M. Tullii Ciceronis Cato maior et Laelius

11쪽

petunt, iis nihil potest malum videri, quod nat irae

necessitas afferat. Mo in genere in primis est seneCttis, quam ut adipiscantri , omnes optanti aridem acci sant adepti tanta est inconstantia strittitiae atque perversitas obrepere aiunt, eam Citius quam pratassent. Primum quis coegit eos falsum putare Qui enim citius adolescentiae senectus, Nam pueritiae adolescentia ohrepit Deinde, qui minus gravis esset iis senectris, si octingentesimum arinum gerent , quam octogesimiam Praeterita eni: naetas, quamvis longa, raram stluxisset, ulla consolatione perii Dicere posset stultam senectialem. Quocirca si sapientiam meam admirari soletis , quae utinam digna esset opinione vestra, nostro Irae eo gnomine: in hoc rimus sapientes , quod naturam optimam ducem, tamquam deum, sequimur , eique parem UM: a qua non verisimile est, quum caeterae partes uetatis bene descriptae sint, extremum acti m , tamquam ab inerti poeta esse neglectum. Sed tamen necesse fuit esse aliquid extremum, et tamquam in arborum accis terraeque frugibus, aliaritate tempestiva quasi vietum et caducum. Quod serendum est molliter sapienti. Quid enim est aliud gigantum modo bellare cum iis , nisi naturae rePUguare 2 LAELIUs. Atqui, Cato, gratissimum nobis, Ut etiam pro Scipione pollicear, seceris, si, quoniam speram Usci Volumus quidem certe , senes fieri, ante multo a te didicerimus , quibus facillime rationibus

ingravescentem aetatem ferre possimus. CATO. Faciam vero , Laeli praesertim si utri- qiae Vestium, Ut dicis, gratum futuriam est. SCIP. Voliamus sane, nisi molestum est, Cato,

tamquam aliquam viam Hongam conseceris, quam

12쪽

nobis quoque ingrediendum sit, istuc, quo PerVeni sti, videre, quale sit. III. CATO. Faciam , ut pol ero , Laeli. Saepe etaim interfui querelis meorum aequalium , pares a ratem cum paribus, veteri proverbio, facillime congregantur quae C. Salinator, quae Sp. Albinus ,

homines Consulares, Ostri sere ne traules, deplorare solebant: tum quod voluptatibus carerent, Sine Uibus vitam intillam putarent lum Nod Spernerentiar

ab iis, a quibus essent coli soliti. Qui aihi non id

Videbantia accusare , quod esset accias audiam. Nam si id culpa senectutis accideret, eadem mihi usu evenirent, reliquisque omnibias maioribtis Datu' Morum ego multor ram cognovi senectialem Sine Here-l ; qui se et lis idinum viticulis luxatos esse non moleste ferrent, nec a suis despicerentur. Sed omnium istiusmodi querelarum in moribus est culpa, non in aetate Moderati enim, et nec dissiciles nec inhumani senes, tolerabilem agunt senectutem. Im-POrtunitas autem , et inhumanitas omni aetati molesta St.

LAEL. Est, ut dicis, Cato. Sed fortasse dixerit quispiam, tibi, propter pes et copias et dignitatem tuam , tolerabiliorem senectutem videri id autemno posse multis Contingere.

CATO. Est istuc quidem , Laeli , aliquid ; sed

nequaquam in isto sunt omnia ut Themistocles fertur Seriphio cuidam in iurgio respondisse , Urim ille dixisset, non eum sua, sed patriae gloria Plendorem assecutum Nec hercule, inquit, si ego Seriphius essem, nobilis nec a , si Atheniensis esses, clarus umquam suisses. Quod eodem modo de senectute potest dici. Neque enim tu summa inopiale Vis esse senectus potest, ne sapienti quidem nec

13쪽

insipienti etiam in summa copia non gravis Aptissima omnino sunt, Scipio et Laeli, arma senectutis, artes, exercitationesque Virtutum, quae in omni aetate cultae, Num multum diuque vixeris , mirificos esserunt fructus, non solum quia numquam de serunt, De in Atrem quidem tempore aetatis, quamquam id maximum est), Verum etiam quia Conscientia hene actae vitae, multorumque benefactorum recordatio, iucundissima est.

IV. Ego Q. Maximum , eum , qui Tarentum recepit, adolescens ita dilexi senem , ut aequalem. Erat enim in illo iro comitate condita gravitas:

nec senectus more mutaVerat. Quamquam urn colere coepi non admodum grandem atra, sed tamen iam aetate provectum. Anno enim post consul primum fuerat, quam ego natus sum, Cumque oriri a tum consule adolescentulus miles profectus sum ad

Capuam, quintoque anno Post ad Tarentum quaestor deinde quadriennio post factus sum quem magistratum gessi consulibus Tuditano et Cethego quum quidem ille admodum senex, suasor legis Cinciae de donis et muneribus fuit uic et bella gerebat , ut adolescens , quum plane grandis esset et Hannibalem iuveniliter exsultantem patientia sua molliebat de quo praeclare familiaris noster Ennius. Unus, qui nobis cunctando restituit rent.

Non enim Ponebat rumores ante Salutem.

Ergo Postque magisque viri nunc gloria claret. Tarentum vero qua vigilantia, quo consilio recepit ZQuum quidem, me audiente Salinatori, qui, amisso oppido fugerat in arcem, glorianti, atque ita dicenti Mea opera, Q. Fabi, Tarentum recepisti Certe, inquit ridens nam nisi tu amisisSeS, numquam recepissem. Nec vero in armis praestantior , quarn

14쪽

in toga : Di consul iterum , Sp. Carvilio collegaqDiescente, C. Flamini a tribuno plebis , cload potuit, restitit, agri tui Picentem et Gallicitui viii tim contra senatUs auctoritatem dividenti Ughiuque qui messet, dicere Usus est , optimis auspiciis ea geri quae pro reipiablicae salute gererentUr; Uae ora trarempublicam ferrenturo contra auspicia ferri. Multa in eo vir praeclara cognovi sed nihil est admirabili ius, quam quomodo ille mortem silii tulit , clari viri et colasti Iaris. Est in manibus audatio : quam quum legimias, quem philosophum non contemnimusΘNec vero ille in luce modo atque in oculis civitim magnus , sed intus domique praestantior. Qui ser-m, quae praecepta P quanta notitia antiquitatis P quae scientia laris augiurii Multae etiam, ut ina

mine Bomano, iterae omnia memoria tenebat, Nota domestica solum , sed etiam externa bellari citius

sermone ita tum cupide Ditebar, quasi iam dixin re in id, Uod evenit, illo exstincto , ore rinde dis-

Cerem, neminem.

V. Quorsum igitur haec tam multa de Maximo quia profecto videtis, nefas esse tetra , miserati misse talem senectutem. Ne tamen Omne PDS-stitit esse Scipiones, aut Maximi, ut rarbium expugnationes , Ut pedestres a alesve pugnas , Ut bella a se gesta tritam phosque recordentur. Est etiam quiete et piare et eleganter actae aetatis placida ac lenis senectus qualem accepimu Platonis, Mi Uno et octogesimo anno scribens morti his est; qualena Isocratis , qui eum librum , qui anathenaicias ii scribitur, quarto et nonagesimo anno ScriPsisse se dicit, vixitque xiinquennitam postea ; cunis magister Leontinus Gorgias, centum et septem complevit annos, DeqU Una quam in suo stridi atque opere ces-

15쪽

savit. Mi imm X eo Maereretiar, cur tam diu vellet e se in vita, nihil habeo, inqriit, quod incusem senectratem. Praeclariam responsum , et docto hoinitie digmina. Sua enim vitia insipientes et suam ctilpam in senectutem conserunt: quod on faciebatis, citius modo mentionem feci, Ennius, Sicut fortis equus, vati qui a Me si remo Vicit luna ia, nunc seni confect ι quiescit. Equi sortis et victoris senectuti comparat suam quam Midem probe meminisse potestis. Anno enim undevieesimo post iii mortem , hi constites , T. Flaminius, et 3PAcilius acti sunt ille autem Caepione et Philippo iteriam, consuli hiis, mortuus Si quium ego quidem , V et X annos natus , legem Voconiam voce magna et bonis lateribus si Iasissem. Antio LXX natus tot enim vixit Ennii is ita ferebat duo, quae maxima illatitur onera, Pari Pertatem et senectutem , ut eis Paene delectari videretur. Etenim , quum contemplor animo , reperi quatrior carisas, Cur senectu misera Videatur : unam, Modavocet a rebus gerendisci alteram , quod corpus faciat infirmius; tertiam, quod privet Omni-btis fere voluptatibias quartam, quod haud procul

absit a morte Earum, si placet, caris 3 rum Nauta, quamque it Ust Una Iriaeque, Videamias.

VI A rebus gerendis senestus abstrahit Q ubias an iis, quae geruntur iuventute et viribus Ni illae ne igitur res sunt seniles, tiae, vel infirmis corporibus, animo tamen administrentur Z Nihil ergo agebat Q. Maximus niti L. Paulus, pater trius, Scipio, SOCeroptimi viri, filii mei 3 ceteri senes, Fabricii, Charii, Coruncatili , tium rempublicam consilio et auctoritate defendebant , nihil agebant 2 Ad App. audii

Senectutem accedebat etiam, ut caectis esset et la-

16쪽

men is, quum sententia senatus inclinaret ad pacem, ct foedus aciendum cum Pyrrho, non dubitavit dicere illa, quae versibus persecutus est Ennium: Quo Obis mentes, rectae quae stare solebant Antehac, dementes sese flexere ceteraque gravissime notum enim vobis carmen est;

et tamen ipsius Appii extat oratio. Atque haec ille

egit septem et decem annos post alterum Consulatum, quum inter duos consulatus anni decem interfluxissent, censorque ante Constatutum stiperiorem uis

set. Ex quo intelligitur, Pyrrhi bello grandem sane fuisse et tamen sic a patribus accepimus. Nihil igitur asserunt, qui in re gerenda Versari senectutem negarat, similesque sunt iis , qui gubernatorem in navigando agere nihil dicant, quum alii malos scandant, alii per soros cursent , alii sentinam exhauriant; ille autem clavum tenens sedeat in puppi quietus. Non facit ea, quae iuvenes. At vero multo maiori, et meliora facit. Non viribus , aut velocitatibus , aut celeritate Corporum res magnae geruntur: sed Consilio , auctoritate, sententias quibus non modo non Orbari, sed etiam Ugeri senectus solet. Nisi forte ego 'obis , qui et miles, et tribunus, et legatus , et consul versatus sum in vari genere bellorum, cessare hinc videor, tium bella non ge' ro. At senatui, quae sunt g enda , praescribo , et quomodo Karthagini male iam dici cogitanti bellum multo ante denuntio de qua vereri Oti ante lesinam, quam illam excisam esse cognovero. clam palmam utinam dii immortales tibi , Scipio, reservent, ut avi reliquias persequare cuius a morte hic tertius, et tricesimus est annus sed memoriam illius viri excipient omnes anni consequentes. nno ante

me Censorem mortuus est, novem annis Post meum

17쪽

- 11

consulatum , quum consul iterum, me consule, creatus esset Nuin igitur, si ad centesimum annum vixisset, senecti iti eum suae Poeniteret nec enim excursione, nec Bitia, nec eminus hastis, aut cominus gladiis uteretur sed Consilio , ratione , sententia. Quae nisi essent in senibus , non summum consilium maiores

Dostri appellassent Senatum. Apud Lecedaemonios quidem ii, qui amplissimum magistratum gerunt, ut

sunt, sic etiam nominantur senes. Quod si legere , aut audire voletis externa , maximas respublicas ab adolescentibus labefactas , a senibus sustentatas et restitutas reperietis. Cudo, qui e stram rem Publicain tantam misistis laui cito 3

Sic enim percontantur, ut est in Naevii poetae Ludo. Respondentur et alia, et haec in primis Prooeniebant Oratores noUi, stulti adolescentuli. Temeritas est videlicet morentis aetatis prudentia

senescentis.

VII. At memoria minuitur. Credo, nisi eam Xer ., ceas, aut si sis natura tardior Themistocles omnium civium nomina perceperat. Num igitur censetis eum, quum aetate processisset, qui Aristides esset, Lysimachum salutare solitum P Equidem Non modo eos novi, hi stanti sed eorum Patres etiam, et avoS. Nec sepulcra legens Vereor , quod aiunt, ne memoriam perdam his enim ipsis legendis redeo in memoriam morti lorum. Ne Ver quemquam senum audivi Oblitum, quo loco thesaurum obruisset. Omnia, quae Ciarant, meminerunt Vadimonia constituta; hi sibi,

quibus ipsi debeant. Quid iurisconsulti quid pontifices P quid augures P nid philosophi senes P quam multa meminerunt manent ingenia senibus, modo

18쪽

permaneat luditam et industri. nec ea solum in claris et honoratis his, sed in vita etiam privata et qraieta Sophocles ad summam senectutem tragoedias

fecit quod propter studirim quum rem familiarem negligere videretur, a filiis in iudicium vocatus est

iit, Uemadmodum nostro more male rem gerentihus patribus bonis interdici solet , sic illum , quasi

desipientem, a re familiari removerent iudices. iam senex dicitur eam abillam , quam in manibus hahebat, et proxime scripserat, Oedipiam Coloneum recitasse iudicibus, i laesisseque, num illud carmen desipientis videretur. Quo recitatori sententiis iudiciam est liberatus. Num igitur hunc, iam Homerum niam Hesiodum, num Simonidem, iam Stesichorum, mi Di, quos ante dixi, Isocratem, Gorgiam, num philosopho rum principes, Ρythagoram, Democritum,Dum Platonem,

Dum Xenocratem, iam postea Zenonem, Cleanthem, aut iam, Mem vos etiam Romae vidistis, Diogenem Stoiciam, coegit in suis studiis obmutescere senectu pan non in omnibus iis stladior ram agitatio vitae aequalis fuit Age , ut ista divina studia mittamus,

possum Dominare ex agro Sabino Usticos Romanos, vicinos et familiares meos , quibus absentibus numquam fere Ulla in agro maiora opera tant , non serendis, non Percipiendis, non condendis fructibus. Qitamquam in illis minos hoc mirum nemo enim est tam senex , Ut se anniam non putet posse vivereri sed iidem elaborant in eis, quae sciunt nihil omnino ad se pertinere: Serit arbores , quae alteri Secrato Prosint ut ait tutius noster ita Synephebis. cc vero dubitet agricola, quamvis seneX, quaerenti, Ut seras, respondere: Dii immortalibus, qui ae non accipere modo haec a maiorbus voluerunt, sed etiam Posteris Prodere.

19쪽

VIII. Molitis Caecilius de sene alteri Ἀcculo Prospiciente . qua in cilici j idem: Aede Ol senectus, si nihil auida uam aliud illi

Porte tecum, Guum dic utS, uti uu id sat est, Quod diu luendo, tillia suae non uti, Midct. Et natalia fortasse, quae vult: atque in quidem , quae non tali, saepe etiam indolescentia incidit. Illud vero idem Caecilius vitiosius Tum eo uidem in senecta hoc de ut miserrimum,

Sentirc ea cetate esse Se Odiosum alteri.

Iriciandrina potius, quam odios iam Ut enim adolescentihus bona indole praeditis sapientes senec delectantur, deviorques sit eortim senectus, qui iuventute coluntur et diliguntur: sic adolescentes Seu Um Praeceptis gaiadent, quibris ad virtutum studia ducuntur. Nec miuui intelligo me vobis , quam 'O mihi, esse iucundos. Sed videtis, ut senectus noti modo languida

semper agens aliquid et holiens; tale scilicet, quale cuiusque studium in stiperiore vita fuit. Quid, quod etiam ad discunt aliquid ut Solonem versibus gloriantem videmus, qui se quotidie aliquid addiscentem senem fieri dicit ut ego feci, qui Graecas diteras senex didici trias quidem sic avide arripui, quasi

diuturnam si lim explere iripiens, mi et ipsa mihi nota essent, quibus nritic exemplis uti iidetis.

Quod riuum aecisse Socratem in didibus audirem, vellem equidem et illud; discebant enim fidibus antiqui; sed citi literis ceti claboravi.

IX. Nec nunc quidem vires desidero adolescentis, is enim erat locus alter de vitiis senectistis non plus qcia in Adolescens, taciri, aut elephanti desiderabam. Quod est, eo decet ii, et quicquid agab, agere pro tribus. Quae enim VOX potest asse contemptior, quam

20쪽

Milonis Crotoniatae Qui, riuum iam senex esset, athletasque se in curriculo exercentes videret, adspexisse lacertos suos dicitur, illacrymansque dixisse, Ath quidem iam mortui ' sunt Non vero tam isti quam tu ipse, nugator. Neque enim ex te umqUames nobilitatus , sed ex lateribus et lacertis tuis. Nihil . Aelius tale nihil multis annis ante T. Coruncanius nihil modo P. Crassus quibus

iura civibus praescribebantur quorum UsqUe ad ex tremum spiritum est provecta prudentia. Orator, metuo, ne languescat senectute. Est enim intinus eius non ingenii solum, sed laterum etiam, et virium omnino auorum illud in voce splendescit etiam, nescio quo pacto, in senectuteri quod equidem adhuc non amisi; et videtis annos sed tamen est decoria Sermo senis, quietus et remissiis facitque persaepe ipsa

sibi audientiam diserti senis compta et mitis oratio. Quod si ipse exsequi nequeas , possis tamen SciPioni praecipere et Laelio. Quid enim lucrandius senectute, stipata studiis iuventutis An De eas quidem ires senectuti relinquemus, ut adolescentulos doceat, instituat, ad omne ossicii munus instruat quo quidem opere quid potest esse praeclarius Mihi vero Cn. et P. Scipiones, et avi tui duo, Aemilius, et P. Africanus comitatu nobilium iuvenum sortunati videbantur. Ne ulli bonarum artium magistri non beati tutandi quamvis consenuerint . Vires atque defecerint. Etsi ista ipsa defectio virium adolescentiae vitiis efficitur saepius, quam senectutis Libidinosa etenim et intemperans adolescentia es elum corpus tradit senectuti Cyrus quidem apud Xenophontem eo sermone, quem moriens habuit, quum admodum sene esset, negat se umquam sensisse, senectutem suam linbecilliorem suctam, quam ado-