Lucretii de atomis doctrina [microform]

61쪽

hsed quia multa modis multis primordia remnisex infinito iam tempore percita plagis seponderibusque suis consuerant concita semisomnimodisque coire atque omnia pertemptare,

sequaecunque inter se possent congressa creare; sepropterea fit uti magnum volgata per aevomisomne genus, Oetus et motus experiundo istandem conveniunt ea, quae convecta repenterimagnarum rerum fiunt exordia semper

hierrae, maris et coeli generisque animantum.

cf. II, 865 ib. 1058 V, 187. Sed his in sententiis dissicultas quaedam latet, ubi legi

tur: quaecunque inter se possent congressa creare, Pertemptare. Dum enim hinc summo opere exponitur, alam mentis consiliique expertas esse, illinc assimatur, eas, quae essicere possint, pertemptare. Huic autem sepertemptare aliquid maioris momenti, quam merum casum caecum DeSSe

fatebitur is, qui et locum modo de mundi creatione laudatum attente perlegerit et multos alios locos, quibus natura creatrix illustratur, in Lucretii libris passim occurrentes inter se compararit Plures enim huc sententiae afferri possunt, quae ex illis de atomorum natura dictis ducenda non videntur.

Primo loco commemorandum est Varia atomorum genera omnia invicem consociari non posse, Sed ea tantum, quae similis naturae sint et congrua, ne portenta ODStraque Vadant et ut quidque genus suum conservet, deinde foedera legesqueeSse naturae, quibus sancitum exstet, quid fieri possit, quid fieri non possit, certam rebus inesse facultatem caecamque naturam et cf. inter multos alio locos imprimis hos:

I, 173 hcertis in rebus inest secreta facultas. ib. 586: quid quaeque queant, per foedera naturai iisquid porro nequeant sancitum quandoquidem exstat. ib. 778: a primordia gignundis in rebus necesse est senaturam clandestinam caecamque adhibere, hemineat ne quid, quod contra pugnet et obstet, sequominus 88 queat proprie quodcunque creatur.

62쪽

Π, se tamen omnimodis onueeti posse putandum

homia, nam vulgo fieri portenta Videres, sequom nil fieri manifestum est, omnia quando isseminibus certis certa genitrie creata, eonser Me nu oreBeentia posse videmus, sescilioet id certa fieri ratione, noeesse est.

Deinde docet II, 71 seqq. corpora ali augerique tantum iis atomis, quae eorum naturae conducant, aliena autem eiici plagis percitas, quae neque connecti quoquam que in vitales motu consentire neque eos imitari valeant, hanc autem eandem legem rationemque omnia disterminare. Pono Sunt genera alia, quae nunquam inter Se coalescunt

II, 109: multaque praeterea magnum per inane vagantur, heonciliis erum quae uni reiecta nec usquamisconsociare etiam motus potuere recepta.,,

α I, 24 seqq. ubi alia genera magnis intervallis distantia semper sic manere docetur. Suffciant loci allati, quibus poeta de certis naturae legibus gravioribus sublimioribusque, quam

quae atomorum proprietatibus collectae sint, saepius cogitasse videtur lam optimo iure aliquis causas quaerat, quanam ratione omnia omnimodis connecti non possint, qua in alamorum proprietate sita sit illa secreta facultas, illa clandestina caecaque natur a qua portenta monstraque evenire non posse sancitum sit cet. alia enim argumenta, quale

I, 174-180 datum, re vera nihil probare, nemo doctrinae intelligendae cupiens infitiabitur. Nec aliquis in Lucretii explanatis doctrinis inveniet causas, quibus illas leges caecas, quae naturam regunt, ex atomorum vel figura, vel magnitu-tudine, vel pondere ita ducat, ut omni dubio cumulatissime satisfiat. Me ergo hac in re maxima totius doctrinae in firmitas, quae Vel sectatorem praedieatoremque eius amore maxime captum in sententiis exhibendis secum pugnantem fecit Sed facile quoque aliquis eo inducatur, ut totam Epi-

63쪽

curi disciplinam a Lucretio omnino meta intellectam non

esse opinetur. Et hoc loco et multis aliis vix lacere possumus, qui credamus picurum profecto minime sibi tantas vel doctrinae vel argumentorum imbecillitate igo oscere potuisse quam ob rem illas Lucretium magistri sententias non semper plane intellexisse verisimilius Videtur alias quoque mirum, quomodo disciplina tam infirma tantam', quantam adepta St, consequi potuerit gloriam et auctoritatem. Unime vero probabile est, Lucretium sententias non fide reddidisse, cum ipsum contrarium plurimis locis assimari possit. Poetae ergo est vitium, si saepissime sententiae vel non liquidae sunt vel secum pugnant. Nam multa certe desiderantur, ut se I, 144 carmine clara praepandantur lumina

sementi, res quibus occultas penitus conrisere poSSis. Sed iam generandarum rerum rationem exploremus uirum

est, quod in Lucretii poemate nullus invenitur lacus, quo tota concrescendi ratio ita explanata sit, ut, quomodo fiat, clare eluceat. Quam ob causam confugiendum est ad singulas sententias, quibus comparatis illa intelligatur itaque

Lucretius primas rerum ex atomis concretione animo em-xisse videtur hoc modo: Cum atomorum genera figura, gnitudine, pondere inter Se distincta, gravitate, linamine, ictu concita certatim maximo turbine iactentur, aesse eoidere potest, ut duae vel plures atomi figuris inter se implicatae ita cinaereant atque impediantur, quominus dissi ire

poSSint, quibuscum sic coniunctis deinceps aliae atque aliaeisfiguris perplexae eodem modo consociantur. Aliae Vero, quae figuris, verbi grati rotundis non adhaererent, fortuito iam cohaerentibu circumcluduntur, qui modus repetitur, donec atomorum augmen secundum naturae lege perfectum sit. Quod autem probatur praeter illos, quo inpra de κωμογονέα XScrip8imus Versus, Sententiis, quibus rerum durarum molliumque origo perhibetur hisee: i

64쪽

II, 100: et quaeeunque magis condenso conciliatu hexiguis intervallis convecta resultant, hindupedita suis perplexis ipsa figuris,hhaec validas saxi radices et sera serrisecorpora constituunt et cetera de genere horum sepaucula quae porro magnum per inane vagantur secetera, dissiliunt longe longeque recursant sit magnis interVallis; haec asira rarum sis ciunt nobis et splendida Iumina solis.

Porro illo modo licet intelligere, in una eademque reconcreta non solum atomos unius tantum generis, immo ero in unaquaque atomos plurium generum contineri, dummodo genera ipsa sint consociabilia. Quam sententiam praebent quoque haec:

I, 196 hut potius multis communia corpora rebus. II, 581: illnd in his obsignatum quoque rebus habere seconvenit et memori mandatum mente tenere, fini esse, in promptu quorum natura videtur, sequod genere in uno consistat principiorum sene quicquam, quod non permixto semine constet.

Vallis autem atomorum generibus commixtis vires faces tatesque, qua re concretae Varie ostendunt, aestimandae sunt, ita ut, quo in rebus plura commixta sunt genera, eo validiores earum evadant vires ac facultates, cum hae in atomorum natura ipsa sint sitae de hac re docet poeta Π, 586: et quodcunque magis is multas possidet in seriatque potestates, ita plurima principiorum hin sese genera ac Varias docet esse figuras.

At per se perspicuum est, in qualibet re concreta licet maxima atomos infinitas inesse non posse, Sicut e contrario quoque semper finis rerum secandarum exstat. - Quod modo docti sumus, cuique rei varia atomorum genera ineSSe, idem nobis indicat causam, qua homines, animalia, plantae alantur et creScant, nam

65쪽

I, 812: hadiutamur enim dubio procul atque alimur nos ,,certis ab rebus, certis aliae atque aliae res . Μmmiram, quia multa modis communia multis rimultarum rerum in rebus primordia nota risunt, ideo variis variae res rebus aluntur.

Τenendum autem est, in tali primordiorum coacervatione aliud minime penetrasse aliud, cum quidque natura solidum sit aliud igitur modo iuxta aliud positum est nec quoque ita arcte, ut intervallum inter singula primordia non relinquatur. Nimirum inane semper cuique materiae congressae interiectum manet, quod vel inter duas solas atomos intercidit, unde pro maioribus minoribusve intervallis omnes res aut molliores aut duriores evadunt. Probatur his:

I, 29: praeterea quamvis solidae res esse putentur, hinc tamen licet raro cum corpore cernas. s. Ι 843.

scilicet quod alias res alias penetrare VidemuS, aquam per 8aXa, cibum per corpuS, voce per parietes. Rectissime

deinde eadem ex causa ducit poeta, rerum pondus X earum ambitu externo minime pendere, sed potius ex illo, quanta et quot inanis intervalla insint. Conferantur haec:

I, 358: denique cur alias aliis praestare videmusisPOMere res rebus nil maiore figuraγ

hergo quod magnumst aeque leviusque videturrinitarum plus esse sibi declarat inanis,hat contra gravius plus in se corporis esse sededicat et multo vacuum minus intus habere. I, 565: ,huc accedit, uti, solidissima materiai Dcorpora cum constant, possint tamen omnia reddi semollia, quae fiunt, aer, aqua, terra, apores, sequo pacto fiant et qua vi quaeque geruntur, hadmixtum quoniam gemel est in rebus inane.

De vocabulo Semel notandum est, eius Vim hanc SSe, quam lingua germanica habet: in fur allemia, vel mit inem Male. s. adn. HaVerc. in hunc loc Alterum maioris mino-

66쪽

risve de itatis momentum a figuris ipsis derivandum est; ut docemur II, 444 , De - - minis durata a Mnas Videndi

hhae magis havi via inde sese Meessentriet quasi ramosis alte compacta teneri.

idii 4 451 quidem debent e Ieribus atque rotandis hesse magis nurido quae corpore liquida constanti

Quae vereti sententiae si singulae cum Epicuri eadem de re traditis comparantur, dubium incidere non potest, quin omnia magistri placita discipulus eum de quam maxima

insularium igitur Epicuri sententiarum eodem, quo Lucretianas attulimus, ordine mentionem faciemus. Ex iam tractatis siue dubio omini. A D. L. X, 2 -οα ναιτα τομα, ε ων καὶ α συγκρισεις γένονται καὶ εἰς α διαμλυοιται. Rationem vero, qua ex atomis omnes res factae sint, primum cognoscere licet iis, quae Cicero Velleium Epicureum magistri partes tuentem inducit disputantem de nat. deor. I,4 3 seqq. Docuit enim nos idem, qui cetera, na--tura effectum esse mundum nihil opus fuisse fabrica tam--que eam rem esse facilem, quam vos fici negetis sine di--vina posse sollertia, ut innumerabiles natura mundos esse--ctura Siti, incita effecerit. Quod quia quemadmodum na-situra essicere Sine aliqua mente Osgit, non videti8; -In hac igitur immensitate . . . infinita vis innumerabilium Volitat atomorum, quae interiecto inani cohaerescunt tamen

hinter se et aliae alias apprehendentes continuantur, ex quo Ainciuntur hae rerum sormas atque figurae. Quibuscum conseras modem loco it 4 66 Cottae refutationem hist

Mointeorum rationem, qua mundum effectum esse contendebant, Optime illustrat Lactant inst. div. VII, 4 dicens; Non habet rationem, quod factum non est. Atqui mundus rationem habet,

67쪽

ει n. I, 17 21. Aequalem sententis iuvenisu is

eudoplutio, , quem loeum iam gupra incertum, quo agatur in eo, commeumravimus; sed ob ean 'seuintentim eundenti au rem praesumere fas est, itaque Epicuri placitum habemus de timorum oneretionibus dictum hoc:

Alii quidem hoc in loco pro προνοητων legendum voluerunt

ἀπρονοητον, ita ut ad κένησιν adiectum sit sententias discrimen sane peIParvum est, utram rectam putes lactionem; praeterea idem seudoplut II, 3 confirmat: Λ μ. δἐ καὶ Emis. καὶ μοι τὰ ἄτομα is γουνται καὶ - κενον, ἐπ ἐμφυχον οἰ- πρ - διοικεIσθυε, φυσει δέ τινι Miam cs te denat deor. I g 18 Stob. ecl. hys. I, 21, 3 Laesunt praeti loci laud. de pisse des cap. I. Deinde plaurus ipse animam atomis ortam eme Rurpans D. L. X, M seqq. atomis autem ipsis sensum non esse latius explieat. Multo uberius Simpl. adoris de eoeloo, fol. 56 6 Epicuri de rerum enerandarum modo placita exposuit Ciceroque 1 . ci item tradit micuri sententiam, primum rerum originem fieri, quod atomi doclinando

qua et c0nstat et regitur ergo et factus est; si motus est et

resolvetur. Reddant ergo isti rationem, si possunt, cur aut factus in principio sit aut postea resolvatur. Quod quia docere non poterat Epicurus sive Democritus, sua sponte natum esse dixit, seminibus inter se passim coeuntibus, quibus iterum resolutis, disdidium atque interitum secuturum. Corrupit Ergo, quod recte viderat, et totam rationem penitus ignorantia rationis evertit redegitque mundum et omnia, quae in eo geruntur, ad similitudinem cuiusdam vanissimi sonussi, siquidem rebus unaam ratio nulla subsistat.

68쪽

58. aliae in alias ineidant figurisque implicata coniungantur. Quomodo in re concreta ideoque finita infinitae atomi conglomeratae esse non possint, explicat Epicurus D. L. , 56

de naturae foederibus legibusque caecis explicantes incurrimus, dissicultatem in nonnullis Epicuri placitis' invenimus; contraria enim creationi mere fortuito factae videntur et quae Simpl. ad Arist. de coelo I fol. 56 b ,,θεσεων και τάξεων

συμμετρέαν commem0rmit, et multo magis, quae Epicurus ipse docet D. L. X, 87 πάντα μεν ουν γένεσθαι ἄσειστως certis rationibus κατὰ πάντων, κατὰ πλεοναχον τροπον Εκ

θυνολογουμενον περ αυτῶν δεοντως καταλέα τ λ. Epicurum statuisse leges, quae ex atom0rum natura, quantum

reliquiis iudicare nobis licet, ducendae non Sint obScure id indicare videntur verba, quae D. L. X, 3 loquitur: καὶαὶ μεν εἰς μακρον ἀπ άλληλων διέστανται, α δε αυτον τον παλμὼν ἔσχουσιν, ταν τυχωσι ἐπὶ την περιπλοκὴν κεκλιμερναι ri στεγαζομεναι παρὰ τῶν πλεκτικυῶν. Quem locum, diverse a diversis editoribus interpretatum confidens in Lucr. II, 10 profecto eundem sensum proferente, ita fusius explico: Cum atomi pondere linamineque percitae ictibus exortis iactentur, aliae quidem verbi gratia rotundae longe dissiliunt Lucr II, 106 et motum Suum c0ntinuant, aliae ero,

Tales doctrinae contradictiones plures Lactantius Epicuro obiicit ita inter alios loco de Opis deis varia primordiorum experimenta increpat: Si enim primordia nullum genus positionis

ἡinexpertum relinquunt, oportuit eiusmodi quotidie monstra ge-ἡnerari, in quibus membrorum ordo praeposterus et usus longe diversus existeret.

69쪽

quae aut invicem se implicant figuris aut ab aliis iam inter Se implicatis conteguntur, motum amittunt Luer. II, 10M, quem hucusque habuerunt. Hae quae antecedunt Epicuri de rerum generatione Sententiae, sere omnes fuerunt, quas Lucretii locis eadem de recitatis respondentes inveni desiderantur igitur nonnullae, quibus omnia et singula Lucretii dicta confirmentur verbi gratia deest locus Epicuri qui tueatur illud Lucretii rebus

plus virium inesse, quo plura atomorum genera in eadem recommixta Sint, vel illud, rerum pondera minime ex earum ambitu esse cognoscenda; Sed omnia haec ex sententiis principalibus lacile deducenda sunt, quae neceSSari Sequantur.

Porio et in Ciceronis libris saepius laudatis et in Diogenis Laertii decimo libro aliisque auctoribus multis locis indicia has quoque sententia leviter attingentia leguntur, ita ut ne id quidem sine ullo dubio assimari possit, Lucretium ex Epicuri sententiis conclusiones sibi secisse graviores. Denique tota philosophandi ratione Epicurus omnia evolvisse videtur ita, ut discipulis graviora explicanda relicta non sint. Democritus longe alia ratione res ex atomis lactas esse definivit. Dum omnis concretionis origo secundum Epicuri placitum ex atomorim declinatione ducenda est, hic concretionum principium in perpetuo atomorum motu posuit, quo similia cum similibus convenirent, rerum autem multitudinem ac Varietatem atomi essicerent, quod forma θυσμ p), ordine διαθιγῆ situ τροστη inter se differrent. tomorum igitur concretiones non fortuito, ut Epicurus vult, sed necessario pro conditionibus atomorum naturalibus factas esse statuit, ita ut causarum effectuumque series infinita habenda sit:

-ουδεν χρῆμα μιαζ γένεται, αλλα παντα εὐλογου τε καὶ υ αναγκης. Stob. ecl. hys. p. 160. Ne vero acta iam

denuo agam et hoc loco et in sequentibus capitibus eos, qui

70쪽

uberius Democriti hac de re sententias cognoscere ment, ad Mullachii opus a 38 seqq. et ad Brundisii historiam philosophiae delegatos esse Volo.

DE RATIONIBUS, QUIBUS RES MAXIME VARIAE ET MULTIPLICES GIGNANTUR.

Atomi, quanquam nonnisi magnitudine, pondere figuris inter se differunt, ceterum autem eiusdem naturae sunt, tamen tantam rerum varietatem, quantam videmus, ediciunt duabu e causis, quarum altera in ipsa atomorum disserentia praecipue figurarum posita est, ut indicant vergus hi:

II, 20: nam veluti tota natura dissimiles sunt hinter se genitae res quaeque ita quamque necessest sedissimili constare figura prineipiorum,hnon quo multa parum simili sint praedita forma,hsed quia non Volgo paria omnibus omnia constant; issemina cum porro distent, differre Boessust hintervalla vias, connexus, y0ndera plagas, laconcur8us, Otus quae non animalia solumiscorpora Seiungunt, sed terras a mare totum issecemunt coelumque a terris omne retentanti

Altera vero causa non minus Valida sita est iu atomorum compositione, id est, quo in ordine sint inter e collocatae. Eaedem enim atomi, quae aliquam rem explent, alio ordine dispositae, aliam a priore pror8us diversam rem reddunt. Tum quoque, nonnulli atomis vel abiectis vel adiectis novare a priore maxime diver8a exoritur. Facile iam apparet, quam Varia omnia, his modis coniunctis, reddi possint. Huc accedit, ut atomorum inter se motus plurimum hauri re valeat. Exemplum enim praebent colore8, qui eisdem quidem, quibus effecti sunt, atomis servatis sed ordine mutato omnino varii evadere possunt, nam