장음표시 사용
181쪽
169Hactenus de eonditionibus necessariis , ut testium dietis fides habeatur. Pauea nune de testium usu in judiciis, in qua re spectari debet necessitas testandi quae illis imponitur a jure , modus quo partes eos n0minant, et producunt , modus denique quo a judiee recipiuntur , examinantur , eorumque testimonia publicantur.
Necessitas testimonii dicendi testibus imponitur a iuro per denunciationem illis saetam a judice , ut testimonium dieant. Si absque justa causa recusent, censuris per judirem Ecclesiasticum , multis , pignore , confiscatione bonorum per judicem saecularem eogi poterunt. Productio testium licet tam actori quam reo, eosque licet producere semel, iterum , et tertio ; id est novos testes daro ad ejusdem rei probationem e non tamen regulariter ultra tertiam productionem. Sed testes judex nequit reciperet 1. ante litem contestatam , nisi sorio de morte absentiave lestis timeatur :2. contraria parte non citata, si quid illa sorto testibus vult opponere, ne recipiantur δε 3. elapso termino partibus ad eos producendos constituto e 4. si pars quae novos testes vult produeero , dicta testium ante productorum cognoverit ex eorum publicatione jam lacta , aut alio modo exploraverit ; quia periculum est, ne novis testibus subornatis emendet ea , quae in prioribus testimoniis non plaeent. Examen testium ut rito fiat: 1. debent illi antequam deponant, praestare iuramentum veritatis, nisi illud remiserii pars adversa , quae proinde citanda est , ut juramento adsit: 2. examinari debent a judice , vel alia idonea persona ab eo delegata : 3. debent examinari singillatim , idest unus seorsim ab altero: 4. et secreto , idest litigantibus remotis , ut habet hodiernus sori usus e 5. debent examinari super articulis , ut aiunt, probatorialibus a parte quae producit testes , conficiendis r 6. debent etiam examinari cum interrogatoriis, ut sunt , quae altera parsessormaverit super iisdem articulis , qui proinde communieandi ei sunt r at seeundum hoc testium examen fieri oportet solum in iis causis, in quibus expresse a lege requiritur: 7. Demum finito cujuslibet testis examine, dimittendus est is imposito silentio , ne detur testibus oecasio colludendi inter se , vel aliter enunciandi quam sciunt. Examen sequitur rius publieatio , quae laetenda est ei tala parie contra quam testes inducti sunt ; ut ea possit
182쪽
1 Ioantoquam fiat publicatio novos testes producere. Eadem fit,
eum iudi eo jubente praeleguntur in judicio testium dicta
alteri parti, eique permittitur , ut possit in sua manu ha bere processum originalem examinis testium contra se facti. Hac publicatione sequuta, testes regulariter nequeunt amplius examinari super iisdem articulis , vel directe contrariis , ne instruantur a parte , ut aliquid addant, vel detrahant suis testimoniis. Instrumentum , quod est tertium probationis genus , est omnis seriptura , quae de re aliqua fit , ut extet in ea rei gestae fides, et testimonium. Dividitur in publicum et privatum.
Publi eum est, quod forma a jure praeseripta conscitura persona publica , idest publica auctoritato constituta pro instrumentis illius generis conscribendis , sive aetus qui in instrumento describitur sit publicus sive privatus , id est auctoritate publica vel privata consectus. Instrumentum igitur , si conseribatur a persona privata , etiamsi actus in eo deseriptus fuerit publicus, non erit publieum sed pri
Ceterum si instrumenta consecta sint a persona publi- ea , et actus publicus in iis contineatur, dicuntur monumenta publica ; quemadmodum sunt acta judicialia , census , insinuationum , Baptismi, ordinis collatir sin ea. sint consecta a persona publica , sed aetum privatum contineant , veluti sunt instrumenta testamentorum , t tractuum a notariis seu tabellionibus ad juris formam consecta , id est expresso anno , indictione , mense , die , loco contractus , vel testamenti , inscriptis nominibus testium , subscriptoque nomine tabellionis , simpliciter dicuntur instrumenta publica. Privatum est , quod fit a persona privata , id est nulla publica auctoritate munita ad instrumenta conscienda. Huiusmodi sunt instrumenta tum obligationis , ut Chirographum quo quis testatur , ex. gr. se debitorem esse ex mutuo , vel alio contractu uni laterali; syngrapha , qua quis debitorem se fatetur ex contractu si laterati ; tum instrumenta liberationis , ut apotha , qua creditor testatur, suum ereditum sibi esse solutum; antapocha, qua debitor Dietur se creditori solvisse censum vel pensionem , ut creditor adversus praesertim heredes debitoris possit suum ereditum probare; tum libri privati rationum , id est dali et ac-Dj0iti eo by Coo le
183쪽
17seepti; lum inveniaria privata, literae sive missiuae , idest
epistolae , sive eambiales etc. Praeterea instrumenta sive publica sive privata, sunt
vel authentiea quae originalia , vel exempla quae copiao vulgo dicuntur. Itaque ut exemplum instrumenti vim habeat probandi, duo requiruntur: s. ut originale, unde illud desumptum est ad verbum, ipsum per se fide dignum si te 2 ut constei de fidelitate exempli, id quod erit, si de eo testetur vel publica persona , vel duae tresve personae fide dignae, maxime vero si a persona publica auctoritate judicis e sumptum sit ab originali. Instrumenta publica plene probandi vim habent adversus quoscumque , et tam pro producente , quam contra
Instrumenta privata plene probant tantum contra scribentem , si ab eo ut sua agnoscantur , et si causa debendi in ea suerit expressa. Excipiuntur libri mercatorum legaliter tenti , in quibus scilicet nullao adparent mutationes, additiones, notae , seu a postillae , liturae , abrasiones z2. rationes foetorum: 3. omnes seripturae privatae trium
testium fide dignorum subseriptione munitae : quae omnia instrumenta licet privata , tamen plene probant etiam contra alterum pro seribente , vel reo cujus nomine scripta
Si contigerit ut instrumentum seu publicum seu privatum , quod partes vellent in iudicium producere, detrimentum acceperit, hisce regulis utemur. Paucarum literarum litura in parti non substantiali nihil noeet, modo in ceteris instrumentum integrum sit, non abrasum nequo corruptum. Sin fuerit amissum, haec amissio nihil nocet, neque si instrumentum probationis causa tantum fuit scriptum , modo res in eo contenta alio pacto probetur; nequo si ad rei quoquo substantiam inserviebat, modo haec duo probentur ; nimirum instrumentum eonfectum fuisse , et
Quarta probationis species est juramentum in judicio delatum litis decidendae causa , quod re et nomine dirusert a iuramentis calumniae et malitiae , quae jam explicavimus in tit. VIII. hujus libri. De uno illo agendum a nobis hic est; haud de j uramento , quod eodem sine litis de-eidendae musa datur extra iudieium.
184쪽
Duplex illud est , vel enim ab uno litigantium aliori desertur , et proprie dicitur judietate, vel uni litigantium, altero licet invito , desertur a iudice , et proprie dicitur
Si aetori juramentum desertur a reo , vel judice , is
jurabit, rem quam petit suam esse , vel petitoris non esse, et aetione personali conventus jurabit , nullo modo illam a se actori deberi. Potest autem pars cui desertur juramentum, eligere velut ipso juret, vel ut juramentum alteri parti reserat, ex. gr. aetori delato juramento jurabit is de veritale suae actionis ; sin jurare nolit, debet juramentum referre reo, et tunc iste jurare debet de veritate suae exceptionis.
Quod libet sit iuramentum, judex praescribit illius sormam et verba , in quae judice praeeunte et praesente pars jurabit. Eilaetus iuramenti tam judicialis , quam necessarii est,
ut qui recuset praestare juramentum sive delatum sive relatum , causa cadat , id est actore recusante reus absolvatur , recusante reo is pro consesso habeatur: si vero alteruter iuramentum praestiterit, sententiam judex serre debet pro iurante. Unde apparet quantam juramentum de lito vim habeat ad probandum , et quanta sit illius praestandi necessitas.
Sed haec necessitas iurandi, vel juramentum resere
di in iudiciali remittitur, si pars eui juramentum desertur
iustam causam excusationis habeat et ex. gr. i. si qui desert non ante juraverit do calumnia, neque paratus sit iurare altera parte exigente : 2. si juramentum alias a se delatum , et nondum ab adversario praestitum revocaverit; absurdum est enim redire ad id, cui semel renunciatum est:
3. Si is cui desertur bona conscientia non possit jurare ob ignorantiam puta saeti alieni ; ex. gr. si cum heres Titii Crium conveniret ob mutuum, quod Titius ipse se eit Crio, Crius iuramentum deseret actori: vel 4. si is eui desertur instrumentis aut testibus rem plane probaverit. Iuramentum neeessarium injuste delatum a iudice, pars non solum poterit impune recusare si sibi deseratur, sed etiam se opponere ne alteri parti deseratur. Iniuste erit
delatum: l. si illud judex deserat causa pleno jam proba ta ; lune igitur sive deseratur parti, quae probavit, sive alteri parti, pars probans impuns iuramentum si hi dela-
185쪽
lum recusabii, et jure Se opponet ne alteri deseratur parti r 2. causa ne senii plene quidem ab actore probata I tunc ni in reus jure recusabit juramentum sibi delatuiti , et obsistet , ne actori deseratur r 3. si deseratur et , cui deferri minus aequum videtur ob justas causas , ea. gr. si deseratur parti, quae inferioris fidei , et conditionis esse l. Quinta probationis species desumitur ab inspectione rei ipsius in controversiam venientis a judice facta per so ipsum vel per idoneas personas ad id deputatas. Ea maxime utimur in causis finium regundorum, servitutum, reparationis Ecclesiae , matrimonii , si de impedimento impotentiae agitur. Sexta probationis species est fama , quae definitur :eommunis hominum alicujus oppidi de aliqua re serim , es j
dictum M aola suspicione, eerιο tamen auctore proveniens et
haec duo proprie habet: s. ut tota vicinia, vel major pars populi aliquid asserant: 2. ut assertio haec landetur super certis auctoribus , qui dixerint se vidisse aut intersuisse. Quantum vis sit famae ad probandum , et quando ea dicatur legitime probata, pendet a qualitate causae , et a prudentis judicis arbitrio. certe multo plus ponderis habet fama , quam rumor , qui desinitur particularis sermo,
Seu assertio ex sola suspicione et incerto auctore proveniens. Igitur cum rumor nec certos habeat auctores , et
sit in minori parte communitatis , Suspicionem tantum , et levissimam praesumptionem inducit. Praesumptio , quae est ultima probationis species, de-snitur : Opinio deprompια eae probabilibus argumentis vel ea
reruni circumflanιiis plerumque eontingere soliιis , nam ex cersis ata umenιis non opinio sed veruus naseitur. Ea duplex est,
hominis et juris. Praesumptio hominis est, quam lex non confirmat, sed determinandam relinquit prudentis judicis arbitrio, ut ipse aestimet , et sequatur quod maximo sibi credibile videtur; eadem est vel lenis, seu temeraris , quae debili conjectura fulcitur , ex. gr. si quis alterum homicidii arguat , ideo quod ante ejus domum cadaver occisi fuerit inventum ; et probabilis quae gravi; vel violenta quae graviori sulcita eo ectura rei controversae aliquam probationem Deit. Praesumptio juris ea est, quae non rationi solum innititur , sed legis etiam auctoritate confirmatur. Dividitur
in praesumptionem juris taulum , et in praesum pii 'nem iuris et de jure.
186쪽
1 4 Praesumptio iuris tantum est, quae ita confirmatur a lege ut vim plenao probationis habeat, nisi contrarium ostendatur , ex. gr. talis est illa , qua si ius domi natus ex uxore eiusque marito conceptus creditur.
Praesumptio juris et de jure ita confirmatur a lego ut non modo plenae probationis vim habeat , sed nec contrariam probationem admittat; hujusmodi ex. gr. erat praesumptio illa matrimonii, quae ante Concilium Tridentinum nascebatur ex sponsi et sponsae e cubitu. Explicatis jam singulis probationum speciebus, Videndum superest , quis debeat illas asserre , aetor ne an reus. Regula probatissima ab utroque jure est, actore non probante reum absolvi oportere , quamvis hic nihil praestiterit. Sunt tamen tres casus , in quibus probationis onus est reo: 1. si reus in sua defensione aliquid asserit, ex. gr. se particulari privilegio exemptum fuisse a solvendis decimis r 2. si onus probationis sponte suscepit : 3. si actor juris defensione so defendati
Probationes sequitur eonelusio. In causae conclusiOno sententia est aetus judietatis , quo postis paries nequeunι alias saeιi probationes in judierum producere , sed eonιroversia per iudieis sententiam ιerminanda est. Conclusio in causa st judicis mandato partibus invitis , nempo eum iudex illis pro suo arbitrio et aequitate praefigit terminum ad probationes asserendas , quo elapso censetur in causa conclusum e vel fit partium conventione suam voluntatem declarantium sive facto , sive verbis scripto ac voce expressi S. Quamvis autem facta conclusione partes non possint alias probationes in saeιο consistentes producere : tamen iis
permittitur nova juris allegatio , et judici semper licebit novas probationes tam juris, quam lacti exigere. Sententia, qua judices utuntur in judiciis, duplex est, desiniιisa, vel interloeutoriis. illa est pronunciatio judicis finem liti imponens per absolutionem vel condemnationem rei. Altera est pronunciatio iudicis aliquid jubentis , qua
causa magis praeparatur ac promovetur , non terminatur; Diuiti eo bu GO L
187쪽
175 ex. gr. si judex jubet corporis inspectionem , concedit dilatiouein, testis alicujus repulsam admittit. Datur etiam sententia provisionalis , quae tamen similis est interlocutoriae. Sententia provisionalis est pronunciatio judicis , qui causam terminare cum nequeat , quia nondum est satis ius tructus , aliquid decernit in re,
quae non patitur dilationem , ut si agatur do alimentis , de divortio , de Ecclesiae ruinosae reparatione ete. Sententia definitiva dissert ab interlocutoria: i. quod hanc judex pronuncians potest corrigere ; illam potest tantum declarare , non corrigere r 2. quod a desultiva detur appellatio, non ab interlocutoria , nisi haec vel definitivae vim habeat, idest talis sit, ut post eam nulla alia sententia possit attendi ; qualis ex. gr. esset sententia judicis reum absolventis ab observatione judicii, vel damnum inserat haud reparabile per appellationem a definitiva, ut
esset sententia interlocutoria decernens interdictum , carcerationem, torturam etc. r 3. quod crimine damnatus per sententiam definitivam contrahit infamiam ς secus autem qui per interloeutor iamr 4. quod interlocutoria solemnitates non requirat; secus illa. Hujusmodi solemnitates sunt: 1. ut in definitiva pronuncianda judex sedeat: 2. eamque ipso recitet nisi sit persona illustris , quae sententiae lectionem potest alteri mandaro et 3. ut recitet ex scripto : 4. in lingua usitata :5. in loco publico et consueto : 6. interdiu : P. non dio seriato : 8. praesentibus partibus vel saltem citatis ad sententiam : 9. elapso termino hujus citationis. Praeter has qualitates extrinsecas requiruntur hae intrinsecae r 1. ut sententia non sit contra ius clarum et certum : nulla igitur esset sententia judicis pronunciantis, cx. gr. electionem lactam a suspensis valere t 2. neque sit lata ex instrumentis , aut testibus notorie salsis : 3. ut sit certa. id est res, quae debetur et in quam sit condemnatio , determinetur quantum fieri possit, nisi sententia sit de judicio universali, ex. gr. petitionis hereditatis, ubi non agitur ad res speciales hereditatis habendas, sed ut actor heres declaretur , defunctique hereditatem in genere consequatur : 4. ut sententia sit conformis libello idest petitioni actoris, neque vagetur ultra id , quod partes litis contestatione in iudicium deduxerint.
188쪽
DE RE IUDICATA, ET EIUSDEM EXECUTIONE.
Res judieata multiplicem habet significationem ; verum ut hic accipitur , est senιentia judicis, a qua pσsι spa-ιium deeem dierum appellulum non est, quaeque tune dicitur transire in auctoritatem rei judiealae.
Auctoritas seu vis rei iudicatae est, ut sententia ju- die is in rem judicatam transiens pro veritate haberi debeat , neque possit sive in eodem judicio, sive in alio
Ceterum haec regula ita intelligenda est et 1. ut sententia lata in causa spirituali , ex. gr. matrimonii vel alterius rei, unde periculum animae imminet, numquam transeat in rem iudicatam, detectoque errore possit revocari: 2. ut res iudicata noceat tantum actori , vel reo, eorumque successoribus et heredibus, haud tamen aliis de eadem re ae turis , quibuscum judicium gestum non est. Verum res judicata aliis etiam praeter actorem , et reum , eorumque heredes nocet: l. si cum alterius persona iudicaretur de jure , aut proprietate rei ad eos etiam pertinentis , ipsi Seiverint, neque prohibuerint cum possent ; veluti si creditor passus est , debitorem experiri do proprietate pignoris , aut maritus socerum de proprie lato rei dotalis : 2. si sententia lata sit in causa status , legi limo contradictore praesente , ex. gr. si inter heredem scriptum et legitimum lite aeta pronunciatum sit , testamen lumnon valere , res judicata nocebit etiam legatariis ; nam cum testamento evertuntur legata. Cum igitur sententia , quae transit in rem judicatam, nullo modo possit retractari , restat jam ut executioni detur et quaeremus igitur quis habeat jus illam exequendi , quo temporo et modo sit exequenda.
Sententiae executio actus est jurisdictionis et imperii. Iudices igitur, qui ius habent nudae notionis absquo ulla jurisdictione vel imperio ordinario, aut delegato, quemadmodum olim erant judices pedanei , sunt modo arbitri , aliique quamplurimi sententiam suam ipsi nequeunt exequi; sed illam exequitur magistratus, qui judices dedit , vel iurisdictionem habet in litigantes ab arbitro judicatos , vel ex rei publicae institulo aliorum tribuualium
sententiam exequitur. Dissiligod by Cooste
189쪽
Quod spectat tempus executionis in causis criminalibus , ait lex 5. Cod. De custodia reorum. n Conventos poena velox suhducat, liberandos custodia diuturna non maceret n. Verum si iratus princeps quidquam severius in aliquem contra morem iusserit , judex habet triginta dierum inducias ad sententiam exequendam , ut videat , si quid princeps de rigore remittat. In causis civilibus si actio realis sit, statim victus dare jubetur quod injuste possidebat. Sin aetio personalis sit , dantur reo quadrimestres induciae ad rei iudicatae executionem , nisi judex pro diversis rerum adjunctis illud tempus contrahere , vel protrahere duxerit. Modus etiam servandus est in executione sententiae latao in causa civili. Primo enim res mobiles , si quas sunt , distrahi debent, ut creditoribus satisfiat; si illae satis non sint , distrahuntur immobiles ; iis quoque deficientibus , debitor carceri mancipatur. At elericis datum est, ut si solvendo impotentes sint, ex Ecclesiae proventibus , vel bonis patrimonialibus eongrua eis detur sustentatio , et cetera bona eorum in beneficium cedant ereditorum ; sic tamen ut si clericus ad meliorem fortunam pervenerit a solutionis obligationo non eximatur. Id vulgo dieitur clericato privilegium capitis Odoardus , quia Oxtat in cap. Odoardus 3. De solvitonibus.
2 ppellatio est ab inferiore judise eel magistraιu ad superiorem provocatis , ut hie sententia ues aueιoritate sua eorrigat damnum eae inferioris sentenιia auι saeto illatumuει inferendum. Appellatio sic definita eomprehendit appellationem judicialem et extrajudicialem. Illa sit contra actus judicio gestos , idest sententiam definitivam , vel interlocutoriam rista contra actus extra judicium gestos , ex. gr. contra decreta ab Episcopo lata in Dioecesis visitatione. Triplex erat antiquitus judicialis appellationis forma. Prima quando quis provocabat a sententia , quae lata e Set contra receptissimos canones , vel ab illegitimo judice,
190쪽
178do integro agitabatur , sed inspecta judicii forma , illud
irritum declarabatur. Haec proprio dicebatur eonfugium. Altera quae appellabatur provoωιω , fiebat , cum nihil peccatum erat contra legitimam judicii formam; sed querela interponebatur solum de sententiae injustitia apud superius tribunal , in quo tamen una eum aliis judiei-hus prior ipse judex assidebat. Ab hac in eo tantum dissert tertia appellationis forma, quod in ista itur ad judicium superioris , excluso peni- ius priore judice. De hac specialius disserendum est. Interponitur appellatio voce , vel scripto. Si quis appellat a sententia desinitiva apud acta , nempe statim , et sudico adhuc pro tribunali sedente , satis est si dieat rappello. Si appellat elapso aliquo temporis spatio post la-lam sententiam , appellatio in scriptis laetenda est. Qui appellat ab interlocutoria , opus semper habet libello , in quo exprimi debet causa gravaminis. Quaecumque sit a inpellatio et quovis modo fiat, semper ea deserenda est a ju- dies inferiore ad superiorem , et quidem gradatim ς nisi quis, omisso judice intermedio, ad summum Pontificem appellet. Appellare possunt omnes, sive sint prioris judieii litigantes , actor vel reus, si vo alii, qui nullas in eo partes sustinuerint, modo ipsorum intersit , ne sententia transeat in rem iudicatam. Generatim appellatio permittitur in omnibus causis excipiuntur quaedam personae , eertaeque causae, in quibus non licet appellatio. Ea denegatur e l. contumaci, sive actorsit sive reus, qui vellet appellaro: 2. reis manifesti criminis , latronibus insignibus , seditionum concitatoribus , vel reis propria consessione eonvictis : 3. publicis debitoribus t 4. appellanti ne testamentum aperiatur: 5. iis qui se non appellaturos jurarunt: 6. iis contra quos tres consor mes sententiae prolatae sunt: P. ssco a sententia, qua reus absolvitur , quamvis appellatio Iicet parti ossensae seu laesae. Quae vero sint causae , in quibus ob earum qualitatem negatur appellatio , nequit persee te intelligi , nisi
ante noverimus duplicem appellationis essectum , quorum alter dicitur suspensivus , et impedit , no sententia jam lata detur executioni: alter ab appellatione inseparabilis dicitur
devolutivus, et causae cognitionem ad superiorem judicem deseri, ut iis omnibus accurate discussis., priorem se ientiam confirmet , vel infirmet sive omnino sive ex parte. Dissilirco by Cooste