장음표시 사용
31쪽
Constituuntur& tria oratipnum genera: iudiciale, delibe ratiuum, & demonstrati m. Iudiciale, quando coram indi- discepta tur, ut sequatur finis per sen ten tiam iudicis,ab solutionis uel eondemnationis. Deliberaturum, quod agitatur, coram eo qui consilium accipit , uel in eo positum,de quo cosulitur, cuius finis spes aut suasio, aut deliberatio . Demon κstiatiuum, habet finem in exornatione.
De quaenione in genere. cap. 3. OV aestio, est propositio dubitabilis,uel in dubitationen
deducta,quae apud iuris ciuilis &pontificij .interpretes dicitur species facti,aut casus, uel hypothesis, apud oratores
causae status. Omnis quaestio, est uel rerum,uel dictorum,u et factorum uel uoluntatis. In rebus,quaestio uersatur , uel circa substantiam, uel circa accidentia.Rutium Quaestio, aut simplex, aut composita, Simplex est, quae unius subiecti, ueluti, num mudus ut aeternus. Composita, num plures sint.. Diuersitas autem omnium quaestionum, nascitur ex quadruplici fonte, uel ex parte rerum in controuersiam deductarum,uel ex parte nominum,uel ex modo loquendi, uel ex diuersitate artium, ad quas quaesita pertinent. Rerum controuersarum, duo maxime genera,unum simplex,aliud compositum. Simplex, quod ex simplici nascitur pronuntiato, cuiusmodi queterendi sunt, an sit, quid sit, num hoc sit illud, quomodo hoc sit illud,de quo, a quo, & sic de similibus. Compositum,quando copula tuae uel disiunctive fit quaestio.Copalatiue, quando coniunctione duo uel plura iunguntur, ut, num terra stabilis sit, & coelum moueatur. Sunt autem dictio Mes copulativae, &, etiam, quoque, quae, ac, si i , tum. Disiunctive, quando disiunctim quid proponiti r, ut sitne dies, aut nox. Disiunctivae poxro dictiones, nec, neque, si-Me , seu, ne, uel. Quando ob nomina quaestio, animaduerrendum est, Nominum alia esse univoca,alia aequivoca uel homonyma,alia polyonyma, alia deno minata,alia homo gena, id est eiusdem generis, alia heterogenea, alia homo idea, uel communicantia in specie, alia heteroidea quae sunt diueita
32쪽
diuersae speciei.Vniuoca dicuntur, quibus nomen commune, & ratio substantiae est eadem. Homonyma autem duplicia,uel aequinoca a casu, vel a consilio, quando existente nomine communi, ratio & finitio substantiae est diuersa,Polyosivma quando existente diuersitate nominum, una de eadem est substantia. In modo loquendi,eonsideramus uerba & uoluntate, uel
In uerbis consideramus, num quaestiones sint praedicat uar, aut coditionales, aut purae, aut modales. Praedicatiuae,uelati,num homo sit bipes,ubi homo subiectum, praedicatum Conditionales,ut num si quis loquatur,exputat. Pum, ut, Num homo mortalis. Modales, si ex quatuor modis alique habeant, ueluti num possibile, num impossibile,num convtingens, num necessaritim.
De Quaestione utrum uel an. cap. 6. aestio n sit,reliquas necessario prςcedit, uel in con
fesso est,ne in cςteris perperam tempus conteratur. O .aestio an iit,quirit, uel an sit simpliciter uel conditio naliter,num per se sit, num sit in aliosu', iecto, lit ne omnino uel pro parte, scilicet per compositionem uel additione an hoc illud sit.adde Sc quatuor proxime citatos modos, nupossibiliter, impossibiliter, contingenter ι necessario sit tale,uel pure, uel simpliciter,uel composite.per quae etiam pari modo respondetur, scilicet quia possibile,impossibile,co n
Huic etiam qu stioni fit satis generaliter,per dubitatione affirmationem,negationem. Et in his quae facti sunt, per probationem. Dubitatio,non improbabitur,si proponantur di bii rei effectius, si in alterutram partem producantur rationes,si probationes sibi inuicem fide abrogantes, adferantur. Affirmationem iuuant, exhibitio rei, effectus, cauis demonstratio,rei necessitas,contingentia,authoritas asseretiu. Negationem firmamus impostibilitate,authoritate scribebetium,ratione.Probationes autem facti,uel artificiales, uel inartificiales erunt, uel coniecturales artificiales. eliciuntura unis authoritate 3c legibus,a ratione,a iudicatis, ab exem-Υlis, a tortura: Inartificiales erunt, testes, instrumenta, - stri,
33쪽
setipturae aliae, antiqua monumenta, uel caenotaphia, lapides antiqui coelati uel stulpati. Coniecturae ex uestigijs facti accipiuntur, sic probant necem, telum, cruor, clamorediatus, permutatio coloris, oratio inconstans,ante & post factum dicta, facta, communicata ue. I
Cap. VII. HAbita cognitione quod res uel negotium sit, recte interrogatur quid sit illud. Quaestio autem quid, petit finitionem uel nominis uel reisue substantiae, uel personae, per quis,quae quod petit cos nitionem. Estq; petitio de eo quod quid est,uel extrinsece, id est prout apparet: vel intrinsece, de non apparente, uel a solute, sine expressione latentis uel apparontis.
Petit 3c haec quaestio, quid sit in se, quid in alio quid in se, formaliter, id est per formam, quid essentialiter, id est quid in sua essentia & substantia propria, quid coessentialiter, id est quid sit cum alio. Item in alio, quid id agit, quid operatur , quid patitur in alio, uel per alium. sic in dominante,per quid,est dominatio: in imperante, subiectio: in glorifican-xe, glorificatio. Quaerit & quid habeat in se, & in alio.Quid
inquam,habeat in 1 continenter uel compositive. Continε te ut totum habet partes,& anima continet iacultate agendi,patiedi,uel proprie uel appropriate,& sic in alijs. Quid habeat composiliu id est, quam mixtionem ex materia & forma.Quid autem in alio habeat, q uaerit quid agit in alio; ut omne agit in sua parte: forma in sua materia, uirtus,in potentia,eause,in suo effectu: accidentia,in subiecto. Ex hac quaestione colliguntur rationes&argumenta a fit i 'tione nominis, rei uel substantiae, status person ς, ve condi tionis. Item ab apparentibus, ab intrinsecis; ab essentia propria , qualis in igne calor: ab appropriata, ut in sole est ide m
. Mori essendi in alio, ex uariis authoribus in numhbema ordinati. cap. VIII.
REs est in aliquo, sequentibus modis.1 Genys io specie: ut animal est in finitione hominis,
34쪽
nt superius in inferiori. χ, Species in indiuiduo, ut homo, in Petro, Iohanne.&e. 3 Species in genere, ut homo latet,& comprehenditur sub
In diuiduum in specie, ut Petrus, comprehenditur sub
specie hominis.1 Pars in toto integrali, ut digitus in manu, manus in carpo, carpus in brachio, caput, pedes & mauus,in Socrate. 6 Totum in partibus: quia totum non est sine partibus, quamuis totum non sire pares, ueluti Socrates est in proprijs membris, capite manibus & brachiis.
ν Aceldens in subiecto , ut album in pariete albo. s Forma in materia, ut sanitas in frigidis & calidis, hunii dis & siccis, forma statuae, in aere. s In causa e ciente&activa, ut planta in semine, &sole& imbribus, omnia in Deo: lectus in ligno,& homo in lumbis patris. io In finali cause,ut lectus in requie hominis, quia propter eius quietem fit. Sic dicimus, omnia in optimo & in scolicitate esse constituenda, id est prope finem illum, & ad illum
r i In loco, ut sacerdos in templo, praeses in senatu. Ir In tempore,ut Noe in diluuio, id e li i ii tempore diluuiit homo in disputatione, in eo scilicet tempore. I 3 In vase,ut uinum in dolio, triticum in modio, & sic de aliis alibi conclusis.14 In gubernatore & potente, ut administratio, imperium in magistratu & lege, nauta, in naui. Is . Secundum quandam pHeellentiam & eminentiam , ut ealor in sole. I 6 Forma naturalis, ut immortalitas in antina, ratio in homine, in igne calor,& proprium in re, ut grauitas in terra fui ditas lin aqua&c. 3 7 In commixtione, ut in mulso, uinum & mel. I 8 Cognitum, in cognoscente . is, Pictum, in pictura. i Rrb Deinc, Non similiter omnia in omnibus intelligenda. Sed proprie se habet ad omnia uniuscuiusque essentia: in in
35쪽
LIBER SECUNDUS. II qnod est eodem modo squod his omnibussuperius est j modo quodam intellectuali superessentiali.
Axio . . Ex diuersitate essendi, colliguntur distinctiones rerum, Scsermonum, uitatur & confusio: Et varietates.
Desinitione . CV. IX. CVia in quaestione quid est, respondetur per finitionem,
notandum, finitionem, esse orationem,quq breuiter demon strat contenta, vel in nomine,vel natura siue essentia, vel in accidente rei. Non secus ac in rerum corporalium certitudine, termini & anguli,res ad inuicem distinguunt,& de monstrant. Cetterssim, finitionum quatuordecim traduntur species,quas ad octo reduximus,uel rei vel nominis.
I Essentialis, quet complectitur omnem essentiam & sibstatiam rei. a Per modum cognitionis & descriptionis, eius quod res facit,uel habet:ex quibus intelligi potest definitum per qualitates expressas,ut beatus ita definitur, qui non abi jt in consilio impiorum,& in uia peccatOIum non stetit. &c. 3 Quando per comparationem, uel similitudinem rei ma. pis cognitae, id quod quaeritur, quid est, demonstratur. 4 A forma sola ducitur.
Definitiones nomrnis tres.s I Quae persolutionem, uel diuisionem compositionis
nominis fit, ut testamentum,testatio mentis:dicitur,notatio.
7 a Quae ab etymologia nomine,ut pertinacia definietur apertendendo. 3 3 Secundum analogiam,vel similitudinem rationis, qui latet in nomine ut homo dicitui Deus similitudine, partici.
Axiometia de Definitione .a Omne aequivocum, prius distinguenta quam definiedii. x Non est immorandum, in finiendis perfecte rebus parui
36쪽
18 SYNΤΑX. ART. MIRAB. 3 Antequam persedam essentialem dare possimus, probλ,
quantumue consequi poterimus, intelligere debemus rei na
Perfecte omnia definiri nequeunt,eo quod persecte non possunt cognosci, ut Deus, & ideo omnis finitio periculosa est. s Genera definiuntur, per collectionem naturaru & differentiarum specierum. 6 Species definiuntur, per commemorationem generis &propriarum differentiarum, alia quibus ab aliis speciebus distinguantur. et Indiuidua, adiectione speciei & proprietatis cuiusdam, definiuntur.3 Cui conuenit desinitio , conuenit & natura finiti. Et
s Cui non conuenit finitio, nee natura finiti,& contra. Io Finitio perfecta, non debet esse latior uel angustior natura rei definitae, sed debent haec conuerti. II Concurrente notatione nominis, & substantiali finitione, sequenda substantialis.
De notis verae cir optimae finitionis. CV. X. Uigitur in optima distinitione , uniuersale genus, species, differctiae, propriti, acci dens aliquando,indiuiduv. Quippe, quia omne quod cogitatur,quod est,quod dicitur, quod habetur, definiendum est, uel ut uniuersale, uel ut g nus,uel ut species, uel ut individuum: in quibus distinctiones aut differentiae adhibentur, uel propriae, uel accidentales, uel numerales. De Genere. Genus est, quod plures partes complectitur. Vsurpatur autem, uel proprie uel improprie. Propriξ, tanquam uniuersale, quod est unum indiuidue plura continens: ut uniuersitas. Apud dialecticos, quod habet sub se species, inter se& cum aliis proprie differentes . Improprie & metaphorice genus dicetur, ut Totu, omne, fons & origo & principiu an plurium: stemmatis & generationis initium: Locus multis communis, uel habitatione uel natiuitate: Elementa& principia, compositionis initia. Et species specialissima,ge
37쪽
nus apud iurisconsultos interdum. Doctrinarum uel sectarunomina, quae earum asseclis dii tingunt, congregatio hominum,genus ciuiler res pluribus inseruiens actionibus, ueluti medicamentum pluribus morbis accommodum,apud media
i Ex sngulis, oritur ipsum uniuersale. a Singularia, per sensum habere oportet, uniuerselia autem, in sensu. 3 Indefinita aequi pollet uniuersili, si nihil excipiatur. 4 Generaliter dictum, generaliter est intelligendum.1 Q u omne uel totum dicit, nihil excludit.
6 Omnia uerbo generali comprehendi debent. 7 In toto, pars quoque continetur.
De Spe cie . Cay. X f. Species, Cicero uocat formas,ut& Porphyrius uniuscuiusque formam. Porro species, uarie usurpatur. Nam apud Grammaticos accipitur pro originali dictuinis positione:sic species illis niminum primitiva, quado aliunde non derivatur,ut Aeneas.cllum,&derivativa, quando aliunde derivatur. Apud Rhe, toricos&POetas, pro forma & dispositione aspectus faeiei: Sic,quis dicitur specie tristis, hilaris, criticus,&c.
Apud Physicos,pro rei similitudine, sicuti dum dicit Aristoteles,speciem lapidis esse in intellectu. Et Metaphysice, species sumitur, pro forma exemplari, hinc ideae, formae specificet Platoni & Aristoteli . Communiter autem & apud iurisconsultorum interpretes,pro eo quod in indiuiduo proponitur: ita species illis facti: item pro pulchritudine, ut fpeciosus pro formoso & pulchro. Apud Logicos, pro forma iiibita tiali,& pro natura communicabili omnibus indiuiduis species ponitur , quae determinato & certo generi supponitur, ut homo species animalis, id est, res quae iub genere ponitur, vi de qua genus in eo quod quid est, praedicatur. Exioma. Generi per speciem derogatur.
OB seruandum est,pro distinctione & dis lutione argu-
38쪽
Hiam substan tialem . Accidentalis, faci t alterum ab altero, uel numero,uel communiter, uel proprie: Numero, in his quae differunt per multum, magis, & minus, quae in indiuidit iς, locum habent; communiter autem, ex accidente separabit', sicuti proprie ex accidente inseparabili, ut qui habet oculos caesos,differt a non habentibus. Substantialis uel essentialis differentia, magis propria,facit aliud ab alio: eaque est, uel genetica, uel specifica.Generica est,cum subiecta sunt diuersi generis, ut equus & ficus, habent diuersa genera, animal & planta. Specifica est, eorum quae proximo generi communicant, & haec explicat qualita. tem, quae speciem ab specie facit differre. In summa, differentia tria facit,primum diuidit genus, α illud limitat per species. Secundo, constituit species sua distinctione. Tertio, facit differre species ab inuicem. Reliqua quae ad differentiam pertinent, uidere oportet in relationibus post quaestiones.
ΡRoprium cuique, quod optimum est apud Platonem.
Vel secundum Ciceronem, proprium cuique,quo quisque utitur uel fruitur. Proprium ideo, quia propius alicui poetius quam alij,accedat, no ita nec aeque aliis ac uni,comune. Quatuor autem modis proprium dicitur: primum, quod alicui soli speciei competit, non omni tamen indiuiduo eius speciei, ut hominis proprium ratione uti, potentia quidem omni homini proprium,sed non actu . Secundo proprium, quod omni indiuiduo alicuius speciei conuenit, excepto casu & impedimento: ueruntamen non tantum ei soli speciei, ut quod homo bipes sit, hoc enim & commune auibus. Tertio, proprium,quod alicui speciei,& eius omni indiuiduo, coetit,sed non semper, nec omni tempore; ueluti, canescere omini,quod non omnibus hominibus, sed senibus tantum, accidit, uel alia occasione pituitae. inarto Proprium, quod omni indiuiduo conuenire potest eiusdem specie; semper, quando uoluerit, ut homini proprium, efferisibile: hinnib1ic equo; crocitare coruo peti
. De ccidente. Cap. XIIII. A Lius rernisque uniuersaliter distinguendi modus, est 21 per arudens in abstracto, considecatam uniuersaliter,
39쪽
no in concreto,ueluti consideratur aliter albedo,aliter albsi Accidens apud Aristotelem,quatuor modis dicitur,primo id quod est extra naturalem formam & rationem: Huiusmodi sunt nominum impositiones. Secundo, pro omni ente, quod non est substantia, suntque huiusm odi nouem, ut qualitas, qualitas,&alia pr dicamenta. Tertio, pro casu&λrtana, seu pro eo quod praeter spem aduenit. Dicuntur & apud medicos accidentia, morborum symptomata, & morborum causae, interdum& morbi ipsi. Quarto, accidens usurpatur pro om ni eo quod in sermone & pr dicato appositum facit propositionem per accidens, cum praedicatum non est de es.sentia,ut homo est Ioannes, alba nix est. Axiomata .
et Accidens, non potest esse sine subiecto ueI existite vaconsiderato.
2 Vatiatio accidentis, non mutat substantiam.
De Indiuiduo. Cap. X V . ΙNdiuiduum id dicitur,quod per diuisionem,tale quod est,
In diuiduum,uel ratione formae substantialis est,uel rati ne formae figurae e lunae. Forma substantialis individuum, in anima appare t,quq una in animas non diuiditur,sicat nec factum, nec per se solutio stata, neque seruitus eundi, agendive iumenta,&c. non iura apud iurisperitos. Pari modo,rati ne formae figuram apparentem adiicientis, individuus erit Petrus, Ioannes,&c. quia in alios Petros ille,uel Ioannes diuidi, citra figurae corruptionem, nequit, nec una manus in plures, etsi ratione corporis secabilis, res per se, non contemplata figura, diuidua sit: Et hoc individuum reale, ut prius legale dicun t iurisconsu iti. Indiuiduum pro singulariaeceptum, quadrifariam sumutur,ut aliud sit individuum demonstratione, aliud terminatione,aliud vagum,aliud ex suppositione. Demonstratione, quando sine appellatione res aliqua demonstratur. Determinatione, qualia sunt propria nomina,rebus ex placito imposita. Vagum,quando cum uniuersali,adiicitur indefinita parricularis dictio,quales,quidam,aliqvis homo,item, quispiam, quodpiam, &c.
Ex suppositione,cum ex his quae dicu tur, quoddam singu
40쪽
11 SYNTAM ART. MIR AB. lare intelligitur , ut filius Mari I, pro Domino nostro Iesu Christo.
De tertia quaIlione quotv lex, ct de loco diuisionis.
Cop. XVI. ΡRoxi mum est,ut cum quid sit unumquodque dixeris,de.
inde quot uplex sit, ostendas:diuisiones. n. nos scientiae coinpotes reddunt.
Hic generaliter, locus diuisionis,partitionis,& enumerationis conitituitur: inter quae hoc interest, quod diuitio sit gelneris in species: Partitio, totius cuiuslibet, in partes,& membra. Enumeratio, uel distinctio, e st uocis in significata d istributio. Vt autem diuidendi quisque sibi comparet facilitatem,subiiciemus typum diuisionum.
Di uim itaque fieri potes modis sequentibus.
1 Generis in species, per differentias contrarias, & opposi tas: estque haec intes rab& perfecta diuisio . , Divisio fit, in formas est entiales: corpus aliud animatum, aliud in animatum. 3 A causa materiali,uela materiariat plantae,aliae a semine, aliae sine semine nascuntur. Ab his,quae rebus adiacent:ut animalium aliud domesti-eum,aliud serum. s Et adiacentia, prout in abstracto sumuntur,diit iduntur in ea quibus adiacentrat feritas,alia pardi,alia leonis,&c.
tred ine,propagatione aliud ,aliud a sole cum aliis, &c.
sitatem, Quae ad bellum,aliae ad pacem. io A diuersis modis tendentibus ad unum finem,ut homini alii ditescunt iuste,u id elicet bonis artibus:alii iniuste, ex rapina furto,aliisve illicitis. ii A loci diuerstate,ut animantum, alte degunt in paludita