De dolore Simonis Portii Neapolitani liber

2쪽

SIMON PORTIVS UID OVIDIO PHILOSOPHO

RACTATIONE Mde Dolore a nobis tibi promissum pe deliberata, pro ximis diebus, cum ab illis Hil ophiae noris pubisce explia

candis mcaremus , a solusemus, . tibi mittimus. Eam saneg ratam fore omnibus arbitramur , crin Medicinam

cum Phasitispraeceptis coniungur .ita tibvrarissimam, qui nostra legere a- οὐ D medicinam ita trafris,ut a philosophia rationes , non scus,quam a sensi experimenta petas. Qua in re, non potui non probare Amper iudicium tuum sineoque non modo, ut tu ipsi persistas, sedetiam, ut auditores tuos isse s sueuemadmotam anteafecisti: te histor atque obtestor. docent en philosiophi viam; non solum ad animi :sidad corporis etiam Q ctus dignostendos, nandosque necessiriam quod uel nostro hoc opifolo inre ires: ubi, cum dolorem definiemus, uelei de mane causas, aut generationem explicabimus; quam longos ambages , quot ineptias artulerit Iunioribus

ignoratio Philosophiae, aperiri Ame demonserabitur. Vale.

3쪽

DE DOLORE, SIMONIS

PORTII NEAPOLITA

nomine Doloris inte gatur, m quomodo eumnibus felicissimi,dolori varia nomina posuerunt, λυ- sis , & septimo de Placitis Hipp.& Plat. Latini, non solum dolorem,& molestiam, sed interdum quoque

laborem nominarunt. Contra quos Cicero aestuar, docens diuersum esse laborem a dolore: idem tamen translatione usus, laboris vocabulo dolorem aliquando significauit. Sed laaec Grammaticis relinctuantur,& concludamus praedicta nomina non modo a Latinis , Vertim etiam a Graecis varier ustirpari. Aristot les tamen frequentius corporis dolorem ., dicere Graeci exprimant. Cap. I.

Graeci, in fingendis nomiV M Institutum nobis sit de Dolore tractare ; op rae pretium est, quid sit dolor,& a quibus caussoriatur, explicemus: Si antea quibus vocabulis, tum Graecis, tum a Latinis nominetur tradiderimus. Imν,2 ψcλγει , si ν. ὀδ n. IcG- etiam ipsum aliquando appellarunt.quod, & Hippocratem, & Platonem fecisse testatur Galenus primo de Sympl.cau-

4쪽

eum dolorem,quem mulieres in pariendo experiuntur, νον appellat. in Problem at. quoque dolori m capitis, tam nucupauit. Licet sexto Topicorii, dolore corporis definiens, Vsus sit nomine αλγ Hic:&sipiima sectione Problematum mente doletes, et ιυγ---ς dixerit. sertasse,quod apud antiquos postas , αλγηδων pro dolore corporis magis, quam animi usurparetur; haec uti inuiccm distingueret, addiditi mente. Sed cum dolor affectus communis si animi, & corporis: nos, in nostra hac disputatione, de comporis dolore verba facere instituimus. De animi autem aegritudine & dolore pertractare munus est philosophi moralis. quamuis de hac animi molestia G

lenus libro de Curadis animi morbis perbelle disseruerit : eiusque doloris praecipuam causam insatiabilitatem esse docuerit, quae ita nos torquet,& ratio nem subiicit, ut omne vitae spatiu cum molestia transgamus. De eo itaque dolore, qui laeso aliquo sensus instrumento, nos afficit, agere decrevimus : qui etsi possit omnibus sensuum instrumentis accidere, maxime tamen tactu hic acerbus sensiis percipitur. quare in caeteris sensibus ea quae male afficiunt,molestias potius quam dolores nominarem , ut paulo inserius quoque adnotabimus. At quoniam de dolore tactus, luculenter Galenus disseruit, Platonem atque Hippocratem sequutus, operaepretium erit illius sententiam , & communes locos , in quibus de dolore suam opinionem explica uir,afferre. prospicereque an simul consonent, vel inter se dissideant, ut censent, qui gratis ipsum reprehendere consueue-uerunt. Primo igitur Galenum audiamus,qui longe minus a veritate dissentit, quam caeteri,qui eum s

quuti sunt.

5쪽

fuerit de dolore Galensententia. cap. II.

GAlenus, cui in Medicina primas dederunt, in

enarratione Hippocratis de Ratione victus in morbis acutis ; & in primo de Element. Iuxta sententiam Hippocratis, quaedam de dolore habet, ex quibus, ea, quae ad doloris definitionem explic dam maxime conducunt, colligimus. primum illud est, quod nihil dolore assicitur,quin prius sit passionibus obnoxium . nihil enim dolere potest, nisi compus, ut Gr ci dicunt παθητικον hoc est passibile, ut probe Hippocrates libro de Natura human. scriptu reliquit. Quare, si ex atomis corpora constarent quoniam, & minima sunt, & impassibilia neque compus ex iis coagmentatum passibile esset, nec utique doleret. Alterum est, ut id, quod dolet, non sit c loris expers, et sensus; cuiusmodi sunt cartilagines, ossa, & ligamenta. Huic accedit, ut consertim, &totus simul, quod Graeci dicunt φύως sensus fiat.

Postremo, ut sit sumptoma. At affectio praeter nat ram , violenta, & a sensu aliena. hac enim particula, dolor a voluptate dii tinguitur; cum & ipsa conso metur sensitit: licet in alia voluptas cum dolore conueniat, quod ambo consertim fiant. Hinc explicatur nodus, cur, clam generatur qualitas aliqua membro consormis & illi naturalis, etiam dolemus , si subito generetur Quanuis enim qualitas genita, membro illi sit naturalis: modus tamen, quo gignitur, cum subitus sit, est illi praeter naturam . quoniam Natura si bitas mutationes, ab uno extremo in aliud,non facile sustinet, & ob id dolet. Hoc quidem apertissimo exemplo docuit Galenus II. de Loc. affeci. cap. IIII.

& XII. Method. cap. VII. sumpto ab iis, qui by

6쪽

DE DOLOR E. 7 me perniuem iter faciunt, quibus maxime digitorsi extrema rigent, ac frigescunt:& si ad ignem propius admouerint, intolerabili dolore torquentur,praesem tim ad unguiu radices, qua parte neruulus est,acriorem sentiendi vim praebens. Huius doloris causam ibi reticuit Galenus; sed non aliam esse existimo, quam ipsum frigus, quod ut contrarium calori renitenti, contraque contendenti,pellitur in profundum sabito ; unde ex ea intemperie repentina comprimuntur partes, & sit solutio continui, ac dolor; qui si

senum calefierent, excitaretur. Verum intelligere . oportet id fieri, cum summe frigescunt partes; alioqui si remissius refrigeraret, vel non sentiretur acris dolor, vel nullus. Itaque ex his colligimus conditiones quatuor,quae, ut excitetur dolor perquam necessariae sunt. Prima, ut corpus sit pasii bile : Secunda, ut sentiat: Tertia, ut subito ac violenter mutetur: Postrema, ut ea alteratio praeter naturam si, ac sensui inimica. Sed ut absoluta doloris ratio colligatur; genus, Utpote a quo omnis persecta ratio proh cistitur,inquirendum est. QDaecunque a Natura in corpore fiunt; ea sunt vel actiones, vel passiones, vel facultates: ita enim in s ne tertii libri de Coelo,' VII. Ethicorum Aristoteles corpora naturalia a seni uice discerni differreque docet. Itaque cum dolor naturalibus corporibus accidat: neces le est eum ad aliquod ex tribus his dictis generibus reserre ; & aut sentiendi facultatem , aut actionem, aut sympto ilia eorum ,

esse Galenus II. de Locis affectis, ubi doloris,& voluptatis diffinitiones in uestigat, Dolorem tristem sensum ait esse : Id quod Ciceroni etiam placuit, qui asperum , ct molestum sensum eundem nuncupauit. Caetersim sensius que α. O. m Grsci dicunt,duo apud

7쪽

Graecos,& Latinos significare receptum est,& actionem,& facultatem ; quare dubitare possit, quo pacto in ratione doloris accipiatur.Constat tamen accipiendum esse pro actione, & non pro ipsa potentia, quod vel ex Galeno patet, qui in primo de Symptomatum caus Dolorem esse ait, non in re, quae facta est, sed cum fit et ita,ut stactio, & non qualitas, pro secta. verum prosiciscitur aliquando a dolore praua quaedam intemperies: ipsa tamen ratio doloris , est rei contrariae sensius.quod Avicenna Galenum imitatus,probauit:& idem ex causis quas Galenus posuit, aperte demonstratur. Nam , quae concutiunt, quae tundunt, quae pungunt, quae diuidunt causas esse doloris assirmauit: Ita, ut ipsum in actione consistere senserit. Est enim sensus alterationis, hoc est perceptio alterationis, ut septimo de Placitis Hippoc. &Plat. non longe a fine demonstrauit.Nam si quis dolet assicitur praeter naturam . Itaque perceptio sensus,&non facultas, erit dolor. Quamobrem non sunt audiendi, qui sub qualitate passibili tanquam subsilio genere reponunt; si rem ipsam ad veritatis lancem appendamus .sensus enim passiones sensitivi, este Aristoteles docuit : cui aliquando Astipulatus est & Galenus. Et quanquam vocabulum ,-θος apud Graecos ambiguum sit , ct pro omnibus accidentiabus usurpatur: nos ramen passi ionem nunc intelligimus, pro illo alterari, ac mutari, ut ita dicam) vi aqualitate passionem inserente secernamus. Quam brem actiones Tristes ac molestas proprie passiones dicimus; quomodo secundo libro Metaphys Aristoteles passiones accipi demonstrat. Itaque cum dolor sit tristis sensus consertim factus , aut sensum s

quatur cvt paulo post demonstrabiimus ex Aristote

8쪽

DE DOLORE

lis sententia) nulla ratio passibilis qualitatis in eius desinitionem ingreditur. Adde, quod dolor innumerum sensibilium adscriberetur,& quide proprie sensus tactus, si passibilis qualitas dici posset. Quinim-mo , concluderemus dolorem,cum sit sensibilis,afscere sensum: & dolorem facere. sicque ulterius esset uaerendum, an dolor, qui a dolore proficiscitur, tum dolorem inferret. quod si daretur, iterum de alio quaerendum; resque in infinitum protraheretur, multaque alia sequeretur absiurda,& medicis,ac philosephis repugnantia . Igitur dolor passio est,& non qualitas passibilis, estque affectus sensus, eadem ratione. nam chim dolor inter symptomata connumeretur , quae sunt actionum accidentia, seu noxae : iure& passio ipsa pro subiecto accidentis accipietur, &maxime actionis sensus tactus .fepe enim usu venit philosophi ut formam pro subiecto intelligant.nam album, pro homine albo: &,ut more istorum loquar concretum accidentis, & pro forma, & pro subiecto intelligere possumus , velut Averrois quinto Mella.

XIIII. & primo Phys docet, & ego paulo posti

lius explicabo. in hoc enim omnis disceptatio inter Galenu & Aristotele versatur; An dolor sit actio sensus, vel aliquid seques actione. Galeno qui de placuit dolorem actionem esse: attamen ei quis se obiiciat, negetq. dolorem esse actionem,quoa sit tristis actio,

perinde ac si hominem mortuum, hominem non esse affirmauerimus. nullam enim interse similitudinem habent, quandoquidem mors omnem hominis rationem perimit.Caeterum res aliter se habet,nam molestia, qua in actione percipitur, non priuationem actionis, sed eiusdem symptoma notat. idque ex Ga

leno quoque colligitur, qui primo de Sympl. causis

9쪽

quoddam esse commune,iam doloris,quam voluptatis, demonstrat, nempe subitam mutationem. Si d lor & voluptas, perinde, ac homo mortuus , & Vivus inter se dissiderent; non conuenirent utique in actione, aut mutatione: quod aequi uocis nulla communis coueniat ratio. Quare si subita actio tam dolori, quam voluptati communis est, tolli nullo modo

potest, quin dolor sub actione comprehedatur. quia tamen voluptas persectior est,idcirco primo actionis nomine nominabitur, deinde dolor. Definitio igitur doloris iam suum genus inuenit. est enim dolor sensius,atque ille asper . Nec opus est addere animaistis, Ut qui Dusdam placuit . cum enim dico senssim, animalis rationem intelligo . Additur huic desininitioni, Consertim factus; quo dolor,& voluptas ab aliis distinguatur actibus, qui sensm sunt. Caeteium quia haec ratio voluptati quoq. conuenit. quod ipsa

quoque subito fiat,adiicienda est alia particula, Pr

ter natura siue molestus: ut per eam a voluptate separetur. Ita, ut dolor sit asper sensus, praeter naturam, ac subitus: voluptas vero, sensus blandus, secundum naturam, simul genitus. At ne sc quidem definito dolore contenti erimus, quamuis quid sit exposuerimus: nisi causam quoque addamus, a qua sat . qu niam dolor est accidens, in opere consistens: quo

perempto, perimatur accidens. Decet igitur ponere agetem causam , vel causam sine qua non .hsc autem

erit, mala intemperies , seluta continuitas. d ota igitur ratio hoc pacto componeda est, Dolor est sensus asper , praeternaturalis, confertim factus a mala temperie, cum solutione continui. Haec sane ratio

ct quid , ct propter quid explicar, quam constat s

la politione a demonstratione differre.com sigit enim

10쪽

eum conclusione principium. Videmus autem eiusmodi desinitiones Aristoteli frequentes esse, in quibus additur causa faciens: ut sextoTop. ubi Dolorem definiens, addit causam doloris: Est inquit passio animalis facta ex distantia partium praeter naturam, sic quarto Meteor. ubi concoctinem desinit esse persectionem factam a calore; apponit calorem, quae est causa faciens concoctionem; ita quoque Lunae eclipsim esse priuationem luminis Lunq.ex interpositi ne terrae inter Sole,&Luna explicauit Philosophus. Neque enim inutiliter efficiens causa in definitione eiusmodi operum, quae ab agentibus causis fiunt, &ob iisdem conseruantur, apponitur. Ob id Aetius Galeni sectator n5 contem nedus adiecit causam effi

ius loci, inquit, Dolor est repentina temperamenti mutatio, & futura solutio continui.Sed verbu εαλετε peruerse vertit & obscure. quid enim, quaeso,sutura solutio continui significat quare mea quidem sententia, sic verti debet. & intelligendo solutionem continui, ac si diceret, non sollim est mutatio temperamenti, sed cum intelligetia solutionis continui:

quoniam dolorem in corpore cotractum a causa intrinseca descripsit Aetius. Propterea animaduertens doloris duplicem esse causam, ut pluribus locis adnotauit Galenus; unam extrinsecam , quam dixit esse ictum, fracturam , contusionem,caeteraque eius generis, quae sensui est manifesta :& alteram intrinsecam, quae ratione comprehenditur, & est immoderata intemperies: hanc doloris causam Aetius nobis explicare volens, inquit: Dolorem esse subitam temperamenti mutationem, meditationemque solutio-

b ii