장음표시 사용
651쪽
rem Zait Cicero, quorum uterque L. Bruti imaginem quotidie videret, alter etiam Halae. Hic omisa lunt illa degenere, de facinoribus veneris, ex pullione regum.& Sp. Melio occiso. Sic etiam a loco ad locum: Homo lapicias, quia maenoc de: sortis,quia amplo pei' ore: partem tum plerant, ed ad partis accidens traiierunt. QIrandoque :olum quod ab ad Hersario dici posset, praeoccupatione quadam norat leuiter: Non occide lium, iram hoc tota iecit Medaea. Occultant etiam fi uris,& schematis ut interrogatione enuntici, quod narrative poterant. Sed feriunt fortius. Et uno ut verbo liniam,ipsi idem maximi authores ratione sui argumenti,unde prompserint . quemadmod i concinnarint, aptarint, torterint, interrogati nesciant saepe explanare. Videndum tamen quid efficere statuerint, quo tum spectet argumentum, quid intendant. Ad id necellariu est cognoscere,in quo versetur controuersia, aut quaesit quaestio, non lolium illa generalis totius causa ,vel operis: sed particularis ad quam argumentum illud pertinet. Eam ubi erimus nacti, videnda
multa ne sint, quae probent, an unum tantum. Si multa,utrusit aliud alius argumentum, an ad diuersa tendant per se lingula. Sumendum unumquodque illorum, eique apta H dum, Vnde na- quod probatur: quoniam ex habitu & congruenzia eorum scitur norrobabilitas nascitur, ac proinde instrumentum probabili- αε lia, ratis,& eius appellatio. Sunt in quis facile iudices,cui parti
conueniat, quod pro arSumento accipitur: nam quae constant uno verbo, expolita fiant cognitioni, ut quiuis dicat. cum qua parte quadrent pronuntiati,de quo cst controuersia: quae vero integra enuntiatione simplici aut composita, obscuriora sunt. Viro verbo costant,quum vis probationis uno in verbo est sita pronuntiatio autem,quum per illud totum diffusa: ut Socrates no ducet uxorem, quia philosophus.socrati hoc copctici videndum quaesit eius proportionis ratio inter Socratem,& philosoplaum, quod nomcnmon ducet, quaa est animal morosum & querulum mulier uxori. Q uaero an homo lit equus, si colligo non elle, quia homo est rationabilis, ad hominem hoc pertinet. Sin Vcro quia equus non est rationabilis ad equum. Sin utrunque coniungo, tuo sunt loci ut in hoc,omnis homo est rationabilis, nullus equus est rationabilis, nullus ergo homo, a proprietate&idissitis rationem duxi. Q uim in aretumento duo aut
652쪽
mus velut manu ducti, tametsi non perinde laborandum est eruere ex aliis locos, quam nobisipiis ad rem nostram inue1tigare. Est enim res haec quet usu potissimu constat: ut nihil omnino ars tota sine diligenti & sedula tractatione profutura sit haec vero etiam citra artem multas habet vires & va-I1das. quippe maximi fuerunt oratores & disputatores acutii sinat,antequam ars ulla esset inuenta,&ex quorum usu ac operibus ars est obseruata. Omnia illa quae supra sunt a noDispolita tenenda in promptu, ut literarum elementa, non eodem utique ordine Inueniendum, sicut nec eodem scribendum ordine, quo literas didicimus: tametsi praestabit initio eo ordine exerceri,ad excudenda C locis argumenta. Nec omnia omnibus cogruunt, sicut nec literas omnes in unum- Quodque verbum infarcimus. Ac vi quae literae quibus ver- . , bis neccssaria: sint, non queunt tradi regulae, communis usu cocet. Ita In hac o D. eruatione cotingit, ut qui quibus causis Ioci congruant praescribi non possit: videndum tamen quid velimus esticere. Cognoscenda exactissime causa, & omnia Quae versantur in quaestione animo & cogitatione complectenda quocirca oportet eum, qui inuenturus est versatumelle diligenter in praesenti quq stio ne,& tenere saltem menerat Ia in ea arte, de qua sumitur materia dicendi. Si noi sit ex te vlla, certe lentum comunem vitae, quid probabile sit ais,
apud quos est dicturus, quid ab bnum:ad quae prudelia adiuvamur. Ergo propolita quς stione, vestigandum per sedes has quid Oub utroque termino claudatur heinde conserenda singulacum lingulis,&cum omnibus:assuefactio prestabit ut uno quali intuitu per uideamus necessiria, sicut in coniungendis literas. An Clodius iure sit caesus,ex Clodio,ab inhaeretibus, quaa seditiosus: an omnis seditiosus iure occidi pos
653쪽
non omnis,an talis 3hoc tempore hoc loco Za tali xtro 3Tum quia insiditaorem: an omnem insidiatorem ses sit occidere an huncὶ hoc tempore 3 Nec aliter atque in syllabis dedictionibus in infinitum fere tenditur,lic in locis. Sunt loci locorum: ut an Milo dignus exilioὶ non, quia vir sortis an fatis dignus exitio 3 per omnia quae sunt sortis & exilii, qua Roma i em per ger at bella, ij qui nullum reformidant periculum honest gratia retinendi. lam an Romae retinendi tales λ& id quidascendendo ad generalioramam in singularibus est status. An homini coueniat studium Θ etiam quia est animal ratione praeditum: An ratione praeditis coueniat studium tam loci quaerendi in rationabili. An philosophoco ueniat belligerarit non, quia est homo deditus literis, amicus hominum:per locos hominis, per locos eruditi denique eorum omnium, quae ponuntur in probatione. Si sint in qua lito plura, loci inter se omnes committendi, & comparandi. An omni generi scriptorum commode possit historia admisceri ex ratione scriptorum. Nam Theologiae potest, & Philosophiae, & Medicinae. Iam ab iis quae ex re, omni illi sermoni qui quid docet, tum ex hiitoria, omni generi scriptorum admiscetur cognitio rerum praeteritarum nam com- modemam venuste, nam delectabiliter, nam ad probam . ix lbilitatem, atq, intelligentiam
654쪽
aperte acies metis nostrae intuetur,
multa & densa obscuritate corporis oppressa , atque hebetata. Sed nos obscuritatem hanc a nobis in res ipsas traducimus, ut eas altissimis caecis admodu tenebris dicamus obrui,& inextricabilibus inuolucris occultari. inuo sensu pronun- veritatem in altissimo puteo demersam Ad purgandos autem liosce cortices,ut nucleus prodeat purus , ingenium humanum examinandae veritatis facultatem a Deo accepit: cuius functio disputatio nominatur. Nam quemadmodum Vite S, nuces,serrum, auru putantur, reiectis inutilibus .ita in examine illo & inquisitione veritatis remotis vel falsis , vel ambiguis, ac incertis ad ea veniatur, quae dubio procul sint vera. Lux hec est, quae ingenio nostro infertur, ut per ea , quae in consesso recipiuntur pro veris,illa de quibus dubitatur, explanetur,aut ea refutentur, quae nobis sub specie se insinuabant veri. Sit ergo nobis dinnnita disputatio,argumentorum ad aliquid probandum aut puta - improbandum coparatio. Nam ubi pro alterutra parte nul-xio quid. tum est argumentum,nec disputatio potest ulla existere.Duces animi nostri sunt vires illi a Deo ad cognoscendum , &Animi de cognitis iudicandum ait tabulae. Ioannes Philoponus eae quinque republica Platonis quinque nos habere animi functiones functio - scribit. Mentem, Dia noeam opinionem, Phantasiam, Sen-yes. sum. Horu istae lunt vires & opera. Sensus lentior est, quam
ut sillogismo discurrat, Saliquid colligat. Mens celerior, quam ut 0llogismum expectet. Opinio assensus est. Phantasi
655쪽
tassa seu visum appraehensio. Diancea quam fand cogitationem dicamus, est motus: itaque haec ratiocinatur & svllogismo utitur. Haec quidem contemplationis sunt de anima: 1ed de his non plura in praesentia dicam , nec accuratius, Raam quod instituto no stro erit satis. Ratiocinature reo cogitatio vel ex iis, quae mens illi suggerit, vcl quae opinio, vel quae visum. Nam sensus viso seruiunt: ideo suba Plato nec rixhenduntur. Mens ad cogitata one, quantum assequi potest , verilsinna & persectissima adaert, velut
axiomata, naturales informationes, & in omnium animis
impressas insculptasque notiones, ex quibus aptissimae ac
firmissimae rationis nectuntur syllogismi: in quibus est scientia, si alibi usquam. Opinio suppeditat cred milia alias vera , alias falsa: unde existunt syllogismi verit miles, qui
secum nonnullam dubitationem important. Visum sumministrat vanas imagines , somnia , hallucinationes, imposturas. ducitur enim phatalia similitudine, quam ex i norantia, atque incogitantia coniungit temere,& commiscet,
ut unum ex duobus aut ex multis confundat: unde error nascitur ambiguitate vel vocis , vel sententiae: ut quum vox plura siguificat, quae commiscentur ,& redduntur tanquivnum , nempe verbi ancipitis , vel orationis amphibolae: tum ex scripto quod non distinguitur accentu, a piratione, scriptione recta: in sensu autem quum ab una significatus ratione ad aliam latenter subitur: nempe abessentiali ad inhaerens, vel contra: velut quum sic coniungitariis, Homo est animal, animal autem est genus: Mel est dulce dii tace vero aliud alio magis. Adde huc, quum praua conci u Iio pro vera recipitur, quod aliquam illius prae se imaginem ostentet: de quibus vitiis superius admonuimus. Nam .phantasia , ut leuiter ab uno in aliud mutatur, ita etiam leuiter assentitur: ut in 'uodcunque inciderit, ob segniticin ulterius scrutandi sub istat illaco , & acquiescat: itaque vehementer fallitur, quoniam neque ambigua distinguit, nec partes inter se confert,ut quemadmodum compolitae sint,&colligatae animaduertat. ludicium animi inter haec tam di Iudicia. uersa velut disceptator quidam sedens incissit eoru omnium
vires,& velut causam expendere, quae reprobat, o mirinor
spuit,&damnat quae approbat, alia secure admittit, alia insertus. Sunt inter quae anceps & animi dubius pendet, quod
656쪽
similitudo aliqua &veri apparet,& falli. Hi iudicii motus e
tribus argumetorum generibus excitantur. In quibus & res debent spectari,& connexio. Argumenta omnia vel ex cer
tis, exploratis, nece stariis depromutur rebus, vel ex probabilibu x, & quae de coniecturis pendent. Non sunt haec rerum ipsarum nomina, sed quς cuiq: videntur: aliis enim alia sunt certa, & indubitata eadem etiam non omnibus talia. Quae eliciuntur ex certis,n xuq; iunguntur euid 'ac perspicuo cum iis,que confirmant, iudicium ad se pein Gnt securum: argumentatio huiusmodi nominatur certa atque euidens.
iniae ver4 vel probabita sunt, vel non manisesta,co plexio ne cum eo cohaerent, cui probando adhibetur, iudicium a d se Inuitant nutans,& suspectu: nec plane sibi fidens ipsi:ha cargumentatio probabilis nuncupatur, siue credibilis:ab Aristote dailectica .Ambiguum est iudic1um,& quasi seipsum sustinet, quum pares sunt argumentorum vires pro utraque parte in re controuersa, ac velut paria in lancibus pondera. QSς agumetatio iudiciu fallit,ea vel de materia decipit, ex qua conflatur, vel de artificio nem pe forma, & colligatione partiti. Cognitio materiae ad singulas artiu pertinet: ut quudicitur, omnis unius principatus optimus,Tyranus est principatus unius,ergo optimus, Forma vero & copo liti o huius sunt loci: Omnis virtus suauis, & voluptas suauis,uirtus igitur:hic proprie paralogismus appellaturma prior ille laetii ex falsis, tam e bonus esse syllogismus pol, qualis est ille ide.
Materia Materiae argumentorum generatim quidem sic itur ob- argumen uiam: Certa & necessaria ostenduntur non esse eiusmodi,si torti quo declaretur aliud simillimum necessarium no este: interdummodo tra quoq; ex eodem illo argumento cotrariu concludi. Si oppoctatur. Datur authoritas: fuisse, quibus non sit visum tale, quorum
ingenium & iudicium aliis in rebus pro valido sit habitum. Probabi- Probabile est, quod cuique videtur ita esse, non certa &le. euidenti ratione , sed veri limitiore, quam sit contraria Su mitur aliquando probabile pro comperto & explorato, sed de illo priore nunc loquimur. Probabilia vel infirmantur, vel tolluntur penitus:infirmantur,si planum fiat minus esse
in eis robur, qua putabatur, solere contrarium plerunq; eue
nire. Tolluntur obiectione eorum quae illi sint vel necessaria,vel magis credibilia:& patefactione circunstantiara,cur in hoc loco, in hoc tempore,in hii rebus illud no procedat.
657쪽
probabiliora sunt quae essicaciora pro se habent arguine Probabita quaeve pariter efficacia, sed plura tamen sunt, quibus qui talora. que fide habet, quo maiore, libc sunt magis efficacia. In coniecturis non satas labefaci at, qui non necessarias ostedit, aut non sortes, sed qui no bonas: quod fit exponendo in pleris': viave uire contrarium no similibus tantum, sed in hoc eodeloco, tepore, hominibus, rebus: ut erubescere huc,& trepidare,& tituba perturbari pro signo conscientiae accipitur atqui sic solet in omni congressu ,etiam apud amicit simos, tutis de securis rebus, ut Cicero de quacunq; causa dicturus. Iam vero argumentationem aptam &consectam vel re- Argume- pellimus,vel dis oluimus,vel eludimus, vel retundimus. Re- tationis pellitur, quum negatur bene colligi. Dissoluitur, quum pro tracta- sertur captio, quae quia fere sit ex ambiguo & simili, ideirco cio. vocatur distinguere:in quo tanquam re duas aut plures ius artes discisa, iracbru unu ip:i nobis sumimus,altera vel rei qua aduertario concedimus. Eluditur, quum adtertur absurdum, quod icqueretur, ii ita esset. Retunditur,& quasi opprina itur, quum fortius contra id argumentum opponitur. inii vero negat aliquid in argumento ita habere nihil ad argumentationem dicit , sed ad examen partium illius : de quo iam lunatis locuti. Elulio a retusione non multum di-1tat: utraque ab Aristotelea pellatur ἰντασις , . Latine ad verbum instantia, sed appotitum rei vocabulum est obiectio, vel obex: qui velut currenti argumento obiicitur, ut fit in fluminibus: quod est non connexionem argumenti dissoluere , aut discindere , scd venienti occurrere, &quali cursum impendere. idque cogitationi nostrae non raro accidit. Nam quum ex intentione argumentationis res sequitur perablurda, tum animus velut iniecta manu sistit primum , hinc quum te non bene progressum suiste deprehendit , unde coeperat reuertitur: dc quantiis nesciat dicere . quonam sit fallias loco, ubi sit erroris causa, errorem tamen In- esse non dubitat. Opponitur obex argumentationi ex eodem , ex simili ex Rς contrario ex authoritate. Ex eodem: si quis dicat, amor bo- num . quia dulce: occurritur, imo malum, quia indigetia. Ex contrario bonus vir amicis nocebit: qudd ab eis laetus, aqilibus minime oportebat: nequaquam, quod nec malus amicis
noceat,etiam ab eis laesias. Ex simili: Hic homo maleficio est semel
658쪽
semel assectus, temper igitur oderit: qui hoc quum beneficio affecti non semper ament. Ex authoritate: Ignoscendum his, quia lunt pueri: obiicitur: imo Solomon iubet, ut virga ne discedat a puero. In quo sunt exempla dictorum, de factorum. Parcendum huic, quia filius. Atqui Torquatus
Brutus etiam occiderunt suos, & maluerunt orbi vitam agere,quam habere improbos. In quibus non dissoluitur vincuculum prioris cum posteriore cd fluxum inualidum ostenditur. Q uanquam in multis elici potest . quod dissoluat, sed longiore ambage: ut quum dicimus , bonum virum non laesurum amicos laesum ab eis, quod malus non reserat amicis maleficii gratiam: sic soluitur prior probabilitas exsecunda, quod laesio non debet esse causa ultionis in bono, quandoquidem non est in malo quod est argumentum a coparatione minoris. Tum maleficio senaei affectus semper oderit,ex obiectione efficitur , amorem no esse perpetuum, itaque nec esse naturet affectuum,ut sint perpet utiquare quuodiu sit assectus, mutabitur tempore.Dicendum iam est de singulis argumentationum generibus .Et syllogismi quidem quaesit ratio, quae deuinctio propositicum intentione, ali- bi demonstrauimuy.
Exemptu Exempli vis est in similitudinemam similibus causis similes attribuit natura effectus, similibus principiis similes progressus atque exitus,similibus qualitatibus, atque affectionibus similes facultates,&eiusmodi. Idcirco ad persuadendum non repugnanti,atque ei, qui ultro sequitur, aptissima est haec probadi via: ut quae docet & ostendit magis, quam cogit : confirmatur similitudine , dissimilitudine infirmatur: quam difficile non est in omni simili inuenire. Neque enim sunt ullata cosormia, quae non aliqua in rediscrepent: quinetia si repugnas ea differentia no inueniat, haud in re culpa esse suspicatur, sed in se, qui vel no bene inquisierit,uel no sa-cile inueniat. Examina nau est tame an distormitas sit in eo, quo de agitur: ut Cato se occidit, ne Caesari seruiret, ergo tu occide te ne seruias tyranno: respondebitur non esse simile: nam Catoni summum erat malorum seruire,& illis prosanis:at initiatis Christiana pietate non item.' Adiicitur, imo summum malorum est seruire eum quem Christus liberum fecit. Ita est, non quidem homini seruire, sed peccato,& diabolo. Demosthenes tantus euasit orator studio, cur non &tu quo
659쪽
tia quo lite auia in illo studium ardentius, ingenium vividius, iudicium acrius, sermo patra usitatis fias cum lacte. In libello Ciceronis de Senectute, quum Cato exemplo sui docuisset non debere aetatem grauem esse lembus, excipit Lael cis: rtasse dixerit quispiam, tibi propter opus,&copias,&dignitatem tuam tolerabiliorem senectutem videri: id autenon posse multis coimngere.Subiicit Cato, non dignitatibus aut diu: A eri aetatem leuem alit molestam, sed patientia vel stultitia: nec solum triti phalibus viris iucundam esse senectutem, sed iis etia, qui pure ac eleganter aetate transegerunt. Si dissimilitudo noni:t praesto,consilium erit sc luendum M. Fabii, ut dubia liceat dicere sabulosa: quales sunt apologi , poeticae narrationes, Milesiae fabula res multae Chaldgorum, Persarum, Aegyptiorum: sin vera& ccrta esse constet, tentandum,an obtineri poterit, ne illa quidem recte esse faci a. T utri authoritas eius excutitur qui quid dixit, non dixit,lacit, non fecit quanti oporteat esse mometi apud nos.
Confirmatur authoratas ad corroborandum argumentum,
eleuatur ad debilitandum. de quo in inquisitione veritatis
Enumeratione deprehensae sunt artes omnes, nempe ex ζ' η ς multis experimentis collecta sormula. Si haec herba nocuit x-Π- huic homi ni, prosuit illi asino & huic,& illi,ergo omni homini nocet omni alino prodest: si in aliquo in statur, ruit to tum. Sed omnes singulares percensere impossibile. Aliquastro omnibus lumimus,ad postrema vero adiicimus , quod sit pro aliis: ut sic in caeteris,uel non videtur aliquid este incon rarium , vel non est in contrarium obseruatum . infirmantem dare aliquid ad oppositum est necesse: tunc vel destruit, vel concutit. Scrupulum etiam iniicit addubitatione: fortasse no sic esse in omnibus . rem esse nouam, necdum satis exploratam:vt de ligno hebeno,& multis rebus, quς hac primum aetate in notitiam venerunt: vel quod paucis est id deprehensum. Licebit tum ex iis adier re aliqua, quae quum crederentur esse certissima, tempus docuit non esse talia: quae
exempla non rara lunt&in natura rerum, & in vita hominum .Alter vero vel ostendet, quid sit vitii in eo: quod ille obiicit, cur ab aliorum natura degeneret: ut si radix arboris sit medicata vel saltem impetret in plerisque: pro re noua milita sunt experimenta pro vetere multos quaesisse, neminem
660쪽
Inductiosos DE DIS P. VTATIONE.
neminuenisse in contrarium. Saltem verisimile esse, quandoquidem a lucr sum nemo comperit toties vestigatum. inductio Socratica argumentatio est conformis naturae:
quum in aliis ita sit , quae sunt similia, ita debere esse in hoc. inui depellit, reddat caulam dysserentiae, quemadmodutri
exemplo. Sed maiorem hic elle ac sortiorem conuenit, ubi tot sunt exempla allata pro uno aliquo: veli tri credas nauem in periculo , eligis non amiciorem peritiorem: cui rempublica, cui equum domandum ergo cui pecuniam: ex aduerso occurritur, non est ita : Dam in illis opus est arte, hic fide. Tum faciendum est planum & ill hic esse opus side, &hic arte: quoniam quidem si inimicus sit, prodet
consulto : & hic si imprudens, perdet nesciens: nam eandem illam adterre pro instantiade qua est controuersia , perabsurdum est. Vtebatur etiam Epagogis Socrates. qu ad aptissimae sunt ad capiendum : quum enim singularum rerum
interrogatiuncula proponuntur, minus apparet fraus quae proscri se velut acie explicata : minusque circunspicit is,
qui respondet, quid sequatur ad positas hi, ac concessa, quid
repugnet. In comparatione vis late est sparsa nec ad certam formulam potest redigi, quae ad inuencione argumentorum magis pcrtinet. Paria aut maius,& minus inter se in aliquo vel aliquibus conseruntur. Intuendum an in eo ipso sim paria, vel maius & minus: Privatus homo gignit tot liberos, non gignet rex ino sunt In hoc maius & minus. Prauat' cocionabaris,ergo de colu lino sunt maius & minus in cocion ado: quc saepenumero praebent urbanitatis materiam. Quin ego uno vel bo cedam,cui cedunt in omnibus triginta legiones 3 inquit Phavorinus. In eo quod fit, quid maius sit aut minus dicere est eius, qui vires rerum nouit .vt hoc efficit illa herba, ergo & illa alia: in eo autem quod decet prudentis. A minori aptum est argumentum confirmationi. A maiori insor- Relativa. mationi, A pari utrique. Similiter de relativis dicit Aristoteles quod posito uno, ponitur & alterum sublato, tollitur.
Sed hoc recte est intelligendum: Si aliquis est pater , aliquis est filius: si nullus est pater, nec filius:& hoc quide certe inessentia. Nam in aliis no sunt relativa, Nullu patre video:ergo nec filiu : Nullus filius docet,ergo nec pater. Videndum vi rite assignetur relatiuum: Est seruus,ergo serui seruus, no bene Comparatio.