Ars critica rationis dirigendæ, seu philosophica humanæ mentis institutio logica communi usu nuncupata secundum eccleticæ philosophiæ leges adornata. Auctore Ignatio Monteiro. Tomus 1. pars 1. tomus 2. pars 2.

101쪽

Ratem tonsideramus. Quod mentem coctrinamque spectat praeter plurimas alias, hae in primis statuendae,ae observandae essent regulae .

Regula Ι. 88. Nullum ad docendum tibi sumere, atque tuere disciplinam . quam, priusquam alios docere

incipias, penitus non caveas. Quemnam doctorum numerum haec una regula ab quaestuoso docendi munere , ataue honore non dejic ret; si omnia secundum sequi iustique leges exigereri , turi' Nisi rem sedulo rumines, longoque studio , at que examine recte concipias; male posmodum alios docendo parturies. Te ipsum prius doceas oportet , quam alios docendos assumas; alias doctoris personam agens, canuius tamen tiro, atque discipulus audiis; modicoque gradu auditores ceteros praecedes. Primae huius regulae consequentia est, ut non modo illam , quam alios doces , disciplinam v. g. alicujus nationis bistoriam , calleas ; verum illa praeterea omnia non ignores . a quibus ipsa dependet, & quae reluti elementa, atque principia supponuntur : hujusmodi in dato exemplo erunt Geographia, Chron logia tempo' Tum, physica regionis natura , atque historia naturalis . 2. Neque illa etiam praetermittas , quae eum

eadem diseiplina coniuncta semper sunt . illiusque pars

aut consequentia necessaria existunt: alios igitur historiam docens , ut eidem exemplo insistamus , quae nam gentis religio , quinam pro diversis temporibus mores , commercia, ad alias nationes relatio, qci id .. tandem inter eam gentem aliosque populos vicinos , aut remotos singulis temporibus interfuerit. Nisi haec probe agnoscas ; quantumlibet in se hola auditortim corona circumdatus garrias, blattero potius , qriam doctor habeberis . Neque enim citra haee disciplinae fundamenta, atque necessaria elementa, aut in telligi

illa potest , aut aliis exponi. Facile inde conjicies . se qua Iem a schola fructum, atque ex antiati laboris praemium reportabis, si eum illic philosophiae professorem audias, qui neque mathematieis diseiplinis instructus, neque in historia naturali versatus . docm-di tamen munus sibi assumpsit. . inam , & quanti

102쪽

hae regulae consequentia in omni natione , t oi tempore , ordine perstringuntur:

Regula it 89. Historiam etiam litterariam , ejus saltem es D

plinae , quam pro iretur, non unoret doctor qui sicus , atque incultus haberi non amat, easque mul- ιοιies antiquatas os iniones, , π errores tenere , quas nullus in litterariu bifloria eruditus non re jicit. Magni enim vero non modo ad eluditionam, h

ma naeque mentis culturam atque ornamentum compa

tandum , sed ad rei ipsius intelligentiam interest, quinam hactenus suerit datae facultatis vicissitudo. quibus illa originem , progres um , per se Aionem debeat , qui in illa prae ceteris facem p r tulerint . quonam studio, conatu, atque se lici, infelici ve eventa

promota res fuerit , veritas tandem aut orti ni tio deprehensa , aut validioribus argumentis confirmata puno verbo , quinam circa datam disciplinam hacteo Dus fuerit humanae mentis progiessus, quinam cogi tandi modus, hominum errostes, inventa, & quonam tandem statu res sit , agnoscere . Praeterea enim quod hare & alia hujusmodi ignorare , incultam sapiat mentem, plurima seeum etiam adducie incommoda: antiqua laepe praejudicia i atque errores tenaciter eo rari tum de capite propugnantur, quod litteraria hi storiare recentiora experimenta , observationes, inventa ignorentur . Rem ego non attin m quam passim non animadvertamus . In tanta scientiarum , dc artium lumine, librorum numero, atque commercio, quibus

nostro hoc taculo fruimur , quot in remotioribus a uittaniae . reliquae Hispaniae , Germaniae , Italiae, Galliae etiam & Angliae anguli 3 scientiarum , ct artium professores invenies , qui ila ob librorum penu riam , & litterariae historiae ignorantiam 3ntiquae adhuc veterum opinamenta, & errores circa res phy scas, qualitates , formas substantiales , milleque alias veterum cantilenas propugnent γ Iuvat etiam, quo nam statu res sit, quid hactenus inventum , quonam jam sit perventum, agnoscere; ut inde nos quaerendi G 1 inlin

103쪽

initium laetamus, quo antecessorum industita, atque labor pervenit, & desiit. Regula II L so. Necessariis, atque utilibus, quaestionibus , probi

maribus , mentatibus, quae ad sum spectans , tradendis , explicandis , promovendis 1 flere , totumque in iis esse r inutilia omnia resecare, a rebus

po bilibus indagandis fere semper ebstinere, lux

ad usum, humanaeque vitae beneficium spectant, prae theoreticis, cre a mctis merasa ιι bus non omistere.

Regulae neeessitatem , atque utilitatem superius in re simili demonstravimus . Cum in memoriam revoco , quas olim peripatetieas ineptias, qua inam de pupbrIrous , de ente rationis , qualitatibus occuli1s , milleque aliis c hvmaeris quaestiones in schola audiverim, quod in iis ediscendis , disserendis, menteque illis confundenda tempus male colloeaverim ; heri non potest , quin una cum Iongi temporis iactura, oleum, pe- Tam perdita , & noxia praejudicia in se holis naulta

doleam . Ad ingenium , inquiunt, acuendum , men xisque aetem subtilium , atque abstraetarum rerum meditatione expediendam , maxime alla interviunt. Apage tamen ea nutam iam ignorantiae cantilenam rquasi nihil esset in physica, geometria , reliqui Ique disciplinis, quod & magnum ingenii acumen requiseret & ad ingenium etiam ostentandum , aut, fama Vis , explieandum , & insimul ad communem risum non inserviret . Suas illi quaerant a postibilium , impossibilium , & thymerarum regno acuendis ingeniis cotes r iis sese exerceant , cc glorientur e mihi ego semper velim ex hac rerum unIversitate utilem proponi quaestionem, a cujus lolutione

aut aliquod effluat beneficium, aut verit a saltem in liqua cognoscatur .

104쪽

y I. Ita rerum no Diratem amet, tis eo tamen nomiane Alinisus, novis non tiniae delecterur, er anti

qua despiciat; neque ita sit opinionum vetustati ad dictus; ut quae postremis biIce faeculis inventa sum, quod canuia non μι , deviciaι . Uno verbo, 3c antiqua , & nova legat, attento ,

aequoque animo meditetur , parum interim lollieitus a barbato Graeco, aut Romano , an a recentiori ingenio inventa fuerint . veritatem memus , quocumque tandem nomine , loco, aetate in scaenam pro dierit . Omnia antiqua fuerunt suo quaeque tempore recentia , di nova; erunt etiam vetera , quae modo in lucem prodeunt et neque vetustatis, neque novitatis insignia veritatis character existunt. Quidquid humanum est, una secum affert imperfectionis principium , atque sallaciam ; quam es aeeuratum examen , & diuturnioris temporis experientia demonia strant. Qui igitur recte cogitat , & prudenter agit, veritatem unice amat, & vetera , & nova ad examen revocat , ab eaque parte veritarem stare pro nuntiat , unde Iancem rationum momenta deprimunt . Scientiae atque artes fere omnes , ut humanae

res, atque conditio serunt , ab imperfectissimis pri et piis sensim ad majorem persectionem promoventur δcum a cultis nationibus tractantur plurima enim casus , multa major hominum diligentia, commodi ra instrumenta , experimenta, commercium, divitiae docuerunt, quae antiquioribus temporibus penitus ignorabantur i id quod artibus sere omnibus hac nostra aetate accidisse animadvertimus . Incultum igitur, iterum dicam , atque rusticum sese ostenderet; noxiis praejudiciis praeventum, summisque partium studiis a Riim, ne dieam humanae conditionis, dc rerum v cissitudims ignarum, qui recentiores opiniones, ininventa , systemata , eo quod nova sint, a Graeeia per Africam ad oceidentalem Europam non pervenerint , elato superellio despieiat. Id fere est commune omnibus hominibus malum di vanitatis argumentum,

G 3 ut a

105쪽

nt, quae ab advenis, externis nationibus, atque rein motis regionibus ad nos ad dueuntur, iis longe praeferamus , quae domestiea sunt , patrioque solo proveniunt , aut a sente nostra sunt e perinde vero, ut externa haec naturae aut artium effecta, humani etiam ingenii inventa tractamus; eadem utriusque rei caunia est . Paribus limi liter praejudieiis aguntur , qui vete a omnia fastidiunt, nilque ni si novum eorum palato probatur : homine sumus tum antiqui tum recentiO-

res i iisdem illi passionibus, affectibus , atque nos, ducebantur ; eadem semper in humana specie, inse niorum vis, atque mentis ea paxitas .

Regula V.

ρα. Da deinde a par tam studiis, atque loci, temoporis . ordinis praejudiciis liberum Iese ostendat, ut

philio Ubum reapse esse , V nil nist veritarem amare appareat .

Regulam hie eam tradimus mille difficultatibus implexam , quam a communi professorum vulgo observandam esse sperandum non est. Nos scilicet,& n Sra , di quae ad nos quomodocumque spectant, maxi me amamus , vera esse, aut apparere volumus . Sed ad veritatem tendenti, eam profitenti. aeque Plios docenti, id maxime incumbit, ut sese verum cosmo- tolliam spectet , alterius ordinis . nationis, loci, aetatis hominem esse parumper fingat, & secum ipse cogitet ; quae sua sunt, aut ad sese aliquo tandem modo pertinent, tamquam aliena externi , hostilisque sentis supponat . Qualis tum vero de iis sententia Irdserenda sit, apparebit. Quod de praejudieiis diei-mus, de partium etiam studio dictum intellige r eum In praeis telorum numero etiam recenseatur . Ut ut omnibus plane hominibus commune malum iit, plurimum praejudieiis , partiumque studiis agi; ea tamen labe , atque furore ii vehementius infieiuntur docto. . Ies, atqu' prMetares, qui theologos agunt , & quas ad relisic em attinent, pertractant. Maximi momen ii res agitur , qua de incalescere , & excandescere animos. amplamque sanatismo , dc enthusasmo viam aperiri. iacvle est . quo nil magis mentem animum

'que turbat . atque ab aequilibrio removet.

106쪽

Regula in 793 . Nulli plane rerum i stemati sit addictus , opiis

nandi ct decidendi libertatem ames, Eclecticus , iliberque semper exi flat.

Nihil errorem aeque fovet , & confirmat, scientia- ,rum progressum , atque promotionem impedit , atque . Veritatis inventioni magis opponitur, quam illa n Cessitas , qua maxima doctorum pars certis scholarum systematibus, ordinum praeceptis, sectarum principiis

addicti , nullam ad ea , quas sentiunt , palam profitendum libertatem habent . Quonam pacto ab iis hominibus scientiam promoveri sperabis , qui cuidam systemati , doctoris opinioni , ordinis legi & doctri-Dae , tamquarn saxo adhaerescunt , quasi pecudum grex post eam , quae tintinnabulo alias ducit, sequuntur, neque a trita aliorum via recedere per leges possunt, quantumvis longe aliter ipsi de rebus sentiant, atque sentire dicunt Id plerumque accidit, ut quandoqui dem nulla est diversa sentiendi, atque loquendi libertas , praetermisso rerum , opinionum, & dogma tum examine, ea mordicus , dc tenacissime propugnentur , quae , si libere examinari daretur, tamquam falsa rejicienda serent. Violentae hujusmodi idearum, atque opinionum tyrannidi , quae in quam plurimis hominum ordinibus, lectis , scholis , religionibus, nati Dibus viget , reserri magna ex parte debet , quod plura fluxerint saecula, quin vel latum unguem prom verentur scientiae , perficerentur artes, problemata humanae societati utilissi Da solverentur . Intra angusios cancellos volutari, atque contineri opus est; celebrem aliquem eiusdem ordinis hominem suspiciunt, ejus opiniones sibi esse statuunt saeras; eae quotidie pro rostria propugnandae sunt; in hominis verba , aut sensum iuratur , & eadem semper crambes concoquitur . Ita illustria alioquin tot adolescentium ingenia . qui eidem ordini in dies adscribuntur , interclusa sibi ad volandum via , humi semper repunt: & quae in sublima attolli deberent aquilae . haerentia luto vile-seunt insecta . Hos ego hominum caetus tyrannicas hum tiarum mentium Respublicas existimo , a quibus nihil boni res litteraria sperare potest . contra vero

107쪽

ex quo litteratorum Respublica sele in libertatem anseruit , excusso aucturitatis jugo, cogitandi, sentie di, sensusque nostros loquendi liberam facultatem a clepti sunt ; quid scientiis & artibus accesserit , qtiam

tum eae fuerint promotae , quaenam utilia inventa , quae soluta problemata, ii tantum non vident, qui sunt in rebus litterariis peregrini. Haec eadem catasta

est , eur in Eclectinam philosophiam paullatim homines declinent, ea moue unam philosophandi methodum probent. Fuerint sane ii , qui principes in sectis audiunt, praeclari aliqua in seientia homines; ingenii aeumine , atque profunditate claruerint: sesquipeda

Iibus ii nominibus doctismus , eruditi simus, ingeniose

smus , profundissmus, aliisque pulcris , & gratis mendaciis commendentur: homines tamen fuerunt, hoe est . animalia cogitantia quidem , ignorantissima tamen , innumeris erroribus , praeiudiciis praediti , omnibus humanis passionibus, & affectibus subjecti: perinde ut hominum ceteri , praeclara illa ingenia dormiebant, irae, invidiae, milieque aliis ejusdem farina persect ionibus, quibus homines, quoad vivimus, inviti ornamur , etiam ii premebantur . Quae igitur ab hujus naturae oraculis tradita sunt, ita accipia mus , ut non nisi post liberum, accuratumque examen probemus.

Regula VII. 94. Modestia in primis citra veritatis preseulam in

propriis sententiis suadendis , contrarimque opinio nibus rejiciendis eluceat , nibu in verbis. atque sensu asperum . inurbanum , quod manitatem , morumque suavitatem non sapiat. Λ Magistri mente, & doctrina ad animum , agendique rationem gradum faeimust quod alterum est inscientiarum professoribus, atque scriptoribus maxime necessarium. Porro quanti in litterato homine , qui alios voce , aut scripto docet, modestia , urban , at que humana agendi ratio facienda sit, i, ne ite intelligent, qui nostram hominum conditionem, atque indolem philosophi eo more meditemur; eosque libros legant atra bili , mordacique . dc amaro atramento

108쪽

consperso . qui e Cynicorum offici eis prodiisse videntur . Nulla plane ratione homines , quibuscum agimus, magis demereberis , tibi addices , atque ad tu iam rem. . lententa aeque tuae probationem adduces ,

quam si eos humanitus, de urbane tractes, suavibus que verbis ad humanitatem compositis semper exeipias . Contra vero nihil est , quod magis hominum mentem , atque animum a nobis, nostrisque proba dis abalienet, eosque aut in amicitia erga nos tepe scere, aut inimicos efficiat, atque in animi aversione confirmet, quam si eos inurbane, & mordicus tractes, neque eorum opiniones oppugnasse contentus , in hominis doctrinam , mores, perionam acerbe inveharis . Μanifesta haec adeo sunt, omniumque hominum experimento confirmata , ut longi ri explicatione rem prosequi penitus superfluat. Pessime igitur resibi , & eaussae suae eonsulet , qui contra humanae ur-hanitatis, atque modestiae leges res sues nimium extollit , opposta omnia deprimit , atque despicit. Piae terquam enim quod prudentes lectores , ac auditores , eo j iis cumque ordinis, religionis, nationis, atque con ditionis sint, in sui eontemptum, commiserationem , atque irrisionem addueat, illa etiam, quae profers

exi illo & eyni eo stilo argumenta atque doctrinam , quod tua sunt, tuaque dicendi ratione proposita , &involuta , despiciuntur : par pari redditur; acrius, quam velles & par esset, vicissim etiam retunderis; neque interim spes ulla superesse potest, conveniri inter disserentes posse, quamdiu prima illa totius humanae societatis, commercii, & disputationis fundamenta non serventur . Tantum abest, ut ea agendi ratione te doctrinamque tuam, quam tantopere suadere studes, apud lectores commendes , ut potius au ctorem odio habeant, re auctoris opiniones repetant. Ego sane ita natura comparatus sum, ut quotiescumque in libros ea dicendi aeerbitate seriptos incidam, non modo plurimum apud me de auctoris existimati ne deeedat, sed ejus eaussae nimium dissidam ἰ adversarii partes in me tacitus suseipiam; vixque impetrare a me ipso possim , ut inceptum opus ad umbili- eum legendo perducam. Contraria omnia sunt, tum eos inter se disserentes offendo, qui non magis sese

invicem a umentorum pondere, quam modesti , atque libanitate superare student. Quid sane emeaeiae,

atque

109쪽

atque virium argumento decedit, si illud ita modesse proponas , ut nihil tamen nervi, atque claritatis in eo proponendo desideretur 79s. Nulla plane scriptorum, atque doctorum clat sis est, a quibus absurdius in praefatam regulgm peccetur , quam ii sunt, qui de rebus ad rei gionem l pectantibus disserunt; eum nihil esse deberet, in quo scrupulosius servari deberent modestiae leges, quam saerae illae de religione eontroversiae . Concors id sane esset & argumenti naturae quo nihil potest esse sanctius , magisque modestiam , & charitatem commenda-xe & disserentium etiam statui , atque conditioni. Religionis enim saerarumque rerum sudio , & professioni addicti, eam in conscribendis libris dicendi 1 cribendique modestiam , humanitatem , atque urbanIta tem praeferre debent, qua adversarii animum sibi devincire possent, dum reluctantem mentem a sentemtia deturbarent . Dixi iam , atque omnium tem y rum , locorum, & gentium experientia innixus, Ite

rum dico, ii qua alia in re, ob ea potissimum, quae ad religionem spectant, hominum studia, passiones ,

affectus , maxime intendi , excandescere, eoque in flammari , ut in purum putum saepe evadant lanati 1-mum , quo velut violentissimo turbine, atque mentis vertigine integrae saepe nationes in alias caeco impe tu, rabie , furore ad interneeionem usque irrumpunt.

In iis ei vilibus bellis, quae religionis caussa a diverus inter se nationibus geri videmus, majori cum furore , & strage res agitur. Idem vero furor, & fanatis mus , qui in acie manus, & serrum infert , in icho lis vocem, de calamum a3ie. Maximi momenti res est Religio , summa rerum . beatitudo. aut infelicitas e terna ; honor praeterea , at que fortunae omnes in discrimen saepissime Vocantur ,

ut omnium fere nationum annales volventi perip1Cuum erit e uno verbo , quidquid humanos animos Proprius tangit, asit, movet, atque ad hominum is

licitatem , & miseriam spectat , aut assicere potest .

in dissidiorum partem trahitur, eum de religione fer ro , aut calamo dimicatur: ut mirum non sit, u ea propter utriusque partis animi semper incalet cant, inflammentur , intra modestiae fines non continean

tur , in fanati mum saepe omnia degenerent. Re

110쪽

Regula VIII.

tur , praeter verborum elegantiam, ea etiam idea rum amoenitate , varietare , clarietaιe , atque omone tradere , υ ornare, us auditorum anim I alliaciantur , ad studia prosequendum exi ii nrur , ascientiis ob argumeniorum ariditatem non deter

reantur .

Intimam animae indes lem haee reetula tangit. Homines universim, iuuenes vero potissimum , rebus sensibilibus, atque amoenis ducimur , intel ligibil tum rerum a sensibilibus ad modum abstracta ruin meditatio longe minus nos delectat . Ea porro caussa est , cur Geometriam, Algebram, Metaphysicam , ceterasque ab- ιstractas disciplinas pauci adeo in omnibus nationibus colant , dum contra poesim , physicam , musicam, historiam, ceteraque huiusmodi infiniti fere ament , iisque operam navent. Quod si in provectiori aetate in tanta litteratorum hominum multitudine nonnulli reperiuntur , qui intelligibilibus veritatibus contemplandis maxime delectentur ; dandum id est peculiari Corum hominum indoli, quae a communi aliorum gemnio abludit . Indubia sane res est , ad intelligibiles etiam Veritates percipiendas, atque explicandas , sensibilium rerum ideis , atque imaginibus uti plerum qu homines; quod eo modo propositae non modo melius intelligantur, verum tenacius memoriae defigantur , atque majori cum voluntate ediscantur. In ipsa etiam Algebra . & infinitesimo calculo , in rebus Ge metricis, aliisque simitibus id in primis tenetur con- sl m, atque Tyronibus ineulcatur , ut abstractas illas Veritates rerum semper sensibilium exemplis ill strent, eorumque ope iam iliares sibi reddant, & memoriae committant : quasi scilicet innatum naturae nostrae dictamen sit , longe vehementius sensu , quam pura ratione homines duci. Non absurde diceres, a m cenam rerum sensibilium explicationem borto mirasorum, herbarum, arborum, aliarumque rerum Ua rietate consito similem; abstractas vero veritates nudo apertoque campo, neque arboribus, it Oribus, aut