Quaestiones Tertullianeae ad librum Adversus Praxean pertinentes [microform] : (Teildruck)

41쪽

Q ostiones Tertullianeae ad librum Adversus Praxea pertinentes. IT

ubi est, duo sunt, et tertius ubi est, tres sunt tertius enimos spiritus a deo et filio, sicut tertius a radice fructus ex frutico et tortius a fonte rivus ex flumine et tertius a sole ex ex radio nihil tamen a 10 matrice alienatur, a quaproprietates suas ducit ita trinitas per consertos et conexos gradu a patre decurrens et monarchiae nihil obstrepit et oisonomiae statum protegit'. Ego antea offendi in tertius a fonto rivus ex flumine'

239l8-11lbin quod reliquis in exemplis per se ipsum intellegitur, id nostro loco non tam est porspicuum. Omnes dicent non e flumine rivum prodire, sed ex rivo lumsen. Ita restituere volui tertius a fonte flumen ex rivo', sed ea mutatione totum sententiarum ordinem delerem. Repetamu nostravorba 238l21 10l223'nec dubitavorim patris probolen 'filium dicor et radicis fruticum si fontis fluvium se solis

radium . . . ne frutectamen a radice nec fluvius a fonte nec radiu a Sole discernitur, sicut nec a deo sermo'. On- fertur igitur pater cum radios fonto solo, filius cum frutico fluvio radio Deest nunc tertia rerum serieS, quibuSeum On-

feratur Spiritus sanctus, de quo agitur infra: tertius enim est spiritus adeo et filio, sicut tertius a radico fructus ex frutice et tortius a fonte rivus ex flumines et tertius a sol apeX X radio'. Ut igitur pater cum primis radice fonte sole, ut filius eum mediis frutice flumine radio, ita spiritus confertur cum ultimis fructu rivo apico Ferri iam non potest illud spiritus a deo et filio', cum coloris locis ex scriptum legamus. Minime a radice et frutico fructus prodiit aut a solo et radio apex. Sed

cum antea dixerit Πpopoλῆ esse patris filium, iam spiritumrrpopoλη fecit unius filii. Verbis a de s filio minimo obloquitur prior illo locus c. IV 232 5-5l103, ubi legimus:

'quia spiritum non aliunde de puto quam a patre per filium'. sic fructum etiam a radice per fruticem venire

In codicum lectione aliquid deesse satis apparet. Cum toto hoc capito do probole agatur illam ibi desidero vocem.' Flumen non significat ibi Strom, sed a Missiende Auctori

nostro, qui iam 239 2 10 30 'flumen praebet, lumen et fluvius

eandem habent notionem; vox fluvii, quia mature interierat, postea ab auctoribus denuo usurpata est eadem significatione ac flumen.

42쪽

diXeris. Neque magis adversatur alter locus c. II 229llt 3 23:'qui filius exinde miserit secundula promiSSionem Suam patre Spiritum sanctum'; rpopoλη enim est filii vel missus a filio qui tamen ipse emissus est a patre. Egregie igitur fallitur vir inter theologos doctissimus ridericus Loois, qui in libro praeclaro, qui inscribitur Leitiade gum Studium de Dogmongeschiclites, ed. 4, pag. 160 n. 8 laudato hoc Tertulliani loco addit: e Di processio spiritus a patro filioque' is also im Abundiando mitii, Nititur illo indocti scribae

futili correctura, nisi piam fraudem dicere mavis Tertullianus ipso trinitatem ita explicavit, ut tres personas aliam ex alia Omanasse diceret. In confession synodi Tolotani anni 400 aut 447 3 primum legimus 'paractetus a patre filioque procedenS'; quam lectionem scriba rostituendam putavit, eum tertius enim est spiritus a de ex filio iniuria mutaret in teritus . . . duo et filio'. Sud unicum hunc locum, ubi labor noster, qui necessario plerumque minutis in rebu continetur, ad graviora aScendit, ut iam, quomodo dogma illud ecclesiae primum verba certaeque definitionis formulam invenerit, videro nobis Videamur, ita quasi sicco pede transire equidem nolo. Quam-iluani si ultra tendere equidem conabor, me titubantibus, fortasse etiam errabundis gradibus hoc facturum probe scio. Videant igitur alii Mihi bono intellegi videtur, cur nascenti dogmati hanc maxime formulam elegerint, hae imagine vel hac cogitandi ratione persuasionen Suam optime intellegere sibi visi sint. Nondum poterant aliter ratiocinando trinitatem et unitatem coniungere nisi per emanationum arpopoλQv seriem. 0ndum enita exoleverat mira illa Vis, quam etiam adversariorum cogitationibus intulerant nostici, id quod ipso docui Tortullianus. Illi autem ex religionibus popularium suorum hanc quasi formulam transtulerant et a philosophis RSSumpSerant, quibus argumentis multitudinem unitati non repugnare defenderent. Cum una harum religionum, Aegyptiorum dico, paulo notior sit, hanc eligo, ut exemplis quid sentiam,

Agitur de patre filioquo Augustini, quod postea magni erat momenti in certamine Christianorum orientis et occidentis.

43쪽

Quaestiones Tertullianeae ad librum Adversus Praxea pertinentes. I9 demonstremi in Exemplorum enim Omnia plena, et B. g. locum,

quom laudat Brugschius Rel. u. Mythol. d. ait Aegypte 42T :eddin Auswuri Ward du hast dic ausge Worsen, auUeg0SSen gum oti Sch und dein Αusgux Ergis gur Gottin Tainut, . Per emanationem u7ropportu vol rpopoλriv ex eis do nascuntur, Velut tum, qui ipse est Re ex se producit Ogd0- ad deorum, Thot profert ex se quattuor deos, qui ipSi in quattuor deorum paria abeunt; R emittit Sch et Tediet omnestamen eum primo illo de unum efficiunt. Optim hoc illustratur inscriptione quadam a viro doctissimo Maspero nuperodita Recuuii des ravaux rolatiis a a philologio et aes 'a choologio Ogyptiunnos et assyriennos XXIII 196), cuius verba sic ille vertit: 'j suis un qui devient eu X, e suis deuxqui devient quatre, e suis quatre qui devient uit, o suis

nenda relinquimus, nobis satis Sit si unum eumque graviSSimum Tertulliani locum recte explicasse et emendaviSse videbimur.

Usus sum his libris Religens te in Zwei relig. geSch. Fragen, 1901 id. , oimandres 1904 Dii michen, Esch. d. ait Aeg. 1879; Erman, Aegypten 1885 id. Die g. Religion 1905 Brugsch, Rel. u. Μythol. d. a. Aeg. 2. Oll. 1885 id. Die Aegyptologio 1891. Ehers, Dio Orperteile im Allagypt in Abh. d. bayr. h. philOS.-philol. l. 1901, Ol. XXI. Aliis locis reliqui dei vel Ogdoas ipsa membra prioris dei ossiciunt, s. Religensteini Polmandri 2 sqq.

44쪽

De capitibus XIV XV. XIV. Et hoc caput, quod inter difficillima nostri libri

numerandum St, totum in medium proferre variis additis loctionibus mihi liceat: 250l3 19 30 Adhuc si illa nobis regula adsistit duos vindicantibus patrem et filium, qua invisibilum deum de-teminavit eum 5 enim Moyses in Aegypto desiderasset domini conspectum dicens: si ergo inveni gratiam coram te, manifesta mihi te, ut cognoscenter Videam te non potes videre, inquit, faciem meam; non enim videbit homo faciem meam et vivet, id est morietur qui viderit. invonimus 10 autem se a multis deum visum et neminem tamen eorum, qui eum viderant, mortuum, Visum quidem 10 deum secundum hominum capacitates, O Secundum plenitudinem divinitatis nam et patriarchae deum vidisS referuntur, ut Abraham et Iacob, et prophetas, ut Satra, ut Ezechiel, et 15 tamen mortui non sunt igitur aut mori debuerant, Si eum viderant, deum enim nemo videbit 1 et Vivet aut, si deum viderunt et mortui non sunt, Seriptura mentitur deum dixisse faciem meam homo si viderit, non vivet aut Si scriptura non mentitur, neque cum invisum 20 neque cum visum deum profert, iam ergo alius

erit qui videbatur, quia non potest idem invisibilis doliniri, qui

20 videbatur, et OnSequens erit, ut invisibilem patrem intelle

quaera' quem MFR determinavit FR, degerminavit Μ;6l non enim laciem meam m. F 8 autem Ur enim PMF 10 deum seelusia r 11 et addidi ψ 13 mortui m. F 14 nemo m. F;17 aut si scriptura non mentitur Kr aut scriptura mentitur PMF;

neque cum invisum neque cum Visum , neque eum invisum neque eum invisum puto mendum typographicum pro Visum F, cum invisum

45쪽

Quaestionea Tertullianea ad librum Adversus Praxea pertinentes. I 1gamus pro plenitudine maiestatis, visibilem vero filium agnoscamus pro modulo derivationis, sicut ne Solem nobis conto lari 2b licet, quantum ad ipsam Substantiae Summam, quae est in caelis, radium autem eius toleramus Oculi pro temperatura portionis, quae in terram inde porrigitur hic iso divors volst 251l 1 aliquis etiam filium invisibilom contendere, ut sermonem, ut Spiritum, et dum unam condicionem patris et filii vindicat unum potius atque eundem confirmare patrem et filium. sed diximus scripturam differentiae patro

cinari per visibilis di 5 invisibilis distinctionem iam et illud so

adicient ad argumentationem, quod, si filius tunc ad MoySenloquebatur, ipse faciem suam nemini visibilem pronuntiarit, quia scilicet ipso invisibili pator fuerit in filii nomine. ac per hoc si eundem volunt accipi et visibilum et invisibilem, quomodo eundem 10 cet patrem et filium, quoniam et Spaula Supra, antequam faelem Moysi neget, scriptum sit dominum ad Moysen locutum coram, velut si quis loquatur ad amicum suum, non minus quam et Iacob: ego vidi, inquit, deum facie ad faciem. orgo visibilis et invisibilis idem si quia idom utrumque, 15 ideo et ipse pater in 40 visibilis, qua et filius, visibilis. quasi vero expositio Scripturae, quae fit a nobis, filio compotat a patre seposito in sua visibilitate. dicimus enim et filium suo nomine eatenus invisibilem, qua sermo et spiritu dei, e S Stantiae condicione, iam nunc et quia deus et sorino odi 20 spiritus dot, ovisibilem autem fuisse ante carnem eo m0do, quo dicit ad Aaron et Mariam et si fuerit prophetes in vobis, invision cognoscar illi et in somni loquar illi, non

36 neget aer negasset et eae negasset)ΡΜFL 39 deum , dominum PF: 11 quasi vero aer quasi non MF; 42 a M. Kr, defendit quae traduntur En ai distinguem quasi non . . . filio competat, patre seposito, in sua visibilitata; 43 visibilitate M invisibilitate arri-8ius, quem sequunturiam Molinurus 45 iam nunc, spiritus deiaeelusi Kr, ex substantiae condicione iam nunc, et quia deus et sermo et spiritus dei Eny qua deus Ondreus in somnio ΡΜ, sompnis F.

46쪽

quomodo Moysi is ad os loquar illi, in pocio, id osto in veritate, et non in aenigmate, id 25 est non in imagine sicut et apostolus nunc videmus tamquam 252l 1

per Speculum in aenigmate, tunc autem facie ad faciem igitur cum Moysi servat conspectum suum et colloquium facie ad faciem in futuriim, - nam ho postea adim-5 pletum S in montis secessu, sicut legimus in evangelio bivisum eum illo Moysen colloquentem - apparet retro semper in speculo et aenigmate et visione et somnio deum, id est filium dei, Visum tam prophetis et patriarchis quam et ipsi adhue Moysi. et ipse quidem dominus, si forte coram ad Hii faciem loquebatur, non tamen, ut se homo faciem ius 10ὶ videret, nisi forte in speculo, in aenigmate denique Si sic Moysi locutus esset dominus, ut et Moyses faciem eius Om- minus Seiret, quomodo statim atque ibido desiderat factum eius Videre, quam, quia viderat, non desideraret quomodo H. neque et dominus negat videri faciem suam OSSe, quam ostenderat, 15 si tamen ostenderat aut quae est facies dei, euiu conspectus negatur si erat quae Visa est, - Vidi, inquit Iac0b deum facio ad faciem, et salva facta est anima mea - alia debet esse facies, quae, Si Videatur, i occidit aut numquid filius quidem videbatur, - etsi facie, sed ipsum hoc in i 20 visione et somni et speculo et aeni mate, quia Sermo et spiritus nisi imaginaria forma videri non potest faciem autem suam dicit invisibilem patrem quis enim pater non facies erit filii nomine auctoritatis, qUam genitu a patre consequitur non enim et de aliqua maiore perSona congruit 25 dicere 'facies mea est ille homo', set 'faciem mihi praestat' pater, inquit, maior me e St.

49 illi εἰ illis PMF: 50 non in imagine , non imagine

PF 55 secessu P, secessum MF 5 somnio P sompno F 60 ut et Kr ut est Μ, est ut . . a m. Ita) 61 in aenigmate F, et in aenigmate Pisulgo; 2 esset est MF: 64 quia viderat F, si videreti 6 si tamen ostenderat om F; at quae suap. seripsit in ed. min.J 6 negatur, si vulgo parenthesin indiearit Kr visa est pvidi MIyo 70 parenthesin indieant Kr; acie sed Kr: acies et , facies sed Μ T somnio M, somno F 73 potest faciem MVO; patrem quis uisso; non Urs num ΡΜΙ; PT praestat pater uIgo;

me est PF est me M.

47쪽

Quaestiones Tertullianeae ad librum Adversus Praxean pertinentes 33

orgo facies erit filii pator. 253l 1 nam se scriptura quid dicit spiritus eius persona Christus dominus ergo si Christus persona palami spiritus est, merito cuius spiritus M persona erat, id est patris eius faciem suam, ex unitate sesistet, pronuntiavit mira res plane, an o facies filii pater accipi possit, qui est caput eius caput enim Christi deus

T spiritus senetivum in talesse eius persona esses adv. Marc. LII 6): spiritus personae eius My 80 persona patem spiritus Kr: personae paternae Spiritus PMF cuius spiritus Urs spiritus cuius PMF;81 persona MF, personae un, quem sequitur OnIerus eius MF, eum re, quem equuntur Rigauius et Oehlerus 82 mira res Ura

mirarer ΡMF: 83 eius P, eius Xpssu eras. p m. 1). Iam ad interpretandum accingam .

doducitur x interpretatione veteri testamenti, quam Ondiderunt Philo et qui ante eum fuerunt deus ita est separatus et Seiunctus ab homine, ut non ipse, sed per intermedium quendam cum eo loquatur. Hic est dei oroc, de filius vicariuS, legatus, mundi non solum creator, sed etiam con- Servator, qui per omnia meat ut Stoicorum deust, prima omnium υV6με v, quem etiam comici dicere posSi cf. leg. allegor. I 65 l. o. II 8, 1 αυτ εκπopευσα ε T' 'Ebεμ, Tricro θεο co piac si stri 6 εο λoroci idem tamen minister dei est, idem Abrahae se visibilem praestitit. Audit imago do vo qualitas, aliis tamen locis ut perSona, TrocTaclcinducitur, secunda quidem a deo, sed quam primam illo creavit leg all. III 175, 1. c. I 151, 29 καὶ 6 oro b Do

Significat audem, uberdies of De anima c. LVI Reiff. 390IT : adhuc addam aliosquo locos v. h. L. L. I 661l84 662l 303. Tum invenimus nim' 250l9-20l4 bene se adiungit, ut

necesse non sit cum Kroymanno mutare in invenimus autem': zudem sin una die eget, dis Got ala unssehibare bestimmihat: - sint, mus flecten denn is sinde . . . Duae Sententiae proponuntur e scriptura petitae deus est invisibilis,

XIV, 1. 3

48쪽

morietur qui illum idorit linvenimus . . . et a multis deum Visum set neminem tamen eorum, qui eum viderant, moriuum visum in quidem deum secundum hominum capacitates, non secundum plenitudinem divinitatis'. atriarchae et prophetae, qui viderant eum, aut mori debuerant, si sum viderant, rasum enim nemo videbit et vivet aut . . . scriptura mentitur deum dixisse faciem mseam homo si viderit, non vivet'. Quibus verbis sententia conclusa est, altorum aut iv. 19 adiungi non potest, plan enim Sententiam deleret. Lectio codicum igitur recta non est. ΘΚroymanni quidem coniectura placere mihi potest, cuius animo cerio observatus est locus Novatianii trin. c. XV Migno 939 Bὶ 'Numquid ergo mentitur, cum X hoc mundo ait, Si homo tandummodo sit Aut si non mentitur, non est ex hoc mundo'. Multo simplicior est mutatio, quam Rottgensteinius proposuit 'haud mentitur scriptura vel scriptura haud mentitur, neque cum inVisum neque cum visum deum proferi iam ergo alius . . . Quod Cluniacensis codicis archetypus praebuisse viditur ). Sententia principalis affirmativa fuisse non potest, cum alioquin nequo in Miodico non intellegatur: aut scripturamentitur, neque cum inVisum neque cum Visum deum proferi' absurdum St, praesertim eum re Vera Scriptura modo visibilem, modo invisibilem deum proferat. Cluniacensis lectionem dicor contra sententia. codicis librarius animadvertisse videtur, qui neque - nequo extinxit, aut substituit; 'sum', quod Florentinus bis affert, nihil nisi lapsum calami esse nemo negabit; proferi', quod 'praebet, servandum est contra praeferre reliquorum codicum. Ad nostrum locum velim conferas

Novatiani l. l. XVIII Migne 946 B, C : Ecce idem Moyses

referi alio in loco, quod Abrahae visus sit deus. Atqui idem Moyses audit a deo, quod nemo hominum deum videat et vivat. Si videri non potest deus, quomodo visus est deus aut si visus est, quomodo videri non potest AEgi et Ioannes,' Ita interpungere velim hoc quasi in parenthesi superadditum est. Ad has verba spectat sententia v. 2M 'ut invisibilem patrem intellegamus pro plenitudino maiestatis visibilem vero filium agnoscamus pro modulo derivationis.' Cluniacensis ipse certo iam corruptelam praebuit.

49쪽

Quaestiones Tertullianeae ad librum Adversus Ρraxean pertinentes. IbDeum nemo, inquit, vidit unquam. Et apostolus Paulus: Quom vidit hominum nemo nec Videre potest. Sed non utique scriptura mentitur ergo Vere Visus Si deus. Ex quo intellegi potest, quod non pater ViSu sit, qui nunquam visus est, Sed filius, qui et descendere solitus est et videri, quia descenderit'. Iam orgo alius est qui videbatur, alius qui non videbatur, visibilis est filius pro modulo derivationis, invisibilis est pater pro plenitudine maiestatis. 2. Occupationis figurae usus artificio quae contra haec protulerant haeretici Tertullianus tamquam prolatum iri expectet, ipse profert et redarguit; sed obscura sunt orba illa 251 3 4 20l25-26ὶ 'ss diximus ...' aeretici duas res obstar affirmant a filium et ipsum, ut Sermonem, ut Spiritum invisibilem osse oportet. si ille tum ad Moysen loquebatur, de so ipso dixit 'non videbit homo faciem meam'. Ergo distinctio vera non est ambo et visibiles et invisibiles sunt, unum igitur sunt. Post et filium' 251l3 igitur Rotigonsteinius lacunam signat desiderat enim ' falso igitur patrem quidem po filium manifestatum contendimus et diximus ...' Ad quod bono se adiungit 'nam' mutatione opus non est 'et illud adicient. . . Sequitur altorum illud haereticorum argumentum, quod concluditur verbis 'ergo visibilis et invisibilis idem et quia idem utrumque, ideo et ipse pater

invisibilis, qua et in καὶ filius, visibilis'; sed praestat scribero 'et quia idem utrumque seu risibilis et invisibilis), ideo et ipse pator invisibilis, qui et filius visibilis' λὶ καὶ ori 6 αυτocola poτεpovucriv, b αυτoc ccet πατη lostmoc, bc uitio OpuTOc. Has igitur iam refutat TertullianuS 'quaSi non. . . .' Iniuria haec verba Kroymannus mutavit in quasi vero' 'quasi non ita ut duae negationes affirmativam reddunt sententiam: 'sed nostra expositio competit . . . Melius hoc apparet, si

Scribimus parva mutatione 'quasi non cit expositio scripturae, quas fit a nobis, filio competar. Iam illa patro seposito in sua visibilitate utiquo absurda sunt illepida strangebbrocliti interpunctio, qua scripsit: illo competat, patre Se-' s. cap. XV. p. 25 22 2 29): ut idem sit pater invisibilis anto carnem qui et filius visibilis in carne γ' 3.

50쪽

posito, in sua visibilitate'. Egregia Harrisii est lectio 'patro seposito in sua in visibilitate': uti pic Hoc tiποτετμ μεvou

Tos rarpo is si clopacia D patre, qui semper est invisibilis, non agitur. Multo difficilior constructio apud Κroymannum est: 'quasi vero . . . filio compotat patre seposito in sua visibilitatu Ala ob tinsere Interpretation de Soh meinto siemein ian aber nichii, o elos vom ater und darum sicht-bar. Sic enim 'sopositus idem esset ac divisus', quod probaro non possum exemplis; in sua visibilitate non haberet, ad quod referretur. Et ut hoc efficeret, roymannus 'non'

vocat caput VII, quo exposuit oro θεo et ruε0μα θεο0 substantiam habere oportere. Scribendum igitur est 'dicimus . . . X SubStantiae condicione, quam habet δὶ, quia deus et sermo et spiritus dei'. In soquentibus difficultas nulla est: 'os ad os loquar illi adimpletum si in montis Tabor secessu; anto Christus in speculo et aenigmate et visione se somnio vid0batur. Si Moyses antea faciem eius vidisset, quom0do desideraret faeiem eius videre, quomodo deus faciem suam videri OsSe negat, si ostenderat Nune 252l1b-21 29ὶ nihil sequitur nisi aut qua est facies dei ut saepius 'aut quale est', quod confirmatur etiam sequenti: aut numquid filius . . .' ii Dccri εο arpoc irov, b psiv υκ ἔξεcTiu; εἴ i ἀφθη - ibo v ἔφη 'lακίβ, Gen. XXXII so), εο v

'habent', quod pro 'habet in contextum invasisse videtur, 'nunc' coniunctione permutatum est. s. Catulli LXΙ 13, quo loco O 'huc'

praebet pro 'habent' lint, G).