장음표시 사용
51쪽
nis. In ordinis princ.prius multis modis dicitur, uel natura, uel tepore,uel ordine,uel situ,uel definitione, uel cognitio
ne. Natura ut minor numerus, natura maiore prioΠanimal,
prius homine. Tempore, ut Abele prior Adam fuit: institutio, substitutione. Ordine, ut in Grammatica, literae priores syllabis. Sim, ut ratione nostrae habitationis, ut nobis prior sphera Lunae, sphera Mercuri j fundamenta, super aedificatione priora. Definitione uel determinatione, ut dum primum ex placito dicimus consensu: ut aliquis magistratus, alio in honore prior. Cognitione, ut ii niuersalia, nobis priora ipsis particularibus & singularibus : Pituationis principi j, formae sint secundum Aristotelem. Operantis & agentis principiu, id per quod aliud fit. Vt instrumentum,prius eo quod per iu- frumentum fit. Axumata .r Omne quod est,uel est principium, uel est ex principiis .a In terminis prioris & postera oris, posterius sine priore esse nequitis 3 Lapsus ab initio in elementis & principiis , postea cogitur multa falsa subiicere.' Principiis mutatis, multa quae hinc consequuntur mut ri necesse est. s Negatis principiis, quae ex iis consequuntur negata ui, dentur: sicut ex affirmatione eorundem,admissa se luctia. 6 Principium rerum quae semperiunt,aut semper fiunt, nullvm principium esse quaerendum, non recte asseritur. 7 Principia no recipiunt, quae rerum sempiternarum sentia Dissicile est quae malo inchoata sunt, principio, bonum sortiri exitum,& contra, quod si fiat,inutetur principium, Maliud fiat, necesse est.
9 Potest aliquid Hie principium, medium, & finis, sed di.
Mrss respectibus, non eodem remanente modo.
nouis eorum qua quodammodo princia
Antecedens. Nobilitas prineipium splenis Authoritas . ris, dignitatis & generis. Acquirendi omnes modi. origo.
52쪽
34 SYNTAM ART. MIRA B. Causa. Obligatio , principium do
Coactio. biti. Electio. Praecedens. Genus . Prius prior . Generatio. Praedicamenta omnia.
Genera, principia specierum. Privatio, prout principium Impressio. Aristotelis.
Ingressus omnis,& quae ingres Proximus. sum praebent primum, ut ii Praepositiones ablativo de
Initium. Species respectu indiuiduo.
STd quia inter principia annumerantur Causae, trademus
etiam earum breue schema. Causa itaque diuidetur, primum in proprie causam, & in eam quae improprie,uel metaphoricξ causa dicitur.Rursum, proprie causa,erit uel diuina uel humana. Diuina,voluntas Dei est,omnium causarin Deo quippe causae causarum,& primordiales causae. Litque Deus omnium causa, uel effective,
Humana causa, uel efficiens, uel sormalis,uel materialis, uel finalis, uel exemplaris est. Efficiens est, ad cuius actionem sequitur effectus, ueluti ignis calefaciendo aquam,eam reddit calidam.Ordo autem quo causa efficiens facit,hic est, quia disponit,praepara conciliat, perficit. Efficientium autem causarum , quaedam est antecedens proca tartica, quaedam coniuncta: item alia tota producit rerum Abstantiam,ea causa, solus Deus qui creando totam producit: Alia producens secundum partem, haecque est agens creatum, quod solum introducit formam in materia, uerum non producit materiam, saltem primam . Deinceps & efficientium, alia uniuersalis, alia particularis, uniuersalis causa efficiens, quae potest effectus plures distinctos sipecie, producere; talis Deus,qui propria uirtute produ- cir,sic etiam sol, causa cum planetis reliquis haec inferiora producens. Particularis est causa efficiens, quae unum solum
53쪽
producit effectum: Vt homo producit hominem, arbor quς libet proprium fructum. Postremὁ & causarum efficientiu,
alia subordinata essentiali ter, alia subordinata accidentaliter. Subordinata essentialiter est, quando una causa sine alia agere nequit, ueluti luna sine aliis non operatur plane iis . Sic in generatione, homo & sol, causae subordinantur. Subordinata causa accidentaliter, eli ueluti in motu lapidis per baculu, manus & baculus subordinatur accide tali ter. Formalis causa est, quae dat esse, intrinsece , per se ipsam, ut anima, rei animatae causa . DA intrinsece, ut differat abessiciente & finali,quae dant extrinsece esse: Dico etiam per se i psam,ut differat ab essiciente, quae actione sua dat causam. Porro haec formalis, uel ideatis, uel essentialis est, uel accidentalis. Causa formalis,duo potissimum agit,Primum, facit aliud ab alio differre: Secundo, restringit materiam primam a potentia ad actum, ut calorem, ad ignem, ad hominem,ad arborem; colorem, ad rubrum, ad album &c. Et ita dat esse rei. Materialis causa est, quae recipit sormam de conseruat eam: Q ia pr ter animam rationalem, nulla res habet esse per se,sed in alto,scilicet in materia. mobrem s eparata a materia corrumpuntur lanima bruti corrumpitur mortu ocorpore animali:ὶ habentque tandiu esse, quandiu in matexta recepta sunt. Causa itaque conseruationis in esse, est materia: Neque accidentia sunt,uel conseruantur,sine materia secunda cui hqrent: Nec anima intellectiva actu est, nisi quandiu existit in corpore, uelut in materia. Finalis causa, est quc incitat & mouet agentem ad agendum, nempe alicuius gratia: sic sanitas, medicinet causa, qualitas & bonum,causa finalis iudici j,& omnium magistratuu. Erit autem finalis,uel impulsu a,uel subordinata,vel ultima. Exemplaris, est idea secundum Platonem. Improprie & metaphorice causa est dicta, primum occaso, unde qu rere causam dicimiis,pro Occasione. Deinc,Ratio, iat dicimus causam reddere. Item controuersia iudici lis, dicta Gr cis cuius genera tria sunt, Nempe το επι δεικτικου εἰδος, id est, demonstrativum genus, secundum τοισυ λευτικον, desiberativum. tertium το λη κον, iudI-ciale, in quibus consideramus qualitates, sit honei tum, si ad
mirabile, si humile, si anceps, si obsculum genus sit.
54쪽
Alia causarum diuisio, per modo s qui
bus operantur. Cause a modis quibus operantur, diuiduntur in priores , de posteriores, per se, per accidens: in simplicem,& compositam, in eam quae est in potentia, & quq in actur in extrins cam,&intrinsecam:in communem,& propriam. Priores causae,dicuntur & superiores, & mediatae, & remotae, ut sol, est causa remota generationis hominis. Posteriores causς , uel proximi, uel propinquae dicuntur, ut homo causa proxima generationis hominis. Per se causa est, quae propria uirtute producit effectum. Per accidens autem, quae non secundum propriam uirtutem producit effectum, sed in quantum coniungitur effectui per se, uel aliae causae per accidens. Prioris exemplum est, ut qui remouet columnam cui innititur aedificium, causa est per accidens, iuncta effectui per se, cur edificium collabatur: Secundi membri exemplum,in hac propositione erit, Nobilis uir legit. Nam quod quis sit nobilis, per accidens est, iunctum alteri accidenti, nempe lectioni. Ca
rerum. per accidens, oriuntur cause,uel a casu,uel a consilio,
Mel a sortuna,vel ab occasione: A casu, veluti quando nihil agenti, aliquid sine proposito accidit: A consilio, quando per inquisitionem ex proposito aliquid aduenit. A fortuna, dum ei qui agit, aliquid citra eius actionis propositu contuigit: Ab occasione,du ex modico piacipio alia facile sequutur. Simplex causa: scuti dum perficiens una absoluit causa,
ibi enim adest quod perficit: Estque haec causa, prolata per
Composita causa, quae terminis complexis fgnificatur,ut homo hispidus, perficiens perfecit, ibi enim causa per se,perficiens, per accidens autem, hispidus. In potentia causa esse dicitur,quq actu non efficit,sed qui
potest efficere,uel causare, quae exprimitur per nomen uer-Dale; quale, lector, auditor, creator, dominator &c. quibus fgnificantur qui possunt legere,audire,creare,dominari,&c. quamquam actu non id agant. In actu eausa est, quς agit,uel effectum causat & producit, quae exprimitur per participium praesentis temporis,ut leges, audies,creans,dominans, &c. Reliquet causet per se satis patet.
Si quisaut desideret cognoscere, quae causae sint i nostra potestates
55쪽
state,quaeve extra nos,consulat diuisiones potestatis, de quib. in classe transcendentium dicitur.
De medio. cap. VI. VIa qua peruenitur ad finem, medium est, quod ab extremo utroque aeque distat. IMedium autem,uel rei solius,uel orationis solius, uel rei, εc orationis simul. Medium rei,exempla plura habet ,& distinctiones; Tale enim constituit commixtio,unde unum:coniunctio,cui extrσma adhaerent;Mensura,inter inaequale,& mensuratum. Eiusmodi,aequale,iustum sine differentia,participatio,comprehesio,duo vel plura continens,via, per quam ab uno loco in alia,aequali spatio itur;Privatio,ab eo quod fuit ad id quod est transitus; Destructio,qua ex uno aliud, eonstructio, his enim postremis medijs,sorma mutatur rerum;Medium, & mediocritas, temperamentum;Instrumenta, media operis,& artis. Orationis media,negatio & affirmatio,in quibus adhue aliud medium, tacere: illa autem media dicuntur ratione expressionis mentis,& expressi; Est & orationis medium problema,destructio propositionis; coniunctio uerbali ut, uel,ue, item dictiones,inter,intra.Ex quibus patebit, si coniungatur, quid sit medium rei,& orationis simul. Axiomata. x Media,diuersorum comparatione,& exuperare,& deficere possunt,sicut & aequale. x Quae magis a medio absent, magis opposita existimatur.3 Meδium an omnibus tenere,optimum.
continent. Aequum,aequale. Magistratus. Affirmatio. Mediocritas. Coniunctio. Mensura. Comprehensio . Negatio, medium solutionia. Constructio , medium colle- Participatio. ctionis.
Destructio, medium: dissolu- Pecunia, medium commentionis. ciorum.
56쪽
Instrumentum. Proxeneta. Iudex. Tacere. Virtus omnis, uredium inter exuperantiam, & desectum, in quibus uitia.
UEtus adagitim est, non statim cum initio finem speranis
dum, ideo de medio antea dictum. Generaliter, tot in odis finis dicitur,quot principium,&medium, post quae finis. In summa, Finis,uel est priuationis,uel termini,vel consumationis,uel consumptionis, uel corruptionis, uel intentio. nis, uel extremi .Privationis autem est,uel naturalis, ut mors ι corruptio,vel moralis,uel artificialis,cum artifex forma priorem tollit,ut dum susione statuae figuram elidit. Termini finis,exemplum habent limitem;Consumationis finis,in perfectione determinata eli operis. Finis consumptionis,dum aliquid deficit, sie dicimus,finem cibi,candelis, materiae,forma s& dum quippiam desinit e sse, operari, pati,dicere, credere,opinari,uel a Iiud facere. Finem corruptionis norunt omnes; Intentionis autem finis est,id,ad quod quippiam dirigitur, liuest mens siue actio, diei tur & scopus, & id cuius gratia aliquid fit,sc finis medicinae,sanitas: finis iuris, iustitia. Finis extremi,est uel substantiar,uel accidentis,uel tempo. ris,uel locI,uel quan titatis,uel qualitatis. Axiomata. x omne quod nascitur,& finem habere necesse est. et Non omnes fines persecti,sed ad aliud quidda,& propter unum quodque tale,& illud maius.
D Opsis eorum, qua finem quodammodo conti nent.
57쪽
Consumptio. Corruptio. Effectus.
Dentus. Exitus. Extremum. Iuramentum. Intentio.
Sen tentia iudicia lis . Solutio.
De maiori,minori, ct aequasi . cap. VIII. MAiora alijs,excedunt;Minora,ab alijs desciunt,quae co
ne excessu & defectu, similia aequalia q. dicuntur. Caeterum maioritas,licet uti uerbo artis,& minoritas , atq aequalitas inter substantiam,& accidens esse potest, ordinis,dignitatis,praestantiae, numeri,qualitatum,aetatis, corporis, spiritus. ordinis,ut maiores in stemmate antiquiores:& senatores maiores,minorumve gentium.Dignitatis,ut impertu , maiux magistratu .Pr stantiae,ut in aestimatione negotiorum,& eoru consequentia. Numeri maioris,uel minoris, partis, uel ςqualis.Qualitatis,ut sanior melior pars,&c. Aetatis, ut senis & iuuenis. Corporis, uel moli uel quae eorum suu ut procerus, pigmeus,&c.Spiritus,& quae eius sunt.
Axiomata. In eo quod plus est,& quod minus est eontinetur. Synopsis eorum,quae maius,& minus,& aequale referre uidentur,colligi potest ex principio magnitudinis in transcendentibuS.
58쪽
Onitas,quasi ens boni. Itaque bonitas, est ens, ns,causaq. & origo boni totius,& essentiae,& actuum, qui priuatione non superantur in eodem subiecto, & tem
Omnia quae sunt, uel bona, uel mala,uel adlaphora sunt 3Αdiaphora bona,vel mala esse possunt,uti uoluntas, Otium , uoluptas,& similia.
Diuisiodbonorum. Bonorum,alia sunt bona finis,alia propter finem: & ideo
iurium bona,quaedam secundum quid,alia simpliciter; Secundum quid, uel potentia naturae quae adesse consueuit, ut pueris & furiosis,inest potentia bonum rationis,uel secundum alterius,non praesentis considerationem. Simpliciter bona dicuntur,quatenus res tales sunt actu, potentia in acta deducta,siue sint morum, siue actionum,sue accidentiu .Tertio, bonorum alia necessaria lia non necesssaria.Necessaria,ueluti uita,pudicitia,libertas, liberi, coniuges, cognati, parentes, per se eligibilia,ut uirtutes,& similia. Non necessaria,quq aut per se expetenda,ut munera,honores,uel ratione alterius Optanda,quia aliquod adferant commodum,qualis est mercatura,ratione lucra :uictoria,ratione pacis.& ut alia nobis quira- Bopes.
59쪽
Quarta bonorum diuisio,in eorum electione obseruanda, ut aliud bonum sit perfecte absolutum, aliud bonum secundum quid,aliud imperfectum. Bonum persecte absolutum, Deus solus,summum bonum; Bona perfecta secundum quid, sunt,aut ratione conuenientis naturae propriae, certae speciei, uel generis,uel determinationis,aut relatione ad aliud magis perrectum.Imperfectum bonum,est quod aliud desiderat. Ista,& alia bona,rursum deducuntur in bona animi,corporis, externorum siue sortunae.
Colligi,& aliae bonorum possunt distinctiones, a substau-tijs,& accidentibus. Gradus autem bonorum,tres. Primus, &supremus supra ideas,in Deo, ens, genus ad omnes ideas,Deus ipse omnium creator.Secudus,inter ideM,in his, quae perfectiones rerum significant,sicuti dicemus ideam iusti,iustum t honesti, hone. stum:imparticipabile quippe est bonum, nisi sit in essentia. Tertius gradus,in bono a nobis participabili stab essentia, sebona omnis essentia,secudu natura,quia omnia esse appetui. Contrarium, Bonitati, Malum.
Accep abile. Accommodum. Actio. Aequum iustum, Benemeritum. Beatitudo. Benignum,& omne compositum ex bene, ut benedictio, dcc. Communicatio,ut liberalitas. Commodum. Commodatum. Concessum precario. Congruum. Conueniens.
Constructio. Dans fluctum. Debitum.
Incomodum, male conuenica. Otium. Iniquum. Malemeritum. In talicitas. Ferum,malignu,immite. ΟΦ ne componium ex male, ut maleficium, maledictio. Restrictio,auarum, teno. Incommodum,damnumidamnosum. Incongruum,dispar. Inconueniens. Destructio. Sterile.
60쪽
Desiderabile . Fugiendum. Dei dona & facta. opera contra Dei mandata. Dignum: dignitas,ut honor, Indignum. magistratus. Dissutio. parcitas nimia. Donatio . Esse , essentia. Non esse. HeIicitas. Intalicitas.
SInopsis, eorum quae bonitatem referunt. His repugnant.
Gratum. Ingratum. Honestum, honestas, decus. In non estum, turpe, dedecus. Mortis ,& eorum quae morte obliuio inconliderata eorum sequuntur, cogitatio. que mortis sunt.
Nobilitas, Nobile, clarum. Ignobile, rusticitas, rude, in ciuile . Pax. Dissidium, dissentio. 'Perfectio. Impersectio , imperfectium . Pulchrum. Ratio, Rationabile.
Sanctum. Tranquillum. Verum . Vtile, lucrum.
Turpe R deforme. Irrationale, Temerarium . Pollutum . Inquietum, turbidum. Mendacium, salsum. Ia ctura rerum, siue utilitate.
x Vna est Bonitas natura & essentia,eaque inerrat Deus; Reliqua,bona sunt participatione, aut per creationem. a Tot sunt species mali,quot & boni, & contra, & quet de uno affirmative, eadem de contrario negative dicta censentur , & contra. a Bonitati inest bonum esse, & bonum sacere posse; consideratur & in eadem bonitate, id quod bonum fieri potest. 4 Bonum, mali est remedium; malum,uelut morbus.s Bonum, dilatandum; malum,contrahendum. 6 Bonum & studiosum fieri potest animal, natura,moribuς vel consuetudine, ratione & doctrina; natura,cum nastiturimoribus cum imitatu ratione,cum docetur & ratiocinatur.