Praecepta medico-practica in usum chirurgorum castrensium & ruralium ditionum Austriacarum

431쪽

debito ad integrum surim terminum hic

morbus Pervenit.

In variolis quatuor diversa numerantur si dia :Stadium primum cum ipsius morbi principio inchoans plerumque in quartum usque diem perdurat; febris adest continua Per mlasma Variolosum incensa , ideoque

febris variolosae aut contagiosae nomine venienS.

Secundum stadium eruptioni variolarum succedit & in sextum aut omnium longissime in septimum usque excurrit diem; hoc durante stadio aeger sat commode se habet, febre caret, & hoc stadium eruptionis est. Hoc finito sequitur tandem variolarum suppuratio, sive stadium tertium initium sumit, & decimo aut undecimo die, aut si admodum tarde in benignis die duodecimo terminatur, in malignis vero saepe ad decimum quartum excurrit; in hoc stadio communiter pulsus exploratur febrilis, unde febris haec suppuratoria & secundaria appellatur.

Postremo exsiccatio sequitur, quae quar' tum stadium absolvit. Iu

432쪽

In omni stadio Varia saepe exoriuntur symptomata, quorum alia Periculum minuunt, alia augent, consequanter bona &mala, periculosa imo lethalia signa produ

cunt.

Quo mitius fuerit morbi principium, quo minus durante stadio primo aeger mΟ-lestetur, praecipue dum viribus gaudet, &hilaris est, eo fauilior futura est variolarum. eruptio, hinc & reliquus morbi decursus

minus vehemens evadet.

Saepe morbus hic tam miris decurrit, ut aegri primis diebus leves solum & vagas horripilationes nec magnum calorem sentiant, aliquantum minori gaudeant appetitu , & de miti non tamen continuo dolore capitis, dorsii Sc artuum conquerantur, PUlsu tunc vix naturali celeriore, nee sitim nec magnam percipiant dedolationem , quarto die hinc inde in corpore pauca rubra conspiciuntur punmila aegro interim se sat bene habente, nonnunquam postea numerus horum punctulorum augetur, nonnUD Uam Vero Pro maXima parte die sequenti disparent, & pauca reliqua pulchre elevantur, jam septuno aut octavo die pus optimae notae

433쪽

tae continent, & undecimo aut duodecimo perfecte eXsiccata deprehenduntur. H. ec Variolarum species omnium optima est. Si vero morbus mox valida cum horripilatione diuque perstante frigore incipiat, & continuo succedat calor & vehemens; si aeger de intolerabili capitis, lumborum &artuum dolore, de immani dedolatione, de ingentibus & perstantibuS conqueratur anxietatibns , saepius & magna cum dissicultate vomat, delirare incipiat , respiret dissidui ter, si pulsus admodum celer habeatur, plenus, durus & inaequalis, magnum hic morbus periculum portendit, & aegri copiosissimas plerumque & non raro confluentes nanciscuntur variolas.

Ast majus adhuc periculum imminet, ubi aeger moN in princiPio omnes amittit

vires, non tamen de ulla conqueratur molestia, sed profundo immersus meditationi omnia indifferenti animo perferat , facies pallido aut terrae aemulo colore deturpata sit, si pulsus celer admodum parvus & debilis aut nimium tardus deprehendatur, sicutis tota laXa & sudor a tenaci, glutinoso,

434쪽

mucoso madida appareat, sique frequentiores vomendi conatuS aeger eXPeriatur, non 'tamen sussiciliates ad vomitum exequendum

vires possideat; pessimh, inquam, haec signa sunt, quae variolas malignas & ut pluri. mum lethales praesagiunt . In omni variolarum specie non raro praesente febre contagii mox ab initio angina suboritur, sed in benignis eruptione inchoante frequentissime iterum evanescit. Nunquam ante finem tertii diei aut sub quarti initium Variolae erumpere de

berent.

In infantibus saepe nonnunquam, etiam in juvenibus appropinquante Variolarum eruptione validi tendinum subsultus, spasmi, & convulsiones enascuntur, quae benignaqstepe variolas praedicunt, sed ut primum variolis visibilibus redditis spasticae tales contractiones cessare debent; nam his contianuantibus copiosarum' semper aut etiam malignarum variolarum eruptio est praedi

cenda.

Quando in eruptionis stadio punctula illa rubra solitaria prodeunt, sensimque nu. mero augentur, laeto colore rubent, & bris

435쪽

biis cum reliquis symptomatibus remittit, aut Penitus cessat, multa bona sperare licet,& in tali casu aeger non sollim moderatum semper habebit variolarum numerum, sed& har benignae erunt, nisi specialis aliqua& ignota forte acrimonia in corpore latitaret , qUae hac occasione evoluta benignas

etiam variolas in malignas convertere valeret.

Si post eruptionem procul a se invicem distent variolae, & lento pede sequabiliter

se elevent, color illaram laete ruber perstet, cutisque tendatur interposita , rubeat ea, caleat, doleatque, bonaS naturae vires,

variolasque futuras esse benignas indicatur, dum praesertim cRput, collum, pectus nihil molesti experiuntur. Bonis hisce signis feliκ semper eventus sperari potest numerosis etsi praesentibus variolis, dummodo sibi invicem non accumbant, aut multae quidem plurimor plane confluant; confluentes enim in suo progressu semper molestiores & periculosiores evadunt, quamvis morbi principium & eruptionis stadium mite satis & benignum fuisset. Dum

436쪽

Dum variolae statuto tempore erumpere incipiunt, & symptomata eXinde non levantur, sed pulsus celerior, parvus & debilis reddatur, praesentium Papillarum color profunde rubeat, aeger deliret, aut continuo somnolentus jaceat, dissiculter admodum & anxie respiret, deglutiat cum molestia & vehementer sudet, si jam plures, jam pauciores tales papillae sine notabili tamen levamine in Conspectum Veniant, malum omen est, quia vel naturae vires jam subcumbunt, nec ad materiem variolosam corporis peripheriam versus edi pellendam sufficiunt vel materies haec tanta acrimonia& malignitate praedita est , ut sanguinem

dii solverit, aut tam intricasam cum eo constituerit miscelam, ut nulla ratione exinde

evolvi possit. Saepe primum & secundum stadium beane δι regulariter absolvitur , variolae statuto tempore feliciter erumpunt, cuncta remittunt symptomata, vires bonae perstant, &merito omni ex parte felicis eventus spes

affulget; sed dum suppurationis stadium in echoat, & variolor impleri deberent, abs quulla causa cognita subito dejiciuntur vires papil-

437쪽

papillae antea laete rubentes nunC Pallent, aut profunde rubrum colorem induunt, collabuntur imo penitus, & in medio foveam Purpuream nigramve formant. Hoc in ca-1u summo in periculo Versatur aeger, Prae

cipue si simul ptyalismus praesens minuatur,& inquietudo, spasmi, delirium laboriosaque sit bsequatur respiratio. Si vero respiratio adeo laboriosa non sit, & ptyalismus augeatur, manuS PedeS-que multum intumes aut, aut mucosa & puriformis suboriatur diarrhaea, aut urina in magna copia mucosuin, Puriforme sedimen tum deponat, pulsus denuo increscat, men- teque constet aeger , nequaquam spes abjicienda est omnis. Morbi principio vehementi, variolae secundo jam die magno numero in cutis superficie , apparenteS nequaquam vero aut saltem non notabiliter elevatae , colorem & figuram malae notae Praeseserentes, ut Plurimum censentur lethales. Nonnunquam

quarto jam morbi die aegri fatis cedunt, aliquando septimo , raro, & nonnisi summa cum cura & labore in undecimum usque

438쪽

hut in sinem decimi tertii servantur, rarissime vero tam feliX existit, qui talem aegrum sanitati restituat. ι Variolis suppurare incipientibus & febri moderata praesente, papilla qualibet sen-ssim pure bono flavo repleta, circulo in omni variola laete rubente & tenso permanente Partibusque interim internis liberis bono in statu versatur aeger. Quod si vero febris valida sit, Variolae non favescant, sed materia acri, fusca aut rubicunda replerae sint, status longe periculosior est, etsi reliquae circumstantiae bonae Videacitur. Etenim acris haec materi vicinas saepe arrodit partes, febrem accendit , inquietudinem , anxietates & spasticas causat ContractioneS, unde non raro mala incurabilia generantur, aut materies haec ad sanguinem deponitur, parteS internas in ficit , & nonnunquam subitam mortem adfert. Vel haec materies ad diversas partes externas delata ut plurimum Per omne reliquum Vitae tempus miserrimam mortalibus his procurat sortem , praesertim dum ocu-lOS , aure S, OS aut articulos infestat. Vario

439쪽

Variolae discretae debito maturator Ordine Crepans. ex quibus pus lente transudat, quod sensim indurescens crustam format,quse tandem eXsiccata decidit maculam relinquenS rubentem.

Si vero in discretis etiam materies blanda & spissa non fuerit, sed tenuis , ichorosa & acris profunde serpit, rodit, tardeque

cum fovea aut cicatrice remanente exsic

catur.

Variolae cohaerentes , si naturae benignae, saepe miti . hac methodo terminantur, confluentes Vero admodum raro.

Nonnunquam in cohaerentibus & semper fere in confluentibus variolis contingit, ut ad finem suppurationis & exsiccationis initium crusta densa fusca aut nigrescenS nascatur, quae saepe non solum faciem, sed totum corpuS, maXimam saltem ejus partem obducit, atque sic transpirationem inasensibilem & materiae aut acrimoniae intus contentae effluxum impedit ; unde partes subjacentes irritantur, & eXulcerantur, materies haec acris vasis hibviis resorpta reliquor sanguinis massae miscetur . saepe tunc iterato febris accenditur Valida, nonnun- E e a quam

440쪽

436 quam totius sanguinis corruptela procuratur , aut diversa & admodum vehementia pro diversitate partium, qug S acriS haec materies invadet, periculosa eXsurgunt symptomata.

Idcirco aeger non raro in ultimo hoc stadio, ubi jam liber esse & sanescere deberet, denuo in summum vitae Periculum conjicitur. , Unde clare patet , siquidem variolae valde differant, & in quolibet stadio diversa & periculosissima saepe exoriantur sym-Ptomata, methodum eaS per curandi universalem non dari, sed curam secundum symoplomata institui debere. In omni variolarum specie bene consideranda solliciteque examinanda praecipue sunt sequentia, primo : an aegri- corpus bene constitutum susscientibus viribus polleatZ secundo; an symptomata & febris regularia& morbo proportionata, an Vero anomala, nimis vehementia sint & plena pericu lo 7 tertio: utrum vires per totum morbi decursum constantes sint; vel an durante morbo subito deficiant, variolaeque a PPa'renter benignae in malignas mutentur g