장음표시 사용
21쪽
4 In sensu interiori,ad quem exteriores colliguntur,nisi a. liena prohibeat passio:ad quem sensoria,uel organa sensuum
transserunt sen s ta,ut ad sedem communem, unde, & senis dicitur communis ea facultas. Atque hie incipit uis animalis operari. s In phantasia,ubi fiunt imagines rerum sense comprehensarum Hic etiam fit intellectualium rerum, intellectualis co-ceptio: cum res incorporales non habeant corporum dimensiones,quibus simulacra perficiuntur. 6 In aettimatione,& iudicio inferio ii dictor ubi iudicantur praedictae comprehensiones quales sin t simpliciter/c citra discursum,uel ratiocinationem, distinctione facta tantum reali. Et ad hunc usque tantum gradum,cognitionis animaliu praestantia ascendit, non ultra. 7 In cogitatione,διανοια,Graecis, iudicium superius latinis: quo compraehensae imagines,ad examen,& iudicium reuocatur discursus,atque hic pro simulacrorum uarietate, & ex nimium lammaria rerum collatione, opiniones uaric nascutur.
8 In ratione siue con altatione seria, qua,plura ad unu stabiliendum colliguntur. s In intellectu, dum sit uera determinatio post ratiocinationem: idcirco,ibi quies agitationis mentis,& scientia indu . bitata. Dicimus autem hune intellectum acquisi um, distinctum ab infuso toti uia rationali, uel humana, sed diuinitus
praeter ordinem uulgarem contingente. io Gradus, omnibus se perioribus communis sere,in memoria constituitur, quae est penus,& cellarium imaginum, cogi etationum,rationum intellectus, ibI etiam quies, nulla agitatio,vel eonflictus animae: ibi & concurrentium ordinatio legitima per artem. Erit autem anaee phaleoss horum graduum decem,haec. I. Obiectum,2.diaphanum,3. sensualia, .sensus communis s. phantasia, s. aestimatio, 7.cogitatio, 8. ratio, uel consultatio,
Depraecautione obseruanda in cognitisne habenda,disputatione instituenda in quga. earum δε-bitis cibus. Ca . I 1 I.
22쪽
aliquorum accidentium . . Cura sui ipsius consistit,ut primum Dei opem in auxilium invocemus, uel palam,uel apud nos: De Inc ut a peccatIs an ibi mam mundam: corpus ab impuris actionibus&contaminatis actionibus, quoad fieri poterit, liberiim habeamus. Te tio, ut animae robur ab aliis negotiis ad opus agendum reuocemus, & in unum quod proponitur, intendamus eius Om
Cura rei propositae uersatur,primum,ut concipiamus eandem probe, interrogati uel quaeilionis, mentem & circula stantias. Deinc, ut conuenienter eligamus in speculo huius artis, cellulam in qua contineatur. Tettio ut in dubiis, utramque perpendamus partem. Personarum quaerentium obseruatio, uersatur in consideratione, num sint graues: ut tunc respondeatur paucis,& cudecenti decore, & conclusione accommoda: Num pertinaces, quia pluribus tunc uerbis respondendum : Num simpli . ces uel rusticae& parum eruditae, ut tunc simpliei solutione cum ratione quadam ex natura deprompta, fiat satis: Num doetis,& bonis disciplinis imbutae, ut tu ue maxime locis ab
authoritate traductis, ornamentum sumat oratio. .
In causis accidentalibus, considera, an quod propo ui tunsit iam satis cognitum,uel decisum: sit uanum di sutile,si parui momenti, si supra mentis humanae notionem: Nam in his sufficit simplici negatione uel affirmatione, respondere. Deinde considera causas & occasiones cur fiat, & tempus in . quo fit inquisitio. i Num quidem quis ad experiendas uires ingenij quaerata ut tunc totis nerius qualis sis, doceas . An uero tantum tuadesderetur sententia: tunc enim breuiter,sed apposite& curatione, respondere melius opimor quae sentis: Quod si du-- bia&uirinque probabilis uideatur res, utranque propones sententiam: demum quam eligas rationibus firmabis,ia a
De generali rerum consideratione. CAPUT IIII.
23쪽
Substantia est id, quod est per se, in se, non in alio:in qua
accidentia recipiuntur, quae ei inhaerent. . . . Accidens est id, quod potest adesse & abesse substantiae subiectae, sine rei cui adhetret,corruptione. Quamobrem accidens u ere & proprie, eli tantum quatenus adhaeret, nisi consideratione sola seorsum consideretur. Diuiditur autem substantia,tit alia sit increata,creata alia, alia ex creata & increata constans. Increata substantia est immortalis, & extra omnia accidelia, omnem mutationem uel alterationem respuens. Et haec solius ipsius Dei est, qui omnium creator, causaque est omnis essentiae: quia entia & non entia, ex Deo sunt. γ Creata, subdiuiditur in spiritualem, siue incorpoream,cozpoream , & ex utraque compositam substan tiam. Spiritualis uel incorporea rursum, uel est uiuens, uel sinctuita,uiuens, quales Angeli,uel spiritus, item animae. Sine uita substanti et incorporales, possunt esse ideae,& abstractiones quas animus facit. Ite prima materia secundu philosophos Corporea dentio subdiuiditur in simplicem, & compositam. Simplex constitvitur in aethere,& quatuor elementis. Aethere continentur decem c li: empyreum, cristallinum , firmamentum, ubi stellae inerrantes, Sc septem planetarum orbes: sunt & eius sebstantiae ipsi septem planetae, Saturnus, Iupiter, Mars, Sol, Venus, Mercurius, Luna, & corpora stellaruni fixarum.
Quatuor elementa, quae ab Aristotele dicuntur substan tiae naturales, sunt, ignis,qualitatis calidae & sccae: Aer,qualitatis calidae & hum idae: Aqua,qualitatis humidae &frigidet: iTerra, qualitatis frigidae & siccae. Composita autem substantia, uel est perfecte ex quatuor
Elementis composita . Ex perfecta compositione nata, qu*dam habent solam essentiam, alia cuinesten tia uitam. Quae solam essentiam habent, sunt,ueluti, lapides , gem Inae,uitrum, cadauera, exci sta, & arida ligna, metalla. At, quae cum essentia habent uitam, ratione perfectionisui distinguntur: ut, alia uiuantuita plantae, alia uita sensitiva, alia intellectiva. Vita plantae vegetabilis dicitur: qualis in arboribus, fruticibus, herbis,oleribus, frumen iis, legaminibus, & in horum & similium partibus & pro duistis, in Eoribus,solii fructibus, corticibus, siliquis,& aliis id ginus.
24쪽
Vita sensitiua irrationalis dicta, in animalibus substanti e
suae uim exhibet, siue ea sint uolantia, pennis uel membra- nisi siue gressilia, quadrupedia, uel bipedia, aut multipedia, . siue reptilia uel terrestria,ut serpentes,uel aquatilia ut pisces. Vita inteli ectiva uiuunt homines soli, constantes anima i tellectuali& corpore. Imperfecte composita corporea substantia,apparet in impressionibus aeris, quae conspiciuntur ex imperfecta elementorum quatuor compositione,nel ignitae, uel aqueae,uel aerear. Ignitae impressiones, oriuntur exhalitibus siccis & oleagineis, & aliis: cuius mixtionis lunt stellae cadentes,bolides,
comet & similia his: addunt circulum lacteum dictum ga- Iactitem uel galariam, & apparitiones radiorum solis, quales pareiij, Halon, uirgae solis. Ex aquea impressione,nascuntur
uapores, pluuia, nix, grando. Ex aerea, uenti, teriae motus , fontes, fiumina, &c. Substantia constans ex corporali & incorporali, Homo est, cuius pars spiritualis anima, reliqua corpus. Quae uero ex increato & creato subitantia constat, est in solo domino nostro IE sv cIIRIs To, qui cum uerus
Deus sit& ita increatus, est &uerus homo, sine divisione hypostaseos, & sine confusione.
x Commune est omni substantiar, in subiecto non esse. α Inest secundis substantiis,id est uniuersalibus & differentiis substantialibus, univoce pr dicari. 3 omnis substantia, uidetur hoc aliquid, significare. Inest substantiis, nihil esse contrarium .s Substantia non suscipit maius uel minus. 6 Substantic sunt susceptibiles contrariorum, unum M
De accidente generaliter. C A P V Τ V.
ACcidens semper in alio est, uel per modum materi , ut
est quantitas:uel per modum formet, ut est qualitas: uel est ad aliud, & hoe respectum includit, & bifariam conside-xari potest : uel intrinsecus, quo casu facit pretdicamentum Rel
25쪽
Relationis: uel extrinsecus, quo modo alia sex constitute
praedicamenta, per denominationem extrinsecam. Eo mo
do fit per actionem, actio: per passionem,passio: per tempus, quando: Et per locum sacta comparatione ad totum, ubi 2 per comparationem loci ad partes, situs uel positio: per ea quae adiacent corpori hominu&brutorii,interdu& pleraq; fit habitus. De quibus postea proprio de accidetibus libello. Omnium autem accidentium, aliud separabile, aliud inseparabile, aliud commune, aliud proprium. Separabile a subiecto euelli potest facile, ut sedere, ambulare. In separabile, ut nigredo in coruo dc Sthiope. Commune, quod plaribus & diuersis subiectis, vel substan tiis aecidere potest:uelati,calidum, humidum, siccum, frigidum, asperum, lene, bonitas, magnitudo,duratio dcc. uitia, uirtutes, & his similia. Proprium, quod conuertitur cum subiecto, & uni soli generi, uel speciei conuenit, sine adiectione termini subiectuqualis lux in sole, summu calidum,in igne.
Aecidens, melius demonstrat substan tiet dotes, alioquin Reth inuisibiles,in coprehesibilas,& indistinguibiles sensibus.
De secunda rerum consideratione, per materiamo formam. Cap. O.
REs omnes creatae & factet, habent materiam ad formam suscipiendam idoneam, & sorma qua res distinguatur.
mutantur, declaratur materia, & nomina concipiuntur.
Caeterum, materia,uel spiritualis uel cortoralis est. Spiritualis intellectualis dicitur,eaque bifariam, in tellectualis in. quam creata fimul cum sua forma,& consequenter immutabilis quod pertinet ad essentiam materialem : cuiusmodi est ea quet angeli & animet est. Alia autem est intellectualis, qui per modum accidentis generatur in conceptione mentis, ex determinatione supposita pro subiecto disputationis. Sic materiet,in haris Caesarei,& Pontificij explicatione,Ripleiunque, pro ipsa rerum tractatione. Corporalis materia, uel prima,uel secunda est. Prima,illa est quam dicut informe physici & inuisibilem et Moyses in m udi Genesi,uocat coeluti terra. Secunda, eaqest
26쪽
ex priore & sorma, composta, & ex qua aliquid aliud si ue fieri potest ue ita materia statua ,& lignum,& aes & smile unde
fit. Erit autem hae e materia, uel simplex uel composita, uel isubstantialis, uel accidentalis. Simplex, uelut quatitor elementa sunt pro simplici materia es ementatorum. Composita, ut lignum, etesue in statua . Substantialis quae & naturalis di ci potest, est ueluti germen auis est materia: semen ,eorum quae inde oriuntur. Accidentalis,quae naturali & substantiali accedit non substantialiter. Formarum etiam, alia spiritalis, alia corporalis . Spiritalismrsum, substantialis uel accidentalis esse potest. Substantialis, perquam fit estentialis distinctio per propriam naturam
concessam cuique angelorum, uel animarum. Accidentalis ex accidentibus distinguit,ueluti numero, ordine, bonitate, malitia, uitio,&e..' Forma corporalis, eodem modo , essen tialis aut accidentalis dicitur. Essentialis uel substantialis illa est, quae dat rei
est entiam,qua perempta uel imminuta, res ipsa quae erat per re vel minui dicitur.Nascitur namque ex certa determinatione, mixtione&compositione, cuius dissolutione dissoluitur essentia, ueluti in homine, anima & corpus formam constituunt, hisque distinctis non amplius homo, sed cadauer uel animasta lapides, plantae,animaliao; dum integra sent,
dum uiuunt, ex tota substantia dicuntur habere certam essenxiam, quam post dissolutionem amittunt,sive ex uisibili,aut ab inuisibili oriatur forma. Quomodo autem haec compOstio misceatur & perficiatur, soli summo perfectoque rerum artifici & creatori Deo relinquendum. Accidentalis forma est, quae accedens subiecto uel materiae, aut inde recedens, non corrumpit subiecti uel materiae, essentialem formam , sue acciden talis forma uisibilis sit, ut
color, siue inuisibilis, qualis est modus utendi.
27쪽
X generali rerum eonsideratio ne,ad singula. ria perueniendi facilis est uia & methodus.Idcirco desideramus huius artis discipulum,Epitomen sequentem,quam speculum dicimus, accurate praescire & memoria tenere, ibi enim rerum omnium ideas, &in speculo repraesentatas sormas, momento temporis contemplabitur, &ordinem & electionem substantiarum & accidentium, admirabitur & an notabit. Speculum artis hiaue, Deus partes habet summas & praecipuas. Prior continet modum quaerendi,examinandi & disputandi, & respondendi, in hae disponitur animus & mens eius qui scire desiderat.' Altera continet classes & cellusas ad qua proposita scienda,disputanda u e referri debent, unde duci & argumenta.
Speculi prior pars, quaestiones ct eompn
28쪽
E Ι .lio SYNTAX. ART. MIRAB. II. Comparationes, uel ralationes ex trina triplicitate. Prior Triplicitas. Ir. I Dissecentia. 13. a Concordantia. 14, 3 Contrarietas.. - .2. Triplicitas. 1s. 4 Principium.16. ., Medium. 17. 6 Εinis. 3. Triplicitas. 38. 7 Maioritas. 19. 8 AEqualitas.
Quae omnia in D bstantia ,accidentibus, virtutibus,m-ths, praedicatis oe subiectis,habentpraxim. Secunda Ipeculi pars.
a T. Classis communis, praedicamentorum, substan tiarum, accidentium, in abstracto, & concreto. Dicunturque huius ordinis res, Τranscendentia numero s. ar. I Bonitas, bonum. 23. 2 Magnitudo, magnum. α . 3 Duratio,perseverans. 'as. 4 Potestas, potens. 26. s Cognitio,Scientia cognoscens. 27. 6 Voluntas, uolens. 8. 7 Virtus,uirtuosum. s. 8 Veritas,uerum. o. s Gloria,gloriosum.
I. Classis Accidentium & praedicamentorum,accidentialia
1 Quantitas. a Relatio. a Actio. 4 Passio. 1
6 Quando. et Situs. 8 Habitus.
29쪽
i. Classis substantiae & praedicamentorum pretcipuorum. 42. I Deus: Hic, locus a Dei placitis. 3. 2 Angelus: locus,ab angelorum vi & reuelationibus. . 3 Coelum: locus, a ui & effectu coelestium. s. 4 Homo, cum loco ab authoritate & factis eius,& in
. s Anima, eum ratione & imaginatione: locus, aprae. stantia animae. 47. 6 Vita sensualis,& bruta: locus, animalium irratio. nalium substantia, factis,& naturis. 48 et Vita uegetatiua,toc' a platis & earu uirtute,&natura o. 8 Silentia corpora,si sine uira, habetia essentia coposita tantu,locus a lapidib. metallis & similibus esemetatis,so. 9 Corpora simplicia,elementa rerum, siue principia seorsim considerata:Hic, locus a principijs & elementis retrum,scientiarum, & actionum. I. Classis,qualitatu particulariu uirtutum,& contrariOrss. 1 r. I Iustitiat iniustitia. 13. a Prudentiae imprudentia. q. 3 Fortitudo: timiditas: s. 4 Temperantia: intemperantia. 36. s Fidest infidelitas. 7. 6 Spes,desperatio. eordia. 8. τ Cnaritas,uel miserieordiar sine charitate, immiseri-19. 8 Legum obseruatio,legum uiolatio. 4 o. s Pietastim pietas. 6 r. Classis qualitatu particulariu uiatorum, de cotrarioIλεχ. I Superbia, humilitas.s3. 1 Auaritia, liberalitas. 64. 3 Luxuria,castitar. 6s. 4 Inuidia,beneficientia. 66. s Gula, brietas,abstinentia. 67. 6 Ira,patientia. ε8. 7 Αcedia,strenuitas,diligentia. 69. 3 Fraus,dolus,calumnia, Bona fides. . s Impudentia,uerecundia.
IN hac arte, hie ordo in dieendo,& eognoscendi methodo stzuςtur ut primum consideremus rem proposita, cuius sit
30쪽
classis & numeri in speculo. Dehine obseruadae sunt praeeau tiones, de quibus superiori libro egimus. in 3. cap. Tertio antequam rem serio aggrediamur, exordio aliquo praeludenda uel praecognitiove quadam sunt inaria, & pure & simpliciterres complectenda,uel explananda, de qua dicturi si mus. 4. ad examen quaestionia,uel ad topica ex quaestionibus elicita,perueniendum. Postea. s.ad relationes triplices, res conferenda 6.ex reliquis classibus ferme continuata mutuandae probatiores simpliciter. .possunt ex mistione classium & cellulatum aliae pene infinitae depromi rationes, ex quibus quilibet poterit eatenus haurire, quatenus sessufficere arbitrabitur, mittendo ea quae non sibi plene probare, uel non satisfac re existimabit.
lx ordium mihi probatur,quod attentos, bene uolosue indociles reddit auditores. Attentos reddemus,si nos polliceamur de rebus magnis, nouis, difficilibus, & in usu quoti diano & utili positis dicturos: Benevolos, occasione sumpta a re ipsa, a persona ues nostra, uel auditorum, uel aduersari, uel iudicis,uel aliorum: Dociles autem,s per breue diuisione eligamus & distincte proponamus capita discenda,docenda, dicenda,disputanda. Conciliat etiam animos & dociles facit narratio nego iij, si ea sit sine ambiguitate, sine repetitione, si fiat accommoda pron sitiatione,uerbis uisitatis& proprijs.
si exprimantur circunstantiae or es.
Erit omne exordium in sumina, breue,quia prolixum Astadiosum,& a re proposita non longe petitum, Non uulgare, non affectatum, non superfluens.
De tribus dicendi partibus. Cap. III.
Doctrine dicendi partes tres, uis orationis, oratio ipsiuquaestio. Vis orationis, consistit in rebus & uerbis. Haec sum inuenienda,disponenda& recte pronuntianda. Verba
commitantur, uox, motus, uultus, actio, custos horum omnium memoria.
Oratio ipsa , partes habet qua tutir, duas quidem ad im-Fellendos animCs, principium, id perorationem, duas autem ad docendum,nempe narrationem & confirmationem .Qug