장음표시 사용
241쪽
ει IN ORA POR En arbitror. S in eundem Nemini uideo dubium esse. Pro Murena: mae precatus sum a diis. pro P. Sylla: Maxime uellem Iudices. pro Archia poeta: Si quid est in me ingenii Iudices. post Reditum : Quod precatus a Ioue Opt. Max. pro P. Sestio: Si quis antea iudices. pro C. Rabirio: Si quis est Iudices. Philippica io. Maximas tibi Pansa. Philippica ultima: Si ut ex literis. Primam in Catilinam incepit ab Amphibracho, qui etiam Scolius dicitur, & costat ex breui longa Θc breui: Quousque tandem abutere Catilina unam tamen orationem a Iambo uidetur incepisse Cicero, pro α Ligario: Nouu crimen
C. Caesari quod existimo dedita opera faetiam a Cicerone,ut no tantu ironia, qua utitur ibi, sed etiam numero, Ligarij crime eleuaret. Nullam enim aliam orationem a lambo coepit. nam quarta Philippica, quam obiiciunt quidam, non a Iambo, sed a Paeone secundo incipit Frequentia uestrum incredibilis. Quamuis aut orationis initio iambus non adhibeatur, tam ei requeter perio dorum initio solet adhiberi, nonnunqua etiam geminatus. ut pro lege Man.
potest enim hoc dici belli genus. Dactylus autem re die oc incipit 5c desinit, modo simplex ponatur: ratissime enim geminatus inuenitur.&hoc est quod Aristoteles dixit, hunc numerum esse dimittendit, propterea quod maxime cadit in uersum, quoties uel plus quam semel ponitur,uel spondaeo praeponitur. Dactylus enim sipondaeo pN postus, Adonium uersum cssicinui,Terruit urbem. Quod si spondsus dactylum prs cedat, recte clauditur periodus: ut pro Milone, No usitata frequentia stipati sumus. rursus: Et timorem si quem habetis deponite. ec inferius: Ut impune liceat defendere. Idem accidit et Lam, si Iambus Da stylum praecedat, ut in eadem oratione: Metu crudelissia morum exitiorum carere n5 posthmus. Ninserius: Cum ui uis illata defenditur. Rursus: Facere enim probus adolescens periculose, quam perpeti turpi ter maluit. In summa, quoties uel una syllaba longa, uel dus,uel plures, Da etyl um prscesserint, bene clauditur Periodus: quoties autem uel una breuis, uel dus,uel plures,non ita commode clauditur. Pessime uero duo Da styli mniunt: quoniam oratio uersibus maxime est inimica.
Paron autem minime est aptus ad uersum, quo libentius eum
recepit oratio. Aristoteles omnium maxime Paeonem comendat, ius rei ratio est, quoniam non est aptus ad uersum faciendum,& tamen numerus est mollissimus: itam Sc initio oc fini periodorum optime congruit.quia cum a poetis freque tatus non sit, non ita facile cognoscitur: ec hac de causa magis quam ali j podes, latere potest. Mirifice igitur utilis est orationi, neque tamen artificium aperiet. Hac de causa Cicero frequenter in eadem pagella ter aut quater, Pa one sententiam claudit.
E phorus vero', ne spondaeum quidem,quem fugit intelligit esse aequalem dactylo, quem probat. Syllabis enim metiendos pedes, non interuallis existima t. quod idem facit in trochaeo, qui temporibus & interuallis est par iambo: sed eo uitiosius in oratione, si ponatur extremus, quod uerba melius in syllabas id ores cadunt.
Ephori sententiam damnat qui spondaeum ab oratione remouebat dactylum aut admittebat. Non intelligi Cinquit, spondaeum Ephorus aequale esse dactylo.quoniam totide habet interualla, nem pe quatuor. hoc autem ideo accidit,quia non interuallis, sed syllabis pedes dimetitur . sicut etia in trochso facit: qui licet habeat tres breues syllabas, tamen iambo temporibus N inter uallis par est. Verum ea de causa trochaeus in oratione uitiosus est, quia in
lius in longiores syllabas,quam in breues, uerba desinunc a igitur breuis,
242쪽
aut duae,in fine tolerari pos Iunt: tres autem breues,non ita como de claudunt. Spondaeus autem sine ratione damnat ab Ephoro, cum di initi js 5c clausi lis aptissimus sit. Semper enim redie incipit, quicun* numerus sequatur. semper etiam re ste finit, nisi dactylus aut alter spondaeus praecedat. nam praecedente dactylo,sinis at heroici carminis, quod in oratione deforme est: licet aliquando reperiatur apud Ciceronem, sed raro Duo uero spondaei nimis tardi sunt in sine: quo fit, ut rarissime claudant. Optime uero claudit,praecedente iambo aut choreo: quae clausula Ciceroni maxime familiaris est . ut pro lege Manilia: Amicorum temporibus transmittedum putaui. Item: Tribuendum esse censiuerunt. Item: Periculaque rerum suarum detulerunt. Item:Vicos ex nos esse complures. Item: De Imperatore deligendo esse dicendu. Item: Magna ec grauia bella gesserunt. Sed quid exemplis opus cum regula generalis haec esse possit, optimam 5c amplam tunc esse clausula, cum tres ultimae syllabar longae fuerint, breui tamen praecedente, ut iambus ec spondaeus efficiatur. proximam autem esse, cum trochaeus uel choreus spondaeum in fine Prscedit. Oportet autem ultimam uel natura,vel positione longam esse: ut, dilputaui,censuerunt. nam si breuis ultima suerit, tunc dichoreus efficitur, qui tame etiam laudatur in fine periodi, ut postea docebimus. Nam quod ait hoc loco Cicero trochaeum in oratione uitiosum esse id accidit, quoniam e tribus breuibus syllabis sit,ut facere,legere,dominus, animus: quae si ponantur in sone periodi, nimis celerem oc incitatam reddut orationem, ita ut omnem prorsus amittat grauitatem. Itaque diligenter est euitandus in sne trochaeus, siue tribrachus,qui idem est, ut supra docuimus. nam in hac re uir eruditus,Petrus Victorius, sicut etiam alii multi, deceptus est: qui dicit, Ciceronem Aristotelis sententiam secutum non fuisse. Damnat enim Aristoteles trochaeum hoquentem,quem tamen ait Victorius Cicero duplicem frequenter in fine ponit. Hoc autem omnino salsum est quoniam Cicero nunquam, quod ausim dicere, duos trochaeos in periodi fine posuit: cum adeo damnet hunc pedem, ut ratissime aut uix unquam eo sententia claudat. nev enim ullam dignitate habere possunt tres in fine breues. Sed in eo deceptus est Viei ortus,suia n5 aduertit,trochpum Aristoteli Ephoro, Ciceroni,Quintiliano, tribus e breui hux fieri licet Grammatici dicant e longa oc breui costare. nam pes qui elonga 5c breui constat,non trochaeus a Cicerone 5c Quintiliano, sed choreus di citum quod mirum est,a tantis uiris non fuisse cognitii. Recte igitur duo ch
rei sententia claudunt,no autem troch si cum etiam unus trochaeus in fine ui
tiosius sit,ut Ciceroni di Quintiliano placet. Dichoreus ergo frequetissimus apud Cicerone in fine ponitur,ec est numerus lepidus,ac bene fluens. ut pro lege Man. Fructum est amplissimu consecutus. Item: Quid de aliis prescriboretis. Item: Difficilius est exitum quam principi si inuenire. Item:Occasionem sibi ad occupanda Asiam oblatam esse arbitratur. Item: Nunc quid agendum sit, considerate. Item: Vestros animos excitare at inflammare debet. Item: ibus est eca uobis N ab Imperatoribus Reip. consulendii. Haec enim omismia sunt in una pagina,ut quiuis intelligere possit, quam familiatis hic num tus Ciceroni sit. Nam ego aliquando centies atque amplius in una oratione obseruaui, duos choreos in periodi fine a Cicerone collocatos. Semper igitur hic numerus est optimus: sed tamen tunc etiam laudabilior, cum ultim a lom ga uel natura uel politione fuerit,ut choreus oc spondaeus sal: quod etia superius admonui. ales sunt illi,confiteri,collocatos,censuerunt,ec similes.
Atq; haec quς sunt apud Aristotele,eadem a Theophrasto Theo
decte in de Paeone dicunt. Ego autem sentio, omnes in oratione est
se quasi permistos & coissos pedes. nec enim effugere possemus a
243쪽
nimaduersione, si semper iisdem uteremuriquia nec numerosa esse
ut poema, neq; extra numerum,ut sermo uulgi est,debet oratio. Aristoteles Theophratius,&Theodectes,unum Paeonem commendar maxime uidentur. at cum eis Cicero non sentit,qui omnes in oratione pedes permistos ec consulas ei se uult. huius autem sententiae suae rationem adsert: quia Dcile auditores artem animaduerterent,si semper ijsdem pedibus utere in . quae res etiam satietate lacile gigneret,& quodammodo deformis esset. Ideo qui sunt etiam optimi numeri, non ita seequenter usurpandi continui sunt,sed aliis atq; aliis interpositis: ut Dichoreus optimus quide est, ut paulo ante docuimus,sed si semper eo quis utatur,reprehensione effugere no pote rit. ita Paeones ec Ionici sunt optimi, sed tamen plerunq; uariandi. debet minioratio medium quiddam tenere inter poma ec sermone uulgi,ut neq; numeros semper eosdem habeat, sicuti carmina cuius' generis astolent: nccp penulus numero careat, eo modo, quo uulgi sermo colicitur. hoc autem nullo mo
do fieri potesit, nisi pedes omnes quali permisti ec consus in oratione sicut ait Cicero collocentur. Alterum nimis est uinctum, ut de industria factum appareat:abierum nimis disssolutum, ut peruagatum ac uulgare uideatur:ut ab
altero non delectere, alterum oderis. Rationem adfert cur oratio neq; poema, nem sermonem imitari debeat. Nam poema nimis est uinci una, neq; sine dimensione pedum ac syllabaru e ius ulla pars fieri possit, quo si,ut in eo semper appareat industria: quod in oratione fieri non debet. quoties enim in oratione numerus uidetur esse qua itus,non ita delectare solet. Sermo autem uuleti nimis dissolutus est, necu quiequam habet eximium quod elucere 'possit, ted in eo peruagata ec uulgaria
sunt omnia: quae rex in oratore contemnitur. Quare in oratione Poema non
delectat,sermo uero prorsus negligitur di quasi odio est.
Sit igitur,ut supra dixi,permisia,S temperata numeris: nec dic soluta, nec tota numerosa: Paeone maxime, quoniam optimus au istor ita censet: sed reliquis etiam numeris, quos ille praeterit, temperata. Concludit hanc quaestionem partim ex Aristotelis auctoritate, partim ex sua. omnino iuncta numeris esse debet oratio sed ita temperata, ut nem di sis luta, net tota numerosa uideas. Ex pedibus aute maxime probet Pson, quoniam ita placet Aristoteli, qui optimus auctor est: sed ita tamen, ne reliqui pedes relinquans, sed ex omnibus oratio uariet. Hic autem operaeprectu est CD ceronis artem animaduertere: qui cum ex Aristotelis sententia Paeonem maxime laudet,tres Paeones cotinenter interminatione sententiae posuit. primo enim quartum Paeonem usurpauit, cum ait: Permista et temperata numeris. deinde Paeonem tertium, cum dixit: Nec tota numerose. tum iterii Paeonem tertium,cum ait Optimus auctor ita censet. Cum autem ab Aristotele disten tit, & reliquis etiam numeris utendum esse docet, statim suum dichoreum usurpat cum ita subiungit: Sed reliquis etiam numetis, quos ille praeterit,tem. Perata. Ita non tantum artem docet,sed etiam ex arte loquitur.
Quos autem numeros cum quibus tanquam purpuram misceri Oporteat,nunc dicendum est: atq; etiam quibus orationis generi bus sint qui cin accomodatissimi.
Cum iam probari omnes numeros in orationem cadere: nunc aliam quaestionem proponit, quos cum quibus misceri oporteat: ec cum uaria sint orationum
244쪽
tionum genera, qui cusq; generi sint accommodatissimi. Sed quid est quod
ait Cicero, Tanquam purpuram Allusit ad patricioria Romanorum uelles, quae purpura praetexebanturiunde etiam praetextae dictae fuerunt. Sem per e nim Romae suit usus purpurae, sicuti Plinius affirmat. Nam Romulus Vrbis Lib. s. . D. conditor, purpuream trabeam habuit. Non tame omnibus Romanis uti purpura licebat,sed magistratibus tantum, quibus fasces ec secures dabantur: ectriumphantibus, ec liberis Senatorum: deniq; etiam sacerdotibus,cum res diiunas facerent. Eo deinde oeuit luxuria, ut non contenti sola purpura, eam misceret alijs coloribus,ut suavior eius color fieret: quod idem Plinius ostendit.Hoc est quod ait hoc loco Cicero: Sicuti purpuram cum aliis permixta colores eximios cilicit, ec suauissimos: ita numeri in oratione Permixti, magna prae se iucunditatem serunt.
Iambus enim Dequentissimus est in iis quae demisso atq; humili
sermone dicuntur : Paeon autem in amplioribus,in utroq; Dactylus.ita in uaria Sc perpetua oratione hi sunt inter se miscedi, & temperandi. sic minime animaduertetur dele stationis aucupiu,et qua drandae orationis industria: quae latebit eo magis, si Sc uerborum Sc sententiarum ponderibus utemur.
Cum sint tria dicendi genera,tenue, mediocre, sublime: singulis generia
hiis numeri sunt accommodandi. Ergo tenui generi iambus maxime conue niet, sublimi uero paeon,at da stylus utrique aptus erit. Quid ergo in medio cri,quo numero utemurr Certe quia medium est inter tenue ec sublime,& utrius se naturam participa utriusque numeris etiam utetur. Sed cum sint tam multi pedes qui cadunt in orationem, cur tres tantu hoc loco ponit Cicero: Iambum enim,ec paronem, ec dactylum solos nominat,alios omnes praeter mittit. Sed hoc non sine causa fecit. nam superius ostendit, tria tantum esse numerorum genera. nam aut sunt aequales numeri, aut duplices, aut sesqui
pii. Itaque posivit unum pedem cuiusque generis, ut ex his tribus alios omisnes intelligamus. Iambus enim duplex est, paeon sesquiplus, dactylus aequalis. Cum ergo: dicit Cicero, Iambum demisto atque humili sermoni conuenire: non hunc solum pedem intelligere debemus, sed alios etiam omnes quicunque iambo sunt interuallis ac temporibus pares: quales sunt, choreus, trocheus,sive tribrachiis, ec molossus. nam hi quatuor simplices numeri, dupli. ei proportione constant. quibus etiam alii compositi adiunguntur, ut di iam hus, dichoreus, choriambus, antispastus: quanqua compositi semper paulo grandiores existimant.Erimi igitur omnes pedes, qui demissae orationi conis uenient, Octo potissimum:iamDus,choreus,tribrachus, molossus, dii ambus, dichoreus,choriambus,antispastus: quoniam hi omnes duplices sunt. sed aliquando etiam da stylus,et reliqui aequales numeri demissae orationi adiungatur. Quod autem ita sit, ipse Cicero declarat in oratione quam habuit pro Cecinna, quae tota demissa est. nam primum membrum iambo claudituris cundum choreo, tertium ec quartu iambo. postea utitur antispasto, cum ait: Iure iudicios superare. deinde choriambo, cum ait: Tum impudens inludiacio. deinde tribus iambis, cum ait: In iudicium uenire ausus est. Dichoreo iahi usus est: Impudentiae facilius obsisteremus. Trochaeo ibi: Quod ego in iuratus insimulo . Molosso ibe: Fidem meam diligentiam* praestarem. Dactylo etiam aliquando finit, ut ibi: Non quid acqum sit quaerere . Atque hiesere numerus est demissae atq; tenuis orationis. Amplior autem oratio paeoonem maxime requirit, re eos pedes qui paeoni sunt aequales, qualis est creticus, bacchius, ec palimbacchius. Praeterea ex compositis in ampla oratione
frequentes sunt ionici 5c epitriti. declaratur hoc ex oratione quam habuit Ciu a cero
245쪽
i x IN ORATOREM - cero pro Cornelio Balbo, ubi sunt frequentes hi numelia ut paeon ibi: Quare tam uos in me elle uoluistis. Rursus ibi: Sed etiam debuisse fateamur. oc ibi: A uobiς ludices, repudianda. Creticus uero bis eadem continuatione sententiae, eodem in loco ponitur, cum ait: o populi Romani excellens dignitas,
ὀ Cn. Pompei j sic late longes diffusa laus. Bacchii etiam oc palimbacchii
sunt in eadem oratione frequentes, ut: Nuper in alia causa fuerim N praedia catorem oc auctorem. Quin tria membra tribus palimbacchiis fini ibidem: Vt in Cornelio causa ipsius probetur,poena quaeratur: in Pompeio causa lae datur, poena sit nulla. Ionici ec maiores oc minores crebri sunt. Maiores, ut ibi: Nihil de causa ec crimine ornatius. oc ibi: Sed in animis omnium penitus insederit. Minores, ut ibi: Res ipsae docere potueriit. 8cibi:Terra mari per agrassent. Iam uero tam frequentes epitriti sunt, ut magnu circi studium ad hibitum esse uideatur. Sed nos singulorum unum tantum exemplum affer mus.Primus est igitur epitritus ibi: Non postulanti imperia, uerum etiam rocus anti. Secundus ibi: Sed aut sperando unquam, aut optando cogitauerunt. Tertius ibi: Haec sunt praelia Corneli j.iniartus ibi: Cum sorderibus, quorum acerbissima diligentia est, pertendemus. Sed, ut dixi,stequentissimi hi pedes, quoniam maximam habent dignitatem: his igitur numeris grandis illa distinguitur oratio. Mediocris autem omni numerorum genere temperatur, at pira uariatur, ut magnam prae se iucunditate serat,sed praecipue da stylo, spo daeo, anapaesto,scollo,o simplicibus: ex compositis autem,dichoreo,antispasto, choriambo, ionicis Q ambobus delectatur: quod in oratione pro lege Manilia uidere quilibet lacile potest. Hoc est igitur quod ait Cicero, permiscendos esse 5c temperados hos pedes, ne quis animaduertere possit delectatio nis aucupium oc oratoris industriam in quadranda atq; construenda oratio ne. Quae certe res latere lacile poterit, si quis essciat,ut in oratione suae sententiae graues di lecta uerba appareant.
Nam qui audiunt haec duo animaduertunt,& iucunda sibi cem sent, uerba dico, dc sententias: eaq; dum animis attentis admiran tes excipiunt,fugit eos Sc praetervolat numerus: qui tamen si abesset,illa ipsa delectarent.
Auditores uerba solent 5c sententias animaduertere, in quibus si pondusta grauitas fuerit, magnopere dele stantur. quo sit, ut dum eis intenti sunt, numerus eorum aures praetervolet, ectamen mirifice delectet. Quamuis tiam si numerus absit, uerba 5c sententiae dele Rare possint. Contra uero, si uerba impropria aut barbara, inanes sententiae fuerint, numerus non m do nihil proderit, sed etiam omnium irrisione ludetur. Quare primo rebus ec uerbis diligentissime studendum est,deinde etiam numerus adhibendus.
Nec uero nimius is cursus est numerorum,orationis dico. nam est longe aliter in uersibus, nihil ut fiat extra modum: nam id qui dem esset poema. Sed omnis nec claudicans,nec quasi stultuans,dcaequaliter constanterVingrediens,numerosa habetur oratio.
Cum ergo quis grauibus sententi js Sc lectis uerbis utitur, decet quidem etiam numeru adhibere, sed non ita frequentem ut nimius appareat, re extra modum fiat, ne fortasse euadat in poema, quod ab oratore omnino alienum est. Illud unum diligenter aduertendu est, ne oratio nostra claudicet, ec qua s oppositis obicibus insistat: quod auribus molestissimum esse let, quam do non fluunt uerba,neque sine impedimento seruntur. Et contra uidendane fluctuet oratio, oc quasi soluta legibus huc ec illuc libere vagetur: quod Prorsus
246쪽
eo MMENTARI Us. a 3 prorsus indecorum est, di ab oratoris dignitate penitus alienum. id ergo Debet aequaliter costanters ingredi, ec quadam quasi auctoritate procede
re, ita merito numerosa poterit appellari. Hoc igitur praeceptum nimiam curam Ninlicitudinem numerorii adimit:&rursus negligentiam damnat, quo niam modum in omni re seruare laudabile est. Iod Praeceptum Quintilia, Lib. . cap. q. nus etiam apertius his uerbis tradit: Totus uero hic locus non ideo tracta tur a nobis, ut oratio, quae ferri debet ac fluere, dimetiendis pedibus, ac per pendendis syllabis consenescat. nam id tum miseri, tum in minimis occupati est.neque enim qui se totum in hac cura consumpserit, potioribus uacabit:& quae sequuntur. quem locum ita deinde concludit: Satis igitur in hoc nos componit multa strauedi exercitatio ,ut ex tempore etiam similia fundamus. Quo in loco potest intelligi, Quintilianum uelle nos in componendo dili genter exerceri, ec numeros obseruare, ut siquando subito dicere oportu rit, numerose dicamus. Ferunt Platonem tam studiosum fuisse numerorum, ut Aristoteles dubitauerit, utrum Platonis opera inter solutas orationes, an inter poemata essent numerada. quo factum est, ut dixerit idem Aristoteles, Platonis stilum inter solutam orationem re poema medium esse. audior est Marsilius Ficinus. ut appareat, summam illam Platonis eloquentiam omnia hus numeris absolutam fuisse.
Atq; id in dicendo numerosum putatur,non quod totum con stat e numeris, sed quod adnumeros proxime accedit. quo etiam dissicilius est oratione uti, quam uersibus: quod in illis certa quaedam & definita lex est, quam sequi sit necesse . in dicendo autem nihil est propositum, nisi aut ne immoderata, aut angusta, aut disso/luta,aut fluens sit oratio. Vult ostendere disserentiam orationis Sc poematis, di concludere dissicialius esse orationem quam poema componere.nam in oratione non dicitur id numerosum, quod totum e numeris conscitur . nes enim singulos pedes in oratione, sicut in uersibus, numerare possimus . Saus est fgitur, ut ad num ros quam proxime accedat oratio. Ex quo fit, in longe dissicilius sit in oratione, quam in uersibus, numeros obseruare: quia uersus certam habent at* do finitam legem, quam sequantur. alio uero nihil habet propositum,quod adnumeros attinet,nisi ut uitia fugiati hoc est, ne sit immoderata, 5c longius eracurrat, quam opus sin&contra, ne nimis angustaec cocisa. Praeterea uidendum est,ne dissoluta sit ac fluens, quasi uinculis omnibus exempta . quae prorbae sententia longedissentit Horatius, qui putat cuti uersibus, quam oratione:& ideo mediocre oratorem laudari, poetam nia si summus sit probari non posse,cum siς ait:
Hocautem facit Horatius, ut causae suae seruiat. alioqui satis intelligi potest, dissicilius esse, quemadmodu ait Cic o, oratione uti, quam uersibus, ex eo quὀd multo pauciores oratores quai, pόetaehoni reperiuntur: ut in proce mio libroru de Oratore Cicero docet, ecnos exemplis intelligere possumus: eum ec apud Graecos di apud Latinos plurimis inoptim poetae, uerum Q
247쪽
i3 , IN ORATOREM Ita non sunt in ea tanquam tibicini percussionum modi,sed iiDniuersa comprehensio S species orationis clausa& terminata est, quod uoluptate aurium iudicatur. Est etiam illa differentia inter uersum ec oratione,quod uersus habet quosdam modos certos,quibus terminetur, at v iterum incipiat, eodem p tenore continenter progrediatur: ut si tibicines uersum instare uel in certis interuaulis et percuisionibus utantur,quemadmodu euam cantores solet.oratio uero
nihil habet eiusmodi, in qua no tam inmedi pedes sunt ut ait Quintilianus quam uniuersa comprehensio, ut quadam numerosa specie claudat ec terminetur: quod an fiat, auriu uoluptate facile iudicatur. Notandum autem est. hoc loco Ciceronem appellare modos percussionii, quas isti recentiores uo cant consonantias. Boethius in Musica sua docet, omnes hos modos perci sionum aut in duplici, aut in triplici, aut in quadrupla, aut in sesquialtera, aut in sesquitertia proportione consistere. QMare quina; tantu generaliter fiunt percussionu modi. Primus diatessaron dicitur,quae est proportio sesquitertia, qualis est inter tres ec quatuor. Secundus uocatur diapente, quae proportio est sesquialtera qualis est inter duo dc tria. Tertius appellatur diapason,quae dupla est propo rtio, ut inter duo & quatuor. Quartus diapente oc diapason nominatur, quae proportio tripla est, qualis inter duo & sex. Quintus disdia pason nuncupatur, quae proportio est quadrupla, ut inter duo ec odio: quae maxima est in Musicis distantia, uulgὁ sextam decimam uocant.Vnde dis diapason distare dicuntur,quae ualde sunt diuersa. Hi modi percussionum omnes in uersibus concinendis percipiuntur:sed in orationem solutam non cadunt, ut ait hoc loco Cicero.
Solet autem quaeri,toto ne in ambitu uerboru numeri tenendi sunt, an in primis partibus, atque in extremis. plerique enim cen/sent,cadere tantum numerose oportere, terminari sententia. est autem, ut id maxime deceat, non id solum: ponendus est enim ille ambitu non abiiciendus.
a lito est,an in tota oratione,& in toto uerborum ambitu snt obseruandi numeri,an satis sit eos in primis tantum partibus, atq; extremis obseruareeta plerit existimant,satis esse partes tantum extremas obseruare, ut apte nu merosem cadant: de reliquis autem aiunt no oportere nos eisse sollicitos. cum quibus Cicero partim sentit, partim etiam dissentit. Consentit autem in eo, quod maxime decet,sententiae terminum obseruare, ut ambitus ille uerbora optime ponatur: non autem abriciatur, oc negligenter absoluatur. Solent Onim aures sinem maxime expectare, qui si exitu numeroso claudatur, exinpletur animus iucundissima dictionis uoluptate: si uero contra uel immode rate fluat uel aspere consistat,ita offenduntur aures, ut oratorem statim auerasentur, di negligant. Recte igitur admonent, qui dicunt sententiam numes rose terminari oportere. 5c hoc maxime probat Cicero. sed ii eo dissentit, quod non tantum extremas partes, sed etiam primas remedias aliquo numero uinciri oportere censetiital subiungit ea uerba:
Quare cum aures extremum semper expectent, in eo p acquiescant, id uacare numero non oportet, sed ad hunc exitum tamen a principio serii debet uerborum illa comprehensio,& tota a capite
ita fluere, ut ad extremum ueniens ipsa consistat. Auditor nunquam intentionem suam remittit,neque conciuiescit,donec 'totam sentenuam oc uerborum comprehensionem perceperit. Hoc est quo
248쪽
co MMENTARIV ἰ ais, in Cicero, per aures extremum expectare,aim in eo acquiescere. QIiod si extrema pars prsrupta ac praeceps fuerit, aut asipera et fluctuas, certe aures in ea quiescere non poterunt. Vnde recit isti me praecipiunt illi, qui iubent ut longis syllabis terminetur oratio: quoniam long, firmitatem atq; stabilitate habent. Et hoc est quod ait tintilianus: Clausula quoq; e logis firmissima est.
Sed illud aduertendum est, ut uel una tantum longa terminet: ut, In qua o ratio nemini deesse potest. vel duae:ut, Ab ineunte aetate susceptae prohibue runt. uel tres:ut, In Asiae luce uersari. uel ad silmmum quatuor: ut,quantae, at
que quam multae sunt Rarissime tamen quatuor longae syllaba claudusiniuuel in eis sint aliqua monosyllaba, uel ultima pro breui ponat, ut quartus fiat
epitritus. Sed optimus est numerus,cum tres ultimae uel positione, uel natura longae suerint,praecedente breui ut,Sociorum ciuitates esse deletas. 5c paulo post, Hae res quae caeteros remorari solent, non retardarunt. Claudunt quidem etiam breues, sed si tantum una fuerit, in fine pro longa habetur. Dux Dequenter claudunt,tres rarissime,quatuor uero quod sciam ) nunquam apud Ciceronem.esset enim numerus nimium praeceps,si breues quatuor in sine ponerentur: cum ratissime cur dixi)tres breues finiant.Diligenter ergo numerus in fine considerandus est, in quo solent aures quiescere . hoc est quod aeait Quintilianus: Non igitur durum sit, ne* abruptu, quo animi uelut respirant ac reficiuntur. liaec est sedes orationis, hoc auditor expectat, hic laus omnis declamat. Sed tamen non extrema tantum pars numerosa esse debet, sed tota comprehensio a capite ita fluere, ut ad extremum ueniens ipsa consistat. Quintilianus ait, Proximam clausulis diligentiam postulant initia . nam 5c ad haec intentus auditor est, sed eorum facilior est ratio. uere tantum debemus, ne uel a uersu, vel a parte uersus notabili incipiamus. de reliquo princia pium omne laudabile erit,quod nes a coiinentibus multis longis,nem a plurimis breuibus, sed a permistione breuium 5c longarum ducetur. illud etiam in tota oratione diligenter obseruandum est, ne unquam unius tantum sylla, hae multa uerba coniungamus: quod deforme est,ec uitiosum .ut siquis ita di ceret: iae res nunc sic est facta.resultat enim quadam cum asperitate talis o ratio net ullo modo potest auribus esse grata.
Id autem bona disciplina exercitatis,qui & multa scripserint, dc quaecunque etiam sine scripto dicerent, similia scriptorum est ecorint,non erit difficillimum.
Haec est consolatio. Neq; desperet se posse cosequi hane artem numerosae orationis. Cum enim exercitatione fiant omnia, si quis bona disciplina suerit exercitatus,5c multa scripserit,ec in declamado laborarit, ita ut quae subito diceret,similia scriptorii esticeret, haec quae denumero tradunt orationis, no difficulter cosequent. Sed notanda est quod ait Cicero,Bona disciplina exercitatis. quonia nisi quis bene se exerceat, malu quendam habitum ita cotrahet, ut deinde non facile possit eum exuere. 5c hoc est quod M. Antonius apud Cicerone ait: Male dicere homines male dicendo facile cosequi. Vnde Timo theus n. bilis ille Musicus, quemadmodu Quintilianus auctor est, duplo maiores ab ins quos alius instituisset, solitus est exigere mercedes, eli si rudes tra, Lib. derent: quonia dedocedi grauius est onus,cj docendi. Quin Aristoteles cum duas ignoratis species faciat: altera,cum quis nihil adhuc ex aliqua scietia uel Lib. i.Poster arte percepit,quam negationis ignorantia quida appellat: altera autem,cum quis aliquid perperam oc male didicit, qua Themistius vime . ι ό Mnν αγνοια, uocat: subiungit,hanc esse pessimam ignorantiam, cum quis bene se didicinse putat,quod male didicerit: quoniam falsa imbutus opinione,raro sese emedat, ec adrectam rationem reuertitur. Optime igitur illi praecipiunt, qui ab ineute statim aetate iubent nos optimis praeceptoribus operam dare: quonia
249쪽
133 IN ORATO A qui bona disciplina suerint exercitati, lacile quid in omni re eonueniat,& u Ddere,ec efiicere poterinit. Hoc est igitur Ciceronis praeceptum,ut multum et diu nos in bona numeroru disciplina exerceamus. Sic enim inequemur, ut facile numerose dicamus.
Ante enim circumseribitur mente sententia, confestimq; uerba concurrunt. quae mens eadem, qua nihil est celerius, statim dimiserit,ut suo quodq; loco respodeat, quorum descriptus ordo alias
lia terminatione concluditur. Ratio haec est,quare bene exercitati facile possint etiam ex tempore numerose dicere.Tota enim oratio constat e rebus,uerbis,& compositione. Res er o prius mente concipiuntur, Ac circunscribuntur: deinde statim uerba comcurrunt, quae rebus quasi sunt annexa. Mens autem,quae maxima quadam celeritate praedita est,uerba iam rebus copulata dimittiti ea tamen prudentia,
si Ole rorem ridear Ita uerborum or
terminationis genere clauditur. Mens igitur ea est, quae omnia recte gerat. quae semper quidem uelox re celeris est: quonia nulla tanta celeritas est, quae possit cum animi celeritate contendere. Sed longe etiam celerior euadit, cum longo tempore fuerit exercitata. quod exemplo poetarum ostendi potest, quorum multi reperti sunt,qui ex tempore quam plurimos uersus, et quidem optimos effunderent. quod Cicero de Archia poeta testatur his uerbis: Quoties ego hunc uidi, cum literam scripsisset nullam, magnum numerum optimorum uersuum de his ipsis rebus quae tum agerentur, dicere ex tempore rquoties reuocatum, eandem rem dicere commutatis uerbis atque sententii se
Sunt igitur animorum motus incredibiles, ec ingenii celeritas admiran da. Quare non est quod cuiusquam industria desperatione frangatur: cum nihil sit ingeni js feracius, prassertim bene cultis,ut alibi Cicero docet.
Atm omnia illa & prima & media uerba spectare debent ad ulti
mum. interdum enim cursus est in oratione incitatior, interdu moderata ingressio:ut iam a principio uidendum sit, quemadmodum uelis uenire ad extremum. nec in numeris magis, quam in reliquis ornamentis orationis,eadem cum faciamus quae poetae,eflagimus tamen in oratione poematis similitudinem.
Quoniam exrema comprehensionis pars aures maxime serit, ideo sunt ad cam quasi ad terminum quendam omnia dirigenda. Videndum est igitur, trum res ipsae quae trii fiant,celeritatem, an tarditate desiderent.ut si celeritate fuerit opus syllabae breuiores eligantur, quibus eursus in oratione fiat incitatior : si uero tarditate reis desiderauerit, syllabam uarietate moderata fiat inpressio. Iam igitur ab initio coprehensionis statuet animus,quomodo uelit ad extrema parte deuenire. Qua in re iacit idem orator, quod etiam poeta. nam poeta spectat ubiq; numerum, ta ab initio carminis ad extrema partem respicit. Sed tamen longeliberior est poeta, qui quamuis eadem iaciat quae poeta solet non tantu in numeris, sed etiam in reliquis omamentis orationis, tamequantum potest in oratione poematis similitudinem effugit. Quod autem orator idem faciat quod poeta,probatur ea ratione quam subiungii Cicero.
Est enim in utroque & materia, & tra statio: materia in uerbis, tractatio in collocatione uerborum. Ternae autem sunt utriusque Partes: uerborum,translatum, nouum, Priscum: nam de propriis
250쪽
nihil lioc loco dicimus collocationis autem, eae quas diximus,co
positio, concinnita S,HUmerus. Ostendit quid primo habeant oratores comune cimi poetis, deinde qua in re differant. Primo illud commune est, quatenus ad elocutionem perti net. hic enim tantum de ornamentis orationis quaeritur, quod in utroque, hoc est, ec in oratore ec in poeta,est materia ec tractatio. materia uero elocuistionis, sunt ipsa uerba: tradiatio, est ipse uerborum inter se collocatio. Sed tam in uerbis quam in collocatione,tria considerantur. in uerbis, translatum, nouum, di priscum: neque enim de proprijs, ubi spectatur ornatus,est agendum . itaque ornamenti gratia tam orator quam poeta, translatis, ec nouis, ec priscis uerbis utitur, de quibus iam supra copiose diximus. In collocatio ne spectatur compositio, concinnitas, numerus: de quibus etiam singulis di-cctum est. nam compositio pertinet ad iuncturam uerborum, ut neque ora tio uocalibus hiet, neque consonantium asperitate consistat. concinnitas p ria paribus, contraria contrariis opponit, di exitus similes quaerit: quod tam poeta quam orator secit. Iam uero numeri omnes quibus orator utitur, poetisci sunt. In quo ergo poetae differunt ab oratoribus cum eadem sint in utri sis in hoc, quod ait Cicero:
Sed in utroque Dequentiores sunt & liberiores poetae. nam Ec
transserunt uerba cum crebrius, tum etiam audacius: Sc priscis libentius utuntur,& liberius nouis. quod idem fit in numeris,in quibus quasi necessitati parere coguntur. sed tamen haec nec nimis est se diuersa, neque ullo modo coniuncta,intelligi licet.
Poetae licet in utroque cum oratoribus conueniant, hoc est & in materia,N in tractatione, tamen etiam in utroque quodammodo differunt. quoniam ec stequentiores oc liberiores sunt: ut translatio frequens quidem est in ora tione, sed tamen in uersu longe frequentior ec audacior . neque enim liceret in oratione dicere, quod Virgilius dixit, Nox atra cava circumvolat umbra: aut, Re dit in praecordia uirtus: aut plurima mortis imago: ec mille alia, quae passim apud poetas inueniuntur. in etiam priscis libentius utuntur poetae quam orato
res : ut Virgilius, Tros Rutulus ne fuat. ec in sexto, Igneus est ollis uigor. ec in priamo, Rebari futurum. Novis etiam liberius utuntur. Oratores enim tanquam scopulum, nouum uerbum eiiugiunt: at poetae, dedita etiam opera consit gunt . ut, languis micat ore trisulcis: oc, Lateri agglomerarit nostro: ec, furiata mente Chο- rebus: ec, mare velivolum, ec mille alia. numeris autem astrictiores sunt, quam o ratores: quia quasi necessitati parere coguntur, neque unquam a certis numeris possunt ab sicedere. Haec si quis aduertat facile intelliget, nec nimis esse di
uersam orationem a uersu, net tamen eisse coniunctam.
Ita fit, ut non item in oratione,ut in uersu, numerus extet:isque quod numerosum in oratione dicitur, n5 semper numero fiat,sed
nonnunquam aut concinnitate,aut construetione uerborum. Concludit oratori j numeri naturam esse talem,ut non ita extet,sicut inueris mel tantum ex pedibus nascatur,aut e numero poetico, sed interdu etiam a concinnitate illa ec constructione uerborum,de qua dictum est.
Ita si numerus orationis quaeritur qui sit, omnis est,sed alius alio melior atq; aptior. Si locus,in omni parte uerborum: si unde ortus si ex aurium uoluptate: si componendoris ratio, dicetur alio loco,