장음표시 사용
271쪽
irg IN ORATOR Endio. ut: arae tua mens Ex duobus. ut: Quid cupiebas quid optabas f Ex
duobus cum dimidio. ut: O me me miseru, o infelicem. Ex tribus. ut Quemagnitudo animi Nonnunquam simul omnia sere permiscentur. ut pro Milo ne : Quid opus est tortore r quid quaeris r occiderit ne r occidit. iure an inis ria nihil ad tortorem. hic enim sex incita sunt. quorum unius pedis est unum: Occidit.unius pedis cum dimidio unum: Quid quaeris e duoru pedum unae Occideritner duorum cum dimidio unum: Nihil ad tortorem.trium pedum duo: Quid opus est tortores iure an iniuriar Haec est huius loci sententia.
Incisim autem & membratim tractata oratio, in ueris causis plurimum ualet: maximeq; his locis cum aut arguas, aut refellas. ut nostra in Corneliana secunda: O callidos homincs,6 rem excogi tatam, 6 ingenia metuenda. Membratim adhuc, deinde caesim di ximus. rursus membratim: Testes dare uolumus. Extrema sequitur comprehensio, sed ex duobus membris, quia non potest, esse
breuior: uem quasi nostrum sesellit, ita uos esse facituros.
Insorensibus atque iudicialibus controuersiis incisia A membra ualent plurimum: sed praecipue in confirmatione, atque in reprehensione . quod Lia esse, licet multis in locis apud Ciceronem uidere. Verum hoc loco citat Oxeinpia, ex quadam oratione sua pro Cornelio, quae non extat amplius Haec eadem exempla ponit Quintilianus libro nono . nam tria membra sunt illa per exclamationem: O' callidos homines,o rem excogitatam,d ingenia me tuenda. haec igitur membratim dicta sunt. Deinde incisum unius pedis adiungit,cum ait: Diximus. postea membrum etiam subdit: Testes dare uol mus . postremo comprehensionem duorum membrorum facit: Quem qu si nosti una sesellit, ita uos esse facturos r Notandum .st autem, id quod ait Cicero,comprehensionem duobus membris esse non poste breuiorcm: ut erarent illi, qui periodum etiam unius membri statuunt. cum enim breuiter semientia perficitur, membrum dicitur orationis, non period .ut: Omnium re tum a diis immortalibus principia ducuntur.
Nec ullum genus est dicendi aut meIius, aut sertius, binis aut ternis ferire uerbis, non unquam singulis, paulo alias pluribus, in ter quae uariis clausulis interponit se raro numerosa c5prehensio.
Adeo membra atque incisa laudat, ut nullum dicendi genus aut melius, aut sortius esse dicat. Hoc autem de causis tantum forensibus intelligendum est, ec de iudiciis, non de laudationibus, ec caeteris dicendi generibus, in quihus pugnare non est necesse. Membra enim,&incisa ad pugnam Sc contemtionem sere compararitur. quae binis aut ternis uerbis, et interdum etiam sinispulis aduersarium feriant, & de gradu dei jciant. Verum ne nimium conciasa, aut interrupta uideatur oratio, nonnunquam comprehensio numerosa sed uariis clausulis est interponenda. sic enim sortis ec temperata siet oratio Exemplum sit hoc pro Coelio: Ipsius autem ueneni quae ratio fingitur ubi quaesitum est quemadmodum paratum quo pacto cui r quo in loco ii ditum c Hactenus membratim ec caesim. postea comprehensionem adiungit: Habuisse aiunt domi, uim que eius esse expertum in seruo quodam ad rem ipsam parato, cuius perceleri interitu esse ab hoc comprobatum uene num. Non est igitur ne in iudiciis quidem,cum arguas,aut refellas,sugienda comprehensio.
Quam peruerse fugiens Hegesias, dum ille quoque imitari L
272쪽
siam uult, alterum penὲ Demosthenem,saltat incidens particulas Sc is quidem non minus sententiis peccat quam uerbis. ut non qu grat quem appellet ineptum, qui illum cognouerit.
Hegesias Graeculus quidam orator, comprehensionem tanquam uitium aliquod peruerse fugiebat. 8c dum Lysiam magnum oratorem, atque in suo genere pene alterum Demosthenem imitari studet, particulas incidit: atque ita progrediens, caesim salti rare uidetur, quamuis etiam in sentent ijs non mediocriter peccet. Si quis igitur inanes eius sententias ec incomposita uer ha consideret, eum prorsus ineptum appellabit. De hoc eodem in Bruto se ait: At Charisiij uult Hegesias esse similis, is qui se ita putat Atticum,ut uiros illos praesepene agrestes putet . at quid est tam fractum, tam minutum, tam in ipsa, quam tamen consequitur, concinnitate pueriles Fuit alius Hegesias, philosophus Cyrenaicus disertissimus, qui tam copiose de miserijs humanae uitae disputabat, ut eis auditis multi sibi mortem consciscerent . qua de causia Ptolemaeus Aegyptiorum rex illi mandauit, ne amplius talia dii putaret. auctor Cicero primo Tuscul. ec Val.Max. 5c Strabo.
Sed ego illa Crassi Sc nostra posui, ut qui uellet auribus ipsi
quid numerosum etiam in minimis particulis orationis esset, tu
dicaret. Ratio cur 5c a Crasso Nase posuerit exempla: ne sortasse aliquis existi maret, in periodis tantum seruandum esse numerum, in membris autem at que incisis negligendum. Volui, inquit, ostendere etiam in minimis oratio nis particulis, este aliquid numerosum, quod auribus iudicari potest, modo
Et quoniam plura de numerosa oratione diximus, quam qilio quam ante nos: nunc de eius generis utilitate dicemus. Nihil enim
est aliud Brute quod quidem tu minime omnium ignoras put chre& oratorie dicere, nisi optimis sententiis uerbi in lectissime
dicere. Docuit hactenus,quo modo sit oratio numerosa fici eda,& se plura quam quenquam alium de hac re dixisse gloriatur. Sed quia res est ardua atq; diis cilis, multaem N Iongae exercitationis: ideo nunc utilitatem proponit, ut fructus aliquis Laboris appareat.Mouentur enim omnes fere statim ad res etiam difficillimas, magnae utilitatis obiecta specie. Incipit igitur a definitione, ut ostendat neminem posse pulchre oc oratorie dicere, nisi qui numerose dicat. nam oratorie dicere nihil est aliud, quam optimis sententiis uerbisq; lectissi me dicere. nam ex rebus 5c uerbis omnis cosistit oratio. Sed oratoris propria est apte, distincte, at cv ornate dicere. Quo fit, ut in rebus optimis uratur sente iijs: in uerbis autem sumat ea quae lectissima sunt.
Et nec sententia ulla est quae fructum oratori serat, nisi apte ex. Posita, atq; absolute: nec uerboru lume apparet,nisi diligenter cole locatorum,& horum utrun* numerus illustrati 'Licet ergo, inquit,optimas sententias, et Iectissima uerba orator habeatitamen nulla ei sententia fructum afferet, nisi apte at absolute suerit exposita: quod fieri sine compositione non potest. Et uerborum splendor nisi bene collocentur,nequaquam apparet. Ergo numerus adluctus orationi, oc uerba ecsententias illustrat. Quare pene laus omnis orationis ex numero Pendet.
273쪽
Numerus autem saepe enim hoc testandum est non modJ nopoetich iunctus, uerum etiam fugies illum, elin omnino dissimilis
mus . non quin iidem sint numeri non modo oratorum et poetaru, uerum omnino loquentium, denique etiam sonantium omnium,
quae metiri auribus possumus: sed ordo pedu facit,ut id quod pro.
nunciatur,aut orationis aut poematis simile uideatur. Id repetit, quod antea non semel admonuit,hunc numerum oratorium, quamuis idem etiam poeticus sit, non tamen poetice iungi debere: sed om
nino poeticam omnem coniunctionem in oratione sugiendam esse. ut ora
totius numerus a poetico dissimillimus penitus fiat,& ne unquam in oratio, ne uersus appareat. At dicet aliquis: Si est idem poeticus di oratorius numerus, quomodo dissimillimus fieri potest Cui respondet Cicero: Non tanta oratorum N poetarum, sed etiam loquentium omnium, di sonantium eumdem esse numerum. Neque enim loqui sine numero quisquam potest, cum duae tantum syllabae quomodocunque coniunctae pede euiciant: . atque adeo syllaba, tempore seu interuallo suo distinguatur. Non igitur nummis omnis numerosam efficit orationem,sed ordo oc obseruatio numeri. iunctu rar ec concinnitatis. Pedum igitur distinctio facit ut quod dicimus,aut poema sit,aut oratio,vel saltem poematis aut orationis simile.
Hanc igitur siue compositionem, siue persectionem, siue num e rum uocari placet,& adhibere necesse est,si ornate uelis dicere: nosolum,quod ait Aristoteles&Theophrastus, ne infinite seratur ut flumen orati quae non aut spiritu pronunciantis, aut interductu librar id, sed numero coacta debet insistere: uertim etia, quod mutito maiorem habent apta uim,quam luta.
Concludit,numerum ei necessarium esse,qui uelit ornate dicere. Sed ostendit,numeru etiam alijs nominibus appellari posse. Potest enim dici compositio, quia in compositione di collocatione uerborum totus consistit. P test appellari persectio,quia sententiam perficit ec absoluit: quoniam in clausula maxime specitari solet. Duabus autem de causis numerum esse necessa rium ostendit. quarum priorem Aristoteles ec Theophrastus attulerunt,alto ram adiungit ipse Cicero. Primo ergo numerus adhibendus est, ne tanquam
sume aliquod infinite seratur oratio sed alicubi consitat. Non autem insistore debet spiritu pronssciantis aut interductu librarii,sed coaeta numero. nam qui pronuntiat, non ideo sententiam terminat, quia insistit, alioqui posset tiam mediam orationem abrumpere:sed ideo solet insistere, quia sentetia teraminata est. Eodem modo librarius qui stribit oratione,utitur interdueiu hoe est distinctione et puncto in clausulis. sed distinetio atq; punditam non efficit ut sententia sit absoluta : alioquin ubicun* poneretur sententiam absolueret. sed idcirco interductu librarius utitur,quia numero finitam uidet esse sententiam. Haec igitur prima causa est, propter quam numerus necessarius este uis deatur. Altera est, quoniam ea quae apta simi lc coposita, bene* disiposita, longe maiorem uim habent, quam quae soluta sunt ec libera. quod exemplo demonstrari facile potest. Nam quamuis modicus exercitus bene dispositus, facile numerosissimum incompositum oc palantem superabit. Sed huius cauta Cicero rationem subiungit.
Ut enim athletas, nec multo secus gladiatores, videmus nihil
nec uitando facere caute, nec petendo uehementer,in quo no moe
274쪽
tus hic habeat palaestram quandam ut quicquid In his rebus fiat u
tiliter ad pugnam,idem ad aspectum etiam sit uenustum: sic oratio nec plagam grauem facit, nisi petitio suerit apta: nec satis tecte de clinat impetum,nisi etiam in cedendo quid deceat,intelligit.
A simili probat, uim in oratione magnam numerum habere, ad uenuis statem re gratiam, sicut in athletis ec gladiatoribus palaestra. Dicebantur athletae sicuti tui. Pollux tradit qui pugillatu, luctatione, ec cursu contenderent. Alexander etiam Xysticos ec Thymelicos inter athletas a iuriscon, sultis numerari probat . Erant autem Xystici, qui in longis ec amplis portici-hus, quae Xysti uocabantur, uel pugnis uel hastis contendebant. Thymelici uero, qui prodirent in scenam, quae θυμελα Graece dicitur. Sunt qui gladia
tores etiam athletarum nomine comprehendant. Dabantur autem gladia
tores Romae ec in funeribus clarissimorti hominum ab haeredibus,& ab Imperatoribus saepe, cum ad bellum essent profecturi. Erant igitur ordinarii gladiatores: crant etiam Mctraordinari j, qui petebantur a populo. Consummati uero gladiatores dicebantur, iam rude donati, 5c emeriti. dicebantur etiam arenarii, qui in arena depugnabanti qualis ille Veianius apud Horatium,
Herculis adpoli 'is,latet Aditus agro,
Ne populum extrema toties exoretare M.
Ergo athletae 8c gladiatores in compositionibus4commisitonibus duo siet,
uare solent, primo ut caute aduersariorum plagas evitent, deinde ut uehe menter eos petant. Sed cum diu sese in palaestra exercuerint,ordinate composite* procedunt: adeo ut quicquid ad pugnam utiliter faciant,idem etiam ad aspectum sit uenustum, et specitatores magnopere dele fiet. Eodem modo etiam oratio uehementer aduersarium petere non poterit, nisi petitio apta compositaq; fuerit. neque aduersariorum impetum caute atque occulte declinabit, ni R dum cedit, etiam decori rationem habeat.Haec autem omnia facile fiunt apta compositat oratione . quo sit,ut non tantum uoluptate, sed etiam
utilitat cin magnam auerat oratio numerosa. Contra uero soluta numeris,neisque dignitatem ullam,neque uim habere potest.
itaque qualis eorum motus quos απολαπσς Graeci uocant: talis horum mihi uidetur oratio, qui non claudunt numeris senten tias. tantumq; abest, ne, quod i j qui hoc aut magistrorum inopia, aut ingeni j tarditate, aut laboris fuga non sunt allecuti, solent dice
re,eneruetur oratio compositione uerborum,ut aliter in ea nec isti Peius ullus nec ius esse possit. Apud antiquos omnes sere ingenui palaestiam discebant, sicuti Plato in Alcibiade primo, atq; in multis aliis locis ostendit. quod etiam Budaeus an notauit, qui sic ait: Alioqui chironomia lex gestus a Quintiliano dicitur in primo, ab Heroicis ipsa temporibus orta, & a summis Graeciae uiris,atq; ab
ipso etiam Socrate probata: a Platone quocu in numero ciuilium posita utra tutum, a Chrysippo in praeceptis de Liberorum educatione compositis non omissa: quam artem oratori necessariam esse, ipse idem late in undecimo do, cet. haec eadem palaestra uocatur, di qui eam docent, palaeshici dicti sunt. CLcero in primo de Oratore sic ait: Vt qui pila ludunt, non utuntur in ipsa I sione artificio proprio palaestrae, sed ipse motus indicat, didicerint ne palae stram, an nesciant. ec in Bruto de Phaleraeo loquens: Sed non tam armis, inquit,institutus, quam palaestra. ita delectabat magis Athenienses, quam
275쪽
status,motus,flexusq; corporis,ac omnes omnino habitus,uenustatem quadam leporem cppra te serunt: quam qui non didicerunt, ii Apalaestri ab antiquis dicti sunt. ut hoc in loco Cicero, et mintilianus libro nono: Sicut enim, inquit, quos palaestritas esse nolumus,tamen esse nolumus eos qui dicuntur Apalaestri. ii sunt, qui se indecore atque incomposite mouent,ut Virgilius de saltante rustico dixit in Georgicis:
Det motus incomposivos o carmina dicat.
Talis est igitur inquit Cicero,eorum oratio, quinumeros negligunt, & semtentias non bene claudiit: qualis est motus eorum qui penitus apalaesita sunt. Sed sunt qui dicant, Compositione uerborii orationem enervari. quod tanis tum abest a ueritate, ut si careat numeris, nec impetus ullus, nec uis in ea esst possit. Vis enim alm impetus omnis orationis est, in apta beneq; disposita ratione: sicuti militii robur est,in acie bene atin scienter instructa.Verum qui tandem sunt isti qui numerosam orationem uituperant Nempe ii qui sunt eius penitus ignari. Quod tribus potissimu de causis ataidere potuit . uel quia magistros eius rei non liabuerunt: nulla enim ars sine praeceptore percipi co-mode potest . vel quia tarditate ingenii laborant: nam cum in omnibus arti hus,tum in hac precipue prompto ais celeri ingenio opus est uel quia labo
rem subterfugerui: nam, ut ait Horarius, Nil line magno vita labore dedit mortalibus.-Hi sunt igitur,qui res praeclaras damnant ac negligunt, qui eas aut magistrorum inopia, aut ingenii tarditate aut laboris suga non sunt assecuti. Tantum
enim quisl laudat, quantum se assequi posse considit.
Sed magnam exercitationem res saetitat, ne quid eorum qui ge
nus hoc secuti, non tenuerunt, simile faciamus: ne aut uerba train ciamus aperte, quo meliuS aut cadat, au t uoluatur oratio. quod se
L. Coelius Antipater, in prooemio belli Punici nisi necessario fa/cturum negat. o uirum simplicem,qui nos nihil celat: sapientem, qui seruiendum necessitati putet. Sed hic omnino rudis.
Quae seruanda sunt in oratione composita,numeroseq3, iam docuit.Dein ceps igitur, quae sint in ea uitanda uicta, demonstrat. Quidam enim imperiti, dum numerose student dicere, ridiculamWinanem eiaciunt orationem. Ita que magna oc longa exercitatione opus est, ne quid nos simile faciamus eorum, qui quamuis lioc dicendi genus secuti sunt, illud tamen assequi non potuerunt. Ac primum illud magoopere cauendum est, ne aperte de loco
tuo uerba traiiciamus, quo melius oratio cadat, aut uoluatur. ut quarto ad
Herennium: Hoc uobis Deos immortales arbitror dedisse uirtute proue stra. Ridicula haec est compositio : quoniam aperte duo ultima uerba de loco suo traieeta sunt in alienum . at si ita commutes, Hoc uobis pro uir tute uestra dedi iste Deos immortales arbitror: plena erit, ac sine uitio sententia. item si quis dicat: Insidiatori uero quae potest afferri iniusta ne di latro ni r quamuis numerus optimus sit, quia dichoraeo clauditur: tamen quia numis aperte traiecta sunt uerba, uitiosum erit. illo uero numero nihil rotundius: Insidiatori uero, &latroni, quae potest asserti iniusta nex. clauditur Graim Cretico, quem numerum Cicero maxime probat. Hae in re Cicero L.
Coelium Antipatrum,qui scripsit historiam de bello Punico, quodammodo ridet, quod in prooemio librorum suorum dixeri se non nisi necessa id uera ha traie&Irum, ut sententiam expleat. qua in re simplex primo uidetur, quia quod facturus est, pr dicit, & nihil celat: deinde etiam sapiens, quia necessitau
276쪽
e o n n E M T A L I V ρ, 1ς; cessitati parendum esse censet . nam necessitati parere, semper sapientis est habitum. Sed omnino rudem et imperitum in hac re se Coelius ostendit,quo niam nulla est in scribendo necessitas. Hoc est quod ait Cicero.
Nobis autem in scribendo, atque in dicendo, necessitatis excusatio non probatur . nihil est enim neces te: S siquid esset,id nececse tamen non erat costeri.& hic quide, qui hanc a Laelio, ad quem scripsit, cui se purgat, ueniam petit, & utitur ea traieetione uerbo tum,& nihilo tamen aptius explet concluditi sententias.
In dicendo atq; in scribendo necessitatis excusatio nihil prodest quoniam nihil est necesse . potest enim quiuis arbitrio suo ec dicere re scribere. quod si
quid etiam esset necessarium, tamen id non esset dicendum. Itaque dignus est reprehensione Coelius,cum praesertim quamuis hanc ueniam a Laelio petat, ad quem scribit, utatur tamen ea traiectione uerboru non neces latia, quo sententias expleat atq; concludat: quod nihilo minus non assequitur. neque enim
apte claudit. Scripsit autem historias suas Coelius Antipater,ad Laelium illii, qui cognomine Sapiens dieius est. nam suersit duo Laelii,uiri praestantissimi, pater et filius: quom pater superioris Africani legatus, Syphacem Numidararegem debellauit di captiuu duxit: filius cum Aemiliano Scipione tanta coniunctiis amicitia fuit, ut inter amicorum rarissima paria comemorentur. Hic est ille Laelius, quem de amicitia disputantem inducit Cicero, qui ualde do istus Zc elegans in dicendo fuit .Vnde serunt etiam eum Terentio in conscribendis Comoediis auxilio fuisse,quod ipsemet Terentius innuit.
Apud alios autem, &Asiaticos maxime, numero servientes, inculcata reperias inania quaedam uerba, quasi complementa nu
Hoc est secundum uitium, eorum qui numerum inscite consectantur, ut inania quaedam uerba frequenter inculcent,quasi quaedam numerorum complementa: quod uitium Asiaticis oratoribus erat maxime reculiare. Quin poetae Graeci,atque in primis Homerus, hoc seequentissime facit,ut panicitas inserat explendi uersus gratia, quae nihil penitus ad sensum faciant: quod quidam etiam apud Latinos imperite faciunt.Verum sciendum est, nihil quod ad sententiam non attineat, esse laudabile.quod exemplo declarati potest. Dixit Cicero in Philippicis: Nomen pacis dulce est. Si quis igitur multa uerba uelit inculcare, quo numerosior fiat haec sententia,atque ita dicat: Ilulud quidem certe peroptatae gentibus pacis nomen, θc amabile cunctis omismum ordinum mortalibus,ri iucundum est uidebitur quidem esse magis florens Θc pista oratio: sed quia multa sunt uerba quae sensum G adiuuant, ideo uitiosa iudicanda est.
Sunt etiam qui illo uitio, quod ab Hegesia maxime fluxit, infrin- endis concidendiso numeris,in quoddam genus abiectum inci
Improbantur etiam illi maxime,qui sequuntur illud Hegesiae uitium,ut omnes coprehensiones fugiant,et numeros infiingant atq; concidant. nam in abiectum quoddam dicendi genus incidunt, quod olim Siculi sequebantur. Gorgias enim Leontinus concinnitatis inuentor,nimis concise ec minute loquebatur: quem auctorem reliquipostea Siculi secuti sunt. In hoc ititio sere totus est Seneca, qui nunquam sere colligat aut concludit sententias. Vnde
non iniuria Caius Caligula dicere solebat, Senecae dictione tanquam arenaei Ie
277쪽
64 iN ORATOREM esse sine calce. cuius rei sit exemplum, initium epistolae decimae: Sic est. non
muto sententiam.fuge multitudinem,suge paucitatem,lage etiam unum. no habeo cum quo te comunicatum uelim . ec uide quo iudicium meum abeat. audeo te tibi credere. Quid hoc dicendi genere minutius,aut abiectius
Tertium est, in quo suerunt fratres illi Asiaticorum Rhetorum principes, Hierocles Sc Meneclec minime mea sententia contem,nendi. etsi enim a forma ueritatis, & ab Atticorum regula absunt, tamen hoc uitium copensant uel facultate,uel copia. Sed apud eos
uarietas non erat,quod omnia fere concludebantur uno modo. Cicero,postquam orationem illam habuisset pro Roscio Amerino ue intus Chrysogoni Sylle liberti,quem offenderat, potentiam ut Plutarchus ait Roma discessit,& Asiam sere totam peragrauit, ut peritos dicendi magisti os
uideret,& audit et. inter quos duos etiam fratres,quos hoc loco nominat, Hieroclem et Meneclem audiuit: qui eo tempore Rhetorum Asiaticorum principes habebantur. Hos igitiir minime contemnendos esse censet Cicero,quo niam ec dicendi facultate, et copia plurimum ualebant.Duo tamen sunt,qus in eis reprehendat. primum,quod a se a veritatis, ec ab Atticorum regula abessent. Fictas enim tantum causas agebant, quae ab usu ec consuetudine latensi abhorrerentiati id cum facerent,non Atticam dicendi uenustatem, sed redundans ec adipatae dictionis genus sequebantur. Alicrum, quod omnia fere concluderent uno modo. nam dichoreum in clausulis,praeter caeteros numeros omnes expetebant, ec fere semper eum admittebant: quod esse uitiosum, iam superius demonstratu est.in primis mim uarietate desiderat oratio.
Quae uitia qui fugerit,ut neque uerbum ita traincialiut id de in dustria factum intelligatur,neque inferciens uerba quasi rimas ex-
Pleat,nec minutos numeros sequens concidat,delumbeti sententias nec sine ulla commutatione in eodem semper uersetur genere numerorum, is om nia sere uitia uitauerit. nam de laudibus multa diximus, quibus sunt alia perspicue uitia contraria.
Haec breuis est eorum repetitio, quae dis eter in oratione uitanda sunt, eo quod sint maxime uitiosa. Quatuor autem esse demonstrat. Primum,traiectio uerborum dici potest, cum ita uerbum unum uel pIura traiiciuntur, ut id de industria, numeri gratia, factum appareat. Secundum, inculcatio potest appellari,cum ita uerba inserciuntur superuacanea, quasi rimae expleri uideatur. Tertium,concisio uocetur, cum quiS minutos numeros sequens concidit 5c quasi delumbat sententias. Quartum,simili nido clausularum dicatur, cum sine ulla commutatione quis in eodem si peruersatur genere numerorum. Ergo si quis uerborum traiectionem,inculcationem, numerorum concisionem similitudinem uitauerit, is omnia fere uitia uitauerit. Cum enim de numerose orationis laudibus permulta dicta Herint,qui laudes sequi didice rit is etiam laudibus contraria uitia facile perspiciet. quod enim sacere aut te qui decet, id non facere, aut non sequi, perspicue uitiosum est. Quasi rimas expleat. Metaphora a nauiculatoribus sumpta, qui nauium rimas ita conantur explere, ne aqua possit ingredi: aut a doliorsi labris. sic Terentius: Plenus rimarum sum,hac atq; illac perfluo.
Quantum autem sci apte dicere, periri licet,si aut compositi o ratoris bene structam collocationem dissoluas permutatione uer horum: corrumpatur enim tota res. ut & haec nostra in Corneli
278쪽
co nuru TARD s. na, R deinceps omnia:Neque me diuitiae mouent, quibus omnes Africanos & Laelios multi uenalitin mercatores Q superarunt. im muta paulum,ut sit: Multi superarunt mercatores,uenalitiiq;: pe
Cum iam de uirtutibus 8c uitiis numerosae orationis multa dixerit, nunc exemplis declarare, ec quasi oculis subi j cere uult, quantum sit apte dicere Quod inquit, experiri licet, si quis alicuius compositi oratoris benestrii fiam
collocatione sumat, ec eam permutatione uerborum dis loluat . uidebit enim statim totam rem corrumpi, atque omnem illam dignitatem interire. Quae res ut testatior oc clarior fiat, recitat ex Corneliana sua, quae non amplius e tat,exempla quaedam,oc senteni ijs de numeris absoluta. quorum illud prima est Neque me diuitiae mouent, quibus omnes Asticanos ec Laelios multi ue naiiiij mercatores superarunt. Haec comprehensio habet in clausula duo, quae optima iudicantur. Primum est, quia uerbo clauditur . nam iniimilia nus ait, semper optimum esse uerbo claudere sentenulam,si modo id apte fieri potest. Alterum est quia duobus numeris amplissimis et optimis terminatura hoc est, palimbacchio,& ionico a minori, quos praecedit spondaeus .illa enim extrema pars, Mercatoresque superarunt: ex sipondaeo, palimbachio, ec ioniaco a minori fit. Est igitur omnino bene structa collocatio. quam si quis paulum immutet hoc modo, Multi superarunt mercatores, uenalitiiq; statimi in perierit. Primo enim, uerbo non claudetur: deinde, quod longe maioris est momenti, totus numerus cuanescet. Cadit enim minute atque inepte sic immutata sentenua. Totus autem ille locus quem ex Corneliana sua citat Cicero, sententiam eam habet: Vt nemo diuitias admiretur, quia neque me
liorem neque praestantiorem uirum esticere possvpt. Facile enim fieri potest, ut improbi oc abiecti homines, quales sunt multi mercatores oc mangones, qui seruos nouitios vendunt, quos Latini uenalitios uocant,uiros praestantissimos,quales suerunt Asel cani ec Laelin diuit ijs superent. Magni enim uiri diuitias sere cotemnere, ac pro nihilo putare solent: quas tamen mercatores uonali iij se cupide expetunt. Sed cur Cicero, cum mercatores dixistit, adiunxit etiam uenalitios, qui seruos emere atque uenundare solent an non etiam uenali iij mercatores sunt f Non certe. nam Asticanus ait: Mercis appellatione f. de verb. s homines non contineri: ec ob eam rem mangones,non mercatores,sed uena gratis. L.meralitiarios appellati. ubi Alciatus ait: Venalitiarios esse,qui uulgo reuenditores s. 'vocantur, qui mercatores dici non pos Iunt. ec mangones etiam et Ie uenali. tiarios, quonia uenalitia, id est seruos uenales expositos ipsi emere praeocci Pant, ut carius uendant. Dicuntur autem mangones, quod homines agant
in manum,id est in potestitem. Interdum etiam uspalitii dicuntur, ipsi serui qui venduntur:ut Plinius, Hoc est insigne uenalit is gregibus.
Et quae sequuntur: Neque uestis, aut caelatum aurum 8c argentum, quo nostros ueteres Marcellos, Maximos *, multi eunuchi
E Syria, Aegyptoq; uiceriit. Verba permuta sic, ut sit: Vicerunt eu nuchi e Syria, Aegypt p.
Secundum hoc exemplum est ex eadem Corneliana, quod cum superio
iis sensu continuatum est: nempe non esse uestes,aut aurum, aut argentea uasa magnifice caelata, & praeclaro opere facta, magni aestimanda: propterea quod multi abiecti 5c uiles homines, quales eunuchi sunt,qui e Syria, Aegyptoque ducebantur, earum rerum copia, summos illos ec praestantissimos uiuros Marcellum di Maximum superarui Hoc autem ideo dicit Cicero, quia '
279쪽
, ε ε 3M OO TMueteres illi Romani quales siderunt Marcelli di Maximi,diuitias spernebanti ec paupertate quasi delectabantur. nihil autem aliud studebat,quam ut uec. publicae prodessent, & sibi gloriam immortalem compararent. Marcellus iasuit, qui primus docuit Annibalem posse uinci, qui Romanae Reipublicae gladius dicebatur:sicuti contra Fabius Maximus scutum appellabatur, quod sine praelio uim atque impetum Annibalis reprimeret. unde cunctator diciuest. de quo Ennius:
Unus qui nobis cunninio restituit rem. Ergo isti pecunias,oc uestes, aurum, at argentum caelatum negligebant: at contra multi, qui seruitutem seruierat, deinde manumissi, tantas opes con gerebant,ut illos praeclarissimos imperatores uinceret . ait autem, E Syria ocAegypto: quoniam ex eis regionibus multi eunuchi 5c serui Romam uelle bantur. Sed ad rem . Terminatur haec coprehensio uerbo suo, et iambum at spondarum habet in sine,qui numerus optimus est, quoties spondatus est ulumus et iambus precedit, ut supra diximus.Eiscis enim hac ratione primus E. pitritus, qui numerus es, grauissimus di amplissimus. Si uero quis ita permuteti Vicerunt eunuchi e Syria, Aegyptol, statim omnis uenustas evanescet. Adde tertium: Neque uero mouent me ornamenta ista uillisu,
quibus L. Paulum,&L. Mummium, qui rebus his urbem, Italiam que omnem reserserunt, ab aliquo uideo perfacile Deliaco aut SPro potuisse superari.
Tertium exempl um,adhuc cum superiore continuatu ex eadem orasione. Villaru ornameta uocat signa, tabulas, uasa Corinthia, aut Deliaca aut aliusheneris, di caetera quibus ornari domus solent. Idcirco autem L. Paulum ec. Mummium nominati quonia hi duo imperatores duas opulentissimas re giones imperio Romano adiecerunt, et pene incredibilem rerum omni u preciosissimarsi copiam Romam attulerut.nam L. Paulus deuicto Perse,Maco doniam subiugauit. Lucius autem Mummius euersa Corintho, uectigale populi Romani totam Achaiam reddidit ipsi uero cotinentissimi suem qui nihilo ditiores ex tantis uietoriis euaserint. Facile iginar ab aliquo Deliaco aut Syro mancipio,in uillarum Ornamentis,ta in diuitris superari potuerunt.
Fac ita Potuisse superari ab aliquo Syro aut Deliaco: uides ne,
ut ordine uerboris paulum comutato, rjsdem uerbis stante sentemtia,ad nihilum omnia recidant,cum sint ex aptis di sibi uta Si quis illum numerum dis luat, qui erat aptissimus, quoniam spondam
claudetiatur sententia praecedente trochaeo, cum diceretur, potuisse superatuatque ita dicat, Potuisse stiperari ab aliquo Syro,aut Deliaco: ad nihilum omnia recident,etiam si stet eadem sententia, aloe eadem uerba maneant, sed ora dine commu tato. Quoties igitur ex aptis dissoluta si uni uciba, facile uidere licet, quantum ualeat numerus. Quin etiam contra, si quis dis tuta uerba colliget numeris, ait deuinciet, facile poterit intelligere, quantum eis uenustatis accedet. Hoc est quod Cicero subiungit:
Aut si alicuius inc5diti arripias dissipatam aliquam sententiam,
eamq; ordine uerborum paulum commutato in quadrum redigas, essiciatur aptum illud quod fuerit antea dissiliens, ac solutum.
Capiamus, inquit, alicuius oratoris sententiam aliquam quae si incondita atque dissipata, uel quae numeris non satis sit aptis colligata: ec commuta ro Pa
280쪽
to paulum uerborum ordine redigamus eam in quadrii certe uidebimus illud statim aptum es sci, quod erat antea dissuens ac talutum. Fuit aetate patrum nostroru uir Latinae linguae studiosissimus,Christophorus Longolius, qui certe meo iudicio maxuna laude dignus est quia relicta omni baibalia, se totum ad Ciceronis imitationem transtuli nati in multis sine dubio rebus Ciceronem salis seliciter imitatus est. Sed cum in eo peccauit,quod non satis distinc 'eati partite suis in orationibus dixit: tum in hac re multo grauissima 5c maxime necessaria, perquam infelix fuit,quia raro apte numerosel sente fias claudit. nam N importune stequenter uerba traijcit, ec inculcat inania, ecsentetias saepe delumbat. Quod si quando bene claudit, id potius ex assidua
Ciceronis leditione, luam ex arte aliqua prouenire crediderim Habet tamen
interdum ec bonas sententias,& lecta uerba. quae si paulum commutent, facile numerose cadere pollunt. quod ut intelligi possit, duobus aut tribus Oxemplis experiamur. Sunt in oratione, quam ipse pro se habuit,in extrema cuius da periodi parte haec uerba: Et meo ipse silentio proditus,ac mea etiam sentetia damnatus dici possim. quae coprehenso pessime cadit, cum in extremo quatuor spondaei ponant. id autem ei se uitiosum,iam supra demonstrata est Permuta igitur uerborum ordinem,hoc modo Et meo ipse silentio proditus dici possim ac etiam sentetia mea damnatus,longe melior ec suauior clausula fiet, ex iambo ec palimbacchio. Idem alibi: Date hanc mihi Patres Con. ueniam,ut desuperiore mea uita, pauca ipse apud uos dicam. certe pars extrema huius periodi maxime est hiulca atque iniucunda.Transpone duo uerba, hoc modo, Vt apud uos ipse desuperiore uita mea pauca dicam: ec senties quantum iucuditatis accellerit. Sunt etiam apud eunde aliquae tam inscienter clausae sententie,ut nulla uerborii permutatione in quadria redivi possint. qualis est illa: Nec se certo ullo consilio aut iudicio duci, sed caeco aliquo animorum impetu perturbatos serri at* raptari ostendat. qua nihil inamoeniussis potest. Sed ad Ciceronem redeamus, qui ita subiungit:
Age,sume de Gracchi apud Cess. illud: Abesse non potest, quin
eiusdem hominis sit, probos improbare, qui improbos probet. quanto aptius si ita dixisset Quin eiusdem hominis sit, qui impro
hos probet, probos improbare. Hoc modo dicere nemo unquam uoluit,nemoq; potui quin dixerit.
Exemplum sumit ab oratione C.Gracchi,qui sui temporis oratorum so quentissimus habitus fuit eam autem oratione habuit apud censores, in qua posuit hoc araumentum a contrariis: Qui improbos probat, is etiam probos improbabit. Verum sententiam diffluentem ac solutam secerat, quoniam in fine duos iambos posuerat, cum dixisset: Qui improbos probet. Sed ordine uerborum commutato, hoc modo: Qui improbos probet, probos improbare: sit exti emus dichoreus, quem optime claudere, iam superius multis exemiloli enim putare quenquam, Brute, pleniorem ec uberiore ad dicendum fuisse. Deinde ait: Damnum illius immaturo interitu res Romanas Latinas* lueras fecisse. 5c paulo post: Grandis est uerbis, sapiens sententi js,
genere toto grauis: manus extrema non accessit operibus eius. pr clare in
choata multa persecta non plane. Compositionem igitur re numerii uide tur innuere Cicero,cum ait: Manum extremam orationibus Gracchi defusse.nam nemo unquam dicere numerose potuit, quin libentissime dixerit.
Qui autem aliter dixerunt hoc assequi non potuerunt: ita se stiet 2 sunt