장음표시 사용
41쪽
a 4 DE RE NETALLInthus.quod ea uis aquarum secum ex uenis esserat: quom duo genera sunt, fossilia eorumve ramenta,S succi. Cum aut sontes sint ora uenarum, e qui bus iam dicta emittuntur, eos primum metallicus considerat utrum habeat arenam cum metallis aut gemmis permistam, an aquam alicuius succi plenae,sundant: si quid metallorum uel gemmam in fontium lacunis subsederit, non ipsorii modo arenae sunt lauandae, sed etiam riuorum qui ab his dedi cuntii R& fluminum in quae rursus illi exonerant: sin sontes ex sese aqua aliis quo succo insectam emiserint ea itidem colligenda est: quanto enim ab ora tus sui loco longius defluxerit, plures* combiberit aquas simplices, tanto
fit dilutior tantoq; magis eam uires deficiunt: attamen si alterius generis a quas nullas aut non multas rivi ceperint non ipsi tantum, sed lacus cita, qui eas collegerint aquas, naturae sunt eiusdem cum fontibus, eundem usum praebent: quo sane modo lacus quem Hebraei mare mortuum appellat, est bituminis liquidi plenissimus sed redeo ad arenas. Quia uero iantes etano dunt aquas in mare,lacu palude, flum riuu, arena litoris marini raro laua. tur: etsi enim aqua ex iantibus defluens in mare secum rapit aliquid metauiorum gemmariimue,quia tamen id per immensum aquarii corpus disperapitur,& cu arenis pc istu aliud alio late dissipatur, aut subsidit in prosunis do maris colligi fere non potest at ob easdem caussas lacuum arenae peraram fatis como de lauari postulat, et iasi sentes ex montibus orti in pleroscuomnes iandant aquas at ramenta metallorum Sc gemmae ex sentibus rarita
sine manat ad palude quod plemq; sint in aequis 8c patentibus locis. Me tallicus igitur primo sentis arenas lauat: deinde riui as eo deduci: tu fluvii, in que riuus exonerat: sed arenas amnis longius a montibus discedetis in capcurem planiciem lauare Oper precium no est. Ucrum quo plures sentes metalliseri aquas estuderint in unum flumen, eo maior spes est lauacrii sevis quosius iare. Porro ne arenas quidem riuom apud quos metalla etasiata, Dantur,metallicus negligit. Iam succi gratia gustadae sunt aquae sentiti: cum autem inter se multum deserant in sapore sex eam genera excoctor potissis inii obseruat Sc animaduertit salsas,cx quibus sal excoquit: nitrosas ex qttis
hus nitru aluminosas ex qui b. alum' atrametosas,ex qui b. atram ritu sutoa
ri insulsurosas ex quib. fulser: bituminosas aut ex quibus bitume coquitur, color ipse coctori prodit: sed aqua marina iccirco id salse sentanae similli ma sit derivata in areas modice depressas,& solis calorib. cocta, in sale spori te abit tum circa lacuti quorunda aqua similiter salsa aestiuis solibus sieeata fit sal. Iiam hominis industru Sc diligetis est haec quoin notare, & ex eis cape re usum atq; assene aliquid ad cHmune utilitatis fructu: rigor praeterea mastris liquidum bitumen, quod occultis sentibus influit in ipsum densat in succinu Sc gagatem. ut in libris de subterrancorum ortu & causis inscriptiς,
dixi utrumcp uero idem mare certis uentorum flatibus comotum in litoraeisscit. quocirca etiam captura illa succini, ut corallist, aliqua curam desiderat. Porro qui armas lauant aut coquunt aquam sentanam necesse est ut solici tos etia ipsos habeat cogitatio loci habitus, uiae,salubritatis, domini, eius cpuicini, ne propter earum rerum difficultatem, aut exhauriantur sumptibus,
aut de bonis & uita periclitentur. Haec hactenus. Metallicus postquam elegit
42쪽
legit ex multis locis unum aliquem natura aptum ad fossiones, in uenis o. pera curam cp ponit:quae uel aliquo casu nudatae corio, se nobis ostendunt, uel abstrusae & latentes arte inquiratur: hoc euenire uulgo solet, illud raro: quorum utrumq; explicadum est. Aliqua igitur uis sine hominis industria
et labore aperit uenas no uno modo: etenim eas cute nudat aut torrcs quod
Bibergi argentariis accidit. de qua re scripsi in primo libro De ueteribus &nouis metallis: aut uis uentoru, cu ea radicitus extrahit & extirpat arbores, quae supra uenas creuerat: aut abruptio saxi: monte uero id ipsum abrumis pit uel diuturnus Sc largus imber,uel terrae motus,uel ictus fulminis,uel ui. olenta nivis deuolutio, uel impetus uentorum: Qualis rupes quam uertice montis. Abscidit impulsu uentorum adiuta uetustas. Aut aratio uenas aperit: nam aratro glebas auri excisas esse etiam in Galeria
lui tinus memoriar tradidit aut syl uarum incendiu: quod argentarijs Hispaniae accidisse scribit Diodorus Siculus:& satis scitu est illud Posidoni j: no. ua germina, argentaria scilicet S auraria efferbuerunt incendio, quo sylvarcoflagrarunt. Quinetia Lucretius eande rem his uersibus latius explicauit. Quod superest aes atq; aurum serrum* repertum est, Et ssimul argenti pondus plumbisp potestas. Ianis ubi ingentes sylvas ardore cremarat Montibus in magnis seu coeli fulmine misso: Siue quod inter se bellum sylvestre gerentes Hostibus intulerant ignem formidinis ergo: Siue quod inducti terrae bonitate, uolebant Pandere agros pingues:& pascua reddere rura, Sive seras interficere,& ditescere praeda. Nam solica at* igni prius est uenarier ortum, Quam saepire plagis saltum canibus* ciere. Quicquid id est quacuno e caussa flammeus ardor Horribili sonitu sylvas exederat altis Ab radicibus & terram percoxerat igni.
Manabat uenis seruentibus in loca terrae Concaua conueniens argenti riuus 8c auri,
Attamen poeta eiusmodi incendiis non tam uenas primo nudatas esse qua totum metallorum opificium initiu sumpsisse censet. Aut deniq; uenas reserat alia quaepiam uis: etenim equus, si huic narrationi fides habenda est Goselariae uena plumbariam ungula aperuit. Istis igitur modis sortuna nobis uenas largitur. Arte aute occultas & reconditas scriatamur, obseruantes primo scaturigines sontium quae a uenis longe abesse non possunt, quod ex is
psis earum aqua emanetideinde fragmenta uenaria, quae torrens ex terra cruit, longinquitas uero temporis aliqua eorum partem rursus obruit terra: uerum eiusmodi fragmenta si supra terram iacuerint, aut sint laeuia, uenae ab is psis pleru* absunt longius, quod torrens extracta procul a uenis abripues
rit, dc du ea propelleret laeuia secerit, sin in terra infixa, uel aspera suerint ad
43쪽
DE RE METALLICA 2 suenas propius adsunt. Situs etiam conderandus, nam is in causa est quod et uenae magis aut minus terra Obruantur, Sc fragmenta longe aut minus Ionisge protrudatur: uenis autem isto modo inuentis Dagmenti nomen imponere metallici soletitum uenas scrutamur obseruantes pruinas, quibus omnes herbae candicat: his exceptis quae crescut supra uenas, quippe quae ex sese es mittunt exhalationem calida Sc sicca, quae humidae concretionem impedit, quocirca tales herbae magis aquis madent,quam pruinis candicat, quod osmnibus locis seisidis cernere licet, anteaqua ad iustam magnitudine herbae peruenerint ut Aprili Sc Maio mensibus: aut cum iam sectium serotinii, qucordum appellat falcibus deseditam fuerit, ut mense Septembri. Quo igitur loco herbae humidae non congelant pruinis, subest uena: quae si spiraueritualde calidum ea terra sert herbas humiles 5c coloris non uiui. Postremo arbores quoiat soli a tempore ueris subcaerulea uel liuida sunt: rami inprimis superiores infecti nigrore aut aliquo alio colore n5 naturali: stipites bifidi& similiter, atq; rami nigri uel discolores: ea namq; opera efiiciunt ualde calidi A sieci halitus: qui ne radicibus quidem arborii parcunt, sed cas adurentes prorsus infirmas reddunt.Qua de causa uis uentoru secquctius extirpat eius generis arborcs quam reliquaS: uenae autem emittunt halitus. Quo igitur loco multae arbores longo quoda ordine dispositae alienissimo tempos re amittunt uiriditatem dc nigrescunt,aut distolorantur,crebrow ui uentos
rum dantur ad casum,ibi subest uena. Quin cum item longo quodam ordi, ne quo se uena tendi aliqua herba uel aliquod sungi genus crescit: quibus
interuenia aut interdum aliae etiam uenae proximae carent. Atm istis modis naturaliter uenae possunt inueniri. Porro de uirgula furcata inter metallicos multae & magnae contentiones sunt, nam eam alii aiunt in uenis inuentedis
sibi maximo usui esse alii neganti Qui tractatione& usum uirgulae probat,
eorum alii primo surcam cultro resecant colurnam: qua prae caeteris ad ueanas quaerendas idoneam esse censent: praesertim si corylus supra uenam aliis quam creuerit: alii pro uarietate metalli diuersis uirgulis ad uenas inquirendas utuntur.etcnim coryli uirgulas adhibet ad uenas argenti: Darini ad aeis his: picea ,ad plumbi maxime cadidi: ex serro uel acie ferri faestas ad auri: deinde utrio uirgulae cornua manibus Prehendentes pugnos faciunt: nescesse autem est ut digiti compressi ad coelum spectent, ut in uirgula erigatur ea parte qua cornua coeunt: tum huc 5 illuc passim per locos montolos uagantur:itaq; dicunt simul atq; supra uenam pedem posuerint,statim uirguo Iam uersari Sc uolui sibiq; prodere uenam: ubi pede retulerint, Sc ab ea dincesserint rursum uirgulam immobile manere. Verum,ut ipsi asserunt, causa motionis uir uiae est uis uenam: ca interdum tanta est, ut arborum, prospe uenas crescentium, mos ad se flectat. Contra qui uirgula nulli uiro bo no graui in usui esse posse dicut, hi uim uenarii iccirco motionis eius caussa esse negans quod omnibus non soleat moueri sed istis tantum odo, qui cantionibus aut astutijs ututuri uim Praeterea uenarum negant ad se trahere raismos arborii, sed exhalationem calidam & siccam aiunt cos efiicere contoristos. Ad quae isti respondent:quod uis uenarii uirgulam, cum quidam e meis testicis aut caetcris hominibus eam tenent in manibus, no uertat, in causa est
44쪽
hominis proprietas quaedam singularis, quae uim uenarum impedit atq; allista quia eniim uis uenarum ueriat Sc uoluit uirgulam, no aliter ac magnes ferrum ad se allicit Sc trahit ea occulta hominis proprietas debilitat Sc franis git non secus at alliu magnetis uires infirmat5 excludit: etenim allii sucisco magnes oblitus serrum ad se non trahit, nec idem trahit rubiginosum. Quinetia de tractatione uirgulae nos admonen t ut digitos leniter n5 strinis
stamus,neq; comprimamus acriter: nam si leniter tangemus uirgulam deesciet inquitat anteaqua uis uenarum eam uerset: sin acriter costrinsemus, uis
manuum ui uenarum resistet,& eam superabit. Ita , ut ipsi censent, quin res sunt necessariae ad hoc ut uirgula suu faciat officium: quarum prima est,
uirgulae quantitas uis enim uenarum baculii nimis magnu uoluere nequit: altera uirgulae figura nam nisi furcata fuerit,eadem uis eam uertere non postest: tertia uis uenaru quae naturam uoluendi habet: quarta uirgulae tractastio quinta priuatio proprietatis occultae.Ex iam dictis aut solent conclude, re hoc modo: si quod uirgula omnibus non moucatur, in caussa est inepta eius tractatio aut occulta hominis proprietas, quae ui uenarum repugnat 5c
obsistit ut supra diximus qui uenas ipsa quaerunt non necesse habet id canationibus facere, sed satis est eos uirgula apte tractare posse, Sc occulta prosprietate carere. Virgula igitur in inueniendis uenis uiro bono graui usui esse potest. Uerii de ramis arborum contortis plura non dicunt isti sed ina, nent in sententia. Cum aut haec res controueria sit & plena dissensionis inister metallicos eam suis ponderibus examinanda cesto: uirgula diuina, qua incantatores scrutantur uenas,ut annuli S etiam,speculis, cristallis, quamuis
forma furcae figurari possit, nihil tamen ad rem interest recta sit an in alia sis
ouram formata: non enim ualet uirgulae figura, sed incantamenta carminu, quae mihi comemorare non licet ness libet. Veteres aut, non ea modo quae ad uictum 5c cultum attinent, uirgula diuina coquisiverunt, sed rerum etiasormas uerterunt: etenim incantatores Agyptiorum uirilas, ut Hebraeoruliterae narrant in serpentes mutarunt: Ac apud Homerii Minerua senem Vis lyssem uirgula diuina repente in iuuenem conuertit, ac rursus restituit in se,nium:Circe quom socios Vlyssis mutat in bestias, et scp reddit hominis effitiem: quin etiam Mercurius uirga,quae caduceus appellatur,uigilantib. . ninum dat e somno excitat dormietes. Ita uirgula diuina primo ex in canis talorum impuris sontibus defluxisse uidetur in metalla: deinde cum uiri boni abhorrerent ab incantamentis carminu ea re 3 cereiat, uirgula a simplici metallicorum uulgo est retenta, dc in quaerendis uenis uestigia antiqui usus remanserunt. Quoniam uero matallicoru uirgulae mouentur etiamsi eas inis cantare non solent es a dicunt motionis earum caussam esse uim uenarii, alutractationem,alh utram P . Verum quae ui ad se attrahendi praedita sunt, ea omnia in orbe non torquent res sed eas ad se alliciunt,uerbi gratia: magnes serrum non uoluit sed id ad se trahit: & succinum attritu concalefactum n Guertit paleas sed simpliciter eas ad se allicit: similiter uis uenarum si eandem cum magnete aut succino naturam haberet,uirgulam toties no uersaret, sed semel tantum odo ad spatium semicirculi uersata recta ad se traheret, &, nisi compressio hominis qui uirgulam teneret in manibus,ipsi uenarum ui resis
45쪽
steret & repugnaret uirgulam serret ad terram: quod cum non fiat necessitario sequvur tractationem esse caussiam motionis uirgulae. Id uero hinc etiaperspicuum est quod callidi isti tradiatores recitam ui mulam non capiunt, sed surcatam ato eam colurnam aut aliquam aliam ita flexibilem, ut si sic tenetur in manibus ut cana tenere solent, omni homini, quocunq; in loco steterit,in orbem uertatur: nec mirum si uirgula non uersatur cum inertes eam tenent. Etenim cornua eius acriter comprimunt, aut leniter stringunt: hoc
autem ipsum uulgo metallicorum fidem facit,uirgula uenas inueniri, quod ca ut rites casu aliquas inueniunt,sed iidem multo saepius perdunt operam, .&ut uenas inuenire possint, nihilominus in fossis agendis defatigantur, quam aduersae partis mctallici. Metallicus igitur, quia cum uiru bonum dc
grauem cite uolumus, uirgula incantata non utitur, quia rerum naturae pes
ritum N prudentem. furcatam intelligit sibi usui non esse, sed ut supra dixi, habct naturalia uenarum signa, quae obseruat. Ita ea si natura uel casus, ali suo in loco, ad sodiendum apto, patefecit, ibi metallicus agit fossas, si non ostendit crebris sossionibus usq; eo scrutatur locum,quoad uenam crucioriam reperiti Virgula A. Fosa B. Attamen uenam dilatatam raro labor hominum aperit sed plerum uia aliqua,interdum uero uenae prosundae puteus aut cuniculus .Venae autem inuentat
46쪽
inuentae ut etiam putei 5c cuniculi nomina reperiunt aut inuentoribus: quo modo uena Carbonaria Annebergi nominata est quod eam carbona rius inuenit: aut ex dominis ut Gai rica uallis Ioachimicae a Gai ricis ibidem partes possidentibus: aut ex effossis, ut uena plumbaria ibidem a plumbo nigro,& Snebergi Bis emutaria a plumbo cinereo: aut ex casu ut stra mens tum diues uallis Ioachimicae, quam uis torrentis aperuit. Saepius tamen primi inuetores cis, magis uero sodinis nomina imponiit aut personae, ut Caea saris Germanici, Apollinis,lani: aut animantis, ut Leonis, ursi arietis, uaccae: aut rei inanimatae, ii t cistae argentariae stabuli boum: aut ridiculi ut helluo morionum aut deniq; ominis boni cause,ut donum dei. Eandem autem cosuetudinem appellandi uenas, puteos, cuniculos, quondam sitisse usitatain
ex Plinio in telligimus qui scribit: Mirum adhuc per Hispanias ab Hannis bale olim inchoatos puteos durare sua ab inuentoribus nomina habentes ex quis Bebeio appellatur hodieq3, qui ccc. pondo Hannibali sumministrauit in dieS.
De re Metallica Libri M. FINis.
GEORGII AGRICOLAE DE RE MEΤALLICA
R o π i M E prudelia informavi metallicos, dixi de electione loci sed iedi arenae lauandae aquae cosquendae: similiter de inquisitione uenarum atq; ita persolui secundum librum, uenio ad tertiit, qui est de uehis ac fibris saxorumcp commissuris. His uesro nominibus interdu appellari terrae canales, sed saepius ea, quae in uasis continentur alias dixi, alteara significatione nunc utor: ipsis enim nominibus declaro res fossiles, quas terrae receptacula suo coaplexu cocrcent. Primo aute dicam de uenis quae altitudine, latitudine, lon/gitudine multum inter se disserunt: nam alia de summo terrae corio desceni
47쪽
Alia neci' prolandae instar ascendit uersus terrae superficiem, nem descendit ucrsus cius profundum , sed sub terra latens in multum spacii se dilatat: quae vcna iccirco dilatata dicitur.
48쪽
Alia magnam alicuius loci partem occupat in longii Raatum ducsta: qua cumulatam soleo uocare nec enim quicquam aliud est quam aliquo sessili, iam genere cumulatus locus, ut in libris De subterraneorum ortu & causis scripti Euenit interdum licet insolenter A raro, ut plures alicuius sossilis cumuli in uno loco reperiantur,alti unum aut etiam alterum passum, lati quaatuor uel quin cp, quorum alter ab altero distet circiter duos, tres, pluresue ζ astus: qui cum ad eos sodiendo peruen tum fuerit,primo disci figura se nois ostendunt: deinde latius aperiuntur: postremo ex omnibus istiusmodi cumulis plerumΦ fit uena cumulata.
Nos A. B. c. D. Venaci data T. F. G. H. I. T.
Hoc autem loci quod est mediu inter duas uenas, interuenium nominastur: at* id ipsum interuallum si fuerit inter uenas dilatatas, totum in terra occultatur: sin inter profundas, summa eius pars palam ante oculos omnisum est: reliqua latet in occulto.
49쪽
DE R, E METALLic ΑVene profutii A. intervenium B. Altera uena profunda C. Vera dilatata A. B. merueritum c. Altera uena dilatata D. E.
50쪽
Dilatatae uero inter se disserunt altitudine: etenim earum aliae passum v num,aut duos, aut plures sunt altae, p arti in cubitum, aliae pedem, semissem aliae: quas omnes appellare solent altas. Quaedam contra altae sunt palmu, aliae tres digitos,duos aliae,partim unum: quas humiles nominant.
Deinde uenae profundae multum inter se disserunt latitudine: nam earualiae sunt latae pasῆum,quaedam duo cubita aliae unum, pedem aliae, partitii semis Iem: quas omnes nostri metallici latas uocant. Quaedam contra latae tantummodo sunt palmum aliae tres digitos duos aliae: quas angustas nuncupant. At in his locis, in quibus uenae sunt latissimae, quae data est cubitu, aut pedem, aut semissem, dicitur angusta: ut Cremnia, ubi quaeda uena a liqua sui parte quindecim passus est lata aliqua decem & odio aliqua uiginti: cuius rei testimonium incolae nobis dabunt. vena profunia uia A. Vena pro inti angusta Β.