장음표시 사용
1쪽
aperti inniti. duo quide posuit hic plius que nostru apertissime ottendunt propossitis. prin 3o dicit oem cognitionclaris eleectione bonum quoddam affectare ut predidierat.1iulii tamen hoc dixerat nisi in prinei pio libri. secundo loco dicit in bonum ciuile intendere. quod bonu in capitulo secundo a pho demonstratur esse bonorum stimum.
ex his itaui nisi quis ineptire uelit plus est v manifestu aristotele sumum bono no uni uersiit sed huinami solii proposuisse. ex his quoq; patet solutio ad id quod loco secudos ab aliis querebatur. sina eim hanc phi sententia patet φ illust unum idem bonu qd
ciuilis scientia intendit est bonum in quod onis artes ato doctrinelaetus de electi oes ultimo referuntur. ex his etiam patet eos ineptire qui petunti quado psius proposuitola arsiolis doci rinal similiter aute actus re electio: quare no addidit elementa elemetat alat stellasiae celos bonum quodda appeterc. ad hoc dicimus φ plis solu propos 1l liumana in bonii quodda referri de quo hic solum tractarrintendit. sed de his atteis Iur s. uidetur autem. hec est secunda pars huius capituli 1nqua phus premittit fui ludifici. xentla: dicens uidetur ast inter fines differetia queda. alii Iaassi fines sunt operatioensi alii preis
ter eas opera aliqua. i. alique Ics
operate que sunt preter eas operationcs.1. ab eis distincte tanqposterius a priori. re esseetus a. causa. ad cuius cui dentia considi dera tulit . opcrationu qticd.uΠ
Uidetur autem niter sines differentia queis da alii itaq; sunt operationes r alii prctor casopera queda, Quoru uero fines sunt aliqui prer aetioes in his potiora sui opera a Nationes Sed cu multi sint actus de artes re scio: f1t etiam ut inulti sint fines Na medicinc qui
de s initas nauicularic uero nauigium rei militaris aute uictoria cconomice uero diuicie
' manciat In agente utilitelligesi re uelle oe sentire.alle in exteriore materia transessi. de hoc bifati a fit. queda eini ex a , teriore materia no transmutati sed eam assumsit sotu ad uim ut cum aliquis alis miti cithara ad citharizandu .eultelu ad scindendu.equu ad equitando. arma ad pugnanisi diim .alle uero sui que materia ad aliqua forma transmutat. ut freni factiva que ferrutransmutat ad sorma freni. st edificativa Iateres de ligna in forma domus. primo qui isdem operationes ta secude fines esse possunt. terile uero operationes generalloes surque nolpe sed res genite earu nnes erunt. 2 que manet in age te nono methaphi sicci actiones sunt dictc que uero transeur: factiones . hec tame differetia uocabuli per ra aro In loquedo ab artitotele tenetur. est eliu apud eum frequentatu uniuersas operationes: actiones nominare. Quoria uero fila s. hcc est tertia pars capitul 1 in d premitistit fila lucoparationet dicens sed in his. Copcrationib us potiora. 1. meliora sunt operae 1dest res operat lintellige qua operatio es. quoru 1. quaru operationii fines sui aliqui Preter actiones. i. diuerti aut distinii ab operationi tuis. θη est hic aduertendum in retracta ut in culicio quida operatio precedit cultelu. s. factio 1pius. 1: hac operailoe cultelus est melior. csi sit eius finis .al 1a uero est operatio que sequitur rem facilio ut usus cultelucultelu sequitur. ἰου hec talis operatio potior est qua rcs facta. cum a ream tacit ad fine res facta ordinetur. ita P aristoteles hic loquitur dc operationibus que res DCtas preceduntino aute de hiisque secutur. VSed chi multi . hoc equar tu quod hic pro mittit in quo ostendit diuersa in fines diuersos ordinari. Δ: ali sed cii multi. 1.d1 ueris genere aut spe sint actus artes & scicile fit. i. se itur etia ut multi 1. diuerti sint fines. genere. s. aut specie. quod exeplo illustrius faciens: inquit sunt 1 tamdiu crsi senes. nani medicine sanicas est finis . nauiculari c. i. artis De lucrarauis nauigiu. 1. nauis: c finis rei militaris uero. l .artis militadi: uictoria est finis. cconomice uero. 1. scietie dispc satiue domus: illus cie sunt fines. N: loquitur hic plius no Fin proprial sed ni ultoru opionem qui putant economica esse questuaria. hanc tame opionem reprobat in primo polithice: ubi ostendit economica nocta seruille. nec adcam pertinere diu 1c1as coparare ad arere sed eas adquisitas prudeter dispensare. aduertendu est etiam hic φ artis y ii in & scientiarsi nota plurimu nit preca uocabula in nostras declinattoeos trant totalial ta. qua do uero nostri eas latinis norbus notare uolui: cum simplicia no habeat: p tiocl nouae res cii aliquo adlucto scietias describui. ut refrustica. re1pubiica. resfamiliaris a
2쪽
resin1litaris. 1tam resmilitaris nobis signineat selentia siue arte mli stadi.Item aduertendu est φ licet diversoru sint fines diuersi 1n quos tang 1n proprios 1mediate referaturioim tame est unus suppremus finis in quec ut aristoteles iam proposuiti de infra
Quot autem sunt huiusn1odi sub una alia qua uirtute queadmodum ars frenoru faciendorum re alie onis que ad structuram equorupertinent sub equestri consistant. Ipa uero ta
questris & ois bellica actiq sub re militari: e demi modo alie sub aliis. In eune is aute
fines earum que magis principes sunt Oibus iserioribus sunt anteponendi .nam illoru gratia istos proseqmur. Nihil aute refert utrumathes im fines sint actuu uel pter ipas alia
ud qdda queadmodu in his q appellatur scie. I igitur agibilium finis quispiam est
quem propter seipm uelim': alia uero
actio. 1. ars bellice agens ut fundibularia & sagitari asub remilitari consistit t. de eodemodo alie artes sub allis consistunt.quasi dicat sicut est de his 1n quibus exemela pota suimus: sic in aliis se habet scientiis Se artibus. 1tam de fine 1n fine quouis ad 1umum
peruen1at nia gradituriat* procedit intentio.& plius per equestre 1ntelligit arte que debet equos domaret& eos ad bellu reimilitari aptos reddete. milites um aristoteles 1ntelligit no solum eos qui equites meruetiam qui pedites malu a Auitate propulsando pugnant ita pinnso hispanico idiomate pro milite par uocabula no habemus nisi forte id esse clieamus hidaleo. M 11 cunctis aut e. hec est festa pars in qua ostendit talem inter fines esse ordine qualis 1nter scientias fuerit. dicit 1gitur in cunctis aut scaentiis nites earu scientiara que sunt mastis pr1ncipes. i. magis princ1pales aut princi pantest δι est dicere magis excellentes Oibus inferioribus finibus sunt anteponecll.1. preferendi. cuius rei causa est nam persequimur 1.prosequimur istos. f. inferiores nisnes gratia illoru. s. dignitate de excellentia superioru finiu. est itaui ar1storei 1s sententia que ad reliqua dicenda no modicil facit, sicut scientia una ad aliam se habet: sic eius finis 5e bonu ad nne de bonu alterius. Et quia posses in dubiu uenire an sene e cellentiore esse operationet uel rem operata aliquid differat. Ita* dubitaret aliquis antinis dile qui est excellentior esse debeat operatiotan res operata. ad hoc respoder phs1b1. Nihil aute refert. dicens nihil refert. 1.differt ad hoc . unus finis isit alio exceia Ientior utrum operationes 1 pe senes sint actuum. 1.aetoru uel faetorss. est quide enisis sis. substantiu u eim pro adlectivo posuit. uel preter 1pas aliud quodda. 1. ah ipis aliud quodda. 5: hoc Geplo ostendens ait queadmodu 111 his rebus prefact1s que appellaturcie. ut frenors facti a cuius finis e res opata. s. Renu cofistit sub eliri cuius tinis e cipatio exercitatieque tinis e opatio sexerci ciui de Lupponis medicie cuius finis e res facta.f. sanitas. patet igisq, scie inferioris tinis potest esse de res operata & opatio. uis . aliter 5: forte melius. est quide apud phum usitatu scientias de artestatin uniuersa hur mana arius nominare. est igitur aristotelis intentio φ fines esset operationes aut res operatas nihil differt ad hoc φ sint humani ita* tam operationes qua res operate esse possunt indifferenter senes humani .i. humanarsi reritiae hoc est quod dicit utra opationes 1 pe nnes sint actuum. i. reria humanarsit uel preter ipas operationes aliua quis dam. s. res operata nihil refert. 1. nihil differt. intellige quantu ad hoc sint tines humani.queadmodu apparet in his rebus humanis q diar sciet i quibus Diaes aliqui sunt
operationes. ut in equestri de militari .aliqui uero sunt res operate. ut in medeclina de
ilaria. 5: illa quide dictio utru no interrogatiel sed d1nuistiue teneri u1des. igitur agibil1u. hoc est secundu capitulu in quo pha his suppositis tria deindo
probandum relis uerat uniuersa ordinantur. uot aute me hic premittit quinta. 1n quo scientiarum adinvice ordine tanis
git dieit 1gitur quot aute1destquecu* scientie sunt huiusmois
di. 1.tates. Cin fines diuersos ordinate: consistat sub una aliqua uirtute. L. intellectiva. quasi diis cat prefacte sc1entie sic se adlatis uicem habent . una sub alia ordinatur.queadmodu ars frenorum faciendorul de alie oms aristes que ad structuram equorum
pertinent ut selefactiva ae feris p1darum operativa sub equestri consistunt. hoc est equestri serisulunt .at per hoc ad eam Ordinatur. equestris uero diro is belica
3쪽
it icto sit homini necessaria.tertio*ad ciuilem solentia pertineat de tali fine tractare Secunda ibi at* huius nimiru. tertia ibi uidetur proseisto eius esse. In prima uuidem
parte interrogando procedit dicens si idest an ig1tur. agibiliti finis quisp1am est que
propter se ipm uelimus talia uero propter illum nee oia propter aliud optamus sumitur hic nec pro de de no ut dicati : an est sic in n5 oia propter aliud optamus tquasi dicat fatendu est esse alique fine que propter se 1pm uelimustalia uero propter illum. ω satiau est etiam in no oia propter aliud optamus. nam sic idest si Oia propter aliud optaremus:i innuitu eet progressiusluana. 6e stulta resultaret cupiditas. quod uero agi hilium phus dixit: intellige rerum humanaru.artes iam de scientiast operatibnes de electionestatin uniuersa humana consueuerat agibilia nominare.illa etiam tria inco uenietia que iuxta fine ponune
propter allum:nec omnia propter aliud optiumus nam sic in infinitum esset progressus. uanaq; dc stulta resultaret cupidatas: manifestuest id esse sumum bonum 5c optimum. Atl huius nimirum cognitio ad nostram ustam multum confert ac ueluti signum figittarii habentes facilius ql oportet asseque in
secundu. ae secundu infert teristium. si ei progressus in finibus esset infinitus: cupiditas ultimi finis esset uana.cum id uanu dicamus quod in fine peruenireno potest. 6e ex hoc tertiu insertur si eim cupiditas esset uana: no prudenter nec sapienter ectordinata. at per hoc sine dubio i stulta foret.quod de rebus natui re Fmphum primo de celo nequa idici potest ne igitur cupiditas ultimi finis nobis ἰ a natura inserta sit uanaatili stultardandus est ultimus finis. de quo plius in fine conis
cludit manifestu id esse funium honu & optimu .per hoc eimq, est ultimu est e sumsis, i si optimu dicitur. potest etia 1lle testus aliter legi. illa iam dictio si in princ 'λ pio posita potest teneti pro qui de tune erit sensusiquia 1gitur agibilium. 1.rersi huae manara finis quispia est que propter se ipm uolumustalla uero propter illurnee omia propter alia optamus.quasi dicat quia1ta est Q agibiliu est aliquis fin1s ultimus illa se habebit φ n6 oia propter alia optabimus.& hoc modo intelligendo: sequens littera Eprobatio antecedentis. nam sic.1. st nct fit finis quispiam agibil1u que propter se 1pmuel1mustalia uero propter illsi. In infinitu esset progressus uanam de stultet resultaret cupiditas: β: ex his ut primo dicebatur Ioco infert manifesta est id esse fumum bona
de optimu .d: licet uter. littere coveniat: primus tame intellectus in eo compedio qade moribus copillarat uidetur nimis aretino placere. ex hac uero sententia mi ut m
hi quide uidetur satis demonstratur 1d quod in principio proposuit. si ei m agibilium i est aliquis unus tinis supremus ut hic probat: necessario onis artest doctrin actus cie electiones lia aliqd' unu honu u Itimo refersitur. quod 1bl hie prybandu proposuit.patet etiam plane diistu eudox1 quod loco isendo 1nferebatur. ss ille em finis ultimus v Itra que al1us no estiti in que ola referutur sumum de optimum bonu esse hie a pho inferturierit probe dictu sumum bonu else qa oia appetiui. huius nimiru. hec
est secunda pars huius capituli. in qua duo facit. primo ostendit . finis opr1ml cognitio sit homin1 necessaria. secudo quid & qualiter de eo sit obsiderandu .secuda ibi uiis detur Prosecto. dleli emo primo ato nimiru. i. certe cisiilllo hu1us. s. finis optimsaauit1 nosinanultu conferet. 1. proderit hoc est 1ta at aristotelis 1nstitutu .quod exemplo sic probatiae nos intellige tale fine cognoscendo: assequemur facilius qa oporteti hoc est res oportunas de c5 uenientes ad fine. uel ulidest sicut fagittarii signu habentes in .l tellige facilius sagittas in eu signu dirigere possunt. quale 1ta* coparatione signu auii lagitarios:tale habet ultimus lanis ad holes. que uero in fine ordinantur lagitis simi tia fui.nec igitur sagitarii in ransi sagitas nec hores opationes 1 n fine recte diruere i. possutit si illis quide signi: his uero finis perfecta preexistat cogn1tio est aduertedu* aristoteles hic sicut plurimu in tota phia tam phisica qusi ethica utitur argumenta 'it ' tione no dialetical sed rhetorica .qua paucissime ei sillogismo utitur.1ndueh1oe quide
4쪽
gans ero utatIstotelem emendare uelim.volo vin pollui eis Merraret elusug ulam
In argumentis teliendo: eum plana faceretquam cu illis recte dicere qui per fictas ne selo quales argumeto tu formas phum obseuriore reddunt. hi sunt 1Ili temerarii qui putant aristotele in pnia sillogisticas argumentationes in considerate ommisi ila tandeum dialectice argucies no satis uiderint:ignorantes 1l Iud 1n elenchis aristoteli cum ψ dictumide rhetoricis quide erant multa de antiqua dicta r de sillogismis autem nihili nisi quod attritione propria queli uimus. de sola itam dialectica aristoteles gloriatur. 1e eam totam inuenisse. in phica igitur at ν 1n ethica plurima utitu argumentatio exhetor1ca cum hec materie de qua agitur magis eo ueniat hominibu is etiam quibus in his doctrina traditur. 1αν sillogiitica forma licet in se sit effieatior: discipulis taume qui plurimu rudes sunt minus nabet utilitaris .apud quos exepla Oi arguinetati Sedebiliora plurima hiit efficatia
r si ita est. annitendum est id ipm quasi 4 ser figuram comprehendetre quid sat re cuius
scientiam uel facultatum. rvidetur prose to eius esse que maxime dominetur atq; pressideat Talis uero ciuilis apparet Hec ei in re qs
disciplinas in ciuitata bus esse dc quales ques addiscere:& quousq; oportet ipsa disponit. V idemusα honoratillimas facultates huie sub
esse ut rem militarem economica rhetoricam. Sed de his attenus. si ita annitenda. Λ1e ostendit quid de qualiter de huiusmodi tinent conliderandii. dices Φ si ita: an nitendu est id ipm quasi per figuram coprehendere quia sit. cuius scientiarn uel faculta tu. quasi alcat si ita eli φ nos sumi boni lcognitio ae habentes: facilius quod oportet al1eqmur
annitenda. 1.cognaticia cit comprehendere quati. i. tans per fi
M.& euius selentiarui uel facultatsi 1.ad quam scientia uel facultate eius considera rio pertineat. 1llud uero quod In principio posita no relative t uerit pro coiunctione sed ponitur. Itein quὀd i itine dixit ieientiatu uel facultatu per interpretatione dictu esse uidetur Idem cim per utruae fagnat. aduertendu q, per illa duoiquid sit ae cuius 1cientiatu tetigit illud de quo dicere intendit. quoru 1ecundu immediate prosequieuis ad ipius pei sectam conclusione. de primo uero prosequitur in tractatu abi quoniam uero ut prius diximus. id uero . piis dixit quasi per figura tetigit modu tra didicere autem per figura est doctrina per exempla ac reru 1imilitudines tradere. at Phoc etiam quando res imperfecte demonstratur: per figura a plio demonstrari dicitur sim ei m perspectiva scientia Ois cognitis que no a reliea ab eius figura sumitur: hoe
habet ut imperfecta sit. 1nde est Φ nemo sic propria sicut aliena potest cognoscere fa aciem. hac igitur de causa demonstrat o per figura dicta eli no sola Geplari si sed etiaois impericcta. de sumo quide bono doctrina ab aristotele tradita per figura neri dicituri qm plurimu per Gepta tradicur. in ea em parte ubi quid Fm et se propria felicitasiit demonstraturmo aliter qm citaredi exemplo id notu fit. ur dic φ rei figura cliffert ab eius pictura rama imperiectu a perfecto. 1nde est φ ois 1mplaeta doctralia ab aristotele per figura fieri dicit. V idetur profecto eius et se. nec est tertia pars principalis huius capituli in qua ostendit φ sumi boni conl1deratio ad ciu1le scientia pertineat. di facit duo. primo demonstrat φ ad ciuile pertineat consideratio sumi boni. secndo
ostendit id de quo ciuilis consiuerat noelie bonu unlus tantiat sed ciuitatis aut gella Secuda ibi ita* illud utili erit. 1 a prima parte duo facit primo ponit rat1one. secvd colligens partes argumentationis concludit. secunda ibi cunae scientiis. dicit ergo sumi boni consideratio eius profecto eise uidetur scientie que maxime dominetur at presideat. ciuilis uero talis apparet ut maxime dominetur latui pre1ideat. nec e igitur aristotelis argumentatio. cuius pr1ma propositio est nota, ex uictis uri capitulo preceis dente in ea parte in cunctis autem fines earum que magis principes sunt. secundam uero propositioiae bifariam probat primo fici hec cim quales cliseiplinas in ciuitam bus eisely quales queris adi1cere. 1ntellige conueniati ec quousF 1aest quanto tempore i pa disponiti hoc est ordinat. huic alia 1ubiugitur probatio Ibi cum cliciti videmus eis honoratissimas facultates huic sub esse. ut rem militarem economicam rhetor,
5쪽
parationem ad questuarias. aduertendums philosophus quando dixit hec eim quaistes disciplinas in ciuitatibus esselle quales quemg adii cereide quouis oportet 1pa dis Pon1rmon loquitur de eluitatibus uispante in quibus de iuuenibus nulla est ciuilis cura: sed de h1s tantum que recte gubernantur.cum e1m lacndu mi philosopha in prIIno politiee puerorum prauitas non paruam rei publice partem corrumpat:no parua cura publica circa pueros re iuuenes esse adibeda. Cuno scientiis reliquis hic colliges par, tes argumentationis: concludit 1ntentum. de primo resumit qui loco secundo arguebatur dices
de cu ciuilis utatur reliquis setis entiis quarum opus est idest eo sistit 1n agendol non autem 1n speculando:ac preterea leges serat idest const1tuat:& quid agea re quis uel a quo abstinere deis beat ipa clu1lis constituat idest ordinet: eius profecto finis aliarum scientiarum fines continebit.& hec est rationis conclusio Idem enim dicere est huius fiariis aliarum senes continet lac si dixeris hec de ultimo eonsiderat bono quod eetera eo tinet bona. ¬andum in philosophus non inconsiderate dixerit quarum est in agedo opus. ciuil1s quidem utitur omn1bus scientiis praticis non autem speculatiuis .ciis ponit quom de ordinat circa omnes scientias .aliter tamen circa praticas aliter cinaca speculati uas. in praticis eina aetumi de modum agendi quantum ad formam rel f cte constituit. precepit quide frenorum facilue non solum faceret sed etiam q, tale frenum faciat.circa speculati uas quidem actum sesumi non autem modum agendi 1nstiatuit.itain ut libro 1exto planius fiet elui IIs non speculatiuis sed ad speculati uas precepit scientias. hoc autem facit ordinem 1nstituencto talem quo clues laut eorum plures lapientes efficiantur. Sequitur illa pars. Ita* illud. in qua ostendito illud bonum de quo eluilis considerat fit noli unius sed ciuitatis totius bonum. pro cuius intellecta considerandum φ secundum philosophu polith1 eorum septimo idem secundum rationem aut diffinitionem est unius hominis ci ciuitatis felicitas. si quidem inquid i
nius felicitas: externorum affluentia dicatur: ciuita diuiciis abundans : felix erit. 1i autem unius prosperitas in potentia ponatur: ea quot ciuitas erit prospera que alii a ciuitatibus dominetur. 2 si unius beatitudo uirtutis operatio dicatur:ciuitates 1lle eis ruiat beate que secundum uirtutem uixerint.differt itair unius & ciuitatis bonum tast pars di totum. sicut eim unus ad ciuitatem: sicae bonum priuatum ad bonum ciuileat per hoc bonum ciuile Ionge melius erit u bonum unius hominis etiam n utrumu fumum fuerit bonum. Ita* quonia totius bonum sine comparati be bonum partis ex cedit erit profecto ciuitatis felicitas mu Ito melior il unius felicitas. hoc 1gitur hahi isto:patet quid hic philosophus dixerit. circa quod primo 1ntentum premittens: ait ita. illud scilicet bonum ciuileide quo ciu1lis scientia considerat erit sumum bonu hua manum. quasi dicat bonum unius non potest esse sumum bonum humanumised ciui talis aut gentis: bonum inter humana bona solum habeto sit 1umum quod aristot les sic probatieim pro quia . si pro quis.1dem secu11du rationem sit bonum uni homiani de toti ciuitati: maius tame ac persectius uidetur bonum sumum ciuitatis v bouia sumum unius in capiendo idest acquirendoled in conseruando. eodeui modo se habethonum ciuitatis ad bonum gentis sicut eim ciuitatis ad unius hominis: sic eae gentis ad ciuitatis honum se habet tanil totum ad parte. totum uero Inuiso melius e a Parsis hoc est quod ait adquirere aut procurare bonum sumum unI ciuitati amabile quiadem est:pulchrius tarne ac diuinius idest deo similius est procurare bonu suiuum g
Cunt scientiis reliquisequarum est In agedo opus utatur:ac preterea leges serat de quid
agere quisl a quouc abstinere debeat apsa constituat eius profecto finis aliarum fine. continebit dial illud utis erit summum huis manum bonum Et si eam adem est uni de eiuLtati maius tamen d persectius ciuitatis esse uidetur in capiendo re in conseruando amabi
le quidem & uni soli pulchrius tamen ac diuinius genti emitata bust Intentio igitur circa ista uersatur ciuilis queda cosideratio cxistes
6쪽
M Ne et ultatibus. per gentem uero fle esultates idem intell*1t. est eim gens pro uineta
plures 1ncludens civitates. de ex his philosephus eoneludit dieens igitur circa ista se licet bonum sumum ciuitatis de gentis uersatur 1dest negoelatur intentio huius 1ci εlle existens eiullis quedam eonsideratio. hoe est de hono eluili considerans.& dixit adam ut eam a legali distingueret.stat 1gitur ratio aristotelis 111 hoeleluilis scientia est de bono humano supremo cte optimo: 1ed tale no est un1ust sed ciuitatis aut sentis ut probatum es terit igitur c1uilis scientia de bono ciuili quod eluitatis aut stetis bois dicitur.llain bonum esultatis Ae bonum gentis arristoteles bonum ciuile 1ndii inte appellat. quod autem dixit pulchrius 1ntellige honestius. bona eim quanto meliora: tanto honestsora. ut die id ab aristotele esse dictum pes metaphoram. sicut ei in corpora lihene snt proporesonatalquanto maiora tanto pulchriora: fie etia Ae maiora bona putoriora dicuntur.at per hoc d1usniora. est eim usitatum apud aristotelem 1ngentia hana tang deo simil1a diuina apellare. que uero inter ea excellentiora sunt diuiniora dicuntur.tres 1 tam ab aristotele felicitates hic proponuntur. s. unius hominis 5e ciuitatis ae gentis.1nter hec uero tria ingentia bona lant duo ultima at per hoc diuinas deo similia sed quia secundum se habet ad primu tanst totum ad partemiteritu quom ad secundum Ae pr1mum: inde est φ fumum bonum ciuitatis malus ac perfectius edictum qu1 sumum bonum uniuς. duo quidem ultima pulchra ac diuina cum sint: ut o mum tamen quia adialiud se habet ut totum ad partemterit uti p pulchrius ac diu lonius. hec ut mihi quidem uidetur fuerit aristoteI1s intentio m ciuilis scietia maxima cum sit. de bono maximo er1t e1us consi ratio tale autem no unius hominisi sed e uitatis aut gentis cum sit: erit profecto ciuilis considerat 1o de ciuitatis laut gentis sui,
reo bonol quod ab aristotele indistinere bonum esulte dicitur. ex his alia quedam si vis utilia intelliguntur.primo qu1s finis de quid genus hu1us scientie dicatur.est quidem finis istius honum ciuile.genus uero ciuilis sc1entia. cul tand generi species moralis & legalis supponuntur secundo sequitur illam librorum de moribus distines anem puerile esse falsam .aliqui ei m nb satis considerantes dictum hic ab aristotele dirtingunt ethicam apolith1ca de economica per hoc φ in ethicoria libro de unius honotracteturl1n polithica vero de cluiui cte in economica de bono familie. patet tot i hostfalsum esse. cum aristoteles plane dixer1t at ν probauerit uniuersa ciuilem scientiam de bono ciuili tractare. res uero quibus in bonum ciuile peruenimus sunt diuersei 5 qua plures .de earum autem quibusdam I 1bro ethicorvi de aliis quidem economicord& polithieoru libr1s tractatur. patet etiam tertio stultam cie ineptam esse eorum do trinam qui dicnni ethicam homine ordinare in se uel ad se.ciuilem uero ad proximi Itheologiam aute ad deum. nequeo satis credere ν isti aristotelem unqua u1derint. apis te iam trifariam aberrant. falsum profecto est eorum primu dictum quonia 1n ethiea non paruus est tractatus de iustitia ac de am1ciciat quarum utram ordinat homine ad
proximum. de clulli quo* prudentia tanil de principali prudenti e parte libro sexto consideratur.de his tame nusq in polithica a philo pho doctrina traditur. per quod patet etiam secundu eorum dictum esse falsum. fi quidem per ciuilem intelligant uniuersam scientia que de moribus ac legibus considerat:manifestu est eos 1neptire. si cicle per elui te intelligant ea solii scientia que de re publica elusui spebus co siderat: planu est hos heses eum libru nunq Iegisse.1n eo quide libro qui grece polithica uel latine de republica int1tulaturniusqua aristoteIes tales uirtutes confiderauitque holem ad prorimu ordinarent. teritu quoq; eoru dictu no m1nus imo magis erronesi est. si qee per theologia intelligant sapientiat patet q, eius no est holem ordinaret sed potius In ipam uel in eius operatione homo ordinatur. itam no ab ipat sed i ipam homo per cluile scientia uel prudentia ordinaturist ethicoru sexto probatur. si uero per theo elogia 111tolligat eam scientia que homine ordinat In caritati si aut gratie operationet
plansi est hos holes ph1losopha no intelligere .ea iam scicita ab aristotele et uilis di eleque consederat de supremo bono eluitatis quodcu* 1llud sit siue eim sit affluetia existernorsi bonorsi siue suma potestat siue uirtutis praticelatii speculative operatio non differt. hec profecto edoctrina phi i septimo polithicorsi ubi credes φ stimu bonum esset opatio uirtutis uacatiuerciuitate ea solsi optime gubernari dixit q ab hiae ciuilii Iegislatore 1n uitae5teplativa ordiaturi illa iras scientia praticaru suprema qde
ciuitatis bono supremo cosiderat a pho dicta e clullis. 1gie si ciuitate viverem gram
7쪽
le bonum ordinat hic ab aristotele ciuilis appellatur. nee differt hoel aut illust esse bonum: dum tame fit funium de optimu. patet igitur tria 1lIorum diera errorem implicare. quibus quarto colluitur φ liber ethicoru ae polithicoru no differunt per finestansi ibi de uno hic de alio conlidereturi distinguntur aute per hoc . 1hi de quibusd1 hic uero de allis rebus confideratur quibus 1lle suppremus finis coparatur 5e a uiritur. similis huic est distinctio libroru medee1ne 1n quibus de rebus diuersis tractatue
per quas res peruenitur in sanitate que finis est in cunctis medecine codicibus.quito intelligitur,si charitatis operatio bonu ciuile ponatur: charitas ordinabitur i bonuciuile tanil effici est ciu il1s uero scia st ab aliis theologia dicitur in eudem honsi ordinaturino tane illud efficies sed
tanq ad illud dispones . si uero ciuitatis honu sumum ponatur sapientie operatiot quod aristo, teI1 magis placet: lpa eadem seo entia ordinabitur 1n bonu cluile tanq efficiens in fine:clulis 1is uero scientia tanil dispones.scuteim medecina no efficit sanitate sed ad sanitate disponit se ciuilis no efficit bonu ciuile
sed ad ciuile bonu disponit. sextum ex hoc sequitur q, sicut medicina in dignitate ae excellen is
tia no adequatur nature que Dia
nitate efficit: sic de ciuilis scientia non adequatur illi uirtuti qhoi in eluile efficiti siue talis uirtus sit charitast siue gratiat siue
sapientia ut placet philos Λοι mo patet ulla sit cita
N qua dies ad suffieientiam putanda
erit si secundum subiectam materiam declaretur. Nam certitudo quidem no eodem modo est in omnibus querenda queadmoduan artificum operibus. Honesta uero &1usta de quibus ciuilis considerat tantam uarietate de discrepantiam habent ut lege duntaxat non
autem natura Constare uideantur talem qu
dam de ipsa bona habent uarietatem propteream sepe ab illis accidunt detrimenta. Iam enim
quidam ob diuietas peribere alii ob fortitudinemriatis ergo fuerit de his dc ex his loquem res prosta modo ac ueluti per figuram uerit
tem ostendere:& secundum ea qua plurimum
fieri solent de huiusmodi rebus transigere a
ex quo septimo patet illis uilis scientie ad theologia coparatio. si qui de per theologia ini. telligas eam scientia que homine εe eluitatem ordinat 1n bonum suprema: patet theologiam de ciuile no differre sed et 1t tantu modo differentia in nomine. ita*a philosoplis ciuilist ab aliis theologia appellabitur ea scietia que no efficiti sed disponit ad opt1mu. si uero per theologia intelligatur sapientia: erit uti* theologia que bonum est cli ciuile: tantum excellentior cluili sc1entia quantu natura efficiens sanitatem excelIit medicina que ad fanitatem disponit. ex his octauo sequ1tur Φ bonum ciuile no es immediatu obiectum ciuilis scientie. 1llud eim oblectum potentie ac scientis est 1mis mediatum in quod eius operatio immediate terminatur. st ut igitur in medietna res xpe quibus in 1anitatem perueitur sunt obiectum messicine sanitas uero no obiecta sed f1nis: sic oe in ciuili scientia res quibus donum ciuile comparatur de adquirituri erunt obiectum 1 pius selenile ciuilis. bonum uero ciuile finistre no obiectum diei uia detur. n5 1gitur per senes codices ciuilis scientie differunti sed perihoe ιν in e1s tractatur de rebus diuersis quibus in sene unu peruenitur. nonu ql ex prefactis cognosci est coparatio ciuilis scie ad prudelia. erit 1ta. ciuil1s scia 1pius prudelie pars. 1icut ei ex libro sexto planu Bellois habitus 1ntellectivus qui u1ta human1 adi honestu finem dirigit aut prudelia esti aut sub prudelia cotinetur.talis uero ciuilis apparet: si no in paruu aut mediocrei sed i maximia bonu uitli dirigat humana. sed de his attenus. N qua dici ad sufficietla. hoc est tertiu cap1tutu cle modo procedendi hu1us se enile. de qualitate quo auditoris. secunda ibi quis. bene iudicat. prima duas habet partes. primo ponit modu tractandi quantu ad doctorem. secundo quantum ad auditorem .secunda ibi eodem* modo.in prima parte procedit sic primo intentu premittens ait in qua ciuili scientia dicit. i. tractati ad sufficientia. i. sufficienter putanaeum eriti si secundu subiecta materia. i. conditione de qualitate subiecte materie m
8쪽
elaretur.l.tractetur. hoc est igitur aristotelis inaetvisi.quod sic probaenam eertitudo
quide no est perquireda eodemodo in Oibus generibus scietiatu. hec e prima suera tionis propontio qua immediate probat per umile dices queadmodu nec in artificum operibus no eode modo e sumeda firmitudo. uar1atur ei secundu materia. ut domus Iapidea firmioriae durabilior est: qua silpa eadem terrai uel Iun1s fuerit constructa. poli hec aut plius sumit minore dices thonesta uero de iusta de quibus ciuilis conliderat tanta uarietate de discrepantiain habet ut lege oc opinione ciuiuat no aut natura
constare uideatur aliquibus erronee opinatibus. qu1 putat nulla esse honesta de 1usta ex natura: sed ola talia esse dutaxat ex lege uel cometudine. probat idem aristotelis in bonis externis lae corporis dices. 1pa externa q uulgo sola putantur bona habet quandam uariabilitate tale. l. simile precedeti. propterea φ. i. quia sepe accidui detrimenta ab illis. 1. propter illa uel illoru ocatione. 1am eni quid1 pellere 1nterfecti a latroibus ob diuicias. alii periere ob sortitudine corporis .culus occatione aliqua pericula temere aggressi sui. 5: ex his phus cocludit dices satis ergo fuerit. 1. erit nos loqntes de his quanta ad principia. re ex his quantu ad conclusiones:grosso modo ac ueluti per figuram. i. Gepium rueritate Ostetere. 5: secundum ea que plurimil. l. pro maiori parte Dex11Olent: transigere de rebus huiusmodi. 1 talibus que tale ac tantam habet 1n se uarietatem di discrepantia hec est igitur aristotelis conclusiolq, de huiusmodi rebus iii tedit doctrinam tradere plano modolae per exempla. a: per talia que sint uera salte pro maior1 parte. ut si dicas 1n teperantia peccatum per excelsum est deterius: in liberal1 tate uero di in fortitudine deflaetus peiore qua excessus. hee 6e huiusmo1 uera sulpinatori partei possibile tame est pro loco ae tempore in aliquo de ficere.quod uero dicebat honesta β: 1ulta pro eode1umebat. Ita 1 ulla hic dicta sunt eu1usesso uirtutis opera. uel dic honesta dixit aliarum uirtutu opera: iusta uero iustitie tantum. quod etiam dixit uarietate de diicrepantia pro eodem alanm est. vel dic ιν uarietas rerum
diu exlitate notat. discreparatia uero earum contrarietate. quod aperte uidebis: si compares inuice locorum diuertas regiones. teporum mutationes. hominum etates iam
eorum officia cie itatus. ita F eede res ad diuersa comparate honeste simul cle inhoneste 111uemetur.juste etiam ait iniuste quod aute dixit uideantur de popularibus loqui equ1 oti illam rerum uariabilitatem putant nihil esse honestum nec iustum ex naturas 1ed tantum lege re consuetudine. uolebat ital philosophus dicere o tanta est honesistorum ae luitorum varietas: ut insipietibus uideantur honesta de luita ex sola lege costantiam habere. ut dicamus talia elle iusta quia lex ea iubet. : si contrarium iuberetrcontraria horum que nunc sunt iusta essent tunc iusta hec uero iniusta. hoc tame nci Est uerum sunt eim honesta de 1usta g plura ex natura ut libro quinto demonstrabiatur. cuiusnodi sui honeste di iuste uiuere.contraria horum fugere. teperate comedere. liberaliter expendere. 5: breuiter omnia de quibus 1n morali scientia tractatur. qeim in legali ex legetque uero in morali ex natura uigorem habent. quando uero dis xit bona: de externis loquitur qse ab insipientibus non unil mala creduntur. propterea φ eorum occalione mala proueniant. nec tame secundum philosophie ueritate Ppter hoc dicenda sunt mala. absolute quidem bona sunt ut libro quinto ostenditur. sielm illorum ratio locu haberet: n1hil eet in uniuerso bonu: cu.uihil fit tale bonitatis cuius occasione aliquado malum no eueniar. at per inde dicitur de robore corporis. robur eim corporist re cetere nature bona absolute bona sui: licet alicui sint noctua. 8side de huiusmodi rebus sicut de cibo sano Q in alicui utpote ifirmo nocet. 1Ilud queae his ut i exponedo littera tetigimus9 de pricipiis itelligis. illud aut ex his de coclusoibus.ur dic φ los de bois uni Er. sed eplificati minis. urule ut ali 1 q, ides utruetiphs itelligit. didit in fim ad maiore pr1mi expoitione.qa uero dicebat grollo modo ac ueluti P figuraria dixeramus id itens gelu ee mo plano Ne P exepla. hoc aptio d1ctu e no tana semp exepiol& nusu demostratioeutati seu hae rone id d1xerat: quia pluriamum meptis pro aemostrationibus utitur. dixerat aut phus Ae sim ea qplurimii Berssolent no ut negaret sua precepta demoribus tenere in toto 5: uniuer1aliter. sui eim fue de moribus preceptiones pro malori parte in toto uerelatu; in nullo defficientes. ut est illa generalis preceptio secudum recta ratione uiuere. teperate comedere. iuste
ac bene agere. hec de alia a plura i nullo destietur. illud tame addidit philosophus ut seleiust doctrinam saluaret quantum ad eas concIustones que in aliquo desticiunt. M
9쪽
per hoe sitIs demonstratur φ doctrina a philosopho de moribus tradita sit selentIaicirca quod non pauci ambuunt.ad hoc eim . alique conclusiones sint scibiles: sumacit eas plurimum ueritatem dicere hec nam* est preceptio philosophi I sexto methaphisice ubi sic inquit m nis-scientia aut est eius quod semperi aut elus quod seocundum magi e1m quomodo docebitiaut docebitur nisi sit taloe quo est scietia i i oportet iam diffiniri per semperiatii per magis de quo est sc1entia; hec ille. ubi aperte' patet in ex intentione philosophi no solum ille eonclusiora sunt stibiles que semper Ied etiam ille que plurimum sunt uere est ita. 1n scientiis sicut in speciebus uniuers que secundu aristotelem octauo methaphince se habent ut numeri n5 est quidem, ,possibile duas species esse equales in essentiali perfectione. si ei m essent equaIes: 1ai cn5 esset diuerse sed una eadem
si istitur si omnes scientie esset - . .
. . Eodem p modo ungula que de has dicem tur reeipienda sunt. Nam eius qui eruditus e eatenus in uno quois gcnere ccrtitudinem exigere quatenus eius rei natura recipit Simile quippe uidetur a mathematico psuasione recipere: de ab oratore demonstratione requirere
equales in certitudine: Iam nec de rebus diuersis nec etiam
ter se forent diuerse si igitur esse debent scut sunt diuerser oportet diuersos habere gradus 11 certitudine Ne si dicatur φ in
ristotele scriptu scientiam esse de immobilibus axin perpetuis, est dicendum in cuiust, hominis dicta posteriora corrigunt priora fle non contra. aristoteles uero ut ferunt in ultimis diebus sueuite methaph1sicam scripserat. propter quod in methaphisica scr1pta tenenda sunt ut pote philosophi ultima sententia ibi iata Θ corrigem ante scripta:dixit scientiam esse aut eius quoa semperi aut quod secundum magis*iquis forte diceret stare non posse φ doctrina de moribus sit scientiaia quia ut libro sexto demonstrabitur allud est scientia aliud prudentia. ad hoc die Φ 1b Loquitur philosophus de scientia speculativa. est ei m apud philosophu usitatum so . las speculati uas scientias dicere illas quo* solas ut 111 pro hemiis nostris dixeramus ponit philosophie earto Ipraticas uero de factibilibus tarteside agibilibus quide prudentias magis nomiatIuel diem prudentie sunt due partes scil1cet uniuersialis de particularis quatum ad primam partem prudentia est scientia. quatum uero ad secunda magis experimentu E scientia .dicitur.& quoniam prudentia fere tota consistit i paraticularii in un1 uersali uero quam modisum:inde est in a scientia distingui consueuit. quod ex libro sexto manifestius fiet. de legali quod posset hic queri an set scietia. ad quod ut mihi quidem uidetur est dicendum quod scientia dici non debet.cum eim leges esultatis cuiuscuo omnes fere sint mutabiles: earum cognitio uera erit profecto opinio uera: scientia autem nequaqua. at per inde uidetur mihi dicendum de rhetora
cal& gramatica cuiuscum lingue.Sequitur illa pars .inodem modo. 1n qua ostenis dit modum procedendi huius scientie quantum ad auditorem. ω primo intentu preis mittens dicit l& singula que dicentur de h1s. s. honestis re iustist ac de honis fori et de nature recipienda sunt ab auditore eodem modo. Cgrosso ac ueluti per figurami eis sim ea que plurimu fieri solent in huiusmodi rebusinam in huiusmodi rebus peccata
esset demonstratione requ1rere. hoc est aristotelis propositu. quod sic probatina c1us qui eruditur est. l.ad eum qui erud1tur pertinet exigere. 1. petere eatenus. i. intantum certitudine 1n unoquo* genere quatenus.1.quantu recip1t.1. patitur Oatura eius rel. Lde qua tractatur. hoc aute aristoteles confirmat exempIo dicensi semile quippe uictetur a mathematico persuasionem reciperelae ab oratore demonstrationc requirere.qsi dicat tantus error est iste quantus illi. tame iste est per excessumi ille uero P deffectu In mathematica quide suasione contentari: est minore cert1tudine requirere:il rei natura patis in rhetorica uero demostratione expetere e uItra re1 natura certitud1nc exigere.& 1ntelligit aristoteles hic p demonstratione argumetatione necessar1a q ex necessariis pricipiis obclusione iserat necessaria pinassone uero appellat ea argumetatione uerimmite q ex uerissimilibus uerissimile isericocIusione. Ois ita. aNumeratioq uel qua tu adpricipiat uel illatione he tuerissimilitudine &n6 necessitate: a plio hic the rica st no demostrativa itelligie.circa qa e aduerteG.s demostrationes Potita
10쪽
aut secundum diffinitione. ut in mathematica rebus uero mobil1bus represertim In his que difformiter mouentur: magis persuasio qua demonstratio locum habet. ta,ases quidem sunt res de quibus rhetorica de ciuilis considerant.111 his tame gradus sutdiuerti .legalis eim eo P de particularibustat per hocide mobilioribus considerat: mi
nus demonstratione utitur qua moralis.que eandem res uniuersaliori at per hoc Ceristiori modo considerar. multo quippe certiores sunt argumentationes morales qua leto gales. poliunt eim Iegales in toto defficere: morales uero in partei sed i toto est 1mpos 1ibile. hoc autem tenet perihoc ιν leges ciuitatis cuiuscul in toto possunt mutari. na
s Quis bene iudicat queeognoscit eorugi
bonus eli iudex.Singula igitur is qui 1 sing 11s: simpliciter autem is qui in cunctis erudiatus est Ex quo fit ut iuuenis quidem nequauidoneus auditor sit ciuilis da seipline rudis ea
earum rerum que in uita uersantur.Sermo au
tem ex illis do de illis est. Sequax uero adhue affectibus existens inaniter et inutiliter audiet cum finis sit non cognatio:
turalia uero hoe est naturales Ieges in parte sed i toromum mutantur Induis ν bene iudicat.
hee estnecunda pars principaraiis hu1us capituli. in qua osten, dic qual1s re debeat auditor huius felenite. 5: facit tria pr1mo ostendit qu1s sit 1ia sufficiens auditor. secundo quis inutilis. tertio qu1s sit conuen1ens auditor Secunda ibi sequam uero. tertia
1b1 qui uero. in parte pr1ma liciprocedit primo premittes quoa
nm bene iudieat de rebus is idest ille qui eruditus est in rebus singulis: hoc est linguis latim discrete ac divisim simpliciter autem idest uniuersaliter 1lle bene 1udicat de rebus omnibus conlutatim: qui eruditus est in cunctis rebus simul de coniunt1m. cliitiis runt ita phe due propositiones ab aristotele posite secundum differentiam illorum nominum singula de cuncta. illa elin que diuium distribuli singular in unum coli1git cuneta. hoc itaui principio posito:aristoteles concludit id quod in hac parte intendie dicensi ex quo Icilicet principio fit 1 dest sequitur ut iuuenis quidem nequaa sit idoneus idest conueniens auditor ciuilis discipline. quod autem sequatur probat philoso ophus dicens rudis enim idest quia inespertus cic insciens earum rerum que 1n ulta cruia1li uersantur. sermo autem discipline ciuilis ex illis 6e de 1llis rebus est que i vita clauili uersantur.quod uero dixit ex illis de de illis pro eodem accipit. uel dico per una
conclusionesi per aliud principia 111telligit. sunt ita 1uuenes adeo rudes t ut nec resque in uita uersanturi nec earum nomina fatis 1nteiugant siquidem iuueni proponatur liberalem pauciora pro se reseruare: N: hominem prudentem an1m 1 perturbatiois nes aut nullas laut moderatas habere. item o uiuere secundum rationem est uirtuos sum ae honum: secundum uero animi perturbationem uiciosum ac malum. hec ae huxusmodi iuuenis plurimum nec intelligiti nequixicredere potest .occasione precedentallum dubitaret aliquis si iuuenes secundum philosophu hic non debent audire Ciu1 alem disciplinam:quam igitur audient. ad hoc dicitur Φ secundum aristotelis preceptionem in octauo polithicorum iuuenes liberi in tribus primis septentis debent cla axe operam circa quattuor scilicet litterast ginast icam mulicami pictivam. per litteras intelligit artes que in litteris ac sermone consistunt.cuiusmodi sunt grammat 1caldis Iectica rhetorica cul adiungitur poesia. ginastica uero continet cursuini saltumi iactui Iuctam. musica uero tam initrumentis qua uoce formatur. cul tanil annexe Ze neces.sarie adiunguntur arithmetica re geometria. sub arte uero pingendi de figurarumlde scribendi pericia comprehenditur. hec sunt igitur in quibus ii liberi iuuenes fucaT1nt satis exercitati:erunt secundum philosophum felices. non absolute: sed ea qua possunt felicitate iuuenili. his 1taui adetis iuuenes natu grandiores circa granis diores uirtutes operam dare debent. quibus adeptis : proculdubio tabsolutat ac Persecta felicitate erunt summe Disces. Sequiture1lla pars.ν Sequax uero. 1n qua
ostendit quis sit inutilis auditor hujus scietle. β: primo Philotiphus premittit in u