De bello contra Turcas prudenter gerendo libri varii, selecti et uno volumine editi cura Hermanni Conringii

271쪽

is, sed copias & milites, quod hi verus belli nervus existant.

Primum consideremus copiarum quantitatem; Ginde qua litatem, quae in usu equitum atque peditum consistit : tertia denique, utrum hostium an vero nostri milites in diuturn, ori bello deteriores vel meliores fieri soleant. , -

, Quod ad multitudinem attinet, non est dubium , quin Turcicus exercitus Christianorum copias longe superet: se videndum num haec vera sit belli praerogativa, an saltem l lis esse vulgo credatur. Sane perdissicile est & fere imposisibile, ut dicit Aristoteles, urbem populosissimam.& innum ra habitantium multitudine refertam in ossicio continete, de probe ac dextre gere, quod ejusmodi hominum multitu . do non sit capax in dinis. Vegetius in eandem sententiam dicit, non aeque facile esse , cum numerosissimo eaercitu quam cum mediocri ex strenuis militibus collecto victoriam consequi. Vnde Romani in bella, quae haud periculosa vid hantur, decem millia peditum,& duo millia equitum sub Praetore mittere solebant: in ea quae plus videbantur habere periculi, bis totidem sub Consule mittebant: quae videbantur dissicillima & atrocissima, ambo onsules administrabant, quorum exercitus quadraginta millibus peditum, dc octo millibus equitum constabat. Ejusmodi militum numero gentes plurimas oc maxima hominum multitudine instra etas vicerunt. Xerxes Darius Mithridates atque alij reges, plus damni ab immensa multitudine suorum quim 1 for titudine hostium acceperunt. Nimia multitudo tarde i ' cedit in expeditionibus; facile vel 1 fronte vel a tergo oppugnari & carpi potest , maxime vero in angustiis viariun vel fluviorum: quae ad victum atque munitiones pertinent tantae hominum multitudini dissiculter procurari post tala prasin plaerumque pars aciei tam immensae fagit, prius quam ad manus vela tur, solo conspectu hostium fortitet - ingruen

272쪽

PARs S ren Nna. Di ingruentium & resistentium perterrita: ubi semel in sugam

conjectus est miles, nunquam fere recolligi, de in pugnam reduci potest, fugam tandem sequitur strages & clades cruentissima, quod multis sane exemplis probari potest. Plus igitur Turcico Imperatori obest quam prodest tanta hominum multitudo.

Ea in bello cum carere non possit, maiores incommo ditates experiri cogitur. Cum enim milites Turcae armis non bene instructi, dc ob id etiam ad oppugnationes atque reliqua belli munia , quoties nostris copiis probe armatis de equis ponderosis objici debent, inepti sint, nunquam velit tiones vel pugnas meunt, nisi hominum multitudine se longe superiores existere sciant. Sequuntur aliae quoque incommoditates, quibus hostes urgentur. Cum enim milites eorum leviter sint armati, dc ad excursiones quam stat rias pugnas magis idonei, majorem in equitatum quam peditatum curam collocant: sed ubi oppugnationes aggrediundae sunt, vel aggeres demoliundi, aut fossae superandae, vel praecipitia occupanda, in quibus equorum nullus usus est, peditum opera utuntur exercitatissimorum; quorum qui maxime praestant sunt Janizeari, quibus plurimum fident quod eorum virtute ac fortitudine plurimas victorias consecuti sint. Fatentui tamen impersectam suam esse militiam, quia ad exercitia pedestria inutiles esse solent. Fugatis enim equitibus, quod superest refugium ad pedites pertenue est, dc exiguum propter eorum paucitatem. Quibus non comprehenduntur Asappi, quod iere inermes sint dc ad pugnis prorsus inutiles. In peditatu sane gravitas potius re praestan ti a armorum, εc robur ac vires corporis, propter veli mentem impetum, quam agilitas atque dexteritas requiritur. Hac Turcae praestantiores quamlla existuat, unde eo.

273쪽

Tix , v ccii Tu RcA V1N cIBILI sru ni exercitus, ut dixi, plus in excursionibus,& velitatio mesis seu tumultuariis pugnis,quam in alio belli usu valet. Sed utrum Christianorum vel Turcarum milites longo belli usu deteriores fiant vel meliores, videndum. De Turcis prius dicam; quorum autoritas atque reputatio quondam constitit in exacta obedientia, exercit ijs militaribus; parsimonia invictu & vestibus, patientia in expeditionibus&laboribus; quodque nec mortis tangebantur metu, siqui- idem fato quod evitari nullo modo possit omnia sibi obvenire credebant. Ut autem nunc etiam talis sit seri sere non ιλ s. c. t. potest. Ex Secretario sane constat; quod omnis es ,.quae sub

coelo continetur vitae suae finem ac terminum habeat certum& praefixum, cum sit subjecta infinitis alterationibus ob quas bonitas, quae illam solet conserva re, si, Asiu temporis . corrumpitur, nisi quid extrinsecus interveniat, quod ad priorem temperiem eandem reducat. Communis medicorum

est opinio, quotidie in corpore humano aggregari aliquid, quod quandoque iudigeat purgatione, si haec medicina decura nimium differatur tandem corruptionem inde nasci. Hoc ut verum est in reii quis corporibus, in corpore mystico rerum publicarum facillime evenire soleti ubi non solum accidentia naturalia operantur , sed variae consulentium opiniones , propter prstat' aucra, plurimum ad id cons . tiant. Respublicae igitur atque regna, praefixo quodam lcmpore renovatione qbadam opus habent, cujus auxilio ad eam qua prius florebant complexionem atque persecti reducantur. Inde concludimus; imperium, mortuo Principe strenu stimo, ad abjectum quendam & timidum translatum , facile ab eo conservari, modo ipsius gubernatio non duret longissime, idque inprimis propter auctori a-iem prioris & optimam imperandi formari & ordinem, ob quem tam cito cuncta corruaepi non possunt. Quod si huic timido

274쪽

PAR s s reuNDA : uxti do. alius succedat Princeps strenuus & sortis, regnum is cicit E ad pristinum. nitorem reducere & desectus emendare potest. Sed si timidum & abjectum alius excipiat qui nihilo

sit melior, sequetur sine dubio certissima regni uni veru ruinabatque interitus. Quemadmodum contra, ubi duo Prin pes strenui imperium adipiscuntur, non mirum sit tςrminos Has longe lateque pro latent. Exemplum habemus: in regno Romano ; ubi Romulus bellator successiorem: nactus est Numam pacificum, qui pace atquς quiete usus ad legum promulgationem r hunc secutus cst Tullus animo feroci praeditus , qui usum armorum revocavit:. Ancus vero ejus successor ad pacem non minus quan ad bellum aptus , cum ad illam potius inclinaxe videretur, eaque de caussa iti contemptum apud suos pervenisset, hoc arripuit: atque hisce vicibus ad tantum imperii culmen Romana ascendit respublica. Contrarium Judaeorum regnum expertum est. In quo Davidi prudentissimo dc bello: vittissimo regi Salomon filius successit, qui in pace regnum non propria virtute sed patris potius auctori tate & dignitate . quae adhuc in animis. subditorum atque extex itum vigebat, cQnserVavit 3 quod Roboam , qui hunc seςutus, non pari eventu successis , siquidem paterno avo virtute atque auctoritate longe inserim esset. Haec remem

dia inprimis ad hibenda sunt in ijs regnis, quae non rationet vel legibus reguntur , sed a nutu & voluptate Principis & violenti quadam dependent, ad quorum conlarvationem sila prema quaedam Virtus, nec interrupta sed continua requiritur. Sane Ottomannicum Imperium prae alijs violentum est, quod ab arbitrio uolus summi regis dependet. Nec ulla Iibertatis specie gaudet , eoque magis expositum est mutatio

nibus, quod, statuta Imperij non obligent subditos ad qui tam dc tranquillam vixam good m ,std cog nt quas, ut ar-

275쪽

mis atque rapinis studeant. Quas cum extra territorium exercere non possint, domi invicem cum egni interitu eas tractare coguntur. Inde fit ut nunquam intermissio a bellis

, concedatur, sed uno finito aliud incipiendum sit, ne milites

otio torpescant.

Qui diligenter Turcarum historias ab initio eius Imperii ad nostra usque tempora evolvet, reperiet felicissimos semper in bello exstitisse maximosque secisse progressus eos Imperatores, qui manu strenui dc animo sorti atque invicto praediti suerunt ; qui legis dc sectae, quam profitentur, studio. in bellis sese exercuerunt, ne otio virtus ipsorum tabesceret. Indesessta sortitudo dc vis animi invicta apparet in ijs Imp uti. Iatoribus, qui ab Ottomanno regnarunt ad Mabem eteniusque Secundum, qui Constantinopolis atque Trapezuntis imperium cum plus ducentis urbibus Christianis ad se rapuit. Spsim et bella castrave sequebantur. Severissima disciplina militum insolentiam atque luxum cohibebant ; turpe ut duceretur militibus etiam qui maiora obibant munia, auro vel serico vestiri, vel in castris alio lecto, nisi tapeto humi strato, uti. In justitia administranda severissime prohibebant, ne iniquis extorsionibus subditi premerentur. Saepius in publico comparebant,dc privatorum querelas audiebant; quas se quebantur poenae atque castigationes gravissimae. Hic regnandi ordo Bajazethe II intermissus, quod vitae privatae deditus esset, corruptelas in regnum plurimas induxit; quae temporis successit auctae fuissent, nisi mature Selimus filius illud occupasset. Revocavit ille majorum δc praedecessorum

suorum consuetudinem in audiendis subditorum querelis, de juris administrationem reformavit: ipse bellis praesuit,militiam atque aulam ad pristinam austeritatem reduxit. oc con tinuis bellis exercuit. Unde non modo in Europa limites

Impetrij sui latiuuae eatendit, sed in Asia quoque Carri r

276쪽

ones Persis eripuit. Ex quarum conquisitione exercitus ipsius eosdem tulit fructus, quos Romani ex superata Asia Perceperunt:cum milites victores luxum dc mollitiem exterorum, splendorem supellectilis, instrumenta ludicra de mu- sica in conviviis, & ciborum exquisitas delitias, in civitatem induxerunt, ad quae cum ambitio senatorum accederet, ruina exstiterunt tam probe institutae Reipublicae. Sic ruinae Imperii Turcici principium ex Persicis spolijs natum. Quibus 3 aula tapetibus auro dc rebus preciosis opulentior reddita fuit; cumque primum tanquam trophaea illata fuissent, postea in usum quotidianum cesserunt, dc pompae perniciosissimae instar habita fuerunt. Ad conservationem ejus magnificentiae, cum multum pecunia opus esset, extorsiones atque angariae subditis impositae natae sunt, dc ossicia auro venalia esse coeperunt. Quod si Selimo alter Bajazethes successisset, dubio procul Turcica militia funditus eversa fuisset; verum Soli mannus bellicosus dc strenuus Imperator, qui continuis bellis maximo cum Christianorum damno milites in Ungaria imprimis egercuit, disciplinam priorem restauravit. Succe rem habuit Selimum II qui in ea passim fuit existimatione, ut neminem haberet quem jure timeret ue gessit quae dam bella, sed maritima pleraque, ipse vero domi permansit. Sub hoc imperatore militia aulica, otium atque opes nacta, delitiis indulgere potuit ; quibus adeo abusa est, ut per Osten lationem aulici de ossiciarii certarent invicem, quis splendidiora dc pretiosora munera Imperatori offerret, majorem aleret mancipiorum numerum, magnificentius auro serico et gemmis ornatus atque vestitus incederet, unde precium Pecuniae auctam, dc ad summum avaritiae gradum omnia fuerunt redacta, nec amplius munera atque ossicia inter ben E

metitor distribuebamur, sed ijs qui plus aeris obtulissent con-

277쪽

Υλx Ducco Tu Re A VINCIEI Lis ferebantur. Qui dignitate erant inseriores modum potius eum utandi pecunias, quam gloriae ex rebus bene & fortiter gestis adipiscenda quaerebant; ut illius ope ad munera altiora ascenderent; omnis miseria redundabat in mi seros agria colas, qui angariis opprimebantur, & in extremam redacti necessitatem agriculturam deserebant, fugaque bbi consu lere cogebantur: inde regionum vastitas inducta, decimae non fuerunt solutae,&stipendia laudatariorimi seu Timario- torum cessaverunt. Nec sumptus subministrati fuerunt adiaulam & militiam sustentandam. Unde Praeter loca maritia.

ma & limites Imperij reliqua ditio fere universa deserta quasi videbatur. Ex his quae in medium fuerunt allata concludimus . Tur eam in hisce bellis, in quibus unicum provincijs bello captis, subditos ad bellum idoneos nullos sibi subjicit, deteriorem potius quam meliorem statum Imperi j sui reddere, idque magis, quo diutius protrahuntur & saepius iterantur eiusmodi

bella, dcfactiones in ter militescopiarum nil merum minuunt.

Quarum desectus, nisi ordinem militiae inim utare velit, nus quam alibi quam ex Seraglijs suppleri potest: in quibus tam tus est puerorum numerus, ut si ter vel quater insgni cladς exercitus afficeretur , desectus occisorum suppleri possit. Sed ulterius non suificient, etsi extraordinaria puerorum collectio vel exactio fieret ; qui tam subito excrescere & ad bellum si continuetur assuefieri nequeunt. Interim pro in ciae incolis privantur, praeter rusticos, quorum nulla habetur ratio, qui singulis annis in expeditionibus moliuntur: Asappi scilicet, fossores, & qui commeatum in castra conferunt. Bis singulis annis extrema illis calamitas a praetereuntibus mi litibus insertur; quos hospitio excipere & stipe iuvare te nentur, praeter reliquas insolentias, quae ipsis inserunturi

Coactus igitur&invitua Turca breviora quidem bella, scd

278쪽

V A sacuum di γ menso cum apparatu gerit ;& sernet in Asa pace inita,quo rustici qui ibi sunt post tot tantasque miserias perpessas qui escere & sese recolligere possint, bellum in Europam trans- serti iis otio Lorpesca ni & corrumpantur milites. Hinc igitur adparet error quorundam, qui bellum con

tinuando deteriorem Christianorum statum fore existimant , quod non copias sed pecuniam belli nervum statu an Quod equidem nunquam mihi persuadere potui; tum

ir'pter rationes superius allegatas , tum quod ipsa experien-

suerim edoctus, Turcas non diuturna sed vastuosa bella 'serere. Quod si potius e re sua fore cognovissent, bellum protrahere quam finire, dubio procul consuluissent rebus suis, prout ipsis visum fuisset commodissime. Nec dubitandum quin saepius hac de re inconcilio tot Imperatorum sor tissimorum, totque ducum strenuissimorum instituta fuerit consultati Q. Namque Imperio quam longissime dilatato' incommoditas illa aucta est. Siquidem milites ab extremis' limitibus ad alteram Imperij extremitatem, per media quasi deserta deduci nequeunt, nisi cum proprio detrimento αriisticorum eversione. Quod firmum est argumentum in- tantis ruinae, quae minatur monarchiam hanc, ad tantam implitudinem & vastitatem propagatam , ut partes eXir . mae a suo centro debit, auxilia atque siubsidia dissicitaret ccipere possint. Verum nimis diu in hac materia immorati sumus, quae tamen consideratui dignissima est; unde fundam qntum praecipuum nostrae quaestionis, quam decidendat 3 Rivptimus, dependet. . Ad desertionem & desolationem provinciarum, quae : ex nimia rusticorum & subditorum extorsione & miseria

provenit, aliud accessit sub Selimo lI incommodum non mi rius grave quam praecedens. Classe enim Turcica post ex

aughatam Cypri insulam prostigata atque destructa,& maxi .

279쪽

mo rerum maritimarum apparatu amisso, adeo Imperator lanimum a belli maritimi studio subduxit, ut a navigatione i lin & mari protinus abstinere secum statuerit. Secus ac sece- lrunt majores ipsius, qui incrementi dc aut horitatis spem nociminimam in re maritima posuerant; cum Graeci ut sumpti.

bus parcerent ejus imperium sprevissent&neglexissent. RG medium huic malo afferri quivisset, si quis Soli mannus regnum adeptus esset: sed Amurathes Ili successit, qui mollis ipse aulam deliiij s&ocio perditam habuit, nec Turcicam

militiam enervatam atque corruptam e fundamentis restau- rare dc ad priorem ordinem revocare; nec pacem cum vici,nis conser vare novit, qui Solim anni fortitudine perterriti, ab armis hactenus quieti abstinuerant. Imperator delitijs NSera glij vel aulae vacabat, res quae Imperij statum concerne, sebant consiliarijs tractandas relinquebat, neque proprias neque hostium vires atque potentiam explorare & perscru- tari curabat. Sinani Bassae consilijs, qui primi Visieri ossicio langebatur, irretitus, bellum quod nunc in Ungaria durat, in ejus favorem suscepit, ut inquietae ipsus voluntati atque

naturae obsecundaret: cujus tamen fructus nimis amaros,

praeventus morte, gustare non potuit. In Imperio ipsi Ma- hometes III. omnium cum applausu & laetitia successit, quod ad bellum magis patre Amurat he inclinare, idque ijuventute fovisse, videretur. Attamen mulierum illecebris' Corruptus, non est prosectus, ut tot malis hoc in bello illa, tis succurreret, & remedium afferret, verum etiam duces militiae praecipuos vita temere privavit, cladium causas non

corrupto exercitui sed ipsis ducibus imputans. Primummi, Ferathum Bassam virum bello praestantissimum ad Sinani querelas &accusationes laqueo suffocavit Sin anus ipse non absque suspicione veneni periit . quod a Transylvaniae Duce

280쪽

eum praestantium desectu classis curam ejusmodi homini coni. mist, qui rei maritimae studium nec didicit unquam neque tractavit. Ipse vero cum Cigala in Ungaria comparuit, forsitan

quod exercitus, nisi ipsius sub auspiciis, in bellum proficisci nollet. Agriam exigui sua cum laude cepit, quod neque situ

neque manu esset munita, & praesidiariorum culpa in ejus - cupatione haud levis intervenisset. Exercitum Christianoruni culpa nostrorum fugavit, cum prius milites ipsius turpi sus ultoties si lutem quaesivissent, quorum numerus infinitus pe ri t. Quod si fortuna aeque ac virtus bellicumque robur eca destituisset, hoc anno fundamentum suae libertatis Hungari, primum ac firmum jecisset. Magno sane constabit labore Tudi cico imperatori,ut rursus confirmet tot cladibus fractum suo. rum militum animum ; unde ab exiguis nostris copiis saepius immensa ipsius multitudo caesa atque deletasuit. Hinc caussae patent, ob quas provincire quaedam integrae ejus jugum excusierunt, Ualachia scilicet atque Transtivania, e quibus militiae Turcicae plurimae quondam commoditates proveniebant. Quod scilicet a potentia de viribus earum provinciarum nihil eis periculi metuendum esset, quas semper antea horruerant atque formidarant. Apparent quoque Occa siones, cur tam invite militiae nomjna deat subditi, qui sponte quondam sua & ubtro in bellum procurrebant. Notae sunt semilationes atque di-λ scordiae , quae inter praecipuos duces vigent: inter Sinanum qui-

- dem & Ferathum non ita pridem, hodie inter Hibraimum cui. Su lianae favent, quod paei studeat & bellum detestetur,) atque

Cigalam, qui ossicio primi Visaeri, quod virtute militari coni. meritus suerat, privatus ad alios regni limites relegatus suit Giasset Basa sustocatus periit, Quod si haec tyrannis in reIN quorum aulicorum notitiam perveniret . non mirum foret, si communis quadam rebellio sequereturue cum cuilibet extre- Ii . mum