장음표시 사용
241쪽
nisi assentationem, ut rem omnium blandissima Ita&pestilentissimam Quid Sevlla & Chas 1 2'angusto inter sese discrimiῆe di mes, viam angustam esse : hinc atque hinc finit mi iri
stantibus vivis, puta interluxum dc sordeS, frugaIitate ne Inter quae sic moderanda est vitae ratio' ue quoniam medium in omnisus exacte tenere dine
imum est: eo potius vergas, ubi minu ' sit per eu-
' Sid Hem ramus ille aureus apud Maro nominii sapientiam in abdito sepositam paucis aue clo' prehensam ρ sed ne longiores simus, hujus generis
dam adolescentes hilae de rebus nonnihil isti, mus in i ibris quos inscripsimus οἰντέαρζα e Pori mn hoc genere mollioradiint ea, ouae in Lipsiim ficta constar, velis quae a rationem h zmanae vitae diis eisngunt: qJod genus, inim Martem a Vulcano vinculis irretitum facit Homerus Ci mJupuer αγκῬλοlura e υersistus, em illo somnio fri m
I ri. 'λ . uJgxis spargere , cum multo aliud a oud se destinarant. Atque his etiam molliora, quae sic Poetis celebrata sunt, iit ad histbriam, non ad assimae not: qualis naen SAEUJlis et lana meminit Pal. Maxim. Item Codri
242쪽
xM DE Cor I A RE Ru Mgis ad exemplil instituendae vitie, quam ad fidem historiae scripsit. Quae si pro veris accipiantur, fide ua lent, sin pro fictis, cum sint a sapientissimis. ac probatissim s auctoribus prodita, hoc ipso valent quociabiis conficta sint, quorum auctoritas praecepti rigorem obtinet. Contra, sunt apud Poetas exempla certae atque historicae fidei de Scipione . de Han-uibale, de Ariusto, de Pompejo, de Julio. Sunt rursus alia, quae nullus inficias eat, esse conficta. Sed quoniam constat, in hunc ipsum usum esse conficta,& a magnis conficta auctoribus, nimirum exempli pondus halbent. Quo de genere funt Invidia D ea, Ῥama, Ate, Lite, de quibus supra mentio facta est
Praeterea personae, quae in dramaticis, aut mixtis Poematis inducuntur presertim cominatis, Cum quibus dialogi multum habent amnitatis. Etenim siquissuadeat cavendum esse parentibus , ne si quid peccent, testibus liberis peccent, nonne exempli vim habebit Clitipho in sene seipsum ex Cruciante, loquens ad hunc modum: Perii , is mihi ubi adbibit plus paulo, sua qum narrat facinora i Nunc ait, periculum ex aIiis facito, tibi quoa ex usu fiet: astutus: nae it Ie haud scit, quam mihi nunc surdo narret fabulam.Aut si quis suadeat, juxta sapientis respon-fum 3 aequalem esse ducendam uxorem, alioqui non uxorem duci, sed heram , si pauper divitem adjunxeris, nonne exempli instar erit Chremes in Phormione , Nausistratam perinde, ut dominam timens. Item, si quis suadeat, neque firmam satis, neque turam pauperi, Cum opalentis esse amicitiam, nonne
pro exemplo valebit Euclio in Aulularia Plautina, loquens ad hunc modum: Pauper Megadori divitis deprecans assinitatem p venit nocmibi in mentem,&C. Nam locus notissimus est. Rursum ubi differax improbe sacere parentes, qui saeviunt in libros delinquentes,cum ipsi senes peccent graviora: nonne recte citabitur modo dicta Nausistrata, loquens hoc pacto: Adeo indignum tibi videtura filius, homo adolescens, si habet unam amicam, tu uxores duas'
nihil pudet quo ore illum objurgabis responde mi hi. Sed ne ego ineptus unum aut alterum exemplam
243쪽
LIBER SE CuNDus. acyProfero. Cum tota comoedia nihil aliud sit,quam humanae vitae simulacrum. Poteram item e tragoediis, eclogis, dialogis, similes formas proserreia Sed in Commentario abunde fatis arbitror viam ingeniosis indicasse. Equidem exi stimo exempla non solum de his, quo cliximus, verum etiam a mutis an iam antibus. atque etiam inanimis recte sumi. Quanquam videntur ad ομολον. i. e. ilitudinem, magis pertinere, veluti si quis proposita descriptaque foris micatum industria, ad rem labore paranuam adhortetur. Aut si quis exposita apum politia, homines ad legum, ac diseiplinae civilis observationem exsimulet. Aut si quis ab impietate in parentes revocet, proferat ciconiae pullos, qui parentes aetate consectos , vicissim alere, ac gestare dicuntur. Aut si adhortans ad pietatem erga liberos, adducat asinam PCr medios ignes succurrentem pullis suis. Rut fiquis detestetur ingratitudinem, adducto exemplo leonis. Cujus ex Appione meminit Gellius, dc Draconis, qui nutricium 1 latronibus obsessum eripuit,auci ore Plinio. Aut si reprehendens hominem ab
amicitia alienum , qui neC amet ullum , nec a quoia quam ametur: Delphini proferas exemplum, puerum adamantis: aut aquilae, virgini S amore flagrantis, aut Magnetis, ferrum ad se trahentis: Sed hisce de rebus plura fortassis, ubi de parabola dispulabimus:
nunc ad iustitutum. Tertius modus locupletandi exempla, Dilatantur exempla uti iusque generis . ho est,
tam fabulbia quam historica , prciter jam dictos modos, etiam parabola , quam eandem o iam UO cant, Cicer. co alionem vertite tum comparatione, sisse Contentione. Parabola est, Cum accommoda similit ido, quod adductum est exemplum, ostendie
aut simile est e, aut dissimile, aut Contrarium. Si malle, ut non aliter,quam Camillus rem Romanam a Gallis oppressam , dc in extremam perniciem ad dum clam, sua virtute depulsis barbaris restituit: Ita Laure itius Latinas literas inscitia fere barbarorum
244쪽
ato D E COPl A RE R u Mdepravatas , obrutas, extinctas in pristinum nitorem velut ab inferis revocavit. Dissimile, ut non par gratia debetur Laurentio N Camillo , propterea quod hic pietate adductus, capitis sui periCulo patriam a barbaris liberavit ille famae cupidita e commotus,vel potius, quam plurimos taxandi libi line, linguam Latinam non oppressam restituit , feci a cleerras quasi Ieges redegit, quae felicius ex eIoquentium auctorum lectione discebatur e Contrarium: Marcellus ornamenta Syracusanis restiniit e verres eadem sociis abstulit. Pugnant enim restituere,Cum auserendo , hostes cum sociis: Item , Brutus Occidit liberos, proditionem molientes r Manlius virintutem filii morte mulctavit. Et apud Virg.
ει non ille, fatum qaore mentiris Achisiet, Talis in hosto fuit.
Porro comparatio demonstrat id quod adductum sit, aut par esse, aut minus, aut majus. Minus ut si propter matrimonia violata urbes eversae sunt, quid fieri adultero par est Item majores nostri saepe promercatoribus, ac naviculatoribus injuriosius tractatis, bella gesserunt:vos tot Civium Romanorum milialibus, uno nuncio, atque uno tempore necatis, quo
tandem animo esse debetis Legati quod erant appellati superbius, Corinthum , patres vestri totius Graeciae lumen , extinctum esse voluerunt: vOS eum
Regem inultum esse patiemini, qui legarum populi
Romani consularem, vinculis ac verberibus atque ιonini supplicio excruciatum necavit Par , ut apud enndem Cicer. Etenim mihi ipsi accidit , ut cum duobus patriciis, altero improbissimo, altero modestissimo , atque optimo viro peterem : superavi tamen dignitate Catilinam , gratia Galbam. Majus, ut pro Milone. Negant intueri lucem esse fas ei, qui 1 se hominem occisum esse fateatur. In qua urbe tandem hoc homines stultissimi disputant i nempe ea, quae primum judicium vidit de capite M. Horatii fortissimi viri, qui nondum libera civitate , tamen populi Romani comitiis liberatus est, cum sua mana
245쪽
LIBER SE CuNDus. mnu sororem interfectam esse, fateretur. Ergo in eo quod proprie vocatur exemplum Est autem rei gestae, aut perinde ut gestae, ualis ad persuadendum Commemoratio aut brevissime significatur: quod genus est illud Divi Hieronymit Memento Daretis, re Entelli: ὶ aut latius per collationem accommo datur, per simile, dissimile, contrarium , par, ma-llus,& minus, Atque ea collatio sumitur ab omni-γuS rerum , ac personarum circumstantiis. Adjuvatur autem dc orationis artificio, cum verbis, ac figuris ad id accommodis , alia Consulto elevantur, alia attolluntur. Porro Oui copiosissime volet exisemplum tractare, is singulas similitudinis, aut dissimilitudinis partes explicabit, atque inter sese Comparabit, quemadmodum facit M. Tuli. in exemplo, quod superius retulimus, de legato occiso. Subiicit enim partium collationem. Illi libertatem civium
Romanorum imminutam non tulerunte Vos vitam
ereptam negligitist Jus legationis verbo violatum illi persecuti sunt; vos latum omnI supplicio interfectum relinquetis t Videte, ne, ut illis pulcherrimum fuit, tantam nobis imperii gloriam relinque re, sic vobis turpissimum sit, id quod accepistis, tueri,
aut, conservare non posse ξ Quod tamen quantumlibet copiose licebit facere, si quis plures circumia stantias inter se Componat: veluti si quis hortet ut ais liquem, ut filii mortem moderate ferat, Sc ex ethnicorum exemplis mulierem aliquam objiciat, quae plurium liberorum mortem sortiter tulerit, poste- narratam rem ita comparabit: Quod mulier imbecilla potuit; tu vir barbarus non fere sp Illa cum sexu
vicit & affectum matris: tu ab altero superaberis Illa complurium liberorum jamiram animo infracto pertulit; tu unum extinctum in consolabiliter deflest Adde quod illius filii simul omnes naufragio perierunt, morte videlicet ingloria , tuus in bello fortiter pugnans occubuit. Illa non habebat cui filios honeste imputaret, tu filium impendisii patriae: Illi vere totique perierunt , tuus immortali gloria semper victurus est Illa naturae gratias agebax quod aliquando tot liberorum mater fuisset: tu tantum
246쪽
et i 2 DE Cor I A. Rastu M lmeministi te optimum perdidisse filium: Illa norm ha- lbebat farciendar orbitatis spem, quippe major quam ut uterum jam ferre posset, tibi uxor ste Cuncta,&aetas etiamnum integra, valensque: Ergo quoci ba hara muliercula praestitit. tu vir Romanus non pra stabis quod contemnere poterit literarum imporita hoc te tot pndditum literis , tantum Philosophia professorem frangit Denique quam animi fortitudinem praestitit pagana, hanc homo Christianus non exhibebit Illa credens post rogum nihil fu-peresse, tamen luctum indecorum existimavit; tu doctus eos demum vere vivere, qui cum laude e X-
Cesterint ex hac vita, sine fine clamas tibi periiste filium: Et quod illa aequo animo reddidit naturae,
tu Deo repetenri non reddis Illa fortiter paruit necessitati, tu Deo repugnas i Ex hac sorma satis opinor apparet, quibus modis oportear exempla conferre, quamquam in veris Caussis, quoniam
major est circumstantiarum copia . facilius en inveniri varias coutentiones. Illud obiter admonendum, in hujusmodi contentionibus sententias , 8c Epiphonemata non inconcinne posse admisceris veluti in hoc eodem exempIo post primam Collationem : Quod mulier imbecilla potuit, tu vir barbatus non poterist subjici poterant scia tentiae: Natura discrevit sexum tu non discernis animum t Α muliere nemo fortitudinis laudem exspectat Vir nisi forti sit animo nec viri nomine censetur: Vir,utrumque significat, & sexum robustiorem , dc animum infractum: turpiter barbam gestat, qui pectoris ro' ibore superatur a femina. Item, post illam contentionem. Illa non habebat Cesi filium imputaret honeste: tu filium impendisti patriae. Poterant assingi sententiae ferme hujusmodi: Masnum doloris solatium est, habere cui honeste possis imputare fortuisnam: Ut nulli justius, ita nec gloriosius impenditur filius, quam patria r Rursum post illam: illi vere totique perierant, tuus immortali gloria semper victurus est. Adjici poterant hujusmodie Longe felicias, honesta fama, quam hoc communi spiritu,vivitur. Corporis vita. dc calamitosa est, dc omnino, ut nihil
247쪽
LiBER SE CuNDus, at 3 accidat, brevis; denique cum pecudibus communis. Illa clara sempiternaque homines in Divorum Consortium referens. Ad eundem modum singulis collationum partibus sententiae subjici poteranae Sed haec obiter indicasse sat fuerit: nam de sententiis Holoco dicemuS.
Jam vero si quis su perstitio sus parabolam ab e
emplo separet, ut exemplum sit Certae rei gestae: Ρarabola, similitudo sumpta ab his quae fiant, ant quae
natura, casuve rebus adjuncta sinu ut, Attilius ad hostes reversus exemplum sit servandae religionis ac fidei: At navis pro ventorum ratione velum tollenSi aut contrahens, in hoc aut illud latus transferens, Parabola sit, quae doceat sapientem tempori Cedere Oportere, ac rebus praesentibus sese acCommodare: tamen eadem est dilatandae parabolae ratio,quam in exemplo demonstravimus. Nam aliquando verbo nota urs Ut, non intelligis tibi vertenda Vela, Aur,
desine lavare laterem. Ut jam vel allegoria fit, vel Metaphora. Aliquando latius explicatur, & apertius accommodatur. Quod facit Cic. pro Muraena: Quod si e portu solventibus qui jam in portum ex alto invehuntur, praedicere summo studio solent tempestatum rationem, Jc praedonum , & locorum: quod natura fert, ut his faveamus qui eadem pericula, quibus perfuncti sumus, ingrediantur: quo me tandem animo esse oportet, prope jam ex magna jactatione terram videntem, in hunc, cui video maximas tem pestates esse subeundas Rursum in eadem oratione , ut ajunt, in Graecis artificibus eos auloedos es se, qui citharoedi fieri .non potuerint: sic nonnullos videmus . qui oratores evadere non potuerunt, eos ad juris studium devenire. Superiorem Ciceronis parabolam sic imitatus D. Hieronymus in epistola quadam ad Heliodorum. Et ego non integris rate vel mercibus, nec quasi ignarus fluctuum, dc indoctus nauta praemoneo, sed quasi nuper naufragio ejectus in littus timida navigaturis
248쪽
voce denuncior in illo aestu, charybdis luxuria , La Iutem vorat, ibi ore virgineo ad pudicitiae perpera aniada naufragia. Scytbeum renidens libido b Ianes itur. Hiebarbrum litius. hic Diabolus pirata cum sociis
portat vincula capiendis. Nolite credere,nolite est eseeuridi licet in modum stagni fusum aequor arrideat. Ite et vix summa jacentis elementi spiritu terga crispentur, magnos hic campus montes habet: imus est periculum sintus est hostis. Expedite rudentes. vela suspenditer crux antennae figatur in frontibus.
tranquillitas illa tempestas est. Hic si quis singula
pericula quae a vitiis,aut improbis, aut aliunde bonis moribus imminent, velit conferre cum singulis quae nautis vitae discrimen adducere solenti deinde per
comparationem majus aut minus, item dissimile aut contrarium ostenderer postremo, sententiis & epiphonematis, ut inciderint exornare: nimirum copi
sistime dilatabit orationem, veluti in hoc exemplor Ut, quo preciosior est res , hoc dc diligentius solet ad shrvari,& impendi circumspectius: Ita temporis, quo nihil est preciosius, summa habenda est rati . nequid effuat sine fructu. Etenim si curatores dari 1o-Ient hisιqui gemmas.& aurum temere profundunte quae tandem erit insani tempus pulcherrimum immortalis Dei munus, aut otio, aut inhonestis studiis turpiter consumere Quid enim perdis , cum tempus perdis , nisi vitam i At vita quid esse potest chorius Et cum una gemmula periit, jacturam vocancum totus periit dies, hoc est, hona portio, jacturam non vocas p Praesertim cum illa perdita, aliunde posisint recuperari et temporis irreparabilis sit jactura. Praeterea illa cum tibi pereunt, aliis plerumque lucro sunt: At temporis dispendium in nullius transit compendium: Nullum est damnum , ex quo non aliquis emolumentum aliquid sentiate praeter damnum temporis. Adde his, quod illarum opum jact ra sirpe saturi fuit. Nam divitiae plerumque vitiorum materiam ministrant: ita ut praestet temere prosa disse. quam attente altervasse. Quanto cujusque rei usus honestior, tanto turpior profusio. At nihil pdl-
249쪽
LIZER SECUN Dus. ΣIs Iocare. Illa ut quam maxime serves, saepenumero tamen vel casus eripit, vel homo tollit, ut jactura te Calamitosum duntaxat, non etiam turpem reddat.
At temporis amisso , quoniam non nisi nostro vitio contingit, non miseros 1 olum , verum & infames reddit. Pessimum infamiae genus , quoties cuipa in millum conterri potest pnxterquam in eum, qui patitur malum. Illi S fundos, aut aedes mercati poteraS, bonam mentem non poteras.. Hoc praeter alia animi /Ornamenta parare poteris immortalitatem. Nulla
est tam brevis vitae portio, in qua non magnus aliquis ad felicitatem gradus fieri poterata Postremo de illis male insumptis, patri fortassis rationem redditurus eras 3 de horis male transactis,' Deo. Sed satis est indicasse, in quantam amplitudinem dilatari possit collatio, si quis ad eum modum singulas ci
Cum stantias velit componere, arque ornare. De disi simili eadem est tractandi ratio cujus hoc sit exemplum et Neque enim ut navis utilior nova, quam Veiatus, liC di amicitia. Nec ut lauclanda, quae pecuniam
pluribus largitur, ita, dc quae formam. Neque enim ut in Cursu mesior est, qui lampadem accipit, quam is qui tradit: ita in bello melior est Imperator, qui
exercitum accepit, quam qui tradit. Porro quemadmodum ab omni genere rerum collationes cluci possint, superiore commentario demonstratum est.. De Imagine.
Ei κων, quam Latini vocant imaginem , collatio ni videtur ars nis; quam si explices, fit collatio: veluti si dicas ; ut asinus fuste non depcllitur a pabulo, nisi satur, ita bellator non quiescit a caede,donec expleverit animum suum, Collatio est. Sin dixeris aliquem more draconis, aut leonis in hostes in sui fuse, εικων est. Aut, Achillem ignis, aut solis instar armis relucentem venisse in praelium, imago est potius, quam similitudo. In utroque ut creberrimus, ita felicissimus est Homerus: tametti Dκάν magis ad evidentiam , aut gravitatem . aut jucunditarem Orationis facit , quam ad probationem, Cia rerum
250쪽
quanquam exemplorum, di similium usus ad eadem ista conscrt. tamen ad saciendam hdem non vulgariter adjuvant praesertim cum per inductionem, quam Graeci vocant ε- γ , adhibemur. Quo in genere plurimus est Sociares Platonicus. Exemplum per induction Em adhibebitur hoc modo: Die mihi, quem tandem fructum attulit Demonstent in fignis eloquentiat nempe, praeter alia incommoda, infelicissimum , dc miserandum exitium. Quia autem praemii Tib. di C. Gracchis attulit nimirum caedem. & miseram, nec satiε honestam. Quid porro illi tantopere laudato An 'onio Certe de hic latronum sicis crudelissime confossus est. Age Gi-
Ceroni eloquentiae parenti,quam mercedem attulit Donno mortem acerbam, re miserandam Inunc, di tot vigiliis ad fummam eloquentiae Iaudem
enitere . quae praestantissimis quibusque viris μα- per exitio fuit. Simile adhibetur per Inductionem hoc modo e De navigando num melius disputabit nauta, quam medicus 3 annon medicus rectius de medendi ratione disseret, quam pictori Nonne pictor de colorum , dc umbrarum, ac linearum ratione melius dicer, quam sutor Z Num auriga cleratio ne moderandi currum melius , quam nauta Et si plurima Conferantur, faciunt, ut omnino probabiIevideatur, unumquemque melius de ea re dicturum esse, quam melius norit. Deinde ad rem accommodatur similitudo. At quid orator, qui de omni re profitetur se optime dicturum in otum est exemplum de Aspasia dc reschine.
Est de generalis quaedam contentio, praesertim in genere demonstrativo, quoties laudandi, vituperandive gratia, personam cum persona conserim . must veluti si quis Iulium pontificem Romanum
Iaudaturus, eum cum C. Jul. Caesi componat: atque illius benefacta, cum huius comparer . Aut contra vituperaturus, malefacta cum malefactis conferat.