitare, atque ita credere, ut & dubitan-