장음표시 사용
161쪽
res aues ab arcitenentibus remigibus certo saepe ictii defixae cadui. Vnde ex concurrenti, uno fere tempore tam ingenti piscium atque volucrum captura, non solum magnum sequitur lucrum captatoribus; verum etiam vectoribus permagna fit, atque incredibilis captandae voluptatis occasio. Quamobrem non immerito locus hic ad summas Valentiae delitias ab omnibus adscribi solet. Itaque, ne a proposito discedamus, e lacu Sal in hunc modum egeritur. Siquidem aqua e lacu derivata per duos rivulos in puteum quendam altissimum defluit: e quo educta, per diuersos canales in permultas areas distribuitur: ubi concurrenti etiam aqua pluuia, tantisper dum Cancrum, Leonem, de 'Virginem, tria aestuosa ligna Sol peruagatur, persuauis inde concrescit Sal: isque tam copiosus prouenit, ut aissatim tantae condiendae urbi cum vnitie: sis eius pagis sufficiat. Porro in plerisque regionibus, quae vel in mediterraneis, vel ad oram Oceani expositae sunt, ut apud Lusitanos, de Gallectos Hispaniae, de apud Burgundiones, & Santones Galliae, tum etiam apud maritima quaeuis Germaniae, Britaniae, atquae omnium prouinciarum Europae loca, tam marinus S lacustris, quam fontanus&putealis, quam Scioisilis , dccuiusuis generis Sal suis con- suenientibus naturae locis plus minus reperitur. Nam ut natura in mudo nihil protulit otiosum, neque ineptum: ita etiam neque insulsum. qui enim posset persestim, atque pulchrum cum insulso cohaerere LYV Alvero ne domestica silentio praetereamus, peregrinorum enumeratione, sub eodem conuentu Tarraconensi, Septentrionem versus.
non longe a tuis lar ibus mi Quintana permagnus est ta fossilis quam etiam aquatilis Sal is mos dictus ab antiquo, & in signi ob Salem oppiudo Cardona Castellanorum ut inquit Ptolometus qui rubricato
mne interluuntur: ac nec ob copiam solum & nitorem sed ob summam quidem eius saliendi vim,dc saporem, unicus pene idem ac singu Claris habetur. Idq: siue Medicina spectes, siue eius ad saliendum acri moniam, siue puritatem,sive quod prae firmitate sic edoletur, ut de v ria rerum simulacra, de tesserae,de scalptae menta ex eo fiant quin te si lina etiam ex eodem excisa de fabrefacta sale ac perspicuae perlucidae senestrae , qu e imagines praesentium tanquam in speculo recipiat. inde extrahantur. Nam usqueadeo multus, firmus. ac solidus is est.
162쪽
adeoque magnis,& quadratis lapidibus toto monte ceditur, ut ex dificationi etiam a flabre aptari possit. Sed eo quidem purior. quod varijs, diuersisque licet a natura coloribus tinctus apparcat, tamen contritus Sc comminutus, remanet candidissimus, tum quia perspicuus
est, & quasi gelu frigore concrescit; tum maxime ob innatum ei calorem Quae duo tametsi contraria, atque inter se repugnantia, candida tamen reddunt perspicui naturam. Nam cum perspicua per se sint alba, vix colores alios recipiunt,& si receperint, ut Sal Cardonius, non proprie colores, quin potius colorum quasi adumbratae quaedam imagines, siue impressiones haberi debent . Tunc enim hae magis diffluui, Aeoque citius evanescunt, quo eius generis perspicua a toto magis magisque in partes distracta comminuuntur, comminutaque exalbescui. Quo Sale totus fere conuentus Tarraconensis alitur, atque inprimis
florentisisima His antae urbs Barcino Romanorum colonia, olim, ut inquit Plinius, cognomento Fauentia, patria tibi dulcissima, mi Quintana. Et quae tametsi in ora maritima ad ortum sita est; tamen uniuersi conuentus,qui nunc sere in Gotholaniae Regnum redigitur, merito quidem ipsa,&caput & princeps efficitur. Nam ciues alit ingerenda Repub accuratissimos,adeoque intentos,ut patriae sque ac sibi pros L Bciant, ut omnibus Hispaniae urbibus optimae frugalissim que Reipub. specimen habeatur. Quamuis equidem mediterranea eiusdem Principatus ingenia, δc mores hominum, huiusce montani Salis quasi naturam sequentia summopere distinguantur ab urbanis maritimis. Hos enim prae illis multo siuauiores, venustioresque,dc quasi mitiore Sale conditos esse videmus. Idque non tam ex natura soli, callue, cui urbs subiicitur,quam aut ex amoenissimo, pulcherrimoq; eius situ & ex dificatione, aut ex proximo ipsam alluente mari benigniores subinde auras, & temperatiores Sales emittente. Quam quidem urbem Poe- Cta quidam haud inepte Ioue genitam appellauit, propterea quod coniunctus ei sit altissimus, atque concussu maris prςruptus mon ut praesens fama est Iouis dimas. E cuius montis visceribus, solido ac renascenti lapide exciso,& muri,& domus,& templa, dc pauimenta ac via
uersa demum urbs est structa. Quo fit,ut cum pulchro splendidoque
aedificiorum usu ac familiaritate; tum perpetuo ac periucundo maris prospe-
163쪽
prospectu exhilarati etiam ciuium animi, seu proprius cuique genius, melancholicam prope naturam , quam fert prouincia , magna eX parte moderentur, bc temperent. Siquidem Ioui ales eos esse, atque prςli titia exultare videas,ubi pacis ac quietis datur occasio, verum occurrente Marte,perquam Saturnios. Nam licet frigido imperante Saturno, cui magna etiam ex parte subest prouincia, gens ipsa iracunda, iniuriaeque impatiens sit ideoque in furibundum Martem propensa: tamen qua parte maritima est, suadente Ioue, a saligena calidaq; venere irrorata permulcetur quidem ac valde mite t. V nde pertinax Ailla, atque obfirmata ira , dc ad vindictam intenta , quam Gotholanicae genti in uniuersum adscribunt; non tam in maritimis, quam in mediterraneis montanis prouinciae locis fouetur , maximeque irritatur. F. Xquo neque apertius profectb, neque expressius, si vim
siderum inspicias, illud quod dici solet de Ioue de Saturno, alibi qua
Barcinone, cum uniuersa prouincia verum esse demonstratur, Satu num patrem scilicet, a Ioue filio e maritimo, atque opulentiore terrie
Regno semper expelli, relegarique in montana prouinciae latibula ubi ei ulmodi melancholicus, atque Saturnius vindicta furor, & perpetuo dregnat, dc insaturabiliter expletur. Id quod reuera hoc ipso Cardonio Sale, de quo agimus, cum motanus sit, egregie declaratur Qui'pequi usqueaaeo vivus est ac efficax ad saliendum, ut eo Barcinonenses minime saltant,nisi permisto tenui, atque benigniore Sale marino,
qui illius acrimoniam temperet, ac reddat mitiorem. LYvi Postremb huic etiam, nonmodis comparandus, verum uniuersis
omnino Salis generibus longe antes eredus sequitur Sal Egelasianus, dictus ab Egelasta insigni, ac peruetusto oppido citerioris Hispaniae, conuentus olim Carinaginiensis atque in ea extrema ora Regni CM C stellae nunc sito, qua ad ortum posita est Valentia. Sub quo Egelast
no agro magnus, atque perpetuus erigitur mons Salis, non tantum
fossili, qui praecipuus in eo est, sed aquatili etiam, utroque persectissumo redundans. E cuius montis visceribus glebae Salis instar magnorum lapidum specularium excinduntur,tanta firmitudine, ac soliditae. te praestantes, ut edolari quidem, atque aptari aedificijs: de ex illis simu lacra,variaque rerum formae effingi possint. In quo tamen soliditatem
164쪽
ita evincit perlucens illius nitor, & splendor, ut nihil prorsus a Chrystallo differat. Nam gleba eius Salis altitudine duorum palmoru ego
ipse tenui in manibus adeo perspicuam, ut suppositam ei schedam tacite tanqua per conspicilia legerem. Quam o operspicuitatem Mediaci Salem gemmam nunc esse assirmant: ideoque cum & compactior,&aequabilior, de splendidior sit cunctis Salibus, inter Sales gemmasis optimus, ac praeuantissimus habetur. Cuius singularem excellentia admiratus Plinius his verbis eum commendat. In citeriori quoq; Hispania, in conuentu Carthaginiensi, Egelastae quoque caeditur glebis pene transucentibus cui iampridem a Medicis palma inter omnia ASalis genera perhibetur. haec ille.E x quibus verbis facile colligitur, Egelistanum Salem,que Plinius tanti facit non esse diuersum ab noc ipso, qui nunc ab Hispanis vulgo ab Entesta oppido appellatur. Idque venonullis alijs de caussis, ita ex his,quae subijciam, net, ut puto, maxime perspicuum. Ac primum ex vocis similitudine; nam Entesta,inuertenate vulgo, facile potuit ab Egeusta deduci. Tum quod Egetestanos populos idem Plinius in Hispaniae descriptione, citerioris esse, ac sub conuentu Carthaginiensi, ad quem olim uni esta spectabat, contineri as serit tum inde maxime, quod hunc Salem glebis transsucentibus caedi Raffrmat. Quippe uniuerso undique conuentu diligenter pervestigato, inquisitoque,nullas in eo Salinas inuentas fuisse accepimus,fossili mo tano, fleoosoque,ac etiam perlucido ejusmodi Sale redudantes, quaiarum ullus ita vulgatus sit ut nic Egetestanus , qui non solum Hispanis. sed olim etiam Romanis notissimus fuit, atque Plinio probatissimus. De quo Sale. neque illud quidem mihi videtur silentio praetereudum, quod de innata eius facultate, in condiendis carnibus,& alijs iurulentis refertur. Quod ipsum nos etia de eo haud inaniter experti fuimus. Vt pote,frustulum eius Salis seruenti ollae immissum ac paruo post inter. Cuallo eductu, no plus,minusue condimeti pulmento inferre, qua quod est opus eode ipso frustulo, conseruato sapore, etia integro ad denuo condiendu remanete. Quaobrem Egelastanus Sal,& reliquos mundi Sales, & seipsum hac in re superat; de nos tande a prolixiori melioris, perfectiorisve Salis indagatione peropportune reuocati Cum per Egelastanti,mediocris ille, ac ver salsoru usus nobis ad yiuu exprimatur,
165쪽
riae sunt, terra sponte proferat. Sed quoniam uniuersa insula Salis est feracissima, seu verius ipsemet Sal perpetuo renasces,tantopere a mortalibus expetita fuit ad inhabitandum: ut ad eam excolendam, ac bonis omnibus locii pletandam, nusquam sese magis ars, quam ibi natura subiecerit, atque ad subministrandum ei omnia praesto fuerit.
Quamobrem tam frequentes undique conuenere in eam rerum o-nium commeatum inuehentes mortales, ut amplissimabornatissimaq;
ibi ciuitas, cui etia Hormus nomen est,exaedificitata fuerit; atq;& muris,le tectis mirabiliter constructa. Et quae, cum externis quibusque alijs rerum mercimoniis, ad splendidum vitae luxum pertinetibus aL A fluit, tum praesertim re frumentaria sibi undique comportata, mire bundat. Quo fit,ut cum eius ciues,neque colendi agri, neque conser da vitis, neque pascendi gregis cura solicitet, sed comercio Salis suppetant eis omnia, otio fruuntur iucundissimo. In quo tamen neque otiose, neque vacuo omnino animo vivunt. sed illud quidem, aut inpal stra, aut in musica, aut in literis, aut in quibusdam statutis concionibus consumunt. Has enim aduocant continuis sere diebus viri gracuitate,& prudentia praestantes; qui conuocata iuuentute, antiquorum Regum annales,dc res gestas,atque sortissimorum facta virorum pu- Bblice recitant ; ut ea commemoratione iuuenes,quasi gloriae stimulis, ad studimm cognoscendae, atque amplexandae virtutis concitentur. Quocirca in exercenda optimeque administranda Repub. non minus domi prudeles,quam foris inter Persas, naui δc strenui habentur. Vnde conuat mite inesse genti ingeniti,& docilem naturam; ac quod Anthalistarum pace dicam nullam ex salsugi nota illa vicinia, siue solo in quo nascuntur,ec educantur, feritatem, agrestemue animi cultum induere. Quinimmo festiuos ipsos secetos,persalsos,ac perquam humanos euadere. Quos quidem iccirco in medium adduximus,lum ovi Salis immensam, atque interminatam copiam alicubi terrarum daremus : tum maxime,ut ostederemus, corporibus licet inter ipsum Salem natis, & enutritis, ac nimium Sali deditis, nequaquam esseratos, immanesq; animos, ac neq; a vera mentis Sale alienos innasci.
Ceterum explicatis hactenus atq; quo proposuimus ordine demostratis tam marinis, qua terrestribus cuiusuis generis natiuis Salibus,
166쪽
quos sponte natura gignit, superest, ut de facti iijs, siue arte confectis,
ordine dicamus. Etenim in locis ubi natura Salem non suggessit, neq; aliunde commodum acfacile est exportare. dictilest mirabile, quim fuerit solers humana sagacitas in eo effngendo. natura quidem mota talibus ubique terrarum aut Salem, aut Salis occasimnem praebente. Alijs enim salsam ardentibus lignis aqua insundentibus, carbones inde glebas Salis effci. Alios item, scribit Theophrastus cuius libet ius de Sale desiderarer arundinis,&iunci cinerem decoquere aquaesi e solitos donec exiguum humoris supersit,idque in Salem conuerti. 'Tum& muriam salsamentorum recoqui etiam , iterumque liquore consumpto, ad naturam suam reuerti. Quibus alijsque plurimis artubus eiusmodi confectores Salium , naturam, qua parte imitabilis ipsa est, mirum in modum in eiungendo Sale aemulantur. Quamqua lalsos hosce succos sola natura valet, & constipare Digore, & calore condensare.Nam secundum artem,minime potest quippiam pr terquam igneo calore in Salem conuerti. Denique non e lignis modo, sed ex herbis atque ex or. vatum fere arborum frondibus combustis,si earum Rcineres aqua recoquantur , quamuis subamarus, atque infimi genearis Sal, vi tamen ignei caloris elicitur. Vt sic demum Sal quasi sienquaedam fiat, quae primam illam inexhaustam terra materiem, quam Graeci 'vocant, ex qua omnia dimanant, imitari velit. Vt scilicet
m Salem, a quo cuncta, natura duce, oriuntur: rursum administra arthredigantur. Inter quae tam multa genera facti iij Salis, haud quaqua referri debet, immo ab his omnibus penitus est excludendum illud, quo barbarae quaedam gentes mediterraneae ad Occidentem noui or bis plagam abuti solent. Qui Sal nulla prosecto alia de caussa inter Sales connumeraudus est, quam quod apertissime indicet, quanta,quaq; ς communis sit ubique ad humanum conuictum Salis necessitas. Fit autem ex humanis fecibus, a quibus tantopere gustus & natura abhorrent, cum aqua, & peculiaribus herbis suo illorum more recoctis. Id quippe Salis genus, ut extremum, utque fetidum & inhumanum ; ita quidem omnibus, qui illud longa diutinaque assuefactione minime
frequentarunt, ingratum atque inuisum est, bc nauseam mouet, vileq; omnino habetur. Quapropter neq; inter veros purosq; Sales is reponendus
167쪽
nendus est, cum in eo amari plus insit, quam salsi, ac neque sine odore sit, quod est proprium veri Salis. Est enim amarum, quoddam, ut supra diximus, quasi recrementum Salis. vi ardetioris caloris excretum; ab ipso tamen Sale diuersum. Quin esset etiam una cum elusinodi Sale fetido abiiciendus alter huic similis, quem ex fimo veteri gregum Marmentorum, dc equorum solent pyrii pulueris confectores excerpe re,&cum hali nitro&sulphure miscere. Sunt enim stercora omnia, pradita humore bilioso, acri, bc subsalso, atque inter alia recrementa, maxime omnium lotium. Sed est priori tolerabilioris Sal, propterea quod non ad escam,sed ad alios usus accommodatur. Ex quibus con- Acluditur, uniuersi Salis modos atq; differentias,etsi multiplices, omncs tamen ineas, quas dudum subiunximus diuisiones, esse redigendas utpote in natiuum, & arte paratum. Quprum nativus in soliuem de marinum diuiditur. Nam reliqui omnes aquatiles stub marin o, tanquam
summo salsuginis fonte, comprehendi possunt. Quoniam & qui dicitur flos Salis, qui aut in fodinis, aut in salinis, velut fauilla, tum tenuis si simus, leuissiimusque, tum candidissimus efflorescit, atq; ut rubigo Sa. lis innatat, quamuis odore & colore multum a Sale disentiat, tamensum salsum sapiat, ab ea in qua oritur specie seiungi non potest.Tamet Bs maris flore prorsus esse diuersum ab hoc, neq, inter Sales annumera dum, existimauit Agricol qui huc flore seme esse balienatu asseuerat. Lxix 1 Cum igitur omnes Sal nuc tendant maxime, ut vere lapiant neq; ex alijs possint qualitatibus, ut Salessin, verius quam ex sapore,& gustu iudicari ac discerni, consequitur,ipsas Salis Becies, per maiores, vel minores salien di gradus, ut dicebamus, esse colligedas: eorumq; causi effectus potissimum referendos ad eam temperiem,siue imprvisonem, qua fit pro Solis,pro aeris, pro roris, pro aqua proque soli, ac loci qualitate in quo Sales conficiuntur inare,omissis quae de colo, mribus, deque odoribus, aclineamentis Salium, quae a Medicis non si . ne aliqua salutis ratione, ut supra de Ammoniaco, considerantur; il. tum in uniuersum describemus cialem , qui ex communi Medicorum sententia, omnium perfectissimus eligendas est. Is autem est, qui candidus,qui perlucidus, qui densus, atque,ut more quorumdam dicam inodorus, ac illapidosus est; quique aequesem dc cum quadam velutis a GaI L iij suaui-
168쪽
suauitate temperatam habet acrimoniam,& ob perspicuitatem,veram resert chrystallum quemque eo ipso gemmam appellant qualis omnino inter sol siles reperitur. Vt tandem Salium ioisilis sit prastantissimus, atq; fossiliu montanus excellentissimus clim in hunc omnes perfecti Salis proprietates, de affectiones mire conueniant. Fossilis enim
ruo siccior est, quo durior,& minus fragilis, sed potius astringentior, t ad saliendum utilior. Nam quo siccior est Sal eo magis estialsus: durus,haud protinus consumitur. astringens, substantiam rei salitae contrahit, continet, neque dilabi permittit : ob idque condiendis cadauta '' ribus hoc genus Salis cunctis prsfertur aromatibus,atq; prscipuus assi
ι Y Est itaque Sali necessarium, verus ut sit, atque perfectus, ut ex tam multis, has saltem innatas habeat qualitates a trices nimirum ut admotus linguae, gustuique, mordeat, excitet, siccet, astringat, contrahat, detergat, atque vrat. Hae quippe tanquam principes, ceteras Salis L. cultates in se continent, a quibus tot innumerabiles Salis effectus pro. manarunt, atque pro Empiricorum,dc aliorum Medicorum applica- ntione de usu. plures profecti sunt Salis gradus, vari que tum saliendi, tum sanandi rationes: quas apud Dioscoridem, Plinium, Galenum, Avicenam, Meluem, aliosque praestantilsimos tam Medicos, quam philosophos facile est discernere; atque illarum naturam,quotoue gradu,& ordine, alia allis potiores stat,ut pharmacis,& salubritati accom is modentur,perspicere. Quare de ijs, quae ad institutum nostrum aui. nent, satis superque ni fallor disseruimus reliqua vero ad eosdem a chores referenda, ab eisdemque petenda esse censemus i quod aqvum
sit, ut incipiente Medico quod dici solet desinat Physicus ne per alitanum solum euagari videamur. Quamquam philosopho, quidni cun- Cctarum artium, atque encyclopediae solum patria erit Lxxi Tam multis igitur, tam varijs, tamque exquistis modis uniuersum animantium genus incitante naturased inquirendum Salem continua ubique operam nauauit: ut sicut de uniuersali fama tenuit Hesiodus non esse contemnendam, proptereaquod quaedam Dei vox esse vide
retur: ita vere credendum est, communem nanc omnibus Salis appotentiam , diuinum quendam influxum esse, qui nos quidem in Salem.
169쪽
tanquam in suauissimum, ac utilissimum quoddam naturae bonum permoveat, atque deducat. Quod si demu naturaprouida quet nihil agit frustra) nonsolum mari, sed terris omnibus, aut Salem, aut eius materiem, aut saliendi artem communicauit: eademque animantium gustatum sic eisnxit, ut despectis interdum cibis, alijsque saporibus. Salem illae expetant, ac neque respuant, neque aspernentur omnino no modo uniuerso corpori sed singulis membris vel oculis, salutem a Sale inuehi , in Anthesistas asseueramus. Ex quibus prior instituti nostri pars confirmata manet: Nihil esse Sale humanis corporibus sal brius. Est igitur Sali perinde ac salutidada opera. mi Quintana, praser Atim instante caena: quandoquidem protractus a prandio alter de Salem sermo, consumpto stomachi humore, linguam prorsus haerere fecit in sicco. Iamque vix inde detrudi ea poterit ad dicendum, quousque rursum suauissimo Salis condime--i . to ciet inita,sit, ut dici solet, in humido. Qua- imol re faciam sedulb, quando ita fieri vis, di a vi quae ad geniale , siue iocosum lSalem pertinent,iucudis--n ib. I. I. Trasn sime inter canam B
170쪽
rii Mi edis Archidiaconi Saguntini
SALE, V O D persal se fuit olim, mi Quintana a plerisque A
in controuersiam vocatum; a paucis tamen hactenus alterutra pro parte pronuntiatu: a nobis nunc caen
tibus opportune dilceptari poterit; num serio loqui liceat in mensa; num inter pocula philosophari conueniat. Quae profecto disputatio, eo se ipsa explicare magis, nullumque vel minimum ambigendi negotium disceptantiubus videtur exhibere, quo clarius atque notius est, quid combiboni praestet philosophus: quidue madenti vino corpori diuino nectare perfusus animus intersit. Nam cum uniuscuiusque sermones tales esse Ur soleant inter pocula, qualis quisque est, ac se gerit in mensa: necesse inde est,ut qui luo abdomini in ea se dediderint hi aut prae ingluuie fiant ad philolophandum stupidiores; aut rursum inundante vino, evadant loquaciores. Sunt quippe combibonum nonnulli, qui nimia pascendi
corporis cura epulis intenti, ita se genio, atque gulae manciparunt, ut perinde ac summae quaedam humanae actiones lint edacitas, &commessatio; ita neque nas aliquo sermone interpellandas, neque commessantem a cibo ulla mentis actione auertendum esse dcsendant. At his alij profusiores occurrunt, ac prima quidem menti meracioribus C sese calicibus mutuo prouocantes, linguam quamprimum in humido reponere student, quo in dicacissimos a perpotatione Poetas erum. pant. Contra alij rectius, cum ebrietatem vitare, tum suavem in mensa consuetudinem inserere volentes, Bacchum in primis cum lymphis permiscendum curant, ut loquacissimum illius furorem deuitent. ac ne in scurrilitatem prosiliens inde sermo deseruescat, cum humanioribus tantisper Musis hunc temperandum, ijsdemque moderandum censent