장음표시 사용
11쪽
aXimus monachus lanudes cum magnum Variorum librorum numerum λὶ composuit tum etiam multa Scripta Latinorum et poetarum et script0rum in Graecam linguam transtulit. Quae quidem interpretati0ne una tantummodo Xcepta cum neque magnam vertendi artem neque dicendi venustatem prae Se ferant ad laudem Spirare Sane n0upossunt tamen ille in h0 quidem genere litterarum singularem locum obtinere putandus St, praeSertim cum VideamuS, quam raro cum Romani tum maxime Graeci munus vertendi Subierint. Exstant autem
interpretationes' illius haece: I. Catonis istich0rum ed. Arnigen 1754. II. Cicer0nis omni Scipi0nis. δὶ III. Cornificii ad Herennium lib. III 16-24 de memoria ed Bach
IV. Caesaris de bello Gallico Comment ed Baum starii, Freiburg 18 34. V. Augustini de trinitate librorum. 3VI. Boethii de dialectis ed. Matthaei, M0Squa 1810. VII. Ovidi Metam0rphoseon ed. B0iSS0nade.
i Dii de quadringenta scripta mihi innotuerunt qu0rum tamen decem a Plantide abiudicanda esse videntur. 2 Falso lanudis esse dicuntur Augustini de civitate se libb. Macrobii Saturnalia quae etiam Benileius Dissertati0nin the Epistlesis Phalaris p. 577W ei attribuit Boethii 0mment in Ciceronis opica alia. Quas omnes res propri libello de vita et scriptis Planudis accurate pertractandas mihi
3 Haec interpretati olim Theodoro agae attributa est. Cf. Ph. C. HessCato, S0mnium Scipi0nis, Laelius etc. ex Graecis interpretationibus Theodori Gagae, Maximi Planudis etc. malae 833. H0c pus lanulleum summa laude dignum esse censuit Bessarion, clarissimus ille cardinalis f. igne atrolog. vol. l6l. Exemplar Vind0b0nae esse dicitur cf. Lambecius Catal biblioth. Vindob. IV. 594 .
12쪽
VIII. Ovidii Heroidum. IX. 00thii de consolati0ne phil080phiae librorum V. - ed. Betant,
Geneve 1871. Metaphrases autem Heroidum, in quibus Solis versabimur, duobus quod sciam codicibus, Ambrosiano 119a et Parisin 2848 ad 0s pervenerunt Lennepius quidem d0ctissimus Heroidum editor etiam interpretationem Planudeam editurus erat, Sed nescio qua cauSa motu promisso numquam Stetit. Quod autem post 0rtem eiu nem hanc c0n- Version0m dignam SSe putavit quae ederetur, vel omnino investigavit, num e comparatione cum nostris libris instituta ad 0rum carminum crisin factitandam aliqua utilitas capi posset, id imprimis ut pinor Severissimo iudicio, quod Carolus Diltheius' vir doctissimus de hoc opere Planude fecit, attribuendum est qu0d tamen iudicium temere prolatum meo iure affirmo, praesertim cum illam Sententiam una tantummodo epistula' eaque err0ribus librarii mirum in modum inquinata niti videam. Unicuique enim c0dicem Parisinum, quem Solum Diltheius in uSum Suum vocavit atque Ambrosianum c0mparanti primo aspectu apparebit, quanto pr0piu ad exemittar lantideum hic quam ille accedat hi Quin etiam Ambrosianus quattu0 l0cis exceptis ab eis erroribuS, qu0SDiltheius aliique recte emendaverunt, pr0rSus liber est quod in eum modum accipi n0lim, quasi ille c0de quamvis incerus omnino vitiis careat.' Illius igitur verbis n0 est cur deterreamur, ne de hac Heroidum interpretatione quaestionem instituamus. Instituemus autem eo conSili0, ut indagetur, quaenam inter codicem Latinum quem Maximus lanudes in manibus habebat reliqu0sque libr0s rati intercedat. Qua c0mparatione absoluta necesse est efficiatur alterum de duobus aut Latinum illum codicem ex n0stri libris neque pendere neque originem: Inter μεταφράσεις Plantideas facile princeps atque ab ipso interprete disertis verbis laudata. cf. infra. . D Callimachi Cydippe p. 39. 7 Desinit enim codex Plantideus ut plerique libri in p. XXI 2. Ambrosianum Parisin bonitate praestare, iam uil Studemund Philol. XXXIV p. 37 paucis scripturis allatis ostendit.' Accuratissimam Ambrosiani codicis descriptionem Maximiliano Tre debeo, cui viro doctissim utinam aliquando p0SSem gratias reddere dignas pro tot tantisque beneficiis quae in me cumulavit.
traXiSSe, aut tam artam eius cum aliquo c0dice qui Servatus est vel etiam pluribus fuisse affinitatem, ut ne dignus quidem putandus Sit qui in Heroidibus recensendis adhibeatur. Utrum verum sit, hac mea disputatione n0n praeiudicata mente disc0ptare studebo. Qu0dsi codex ille bonitate quadam insignis vel aliqua parte virtute memorabilis fonseVaSerit, Sane gaudebimus, quod severo Dilthei iudicio nimiam fidem non habuimus; sin autem accurata investigatione effectum erit nihil in exemplari lanude fuisse auctoritatis qua commendaretur, etiam h0c non temere posuisse, Sed Semel certi argumenti demonstraSSe operae pretium fuisse existimabimuS.
Quoniam igitur codexi' quo usus est interpres p0st tertium decimum Saeculum Scriptus esse n0n potest, id qu0d infra docebo librie Saeculo recentiores in nostra disputati0n non sunt adhibendi, nisi forte codex recentioris aetatis hic illic tam egregrias scriptura exhibet, ut vetustioris exemplaris loco habendus esse Videatur. H0s igitur libr0s in c0mparati0nem adhibebimus: Ρarisinum 8242
10 Codicem Planuddum do perditum litteram designabo in reliquis libris n0minandis sigiis edimayeri usus sum uno excepto. Novissimus enim editor littera indicat omnes vel plurimos librosa quod facile in errorem ducit, cum illam litteram neglegentia quadam iis quoque l0cis affigere soleat ubi pauci tantummodo codices sunt intellegendi. Qua re auctoritas uteani detrimento reliquorum librorum nimis augetur. Equidem eam rationem secutus sum, ut u littera eos tantum codices qu0s nominavi, c0mplectar. ii Apud Loersium Q. l.
13쪽
Iam vero in limine totius disputati0nis confitendum est eos qui Heroidibus peram dant in summa difficultates propter criticorum
adiumentorum infirmitatem incurrere neceSSe SSe. Nam quamquam
libenter concedo Henricum Steph. Sedimayerum undamentum artis criticae Heroidibus laetitanda iecisse, tamen et in Proteg0menis et in editi0ne quam p0stea publici iuris fecit multa memoratu digna atque etiam necessaria desiderantur. Maxime autem d0le0, quod neque novissimus editor neque Superiore id genu c0rruptelarum qu0d in Versibus insiticiis transp0siti omiSSi VerSatur Sati curaVerunt. Has enim corruptelas si in singulis libris accuratius rimarentur viri d0cti, non dubitarem, quin de affinitate qua c0niuncti sunt c0dices Heroidum, et acilius et c0nfidentius iudicari p0sset. Sed ea quoque re n0Stradisputatio difficilis atque paene lubrica fit, qu0d editores innumeras lectiones, ne moles peris quod edendum curabant nimis cresceret, Sicc0 pede ut aiunt transierunt. Nos autem ad imaginem c0dicis Latini deperditi nobis inlarmandam cognoscendamque praeter cetera intenti pr0cul dubio si illi rem diligentius egissent, permulta vel corruptissimis l0ci lucraremur, quoniam e communibus corrupteli n0n raro Singulorum codicum affinitas clarius elucet, quam ex lectionibus genuinis consensu librorum traditis.
Priusquam autem ad singulos deinceps libros cum c0dicet comparand0s accedamuS, aliam rem eamque graviSSimam abSolvamus. Quaeritur enim, quatenus quibusque in rebus u denique iure eas lectiones, qua Graece expressa legimus, ipSi exemplari Latino potius quam interpretis ingeni vel arbitrio attribuamus. Planudis igitur rationem vertendi, quae quidem ex interpretatione eluceat, nisi di-ia CL G. WarietiberiWochenseta fur class. Philol. 0 4l, 44,47. l887j.
Iigenter exp0guer0, non 80lum sine via ac ratione disputasse recte arguar sed etiam t0tam disputati0nem in aqua p0suisse videbor. Cui disideri in eis quae sequuntur satisfacere Studui, 0 ita quidem, ut omnia quae aliquo modo ad illam rationem cognoscendam pertinerent, proponerem, qu0d fieri non potest, nisi interpretatione ipsa edita, sed ita ut satis haberem exemplis pr0priis congestis artem rationemque vertendi adumbrare. Atque primum quidem unicuique eam interpretationem vel obiter perlustranti hoc apparebit laniidem verba Latina accurate vertere Studuisse qua re factum est, ut non solum venuStas et Sententiarum et Verborum Romani poeta saepissime evanesceret sed etiam hic illic ne Graeca quidem oratio evaderet Vulgaribus autem legibus Graecae lingua nisi impeditus vel n0nnullis aliis de causis, de quibus postea dicemu8, coactus neque ab ordine verb0rum Latinorum ad arbitrium discessisse neque sententiam ex libidine mutasse Videtur interpres. Quam rem laudi potius quam vituperati0ni ei vertendam esse exiStimabimus; nam ita scripturas eius magna cum probabilitate ad ipsum codicem D referre possumus, qu0d numquam fieri p0tuit, Si verborum poetae parum curiosus cum liberius tum elegantius haec carmina reddidisset Haec exemplis n0nnullis hinc illinc collectis comprobabo.
Conscia sit Iun0, Sacris perfecta maritis
ριων καὶ et μαρμαρία θεὼ ῆς ἐν τω tκω τυyχάννυεν. Apparet n0 Solum omnia ad verbum expressisse Planudem, Sed etiam ordini verb0rum servando tam intentum fuisse, ut lepido errorei μ. μαρία θεος Verteret.
Neque minus putide figurata est oratio quae exstat in p. I 30 pendet ab ore viri vertitur ita:
των των ἐξαρτῶτα του ἀνδρος qu0d intellegi non potest Nam in Graeca lingua vox ἐξαρτῶν translata significatione numquam usurpata est, neque lanude tale quid, mihi crede, rationi Graecae obtrusisset, nisi id unum egisset, ut Verba Latina quam accuratiSSime Verteret.
14쪽
Cum mea me coram Silvas inimicus in altas Viscera montanis ferret edenda lupis. Γνικα ἐν umo ἐμου τα ἐμα σπλάyχνα, μὴ τη βαθεῖα λοχμην θυος ρειν χοροῦ φερε βρωθησομένα λυκοις. Quae verba interpres expressit ita, ut mentem poetae minime aSSecutus pro eo vocabulo quod Si viscera Ndyχυα 0neret. Non intellexisse videtur vel si intellexit, consulto a mutatione abstinuit), propriam huius vocabuli vim in illo quidem versu l0cum omnino non habere. 0eta enim audacissima usus translatione δὴ eo verbo quod est viscera liberos significari voluit. 2 id χνα autem numquam apud Graec0s poeta nedum in pedestri orati0ne hac singulari significati0ne usurpatum St. Nam omnibus eis locis ubi σπλύra' vel σεια 't εσθαι figurat Sensu legitur, aut de quodam affectui3 velut de misericordia intellegendum est aut de eis qui vinculis necessitudinis amicitiae patriae c0mmunis inter se iunguntur in si Quid enim H0 exemplo nonne luculenter demonstratur lanudem elegantiae male curi0Sum omnino n0 curaSSe, quae Sententia interpretatione Graeca evaderet, dummodo
Ep. VI 135 Sq. Pr0didit illa patrem rapui de clade λβ Τh0anta.
Deseruit Colchos me mea Lemn08 habet.
Ia Voce quae est viscera ita ut significaret liberos Ovidius primus usus esse videtur atque saepius id fecit: cf. Metam VP65 X 465 Rem Am. 59. Quem usum postea duo tantummodo scriptores eique cupidissimi longe repetitarum vel inusitatarum vocum insectatores, Curtium Rufum et Valerium Maximum dico, asciverunt quorum hunc vel audaciam Ovidii superare non dubitasse nos non mir0s habebit. Dicit enim viscera sua visceribus suis alere. Apud Iuv. III 0 et Quint. Inst. Orat. Pr000m. lib. V 3 viscera aliter accipiendum St.
i. e. ex pr0pinquis tuis. Similiter Vergilius neu in viscera vertite viresdi. e. nolite bella civilia movere. λβ caede E clade reliqui edd. Utrum in codicem fuerit diiudicari nequit cum interpres haec vocabula promiscue habeat et clades et caedes
Προυδωκεν ἐκεινην του γεννησάμιενον ros δ' ηρπασα θανάτου λε)τον θυαντα. κατελιπεν του λχους ἐμ ε δ' η ἐμαυτῆς ημνος εχει. Haec omnia ad verbum reddita sunt, neque inest, qu0 merito reprehendas cuius generi exempla permulta Similia in unaquaque pagina interpretationis Plantidea leguntur. Ex his igitur exemplis nisi fallor apparet interpretem munere Vertendi ita iunctum esse, ut quae Latina legiSSet Vulgaribus legibus grammaticae Graecae non repugnantibus, ea accuratiSSime neque raro Verbum de verbo redderet, cum non curaret, utrum prop0Situm cum damno Sententiae assequeretur necne. EX qua ratione h0 quoque pr0babile fit illum iis l0cis, qui cum verbis quae libri exhibent congruere non Videantur, non ex mera libidine, sed certis de causis ab lectione codicis discessisse. Ubicunque igitur tales cauSae mutandi agnosci possunt, ibi profecto non licebit nobis colligere aliam atque vulgatam lecti0nem in exemplari Plantideo fuisse exaratam. De 0nnullis harum discrepantiarum causis nunc paucis disputabo. Ep. VII 85 - me movere merentem a lanu des ἐμὰ δ'
Intellexit scilicet interpres maere niem, quod qu0minu pro genuino habeatur vel metrum obstat. De codice autem Latin nihil ex hac Scriptura ceri colligere licet; nam tanta est litterarum similitudo in his vocabulis, ut is interpres, qui de eo non cogitat quod sententia requiritur facile in err0rem duci possit.
Non eg coniugium genero Sae degener opt0.
Hic versus egregium est exemplum rationis de qua agitur vertendi. Nam plane servili modo, ut ita dicam, reddidit. Vocabulum enim coniugium propria vi accipiens Verb0 συνάφειαν Vertit, quod quidem verbum apud Graeco numquam idem atque rύμ o Vel matrim0nium Signi- modo θάνατος modo λεθρος vertens. s. et XVam clades - θάνατος). Ep. XIV I et saepius caedes Μάνατο . p. V I62 caede mic φ). Met. ΙΙΙ541 clade Ἀλωρ M. 17 i. e. nove re quod praebent n0nnulli codd. Sed quid his de scripturis, quae propter litterarum similitudinem permutari solent, iudicandum est, infra videbimus.
15쪽
scavit. Sed aliam ob causam hunc l0cum attuli. Vocabulum enim quod est degener vertit laniades torεγης qu0d quam maXime cum Sententia pugnat. Quid non degener sed aliud verbum, quod in vocis olorεγης significationem quadrat in codice D suisse num putamus 3 Minime. Explicatio erroris in promptu est Interpreti imprudenti degener aliquid cum deo c0mmune habere Videbatur, qu err0re adductus torεγης Scripsit. 0t igitur coel0, ut aiunt, a recta interpretandi via aberraremus, si statueremus c0dicem illum Latinum aliud vocabulum atque degener exhibuisse. Nihil aliud in talibus scripturis optimo iure ut opinor agnoscemus nisi merum errorem, qui aut neglegentiae aut scientiae linguae Latinae non Satis id0neae attribuendus St.
Similia id genus vitia ut in Her0idibus perrara sunt, ita libri Metamorph0Seon iis abundant; quae re una cum alii cauSiS, qua enumerare huius loci non est, mihi argument est Metam0rph0Se ante Heroidas in Graecam linguam esse translatas. Cum tamen in illis libris eadem vertendi ratio agn0scatur, nonnulla exempla ex illa interpretatione petita afferre n0 inutile lare existimo. Metam. I 392 so uertia prima scilicet Syllaba per somnium in errorem inductus vertit podiop. Metam. HI 108 primaque acies . . . apparuit haStae - πρωτθμἐν φάλαγ - γεφάγη δορατα. ciem pro agmine et hastae in recto plurali numero posita esse credidit.
Metam III 16 - fatalis vertit, quasi id qu0 dicitur vel
fama celebratur, Significetur. Vertendum erat εἱμαρμένος vel simile quid. Metam. V 40 - extemplo pro quo vocabulo in Her0idibus ubique pete αὐτίκα legitur, h0c 0co ἐκ oti γε is, quasi 8Set extemplo Scriptum St. Cavendum igitur est, ne talia interpretis, vitia quae dormiens omniavit, pro discrepantiis ipsius exemplaris Latini habeamus. Quodsi quis dicat eum qui tam soc0rdi animo rem egerit, ut ne stultissimos quidem errores evitaret, indignum SSe qui legatur, ego n0n refragab0r hac enim disputati0ne de b0nitate vel si mavis vilitate ipsius interpretati0nis minime agitur, Sed hanc p0tius rem inquirendam n0bis prop0suimus, utrum interpretati Planude ad crisin inmersidibus actitandam nihil valeeat, an contrari codeX, qu0 SuS
eSt interpres, re vera dignus sit qui a viris doctis adhibeatur. Ad quam quaestionem disceptandam exempla quae attuli quam maxime Valent, cum X eis ratio Vertendi cogn0Scatur. Qua ratione perspecta iure ut opin0 impedimur quominus in codice lanude instaurando corruptelarum specie decepti eas lectiones ad exemplar Latinum referamus, quae Sunt ipsius interpretis. Ex ipsis autem err0ribus aliud quoddam quod iam supra in transcursu dixi, iure colligi licet. Estne enim omnino probabile eum, qui studio accurate vertendi adductus ipsam Sententiam non raro prorsus neglexit, a Verbis Latinis mera o libidin deflexisse Minime, pinor. Atque pr0fecto OmnibuSsere l0cis, qui longius a tradita lecti0ne discedere videantur, si quis animum diligentius attenderit, causa discrepantiae lacile intellegetur. Qua cauSa exp08ita codicem lantideum idem atque n0stros libros habuisse evinci nemo n0 videt. Quin etiam unus l0cus si quid video ita comparatu est, ut ex ipsa licentia, quam in interpretati0ne n0nΡ0SSUmu n0n agn0Scere, eluceat egregiam Scripturam, quam adhuc solus Puteanus exhibuit, etiam in codice D exaratam fuisse. Legimus enim in Parisin hanc Scripturam unice genuinam.
Sternuit et lumen, posito nam scribimus illo Sternuit et nobis pr0spera signa dedit Ecce merum nutrix faust08 instillat in ignes, etc. Libri stertuit. ihi Sternuit prorsus audaci cum translati0ne poeta h0 unico locod lumine dixit, atque ita quidem, ut significaret crepitare vel S0nitum edere a Germanice linisterne. Quam V0cis significationem librari0s omnin0 0n intellexisse quis mirabitur Mutavit igitur librarius nescio quis in id verbum quod est stertuit, ut haec evaderet ratios stertuit sc nutrix et lumen quo posito scribimus nobis proSpera signa dedite. Quae scriptura p0stea s0la obtinuit atque profecto sa-cilis est ad intellegendum, etsi per se nihil habet quo commendetur. Nunc respicias selim interpretati0nem lanudis.
16쪽
Cum interpres γ γεγκε verteret, qu0 neque Verb0 qu0d St ternuit neque ei quod est stertuit resp0ndet quaeritur quid tandem inc0dice eum legisse putemus. Vide an non hac ratiocinati0ne 0ta reSconficiatur. Si stertuit in codice D fuisset, quod Vulgare Vocabulum haud dubie m0naeli inn0tuit, n0 intellegeremuS, cur non conSuetudinem suam Secutus accurate Verb0 quod est θκει Verteret. Re explicari non potest, nisi ut dicamus aliud qu0ddam in codice Scriptum fuiSSe. Fac nunc legisse eum Sternuit, nam de alio Verbonem0, pin0r, 0gitabit atque Statim perspicietur causa, qua adduci potuerit, ut id vocabulum quod non magis intellexit quam librarii aliter redderet. In qua pinione non leviter c0nfirmati sumus, qu0d illud alterum sternuito, quod sane in damno sententiae poetae deesse potuit, omittere maluisse Videtur, quam id, quod ipse neceSSitate quadam c0actu excogitavit, repetere. Cuius generi omiSSioneS, ut hoc velut in transcursu attingam, cum in aliis vocabulis n0 intellectis tum maxime in Latinis arborum n0minibus, quorum multa lanudin0 inn0tu SSe identur, occurrunt quamquam ubique aliud n0men ar-b0ris facile substituerae potuit, si libidini indulgere voluisset. λ')In Graecis lectionibus, quas modo attuli quas ex verbis Latinis male vel omnino n0n intellectis ortas esse vidimus, discrepantia in ipso codice I exaratas agnoscere n0n potuimus. Nunc ad alias Scriptura Venimus, quas quidem quin recte intellexerit interpres dubitari nequit, tamen longius quam par est a verbis Latinis discedere Videntur. Itaque ne exemplari Latino propter rationem vertendi male perspectam iniuria , fiat necesse erit deflectendi quae fuerint causae diligenter singillatim perquirantur. Quae causae in duplici genere
Ovidius enim ceteroquin prae aliis poetis R0manis Simplici verborum c0llocati0ne in SigniS, nonnumquam Structura magi poetica et artifici0sa usus est quae interpreti eique linguae Latinae non peritissim facile difficultates afferre p0sset, atque re vera talibus l0cis Planudem Saepius aberrasse videmus. Qua re id sane inc0mmodum nascitur ut Graeca orati verbosior et ponderosior Vadat. Latius quam haec ab accurata interpretatione deflectendi causa
' Ita ulnus, fraxineus, item Ep. V 2 et 2 populus mittuntur ubi de errore librarii cogitare n0 licet, quoniam una eademque V0 utr0- quo loco uno tantum disticho interposito deest.
patet alius lans err0ris. Vocabula enim quae non tam accurate Vertere potuit Planudes, ut prorsus id0m Graeca voce declararetur atque Latina, circumscribere solebat, Sed in his scripturis raro tantum ambigitur, quid interpres in codice legerit. Ad idem genu 90SSunt referri alia vitia, quae ex gerundii gerundivi ablativi abs0luti, participii
Structuris nata Sunt, in quibus vertendis multum eum SudasSe vel eodem0nStratur, quod varie atque maiore cum libertate quam fieri s0let redduntur. Huc accedit qu0d rationi Planudstae proprium est numerum in n0nnullis substantivis pr0miscue habere velut unda et undae, lacrima et lacrimae, torus et tori et verba quae in stora Xeunt n0nnumquam enuntiat relativo vertere. Haec omnia considerari op0rtet, priusquam variam Latini codicis lecti0nem aliqua cum pr0babilitate Statuamus. auca exempla sufficiant; nam plura asserendi disceptandique in eis quae sequuntur mihi dabitur occaSio.
Stat nec matura teneram pensare pudorem in necis electu parVa futura m0ra Καθάπαξ κεκυρωτα μοι - Stat γηραιοῖς ' uri in matura)θανάτω τὴν ἀκμάγυσαν - φροσυνην ἀντισηκῶσα προς ἐκ tori μέντοι τουτου neciS βραχει τις ημίλλουσα διαν 8ζ. q)Interpretati haud dubie lab0rat quadam duritia. Varia autem Scriptura agnoscitur nulla. Immo tam accurate vertit lanudes ut nec0pulam quidem pedestri orati0ni Graecae h0 loco nescio an neceSSariam redderet.
Utque latet vitatque tua abstrusa carinas Vix tibi c0ntinget terra petita Seni. θυτο δ' o ἀπωκισται at δηλός ἐστι ὁ ζητουμενος χωρος καὶ τὰς σὰς ἀποκλείει τριηρεtς oit me ae r ρύσαντι προσyενησεται. Quod exemplum ceteroquin cons rLiat, quae adhuc de ratione Vertendi exposui. Ambigitur tantum de eo verbo quod est πωκιστae cuinam vocabulo Latino resp0ndeat nam magna h0 loco i est librorum turba. irim sane obtutu mυκιστα magis ad Significati0nem
γ' mora est nonnulli praebent deteriores codices. i usque latet D exitptis refugitis vita tuta Cf. Loersium ad loc. et in adn0t critica p. 647.
17쪽
verbi refugiendi quam vitandi spectare videtur; attamen non crediderim refugitque in codice Plantide exaratum suisse duabus de causis. Primum quidem, quod Verbum refugiendi semper vocabulo φευὶ ει Vel composito eius Verbi redditum esse video δὶ deinde, quod codices qui illud refugitque praebent non item tua abStruSa carinas exhibent Arbitror igitur Plantidem in suo codice revera vitatque legisse quod vocabulum eo quod est πωκαττα recte exprimi posse ei Visum est. Qua in Sententia acquiescam, donec probabili0ra proferantur. 0cet certe hoc exemplum quales sint difficultates, quae nobis obvenire possint. Ex his igitur locis, qui Sane, ne cupidiu agere videar, non Sunt tacendi, in neutram partem auxilium et meae disputationi.
Causa mutandi in propatulo est. Illud nimium vivax interpreti attulit difficultates, ut etiam aliis locis ubi id vocabulum quod est vivax legitur. Ep. XIII 23sq. Lux quoque tecum abiit tenebrisque exsanguis ab0rtis Succiduo dic0 procubuiSSe genu.
Desperavit Plantides illud tenebrisque exsanguis abortiS accurate vertere, Sed nihil c0dex D habuit peculiare. Ep. XIV 120. quid fiet sonti cum ea laudi agar. τι δ' ὼν πευθυνος ἐγενηχην ποτε ἐπαιγο γ ξta τυαάγουσα καὶ
Certe plus uno l0co verba Graeca Latinis n0 accurate reSp0ndent sed si diligentius inspicias, licentia vertendi etiamsi n0n 0llatur a CL Epist. XIV 50. XVIII 82. Metam. I 556 64l. II 443. VII 239. VIII b. X 42 79. XIV 62 636.
tamen non caret explicati0ne. Ut illud δῖα paullisper mittamus, nullum Verbum omissum esse videmus, adduntur autem n0nnulla quae in Latinis desunt. Iam quaeritur, quid de talibus additamentis iudicandum sit. Statuendum enim est eis ad lectiones c0dicis deperditi exarandas disceptandasque utendum n0 esse, nisi nullis genuinis verbis miSsis ea quae addita sunt ita comparata sunt ut ex ipsa Graecae linguae dicendi consuetudine facile explicentur. Vocis autem rea, cuiu loco δῖα posuit, alia est ratio. Quod enim Planu de dete praebet nonnemo in eam pinionem facile duci 0test, ut dicat interpretem n0 rea, sed aliud nescio quod verbum in Su0 0dice legisSe, quae Sententia ilico corruet, Si haec c0nsideraveris. Eorum enim Verb0rum Significatione quae Sunt Son et reus Plantides, quae erat eius linguae Latinae Scientia, pr0rSu promiScue habens uno eodemque Vocabulo quodeS υπευθυνος vertere Solebat. Qu0 cum ita sit, non dubit0, qui de industria et studiose ab Latinis discesserit, ut repetiti0nem uniu eiuS-demque v0cabuli πευθυνο intra tam exiguum enuntiatum evitaret. δ)Varia igitur lecti in c0dic D non erit Statuenda. Restat, ut de nonnullis locis dicam, in quibus vertendis tantam libertatem interpres sibi arr0gavit, ut pro verbis Ovidianis Homericis quibusdam vocibus quae ei in mentem venerint nam ut in tragicis p00tis ita in Homero illum multum fuisse versatum Scripta eius SatiSd0centra, ut 110 vereretur. Mihi id genus licentia diligenter rimanti tria exempla occurrebant quae aliqua cum probabilitate ex H0merica recordatione explicari p08Sent. Ep. I 36. terruit Hector equ0S.
Cf. Iliad. VIII 168. XVII 699. XX 488 Odyss. XV 205.
Omnibus autem reliquis l0cis et Her0idum et Metamorphoseon verbum terrendi recte redditum est. Ep. 26. XVm 26 rauci S Sc undis et aquis Homerica voce πολυφio vertitur. Ibi
18쪽
autem ubi raucus cum alio Substantivo coniunctum est, Scriptum legimu st auo οηοῦ vel huius vocabuli synonymum Cf. et Q 484. IV 291. V 600. 678 5 377. VIII 287. XIII 567. XIV 106. 280 409. Denique p. V 19.
Retia saepe comes maculis distincta tetendi non inepte Sic vertitur
s. Odys. XX 386 tκτύω ἐξέρυσαν πολυ cis πῖ. Sed ne quid dissimulare videar quod ad rationem vertendi Pla- nudis cognoscendam valeat, de duabus vel potius una Scriptura, qua prorsus aliud licentiae genus contineri videtur pauci agendum erit. Legimus enim: Ep. III 117 tenuisse puellam ce Ep. XVIII 183 te se Leandrum numquam tenebo. . Sic libri ad unum omnes Plantides autem Vertit utrumque locum quasi non verbum tenendi sed videndi in suo exemplari Scriptum esset. Necesse est alterum sit de duobus. Aut enim Plantide eadem ratione, quam in Anthologia consarcinanda eum secutum esse Scimus, in his qu0que carminibus Vertendis usus St, aut et vidisse et videbo revera in suo exemplari legisse putandus est. Ad priorem autem opinionem quominus deducamur obstat ipsa Heroidum interpretatio, ex qua liquidissime apparet illum Sane eo temp0re, quo has epiStula verterit Π0ndum tam severe de ei rebus quae aliquid haberent obscoenitatis iudicavisse. Insunt enim etiam in Heroidibus Satis multa quae monachum magis offendere deberent, quam ii loci, de quibus agitur. Attamen
nulla religi0ne comm0tus vel obscoenissima accurate vertit omnia.
Quae cum ita Sint illas Scripturas ad ipsum codicem reserre n0n dubito; quod ita intellegi n0lim, quasi existimem illa verba Sola exarata suisse; quod ne umbram quidem habet probabilitatis, Sed ni egregie fall0r, vidisse et videbo pro varia tantum lectione aut Supra lineam, aut, quo magis inclino, iuxta genuinam lecti0nem in pS Versu Scripta erant. Qua ratio scribendi ipsius archetypi propria fuisse Videtur, ut e n0nnullis exemplis in Putean et lantide codicibus solis Servatis luce clarius apparet. - Ex duabus autem lectionibus cum esset eligenda
β Ep. In bene qua enosi bene nos alii quae nos, alii P deest. Ep. XI an et haec I an et haec P an haec υ. Ep. XVII I lusi viri Ius - alii vixi alii. Ep. XVII 63 terrae Troiae P terrae, alii Troiae, alii.
una, m0nachum vertisSe utroque loco castiorem ut ita dicam, vocem neminem ut pin0r, mirum habebit. Itaque ne in his quidem locis interpretem merae libidini indulsisse concedere OSSum. Haec sufficiant in universum de rati0ne vertendi lantidea Nam exemplis allatis quamvis paucis id demonstrasse mihi videor, interpretem Si non verbum de verbo ut Morbecke ille, qui Aristotelis pera in linguam Latinam transtulit, quamquam ne huiusmodi quidem loci desunt, Heroidas ita vertisse ut a Latini Verbi longius quam par erat non discederet, nisi certis de causis. Quae causa mutandi in unaquaque Scriptura iudaganda est, ne de lectionibus exemplaris Latini temere iudicemus. In re autem dubia bene disputati0ni meae me consulturum Sse existim0, si Scripturas, de quibus iure ambigi p0test, ad interpretem potius retulerim quam c0dici fortasse iniuria obtruserim. Sed nondum ad nem eius quaestionis quae Si de ratione Vertendi pervenimus. Hucusque enim eo tantummodo loc0s tractavimus qui c0nsensu codicum traditi Sunt nunc Stendatur, quaenam ratio in singulis lecti0nibus disceptandis quae varient in libris obtineat, atque iterum quaeritur, quo iure singulae scripturae, quae Graeca interpretati0ne exhibentur, ad ipsum exemplar Latinum referantur. Ad quam rem diligenter tractandam varias lectiones in haec genera dividere Drtasse iuVabit.
I. De lecti0nibus filiae litterarum similitudinem prae se erant:
a significatione similibus, b significati0ne diversiS.
ΙΙ. De lecti0nibus quae mullam habeant litterarum similitudinem a significati0ne similibus, b significatione diverSiS.
Primum igitur de eis scripturis, dicam quae cum significatione non multum inter se differant, tamen pr0pter litterarum similitudinem a librariis facile permutari p0tuerunt atque revera SeScentie in c0dicibus permutatae Sunt. In nullis autem verbis id saepius actum est quam in ei pron0minibus scribendis quae sunt ille, iste, ipsess, neque Heroidum codices huic c0nsuetudini 0 sunt obnoxii. Quaeritur igitur, p0SSitne ex interpretati0ne tuto colligi quomodo res in exemplari lanudeo se ha-
19쪽
huerit. De qua re iudicari n0n poterit, nisi prius intellectum erit, num omnino interpres in his pr0 nominibus vertendis eis qu0que locis, ubi libri omnes c0nsentiunt, sibi c0nstiterit. Atque mihi in hanc rem inquirent effectum est interpretem mirum in modum ibi constitisse, cum ille vocabulo quod est ἐκεῖνος, Ste Οὐτος, ipse αὐτὼ Verteret. Quin etiam CCCXXXIV 0cis, ubi haec pronomina in Heroidibus occurrunt, Septem tantum exceptis genuina leguntur δ' Quae mira Vertendi constantia cum neque casu attribui possit neque ita explicanda Sit, ut dicatur Plantidem in unaquaque voce Vertenda calam Sep0Sito c0gitaSSe, qu0dnam pronomen Sententiae poetae optime conVeniret, Sequitur illa pron0mina ita ab eo reddita esse, ut in c0dice Latino Scripta essent. Diligentius igitur in hac quidem re exaratus fuisse putandus est quam libri qui exstant omnes. Cui rei in c0dicis indole et bonitate diiudicanda nescio an aliquid tribuendum sit. Aliis ex scripturis propter facilitatem errandi n0n tam confidenter lectionem Latini codicis eruere p0ssumus, cum identidem salsa in interpretatione legantur, quae utrum errori interpretis an Latin codici attribuatitur diiudicari nequit. Exempla id genus haec Sunt:
Hae igitur lecti0nes, cum vel in libris distingui vix possint, ad nostram disputationem nullius pretii, Sunt nisi sorte ea condicione, ut interpres s0lus id quod unice verum est exhibeat velut, ut unum afferam exemplum, p. XVII 205, ubi libri ad unum omnes habent relinquis pro relinques. Sed quamquam Planudes vertit κατα- λεe 'εeς, tamen nescio an temere agere VideariS, Si colliga reVera relinques in exemplari Latino fuisse. Cum enim videmus in h0 vel illo verb0 numquam a vero aberratum
Venimus ad ea Scripturas, quae pr0pter litterarum similitudinem Saepe permutari Solent, quamquam prorsus diversas habent significationes. De quibus locis quatenus ad codicem Latinum reStituendum adhibendi sint, iudicium pendet sola ab vertendi constantia, β Uno loco Ep. XX l63 interpres solus genuinam praebet lectionem
quae est ille ἐκεινος confirmans Dilthei coniecturam, nam in omnibus codicibus scriptum est hic.
esse certo c0lligi potest librarium, cuius codicem Planude exaravit, in eis verbis, de quibus agitur Scribendis diligentissimum fuisse; sin autem vel Semel a genuina lectione discessum est, etiam in reliquis locis hoc accidisse per Se verisimile St. Hoc poSit0, inSpiciamuSexempla. Nomina numina, munera, numen, nomen, lumen.
Quae verba quam saepe inter se confundantur dici vix potest ii, tamen ne semel quidem in nostra interpretatione salsa scriptura legitur, qu0 explicari non poteSt, nisi ipsa codicis Latini c0udicione. Nam nemo contendet eum, qui re multo graViore prorSu neglegeres0let, in his minutiis tam diligenter rem egiSSe, ut omnia quae salSaViderentur, tacite emendaret, nisi sorte eum per errores admodum se-lice semper aptiSSima poSuisSe vocabula censes. Idem valet de verbis quae Sunt sata Macta auct0 - actor lapSa laeSa laxa laSSa; placidus, placitus etc. S0lemnis etiam eorum vocabulorum, quae Sequuntur, in libris est confusi sui et ut ad aut adducto abductoS, VeSter 0Ster
et quae sunt Similia. His autem omnibus locis Summa cauti0ne uti oportet, qu0niam in illis v0cibus vertendis lanudem Saepissime aberrasse videmus. Est igitur perdifficile a diiudicandum, utrum illi errores ad interpretem an ad 0dicem referantur. Nam eodem iure dici potest lunudem ad sententiam quae requiratur male intentum genuina c0dicis lectione c0rrupisSe atque iam librarium neglegentia
Quod ad alterum genus variarum lecti0num Supra Significatum attinet, longe facilius et c0nfidentius de c0dicis laniide scripturis iudicare p0ssumuS. Nam haec varietas quoniam ex aliqua litterarum similitudine non fluxit, iam ex constantia singularum V0 cum Vertendi clarissime elucebit, quid interpres in suo c0dice legerit. Quae re nonnullis compr0betur exemplis:
7 Vel uteanus in his vocibus identidem a vero aberraVit. f. p. VII 87 munera pro numina, XII 8 nomen pro numen, II 6 numinibus ubi codex D solus genuinum exhibet nominibus δνομασι).
20쪽
s Atque ita quis in suas iterum redeamus ad urbeSq.s Quisque exhibent libri ad unum omnes. inu Benileius pro qui S-que reponendum iussit uterque Quin utraque lectio ptimum praebeat sensum, dubitari nequit. Ἐ0 tantummodo quaeritur utram la- nudes legisse putandus sit. Vertit enim ita Καὶ Ουτους αυθt ἐκύτερο πρυς την ,Ξeα ἐπανέλθωμE TOBP. Si circumspicimus, quomodo reliquis locis haec duo pron0mina vertantur, videmus quattuor locis exceptiS ' pro uterque c0nStanter vocabulum κώτερος p0situm esse. Cf. Epist. IV 106. 114.
V 46. VI 62. IX 16. XX 72. Metam. I 338. III 45 147 255. V 59. XI 479. XII 147. XII 147 462. XIV 568. XV 829.
quisque autem is du0bus l0cis Heroidum et Metamorph0800nubi legitur Ep. II 43. et I 593, vocabulo καστος vertitur. Quid multa Necessario Si quid vide c0nsequitur versum ita in c0dice Ρlauude exaratum suisSe s Atque ita uterque Suas iterum redeamus ad urbeSc. Ad Structuram ipsam aptissime c0nferri 90test exemplum Simillimum Epist. V 46:
sQuid queror officium lenti cessasse mariti Obsequium mane Si tua grande tuli g. Pro eo quod Si ob Sequium e t. cod. Lenti Schrader us apud L0ersium Scribunt officium. Sch0liasta autem c0dicis Trevirant ' qui haud raro contra' genuinas praebet lecti0nes, h0 l0e et in lemmate et in explicati0nebis exhibet obsequium . quocum Planudes c0nsentire videtur illa verba Sic VertenS: Aia τι ποτε δυσχεραιγω ωοῦ ξύσης tot της οὐ βραουγοντος ἀνδρος χάριτος μεγάλη γ ῆγεζκα χάριν Re σὴ 1St . N0n potest dubitari, quin unum idemque Verbum utr0que loco legerit interpres H0 tantumm0do ambigitur, utrum Vocabulum b- Met. III 323. VIII 13. 206. XIII 779. uterque satis recte eo Verb0
quod est ἀμφότεροι redditum est.
sequium an sicium voce αὐ ζ reddere voluerit. Cui quaesti0ni disceptandae m0mentum facit constantia vertendi. Atque ossicium quidem, quod verbum diversissim0s habet intellectus, nihilo secius Semper fere Sdem v0cabulis vertere s0let CLEp. XIII 27 140. et V 250 422. XII 4. 33. XIII 27 - εργον,
Obsequium unico alter l0c0, quo in Heroidibus et Metamorph0se0n libris legitur, redditur χαριοῦ. i. Metam III 274. Quae cum ita Sint animum eo inclinare confiteor, ut arbitrer l, Sequium utr0que loco in c0dice Plauudeo fuisse. De eis autem quae Sequuntur exempli nihil de Scriptura c0 dicisD 0lligere licet, nisi forte ex metrica ratione elucet, utra lectio in co- die illo deperdit fustrii. Sufficiant ad id genus scripturas intelle
Eam t0tam partem quae est de ratione vertendi lantidea absolvisse milii videb0r, cum de ei discrepantii c0dicum diXero, quae imilitudinem neque litterarum neque Significationi prae se ferant. In quibus Scripturis ut res ipsa seri perraro nobis obvenit iudicandi difficultas, qu0niam e ipsa interpretatione lanudis, quem merae libidini non indulsisse iam conStat, apparet quaenam lectio in Xemplari Latin exarata suerit. Si igitur, ut etiam huius generis exemplum afferam, Epist. XVII 18 4 μα legimus, apparet 0n Videor, quod Ρuteanus et Gissensis exhibent, Sed genuinam Scripturam quae Stsedeo in reliquis libris servatam interpretem legiSSe. Restat ut de uno l0c agam ad diiudicandum perdifficili, etsi in id genus vertendi, in quo m0d VerSabamur, n0n cadit. Epist. I 85: Ille se Laertes tamen pietate mea precibusque pudicis Frangitur et vires temperat ipse Suas. δ')30 ipse G Sedim ., illa νω, ira Heinsius, inde ivrmania rideest