Des. Erasmi Roterod. De utraque verborum ac rerum copia lib. 2. Ad sermonem & stylum formandum utilissimi

261쪽

I. I B E R SE Cia MDus. 227 mel in vita faciendum et , qui velit inter eruditos haberi) prius sibi quam plurimos comparabit loCOS. EOS ium et partim a generibus ac partibus vitio rum virtutumque , partim ab his , quae sunt in rebus mortalium praecipua, quaeque frequentissime sole ne in suadendo incidere. eaque conveniet juxta rationem assini latis, & pugnantiae digerere. Nam & quae

inter se cognatae sunt, uitro admonent, quid conte quatur: di contrariorum eadem est memoria. Puta,

lit exempli Caussa primus locus Pietas , di impietas: Huic subjicientur species inter se cognatae: Prima, est pietas in Deum: Secunda, in patriai 'Tertia, in

Parentes, aut liberos, aut etiam in eos quOS Oportet Parentum loco Colere, veluti pra ceptores, & quo Tum beneficio servati sumus. Ex adverso est impietas. Jam his cognata superstitio , adjicienda igitur. Atque hic aperit sese campus latissimus de prodigiolis Deorum cultibus, ac variis diversarum gentium Ceremoniis. Irem, inepta parentum in libercs

indulgentia, quae falsa est pietas. Sit proximus, si videtur, titulus, Fides, hanc in species seces licebit: est fiducia erga Deum: est fides humana, est fides in amicos, fides servorum in dominos , fides in hostes, totidem de persidia Item , sit titulus Beneficentia. Huic Cum suas i pecies subjeceris, restat gratitudc non illa quidem huic subjecta, neque rursum contraria, sed adhaerens, aeque ea veluti consequens.

HXC per omnes locos tractari possunt. Primum. quid sit pietas, quomodo differat e caeteris virtutibus, quid habeat peculiare, quibus ossiciis praestetur, aut vi Oletur, quibus rebus alatur, aut corrumpatur , quid fructus homini pariar Hic sese aperit campus e I emplorum, ac judiciorum. Sed virtutum , ac vitio

rum ordinem sibi quisque suo fingat arbitrio, vel e

Cicerone, sive malit a Valer. Max. aut ex Aristotele, aut ex D. Thoma petat. Denique si malit , elementorum ordinem sequatur. Neque enim id mingni refert. Quanquam nolim illum omnes hujus generis particulas, tam minutim concisas, in ordi nes referre; verum eas duntaxat,quae videantur is que azer in dicendo. usu venire Id autem vel CXlC-

262쪽

213 DE COPIA RE Ru Mcis caussariam liccisit Cognoscere, nempe demonstratoriis, suasoriis, dc judicialibus . Q nod genus forme sunt tituli pud Val. Max. di nonnulli apud Plin Car-terum quae extra vitiorum , ac virtutum genera m muntur, partim pertinent ad exempla, partim acilocos communes. Prioris generis ferme sunt hujus

modi: Insigi iis longaevitas, vivida senectus, seniIis juventa, in tigms felicitas, insignis memoria, subita rerum commutatio, subita mors, mors spontanea, mors prodigiosa, partus prodigiosi, insignis eloquentia , insignis opulentia. Ex humili genere clari, vafricies ingenii, insigne corporis robur, insigitis forma, egregium ingenium in deformi corpo-xe, atque id genus innumera alia. Quorum singulis oportebit subjicere, quae Cum his pugnant, quaeque cum his habent assinii a tem : ut, insigni eloquentiae opponitur in lignis infantia. Finitima 1 unt, voca Iitas,

felicitas in gelticulando, hiltrionica , & si quae sunt hujusmodi. Posterioris autem generis sunt istius-ni odi: Plurimum interest quibus studiis puer aflue

scas: magni refert . quibuscum vivas : suum Cui ' que pulchrum , facilis offensa, reconciliatio dissicilist tu .issimum est nulli credere, ama tanquam osurus, oderis tanquam amaturus. His dat, qui cito dat: sormnam tui cuique mores parant: & lentae Regum ira: Sc periculosa Principum amicitia: dc dulce an expertis bellum: dc infida societas Regni: di optimum senectae viaticum, eruditio. Sed quid ego haec recensere pergo cum sint sexcenta millia i Ergo ex his ea sunt deligenda , quae videbuntur ad dicendum maxime commoda. Ad hunc gregem pertinent& ilia comparativa: Coelibatus ne felicior, an coniugium t vita privata, an secus potior monarchia, an democratiat vita studiosorum , an idiotarum pTum autem ex superioribus, si quae sunt quae virtuti, aut vitio videbuntur esse confinia, ea licebit

suo titulo subjicere: ut illa: bis clat qui cito dat t&, nihil carius constat, quam quod precibus emitur e 8c beneficium dando accepit, qui digno de IHir: dc, nihil tam perit, quam quod confertur in ingratum: dc, beneficii gratiam perdidit, quisquiS ex-

263쪽

LIBER SE CuNDUS. ars probravit. Haec atque hujusmodi ad liberalitatis titulum referri pollunt. Verum ne indigesta rerum turba pariat conlusionem, profuerit titulos, qui latius patent, in aliquot 1 ecate partes. Liberalitatis titulum , ut exempli causa loquamur, ita licebit partiri si subjeceris: Beneficium prompte, citoque clatum : Beneficium aptum: Beneficium digno,.au indigno Collatum : .Beneficium exprobratum , BC-neficium mutuum: & si qua judicabnntur magis idonea. Nam nos indicandi gratia duntaxat haec Ponimus. Ergo posteaquam tibi titulos compararis, quot erunt satis, eosque in ordinem, quem voles digesseris, deinde singulis suas partes subjeceris: rursum partibus addideris locos communes , sive senistentias, jam quicquid usquam obvium erit, in ullis auctoribus, pnicipue si sit insignius, mox siro loco an

notabis sive erit fabula, sive apologus , sive CXem plum. sive casus novus, sive sententia, sive lepide. aut alioqui mire dictum, sive parcumia, sive Metaphora, aut parabola. Atque ad eum m dum pariter fiet, ut& altius insideant animo, quae t egeris & assuescas uinti lectionis opibus. Sunt eni in qui plurima teneant, Velut in mundo reposita, cum in dicendo, s cribendoque mire sint inopes , ac nudi. I ostremo utcunque postulat occasio , ad manum erit dicendi supellex, certis veluti nidis constitutis, unde, quae voles, Petas. Porro nul la disciplina tam semota est a Rheto rica, unde non facias locos tuos locupletiores. Nam a Mathematicis, quae remotissimae videantur sumuntur similitudines. Quandoquidem cum sphaera undique sui si imili cumque tetragono quocunqi cadat, pariter quatuor anguli nixo Confertur sapiens, suis Cpibus felix, nec aliunde pendens,&8 Uaecunque inciderit fortunar procella , dii a virtute firmus , &immobilis : ut ne dicam interim , quod Theologi

mysteriorum enarrationem frequenter a Mathematicis petunt , propter arcanam quandam rerum ac numerorum analogiam. Nam a Phy sicis non solum parabolae , verum etiam exempla quaedam petuntur. Parabola fuerit, si dicas : Quemadmodum

i ulmen summos montes frequemiuinae ferit: ita

summa

264쪽

23o DE COPIA RE Ru Msumma potestas gravissimis casibus est obnoxia. 1 tem, quemadmodum fulmen aes liquefacit , imae hacera, ita Principum animu1: in rebelles & obsistentates livire debet, in caeteros uri Clementia. Exemplo fuerint elephanti, pudore in abdito coeuntes, Gquis etiam in conjugatis modestiam , ac voluptatas dissimulationem deficieret. Et Delphini foetus adultos diutius comitantes , nec sinentes parvulos suo S .

ingredi, nisi grandior aliquis ceu paedagogus assit,

dc custos: si quis admoneat quanta cura servari, atque institui debeata parentibus prima illa, dc Iubri-Ca puerorum aetas. Itaque studiosus ille velut apicula diligens, per omnes auctorum hortos vols abit, flosculis omnibus adsultabit, undique Lucci non nihil colligens . quod in suum deferat alvearium. Et

quoniam tanta ei in his rerum foecunditas , ut omnia decerpi non possint: certe praecipua deliget, Mad operis sui structuram accommodabit. Sunt autem quae eadem non solum ad diverioS , Verum ad contrarios usus quadrare possint, eoque diversis anno

tanda locis: quod genus si de insanabili cupiditat ehominis avari agas, recte accommodabis Charybdis fabulam. Rursum, si de inexplebili ventris ingluvie, aut libidine mulieris inexhausta, nimirum conveniet eadem. Item Apologus resopi de hirco, ac vulpe mmul in pureum dessendentibus, quadrabit vel in prospicientiam , qua fit, ut non aggrediare. negotium , nisi prius apud te perpenderra, qua ratione queas explicare,vel in fictum amicorum genus, qui

cum videantur amici commodis consulere, maxime tamen agunt suum negotium. Praeterea ex morte Socratis non solum ducitur exemptur mortem non

esse formidandam vitio bono , cum ille tam alacri vultu cicutam biberiit verum etiam virtutem invi diae obnoxiam, neque satis turam e sie in turba ma-Iorum. Rursum inutile: vel potius perniciosum esse Philosophiae studium, nisi te ad mores communes

deflexeris. Jamque hoc ipsum factum trahi potest di in laudem Socratis N in vituperium Laudandus tanim qui nulla sua culpa, sed sola invidia damnatus, tam sortiter mortem neglexit et vituperandua , qui

265쪽

Inutili Philosophiae studio : neglectuque morum

communium, amicis acerbissimum luctum, uxori,

Iiberisque calamitatem , sibi exitium Conciliarit; cum alii soleant utiles esse patriae , suis praesidio simul, & ornamento, eoque vere sapientes esse, relictis aliquando tetricis illis sapientiae decretis, vulgi studiis ec opinionibus accommodare sese, temporique quod ajunt, servire. Iam sit paries exempli C ii cum spicias, quot locos licebit eiiceret Accusatus per invidiam ab Anyto, dc Melito perditissimis civibus. Locus communis est: Veritas odium parit. Ι-tem alter: Insignis virtus conciliat invidiam. Rursum alius, apud judices plerumque plus valet nobilitatis ratio, quam respectus honesti. Rursum alius, nihil

impudentius opulentia, si cum improbis moribus copuletur. Quid enim absurdius, quam omni facinore dedecorosos Socratem in jus vocare ρ Rursum alius Iocus : Non quidlibet cuivis decorum est. Eoque Socrates non abjecit sese ad judicum pedes: neque enim conveniebat, ut qui per omnem vitam docuerit, mortem non eme formidandam , nisi turpis Clset , Cum nunc veluti ob mortis metum abjecte supplicem esse. Q lar eadem caussa Commovit, Ut

neque judicium declinater, neque in media caussa

exilium cligeret, neque postremo, Cum liceret, e carcere vellet effugere , ne ipse a se ipso discrepare videretur. Atque naec quidem una pars est . Deinde cum moriturus tam otiose , tamque placide disputat, cum non alio vultu cicutam bibit, quam quo vinum solet, Cum mox moriturus jocatur in Placodo. nem, admonens ut gallum persolvat rescii lapio: Locus est, Mortem etiam optabilem esse iis, qui stibi vitae integre actae conscii 1 uni: Rursum alter locus: cujusmodi fuerit hominis vita, id in mort c potissimum apparere. Rursum, constantis suique perpetuo sinnilis exemplum est. Etenim cujusmodi fuerat in omni vita Socratis vultus, oratioque, talis erat, remoritulo. Tertia pars est: dum in carcere agit Socrates, interim nusquam Alcibiades, nusquam Agathon, nusquam Phaedrus: sed Crito, Phaedon,SimiaS/Atque hic locus est: In periculis demum apparere

266쪽

1ul uiri, cum in ossiciis communibus adsunt. Quaria pars est , cum amicis de an imae immortalitates multa disputat, Exorem ac libero S, Cum pauca mandasser, dimittit. Locus est: Philosophum levit ortangi oportere vulgaribus affectibus, id quod miro congruit cum doctrina Christi. Quinta pars est: Statim a morte Socratis versus est in accusatores populi suror: Socrati desiderato aut ea posita statua. LoCuserit: Vulgus temere odisse, & amare. Bursum alius: Virtutem praesentem odimus , sublatam ex oculis, quaerimus invidi, Pursum alius: Fucatam gloriam Una cum vita perire, virtutis splendorem amor de maxime inclarescere. Hinc arbitror liquere , in quos usus idem exemplum possit aeCommodari. Si militer dia in parabola siet : velut in navigatione

torem tempestas, ita optimum Impera: Orem ad veris res declarant. Item, ut nEmo claVULO COmmittit amicissimo, sed navigandi perit: ssimo: ita ne mo Reipubl. gIbernacula mandabit ei, cui studeat maxime, sed quem maxime judicarit idoneum: Ruria

1iam, quemadmodum ventis nimium fecundis natandvela contrahunt: cum parum prosperi sunt tum latatius pandiant sinus. Ita cum res vehem En Cr succedunt, temperandus est: an Imus, ne insolescar, Coi racum inimica est fortuna, tum forti: udine, ac i pe secuturae felicitatis, dila. andus: ac sulciendus. Item, quoties rectum cursu ita per tempestatem tenere non licet, tum aliquis obliqvis flexibus, eo nihilo

fecius, quo pervenire velimus, Contendere Oportebit. Item, quoties artem vincit tempestatis impotentia : tum ancoram jaciunt nautae, velis collectis: Ita vesanienti multitudini nonnim quam cedendum est donec oratione tractibilis esse incipia . Item, quemadmodum nauta non semper eodem modo tenet velum, verum nunc tolt i t i n altum,nznc Contrahit, nunc in hoc latus, nunc iri illud translert, xi Curaque ventorum ratio postulat: Ita sapiens non ri omni loco , Omnique tempore, di negotio sinit-

vitae tenore debet uti , sed vul: um, Oia: i Osem,

267쪽

Li AER SE CuNDus. 233 mores, praesentibus rebus accommodare. Item, sicut in magnis tempestatibus petitissimi nautae, velati imperito nonnunctuam admoneri sese patiuntur, quod aliis alia soleant in his casibus in mentem venire Ita bonus rex in magnis Reipubl. periculis, nullius consilium audire gravabitur. Item, ut minimo periculo navigatur eo gubernatore , qui

maximis sit jactatus periculis: Ita tutissimus est civitatis sta us eo Principe, qui gravissimis casibus sit

CXCrcitatus. Item, ut, qui clavum regit, non satis arbitratur 1 e suo fungi ossicio, nisi circumactis oculis, quid cuique faciendum sit, admonuerit: ita Principem non agit, nisi qui magistratuum etiam inferiorum ossicia moderatur , ac praestat. Item , quemadmodum insaniat nauta , si propter odium aliquorum, quo S navi vehit, navim perire snat , qua perdita, nec ipse possit esse incolumis: ita sanae mentis non sit, qNi ob lactiones, patriae incolumitatem non tu ea tur , quae nisi sit incolumis , nec ipse incolumis esse possit. Item, ut non nisi saevissimis tempestatibus 1 acram ancoram nautae jacere solent: ita non est nisi

in gravissimis periculis, ac rebus prope desperatis, ad extrema remedia v/niendum. Sed nae ego ineptus, qui i sta persequar, cum jam videas aliquot similitudinum millia hinc sumi posse. Noni nunquam eadem quoque collationis pars ad diversa trahitur: quod genus sit: si lunae Crebras mutationes, vel ad sortunae vices accommodes vel ad humanae vitae instabilitatem , vel ad stultorum inconstantiam. Ein eadem quoque sententia varios in usus deflectitur, ut Facundus comes in via pro vehiculo est. Iucundior est vita, si non solus agas, sed cum lepidis, ac festivis amicis consuetudinem

lictbeas. Rurs una, semper bonus aliquis liber circumferendus, cujus jectione taedium discutias. Item, si te issitus animus comitetur, bc bene sibi const ius, nulla pars vitae sentiet tardium. Hic optimus est viae comes si laeta narrat. Sin turpium factorum me moriam tibi refricet, tardio enecat. Eadem est prorerbiorum dc Apophthegmatum ratio, quorum

usum ostendimus in principio collectaneorum

proveris

268쪽

proverbialium. Proinde quaedam erirnt eadem diaversis asscribenda locis, aut annotanda certh. Nam sat arit ajiquando tribus fgnificasse verbis , asscriptis auctorum locis unde peti possunt, praesertim si paucis exponi non queant. Sed jam,quo res exemplo magis fiat perspicua, sit tirultis inconstantia, aut morum insequatiras: experiamurq; quot res ad hunc conferri possint: Primum e Poetarum sabulis,petam Mercurium, varias sormas sumere solitum, ut est vafer Deus nunc apud superos , nunc apud inferos, nunc apud mortales agentem, variis etiam fungentem ossiciis: nunc Ganymedis agentem partes Por rigendo Iovi pocula : nunc nunCia perferentem

nunc animas deducentem ad Charontem; nunc negotiatoribus , aC patronis operam dantem, nunC ci thara utentem, nunc virga galero etiam bicolore: Postremo, variis gaudentem cognominibus. Ea sunt apud Aristophanem in Pluto. dicitur enim ἔμπολαζι sar, c αγνι ς, i. e. verm-tus, negoriator, dolosus , via dux, certaminμm prasse ι,

apud Hom. dc Hesiod: δὶακπρίν, ἀνει pomς, i. qui animad deducit, . Vicida. Dicitur & cyllenius 8c i. valde utilis. Petam Vertumnum Deum cui inde etiam nomen , quod subinde vertat formam: Petam Proteum, Omnia verIentem sese in miracula rerum: Petam Empusam ex Aristophanis ranis, id est , de monis genus, identidem alia, atque alia specie sese offerentis: Item Morphea, quoscunque velit vultus induere solitum et Item Circen , veneficiis ac magica virga homines in varias ferarum formas vertentem. Nam improbi secum non constant, sed diver- sis agitantur affectibus. Petam καιρον, s. occasio em, Volubilem Deum nunquam sui sinu Iem: & huic similem . si videbitur, Rhamnusiam et Petam Jovem.

nunc aquilam , nunc cygnum , nunc taurum,nunc aureum imbrem saltum . Proeterea Chimaeram capite leonis, Ventre virgineo, cauda draconis: Ac varium illud portentum, quod fingit Horatius in ipsa statim t

269쪽

L i A E R S E C u N B u s. 23 sstatim fronte artis Poeticar: Adducam dc Ianum bi frontem , dc triformem Gerionem ,& Bacchum, cui Poetae tribuunt ι θειαν, hoc est morum lenitatemaC facilitatem , ac talem in Ranis fingit Aristophanes. Et si qua sunt alia apud illos, quae prodigiosae varietatis imaginem habunt: Adducam dc Ulyilem, quamlibet pro tempore personam gerentem: Unde

α ιπολυ προπον , i. moribus versatilem statim in operis initio vocat Homerus: Deinde a Physicis petam Iu-nae similitudinem , nunquam eodem vultu nobis releuntis, nunc semiplenae, nunc plenae , nunc emorientis , nunc renascentis, nunc pallentis, nunc Tubentis, nunC albicantis, nunc antecedentis So- Iem, nunc a tergo sequentis: Petam similitudinem Cculi, Verni, aut autumnalis, nunc nubili nunc sereni, nunc tranquilli, nunc ventis commoti . Petam collationem maris assidue vicibus aestuariis de urinrentis , ac recurrentis praeCipue Euripi mira celeritate septies die, ac nocte reciprocantissed clam Polypum: cujus mutabilitas etiam proverbio locum fecit: Addam Chamaeleonem colorem subinde mutantem e Item pantheram , ac pardum versicoloribus maculis variegatum: ut si quod Est aliud animal hujus imo die Item ringuillam lubricam: Adjungam pueritiae in horas mutatum in senium: Adjiciam mulieris peculiarem inconstantiam 3 vulgus levi momento mobiler Praeterea argenti vivi miram mobilitatem: Arundinem ad omnem auram facile mobilem: Foliorum arentium , plumae ramentaeque levitatem: Cerae flexibilem , ac mollem naturam, Somniorum inconstantiam: Rotae volubilitatem: Adducam laminam, quae summis turrium. ac templorum fastigiis solet imponi, quo ventum circumactu suo indicet Adducam bilibrem, facili momento huc atque illuc vergentem: Adducam opus vermiculatum, versicoloribus tessellis miram varietatem ostentans. Quaedam etiam ingenio finguntur: veluti si ovis comparet inconstanus hominis animum , nunc hoc nunc illud cogitantis, speculo rotundo in loro frequenti s sirho suspenso, quod huc ἶc illuc discursante turba, figuris innumeris varietur: Aut vitro, quod .

270쪽

quemcunqiae colorem subjeceris, eum imitari vide tur : Aut pensili chalybi, quod hinc atque hinc aes motis magn et ibus , quorum ali er alliciat ad 12 Le, a I ter depellat,levi momento nunc huc, nunc illuc rapiatur, nec unquam Conquiescat. Aut sphaerae in pia ro volubili: Iam ex historiis mutuo sumam GraeCo rum genuinam levitatem, quam describit Juvenalis . Lubricam Allobrogum fidem: Poenos simili morum inconstantiar Scythas in dies mutatis pascuis nullam terram incolentes sedem: Virgam Moysis subinde in aliam atque aliam versam speciem: Ari stippum quamvis agentem personam, ut quem Omnis, ut inquit FlacCus, decuit color , nunc Cynico

utentem pallio, nunc regia purplara: Item ν. .semiavmn, illum, de quo meminit Luca an et Cati- Iinam vario ingenio, ex Sallustio : Hannibalem ex T. Livio, ex Va Ier. Max. quibus alius fuit vitae tenor in adolescentia, atque in senectute. Rursum ex

tertia Horatii Satyra Tigell. M aequale homini fuit sigἱ,

Saepe velut qui currebat fugiens hostem , Persaepe velut qui Iunonis saera ferret, cte. E comoediis exemplum sumetur muliebris incon stantiae. Sostrata in Adelphis: Ah mi homo sanus nees Z an hoc proferendum tibi videtur esse uspiam Ac paulo post: Au minime gentium , non iaciam,

proferam. Amantium inconstantiam exprimet Phae-clria, o rure repente rediens Puerilem inconstantiam Antipho ex Phormione. Sed hoc persequi longum est. E Tragoediis mutuabor Phaedram variatis

1 e cum sententiis , nunc volentem , nunc nolentem.

Medeam item, ante filiorum caedem diversis agitatam affectibus. Ab Ovidio Biblidem , Narcissum. A Marone Didonem, jam IEnea parante discessum. Htque hoc genus innumerabiles personas patIma exhibent Poetae. Ex Apologis allegabo ruiticum

alium , qui Satyro admirante , eodem ex ore modo

Calidum, modo frigidum effahat: dc si qui sunt alii. Nam in praesentia rationem duntaxat ostendimur. E