장음표시 사용
171쪽
contra clus inducitur, ut ueuier altero invito possit a judicio discedere.
Exeeptionis nomen trifariam accipitur : eum enim jura , obligationes , actionesque inde nascentes tollantur vel ipso iure, idest statim et vi legis : ex. gr. solutione, acceptilatione, compensatione, interitu rei etc. , vel lollantur per exceptionem aequi tali innixam , quae in judicio adversus actionem ex iure, vel obligatione prostuentem debet apponi, ut ex gr. est exceptio metus, doli , pacti donon petendo etc.; idcirco exceptio generaliter accepta est defensis, qua acioris insenιio eι auιω , vel ψου jure, vel ob aequiisιem eliduur. At si exeeptio strictius accipiatur, est illa rei defen-εω , quae actionem ea lege conrιιιuiam aequiliae repellu et elidit. cujuscumque generis sit exceptio, is ive primi, si vo alterius modi , patet eam semper cadere non modo superactoris intentionem, sed etiam super actionem ab co propositam. Sed exceptio generalius etiam accepta est quaevis rei defensio , qua aelaris inteniis eliditur , vel ad eerι- ιempus uel in perptiuum. Illa dicitur dilatoria, haec peremptoria. Verum exceptio sic definita quandoque cadit supcraetoris in lentionem simul et actionem , ut ex. gr. est exceptio praescriptionis, doli , metus , solutionis etc., sed aliquando licet actoris intentioni opponitur , tamen nullo modo actioni , ut ex. gr. est exceptio incompetentiae ju- die is , actoris excommunicati etc. Exceptio dilatoria multiplex est. Aliquaudo pelitur a persona judicis , tuncque dicitur declinatoria sori , ex. gr. Iudicem esse incompetentem , suspectum ob assanitatem :aliquando petitur ab actore , quia non habet legitimam personam standi in judicio , ex. gr. si pupillus agit non auctore tutore , procurator actoris absque legitimo maudato. Aliquando petitur a persona rui , veluti si e duobusseris, quibus subjectus est, electionem ipse habens cum in uv. eorum conventus esset, causam ad alterum revocaret.
172쪽
160 Aliquando petitur ab ipsa causa , ex. gr. non cessisS. diem solutionis in conventione appositam. Exceptiones etiam peremptoriae diversi generis sunt rnam aliae dicuntur simpliciter peremptoriae, uti sunt V. g. exceptio doli , metus , pacti de non petendo , solutionis , senatusconsulti Macedoniani , aut Velleiani: aliae vero dicuntur peremptoriae litis sinitae , quippe quae non solum intentionem , actionemquo actoris in perpetuum excludunt, ut priores; sed vetant etiam , ne novum judicium fiat , cum litem iam compositam et peremplam suisse Ostendant , quemadmodum est exceptio transactionis , rei judiealae , iurisiurandi. Praeterea exceptiones dilatoriae et peremptoriae non solum esseetu disserunt , sed etiam tempore , quo pr0PO-nendae sunt in judicio ; nam illac ante litem contestatam opponi debent paucis tantum casibus exceptis, ut diximus
titulo superiori. At peremptoriae omnes rite proponuntur etiam post litis contestationem , modo ante sententiam Opponantur : quaedam vero ex iis , ut ex. gr. est exceptio
senatusconsulti Velleiani, Macedoniani , omneSquo peremptoriae finitae litis etiam post sententiam possunt opponi. Hujus diversitatis ratio facile deducitur ex diversa natura exceptionum dilatoriarum , et peremptoriarum. Illa oenim sere omnes eadunt super personam judicis , actoris ,rei , quia nempe ex unius vel alterius eorum causa adhuc
judicium stabiliri non potest. Igitur hujusmodi exceptiones
proponendae sunt ante litis eontestationem , id est contradictionem rei petilioni aetoris ; at peremptoriae cadunt super rem ipsam quae petitur , causamque petendi : recte igitur proponuntur postquam reus actoris propositioni contradix rit litem contes laudo ; eum litis contestatio constet propositione actoris, et ad eam propositionem responsionu , Si Vocontradictione rei. Quemadmodum exceptione reus elidit actionem , sic actor replicatione clidit exceptionem rei , ex. gr. si reus conditioni mutui opposuisset exceptionem pacti de uon pe- cndo , actor huic cxceptioni opponeret ultimam conventiouem, qua placuit, rursum ei petere lieere. Si replicatio ex cludatur a reo nova allegatione , haec dicitur duplicatio , contra quam actori conceditur triplicatio , et reo adversus
istam quadruplicatio ; quod tameti no longius judicia pro- irabantur, non temere , sed ex causa judex permittet.
173쪽
1 uiua petilio , quae dicitur etiam reconventio , fit
Cum reus , viso actoris libello, eidem judici porrigit alium libellum vicissim aliquid petens ab aetore ; per eam igitur
actor, et reus mutuo se conveniunt, ut uterque sustineat Personam aetoris et rei.
Reconventio fieri potest vel ante , vel immediate post
litem contos talam , vel postquam lite contestata ad alios actus judicii processum est. Hoc postremo modo facta dicitur compensatio. Si fii duobus primis modis, causa reconventionis aeque ambulat cum causa conventionis , idest una cum illa cognosci , unaque sententia terminari debet. Verum si una ex iis celeritatem prae altera eausa exigeret, quia Periculum ob moram immineret , vel facilior esset quam altera longiorem indaginem requirens , tunc illa ante cognoscenda et terminanda esset. Si si tertio modo, ante snienda est causa conventionis, indo fit iransitus ad causam reconventionis , nisi haec , id est causa compensationis liquida omnino sit. Actorem quilibet reus reconvenire potest. Excipitur , . excommunicatus ἰ nam iste prohibetur ageret 2. nequit Iaicus reconvenire reum coram judice laico in causa non connexa et per modum actionis ; et si consuetudine id liceat , tamen sententiae judicis laici executio reservatur judici ecclesiasti eo : 3. actor reconventus a reo alia reconventione uti nequit adversus eum , ne judicium in ins ni tum protrahatur. Reconventio permittitur in causis omnibus, etiamsi causae non sint connexae, et actiones sint diversae. Excipitur : 1. causa depositi r 2. spolii : 3. appellationis ; nam judex appellationis de ea tantum causa potest cognoscere r 4. criminalis; reus enim non revelatione eriminis , sed propria innocentia purgare se debet, nisi trimen accusatoris sit atrocius , Fel reus suam suorumque
174쪽
Juramentum calumniae , quod Iustinianus primo litigantibus imposuit, est religiosa lisiqvnιium asseveratio judice praesente eι deserente saeta, se causam bona side suscepisse, eι prosequuturos.
Igitur sic jurantes haec omnia asserunt, et promittunsiae litigare ideo quod credunt justam causam habere et su- vero : interrogatos nihil negaturos, quod verum esse putant ; nunquam se salsa probatione usuros; nullam petitionem petituros in fraudem et prolationem causae; nihil se dedisse et daturos , exceptis personis, quibus per legem daro licet. Praestatur hoc iuramentum semel tantum , et vel in ipsa litis contestatione , non ante , vel statim post illam ,
vel in qualibet sequenti iudicii parte si debito tempora
fuit omissum. Idem praeterea locum habet in omnibus causis etiam spiritualibus , summariis , secundae instantiae , eriminalibus , nisi sorte in ipsis judex illud remittendum reo pu-iei ob manifestum periurii perieulum. Praestatur autem con solum a personis principalibus, idest actore et reo , Sed etiam a procuratoribus nomine Dominorum speciale ad id habentibus mandatum. Do Clericis vero nonnulli Doctores assirmant, eosque teneri illud praestare , alii negant, alii distinctione utentes putant, clericum si coram judice saeculari litigat ad juramentum compelli non posse , quia caret talis judex iurisdictione , ab quo sui praelati facultate , secus si coram judice Ecclesiastico ; sed alii aliter distinguunt, ita nempe ut clerici iucausis propriis iurare omnino debeant, nequeant autem in
musis Ecclesiarum suarum absque suorum praelatorum auctoritate , propterea quod his demandala sit eorum tutela. Iuramentum calumniae si omittitur, quia neutiquam fuit postulatum , processus hoc solo vitio nou infirmatur; at si petitur et recusatur , actor recusans a lite cadit , reusque absolvitur z reus autem recusans pro consesso habetur , sed neuter hanc poenam incurrit ante sententiam judicis reum vel absolventis , vel uti consessum conde-
175쪽
a 63 A iuramento calumniae differt juramentum maluiae, quo quis jurat, se certum quidpiam nulla malitia proponere, aulpetere. Dissert inquam ; nam istud judicis mandato pluries exigi potest, quovis litis tempore , et profertur non Super tota causa , ut juramentum calumniae , sed super aliquo ejus articulo et unde istud parιieulare est, illud generale.
Dilatio judiet alis generatim accepta est justum tem
poris inιervallum , quod aetori vel reo eonciditur ad aliquem aeιum judiciarium commodius eaeereendum vel expediendum.
Dividitur in legalem , conventionalem , et audietatem strictius acceptam.
Legalis est, quae datur a lege, vel consuetudine; qualis est tempus decem dierum ad appellandum. Conventionalis est, quam partes mutuo consensu determinant ad prorogationem negotii. Iudicialis strictius accepta , quae dicitur etiam arbitraria , est illa , quam judex suo arbitrio concedit secundum causae circumstantias. Cum igitur ejus concessio sitnelus judicialis, sequitur ut fieri debeat a judico pro tribunali sedente, causa cognita , utraque parte praesente et neutra contradicente , nisi pars dissentiens injuste renuat, et pars absens probatura praesumatur e demum ut ab enisaenata dilationum concessione detur appellatio. Dilationes arbitrariae tripli eis sunt generis : nam aliae dantur in prima litis parte , nempe a citatione usque ad litis contestationem, et dantur vel ad comparendum , vel ad deliberandum, num qui ad judicium vocatus est litem agere velit : hao deliberatoria o , ill ao citatoriae sunt. Aliae dantur a litis contestatione usque ad sententiam definitivam utrique parti ad testes , instrumentaque conquirenda , quibus actor probet actionem Suam , reus Suam defensionem ; idcirco dicuntur probatoriae.
Aliae demum dantur in sino litis , ad judicis vel audiendam sententiam , vel mandatum exequendum : illae desinitivae , hae dicuntur exequutivae.ΕMetus dilationum o sit l. ut judicis ossicium interim conquiescat , nihilque agendum , vel innovandum sit circa 1 o
176쪽
rii larticulum causae , super quo data est dilatio : 2. ut nisi pars actum secerit iu dilationis termino ad eum faciendum assignato, amplius non audiatur, judexque contra possit procedere.
Controversia omnis inde nascitur vel quia certum est jus saelo applicandum, sed factum ipsum lucertum est; ex. gr. certa est lex , quae jubet creditori restituendam esse pecuniam mutuo datam ; at dubium est, an Titius centum aureos Crio mutuo dederit; vel quia incerium est jus facto applicandum, certum vero est factum: ex. gr. certum est sactum aliquod ; at dubitatur , num lex seu seripta , seu non scripta de illo facto praecipiens vigeat nec ne , aut quomodo Sit interpretanda I vel ut alio exemplo utar , constat Baronem a tempore immemorabili exercuisse privativam , ut aiunt larni , molae etc. , idest jus prohibendi homines, ne in suo nudo alio surno, mola quam sua uti possint ; at dubitatur num praescriptione licet immemorabili aequiri possint hae regaliae . idest iura supremi tantum principis propria. Rarissimae sunt in foro controversiae secundi generis, idest juris ; sed omnes aut sero omnes , quae in judiciis agitantur, sunt controversiae facti. Si enim quaevis causa lenitus inspiciatur patebit , rem de qua ultimo loco duitatur esse factum ς ex ea dubitalione nasci controversiam, et ea dirempta controversiam dirimi : si e . gr. emptor pontendit , ut venditor reddito pretio recipiat rem venditam sibi traditam ita vitiosam , ut inepta omnino sit usui intento ; res, de qua ultimo loco dubitatur in hac causa, ost num vitium rei venditae extet , ejusque usum impediat. Hoc laetum negat venditor, assirmat emptor, sed uterque convenit in lege, quae jubet, venditorem cogi posse ad rem ipsam venditam recipiundam ob vitium rei usum impediens ; secus cogi tantum posse ad restituendum tantum pretii, quanto minoris propter vitium res fuit aestimanda
Quando rpus negat simpliciter factum , ex. gr. mutua iam filii suisse pecuniam ; ιuno probationes omnes , quibus
177쪽
Ilii gmtos in judicio utuntur , lacti sunt: quando reus negat non substantiam facti, sed qualitates ; tunc partes praeter probationes, quibus demonstrare student, rem modo hoc vel illo esse laetam . frequentius allegaro solent jura, seu leges; contendunt enim causae laeto i quoniam res diverso modo acta est ac pars altera veliti diversam legem, aut aliam partem ejusdem legis esse applicandam ut facito patebit allato exemplo.
Ex quibus omnibus rite nos deducimus e 1. id quod partes in judicio probare debent factum esse, non jus, et idcireo probationem sie definiri : Probatio est saeti alie usdubii legitime faeta demonstratio apud judieem : 2. judicem
sententiam serre debero secundum ea, quae in facto allegata sunt et probata : 3. eum scientia sua supplero debere
ius, quod facto ab alterutra partium probato applicandum est, etsi advocatus vel nullam , vel legem non idoneam allegasset.
Omnis laeti probatio dividitur in planum, et semiplanam. Plena est quae sola plenam fidem laeti judici in rode qua agitur , ut is desinitivam sententiam pro parte pro-hanio ferre debeat. .
Hujusmodi est consessio rei iudicialis , testimonium duorum hominum exploratae fidei , instrumontum publicum , vel alia seriptura authentica , jusjurandum necessarium , praesumptio juris et de jure. Probatio plena si necessaria est in causis civilibus actori , multo magis erit accusatori in criminalibus, in quibus probationes requiruntur luco meridiana clariores. Probatio semiplena est, quae Dei tmediam quasi fidem , at si cum alia semiplena conjungatur , poterit plenam fidem conciliarer talis ex. gr. esset unius testis fide digni testimonium juramento suppletorio adjunetum. Verum judex diligenter pensare debet qualitalem tum causae , tum utriusque probationis semiplenae; et quamvis eam conjunctionem adhibere aliquando possit in ea usis civilibus levioris momenti; nullo tamen pacto ea utetur in eausis civilibus aut criminalibus, nisi probationes illiusmodi conjunctae certitudinem moralem pariant. Sed jam de variis probationum generibus et agendum primum est de consessione rei , quae dividitur in judicialem et ex trajudicialem. Iudicialis est , quae fit in iudicio et coram iudite competente. Ea si fuerit rite saeta , id est a majoronne , absque
178쪽
166vi, tormentis, errore, et dolo , plenissime probat adversus
consilentem , actoremque levat ab onere cujusvis alterius probationis.
Consessio extrajudicialis est , quae vel non sit in judicio , vel sit in judicio coram judice non competente. Ea
si lacrit sponto laeta non incidenter ei non satis probata, vim habet tantum semipleno probandi. Consessio praesertim judicialis dividitur in simplieem, et quatilicatum. Simplex usi, cum reus debitum vel crimen pure latetur , id est nulla exceptione, qua se tueatur, adjecta; qualificata est si hujusmodi exceptionem addit, ex. gr. Se mutuum accepisse , sed jam solvisse ; se occidisse Titium aggressorem tantum , et servato modo inculpatae
De eonsessione quali fieata statuendum est ita. . Actor vel judex potest accipere substantiam consessionis , et in reum reiicero onus probandi additam exceptionem , si ista separata sit a negotio principali , vel contra se habeat prae et sumptionem juris, quemadmodum est in allatis exemplis, quia solutio factum est a mutuo separatum , et jus praesumit , hominem dolo, non defensione necessaria occi Sum. At si exceptio addita a reo in sua consessione est factum
vel connexum cum negotio principali , vel pro se juris habens praesumptionem , tunc consessio rei aut integra recipienda est , aut actoris erit, probationes asserre ad excludendam exceptionem ; sicuti esset eX. gr. si reus later tur, se vero donasse, at sub conditione nondum eventa ; sore vera vendidisse , at pretio majori quam actor dicit; soebi rographum creditori, apocham debitori dedisse , at sub
Spe numerandae pecuniae, et cum ita lateretur , nondum
elapsum suerit biennium , vel triginta dierum spatium a die dati chirographi vel apochae. Quoniam nulla major probatio dari potest consessiono judiciali , inventae sunt positiones , quibus una vel utra
suo pars tentat habere alterius consessionem, non Super
facto principali , quod est fundamentum ea usae, sed super aliis faciis ad causam perlinentibus. Positiones enim sunt assertiones factorum aὸ causam pertinentium inam pars producens asserendo illas debet exprimero j, super quibus altera pars in jure interrogata debet respondere per verbum eredi, vel non eredi, ut de lactis , quae latetur , urgeatur Sua confossione, tamquam re satis probata; de illis, Diuili od by Corale
179쪽
quae negat , aliis probationibus, ex. gr. testibus convinci possit; de illis demum super quibus tacet, habetur etiam pro consesso , nisi causa non respondendi fuerit qualitas p sitionis , idest si fuerit obscuro, captioso expressa, vel duro inutili, vel causae extranea.
Τestes sunt alterum probationis genus e de illis igitur jus plura sancivit, quae partim spectant conditiones necessarias , ut testimoniis eorum fides adhibeatur , partim spectant eorum usum in judieiis. Conditiones illiusmodi
sunt: 1. ut testes sint idonei: 2. ut debito modo testentur r3. ut sint numero a lege statulo.
Testes idonei sunt omnes illi , quos leges a testimo nio serendo non arcent ; at leges a testimonio prohibent omnino quosdam ob conditionem personae testium , alios tantum pro certis personis vel contra certas personas , ob conditionem personae eorum , pro quibus dicunt , aut in quos dicunt, alios denique in certis causis ob conditionem
Generatim rejiciunturr l. ex aptatis, ingeniique infirmitate impuberes , maximeque insantes et insantiae proximi ; sed pubertati proximi in erimino laesae majestatis
admittuntur e 2. ex animi morbo mentecapit et furiosi :3. ex morum improbitato usurarii manifesti , meretrices . haeretici , infames, damnatique omnes Ob ea lumniam, Vele armen famosum , vel adulterium , vel ob peeuniam pro testimonio serendo receptam. Pro certis personis testimonium serro nequeunt domestici , familiares, astines, consanguinei, alii quo potestati inducentis subjecti. Sed hi omnes in causa matrimonii admittuntur , si pro inducente testentur ; in ceteris causis tantum , si contra eum: rejiciuntur etiam amici pro amicis, socii pro sociis criminis vel contractus, eorrei pro consortibus.
Adversus certas personas testari nequeunt reus contra
socios eriminis praeterquam in criminibus laesae majestatis , haeresis , simoniae ). Praeterea inimieus conira inimicum , libertus eontra patronum , filius contra patrem , et hic contra filium exceptis causis matrimonii , Haere-iiei et Iudaei contra Christianos. In certis denique causis testificari nequeunt seminae, se ilicet in testamentis , causis criminalibus e patronus et advocatus in causa quam tuetur, judex in causa quam judicat , et denique quivis in causa propria , vel tali unde aliquod emolumentum redundat etiam in testante.
180쪽
46,8Testes debilo modo testantur : 1. si tonstantes sint intestimonio , id est non varient, vacillent , aut sibi ipsi eon tradicant e 2. si de re ex scientia sua testentur, et causam scientiae asserant illius rei propriam , de qua testantur ; id est se vidisse, vel audivisse, prout visu vel auditu erat percipienda : 3. si non singulares , sed contestes sint inter se , id est in substantia facti conveniant. Testium singularitas est triplex , vel adminicidaliva , seu eumulaιisa , ut Forenses aiunt, cum nempe duo testes deponunt de diversis quidem actibus , sed ad eamdem rem Conducentibus . ex. gr. si unus testatur, se vidisse Titium equum auferentem ; alter , se audivisse Titium confitenteni surtum e vel obsistina , seu adversaliva , cum nempe testes deponunt de diversis actibus inter se contrariis, et sese mutuo destruentibus : quemadmodum illi duo senes, qui testabantur, Susannam commisisse quidem adulterium , unus sub schino alter sub prino : vel diversifieatina , idest eum duo testes deponunt de actibus diversis non lamen inter se contrariis , nec se mutuo adjuvantibus , eX. gr. Si unus testatur , Titium dedisse Cato centiun calendis aprilis , alter tempore diverso. Testimonium testium eontestium , ut diximus, plene probat. At testimonium testium singularitatis adminiculaiivae aliquam certe probandi vim habet ; sed an pleno probet pendet ab arbitrio iudieis et qualitate causae. In testibus, qui sunt singularitatis obstativae, vel diversificati-Vae , unum tantum testimonium habetur nam unum ab altero disseri , alteri adversatur ; sed num aliquis saltem eorum fidem mereatur, pendet ex qualitate testium, ceterisque causae adjunctis. Ceterum quamvis unus vel alter aliquam iidem sacero possit , semper tamen testimonium erit singulare, proindeque ex se infirmum. Numerus testium generaliter necessarius ad plenam
alicujus facti probationem est saltem duorum, nisi jus Vel requirat plures quam duos, ut in testamentis , codicillis,
donationibus causa mortis , divortiis , repudiis , conlaetione inventarii etc. ; vel unico tantum teste contentum sit ut est : l. si quis teste inr de re , in qua nemini damnum esse potest; Ecclesiam esse eonsecratam , aliquem esse baptizatum : 2. si testetur de re ad proprium ossicium spectanto , ut cursor de citatione exequuta : 3. si testetur eontra inducontem ; non enim praesumitur repugnare eidem,qiii iiii luxit.