De opificum romanorum condicione privata quaestiones

11쪽

Deinde opificibus opprobrio erat, quod prae negotiis

victusque comparandi Contentione non sati vacarent rebus publicis Graecorun civitatibus in libertatem vindicatis omnium civium summum ilicium erat et libertatem fortiter tueri et civitatem legibus prudenter moderari itaque quo quis melior civis Xistimari volebat, eo magis otio ei opus erat, ut in muneribus publicis versari posset ' at opifices, quippe qui Victus quaerendi causa

omne tempus consumerent in opiliciis Xercendis neque ea praestare possent ilicia, in quibus Xsequendis civis honos positus est, boni cives esse non OSSe XiStimabantur; qua de causa in numero eorum, qui rei publicae quam optime et sapientissime constituendae dabant operana fuerunt, qui opifice omnibus civium muneribus eXCludendo esse censerenig); atque etiam in compluribus Graeciae civitatibus lege praescriptum erat, ne qui civis opificia tractaret a)Denique - haec est tertia cauSa, Cur opifices despiciantur assiduo labore opificum corpora attenuari et animi vires hebetari putabantur viri boni et tortis erat quam maXime corpus corroborare et omnibus viribus eam expetere pulchritudinem, quam cum animi virtute coniunctam in homine vere ingenuo et periecto quaerendam esse Graeci existimabant quam corporis et animi virtutem nunquam opilices assecuturi esse videbantur

12쪽

qui enim fieri poterat, ut eis, qui maximam partem ipsa

opificii ratione coacti erant non modo domi se continere sed etiam in sellulis sedentes vitam degere, corpora in gymnaSitS Xercere et corroborare liceretyi quin etiam adeo opificia corpori vires rangere videbantur, ut qui ea tractarent ob corporum infirmitatem idonei non esseeXistimarentur, qui pro patria delendenda arma terrent. Atque eum corpore simul ingenii vires debilitari putabant; nam cum eos, qui corporis iniirmitate laborarent, nihil magni cogitare posse tum eos, quorum cogitationeSin dies conversae essent in opificia exercenda, quorum cupiditates nihil expeterent nisi Sordidum quaestum, eos non iam posse animos tollere ad virtutem et res honestas appetendas p); notum est hanc opificum condicionem illiberalem et a viro ingenuo alienam non sine aliquo contemptu Graecos diXisse aναυσὶν et non modo eo βαναυσους appellatos esse, qui artibus sordidis et illiberalibus darent operam, sed etiam illos, qui ob morum ruditatem et animi inscientiam contemnendi esse viderentur quid quod artilices et poetae adeo communi omnium de opificibus existimationi se accomodabant, ut Vulcanum ut opificum patronum claudum et deformem ingerent Hom.

Quae cum ita sint, mirandum non est, quod opificia, quae Homeri et Hesiodi aetate ab hominibus liberis atque etiam nobilibus sine ullo opprobrio exercebantur ), rerum

δε- νειδος. Ulixem fabri navalis et materiarii artes exercentem

Od. V 243. XXII 189 et Paridem domum suam aedificantem Il. V 314 Homerus fingit.

13쪽

et publicarum et privatarum Condicione commutata non modo optimatium iudicio et potestate sed etiam philosophorum auctoritate detrectata magis magisque ab hominibus liberis repudiata et manibus servorum, inquilinorum reliquorumque ordinis inferioris hominum commisSa Sunt, quamquam tyranni et legum latores inprimis Soloni id egerunt, ut legibus et edictis opificia augerent et adiuvarent et ignominiae notam opificibus quasi inustam delerent. 8 omitto commemorare in nonnullis oppidis maritimis Corinthi.), Mileti opificum ordinem in eodem honore quo reliquos ordines fuisse et contra in aliis quibusdam civitatibus apud LacedaemonioS, TheSpienSeS, Epidamnios nemini civiuna per leges licuisse opificio exercendo victum quaerere in plurimis Graecorum civitatibus

inquilinos maximam partem versatos esse in opificiis

tractandis, tamen cives non plane illis abstinuisse constat Quamquam ad opificum Romanorum condicioneni non pertinere videtur quid Graeci iudicaverint de opificiis, tamen pluribus haec res tractata est, quod non nihil interest exemplis allatis probare eandem subisse infamiam opilices Graecos atque Romanos neque tamen eisdem de causis Romanos ingenuos esse adductoS, ut contemnerent et repudiarent opificia cum enim tuerint scriptores Graeci inprimis Xenophontem, Platonem, AriStOtelem dico), qui aliquantum interesse censerent quaerere cum quae opificum esset condicio et iam tum quantum

tendere, qui per inertiam vitam degeret; f. Paulu-WissoWa

14쪽

- 10

illi praestare possent in re publica gerenda, satis multis eorum testimoniis demonstrare licet quid de hac re censuerint.' At a Scriptoribu Romanis, quorum quidem libri ad nostram aetatem venerint, alienum erat considerare animo quae esset interioris illius ordinis condicio quantumque valerent in re publica itaque perquam raro occasione data eorum mentionem iaciunt et atellanae, mimi, tabulae tabernariae, in quibus inprimis homines interioris ordinis inductos esse notum St, perpauci Versibus relictis perierunt, id quod valde dolendum est, cum tabulas illas maxime idonea tutura tuiSSe appareat, quibus qua usi sint pilices condicione et iam certiores

Atque si quid Romani liberae rei publicae aetate exeunte et posteri temporibus existimaverint de opificibus nunc quaerimus, idem quod Graeci primum illis crimini dant viro vere ingenuo et liberali ignominiae

esse Cum in quaeStu iaciendo operam ipsum locare' tum cotidiano labore aegre victum necessarium sibi comparare, cum qui hoc iaciant recte Servorum loco habeantur, quippe qui aliorum voluntati subiecti et obnoxii Sint. 4 quare sordida sunt opili cum negotia et Contemnenda in et non modo is ipsis, qui tractant, sed etiam liberis

in Froliberger, De opificum apud veteres Graecos Condicione dissertatio progr. Grimm 1866. C. F. Hermann GrieCh. Antiqv. IV 389 sq. Drumann Arbetieris Communisten in GrieChen-land n Rom. Nonigsber 1860.ῖ Liv. XXI 63 quaestus omnis patribus indecorus iSUS. 4 Cicero de oss. I 50 est enim ipsa merces auctoramentum servitutis. Sallust Cat. 50 1 opifices atque servitia. Liv. XXII 25, 10 lanii ars, servile miniSterium. 3 Cicero de of i50 sordidi quaestus mercennariorum

Omnium, quorum operae non quorum artes emuntur . . . opifiCeS

omnes in sordida arte versantur. Seneca ep. 88, 21 artes opificum vulgares et sordidae Cic. pro Flacco 1 opifices et tabernarios atque illam omnem saeCem.

15쪽

eorum ignominiae maculam inierunt, ut C. Terentius Varro anti a C. n. 216 Consul iactu permultis non probatus est dicebatur enim loco non modo qumili sed etiam sordido orsus esses, quod pater lanius erat L iv. XXII 25, iq); eadem de causa illam opilicis virginem Vestalem capita non erat. i ante Marii aetatem opifices digni non habebantur, qui in legione stipendia iacerent, et nulla alia re nisi rerum augustiis iactum est, ut anno a C. n. 329 illius ordinis homines conscriberentur milites. )At cum apud Graecos ne ii quidem, qui artes liberales mercedi causa exercebant, ignominiam xj. βαναυσίας omnino vitare possent, Romani eorum negotia non tam

inhonesta esse Xistimabant quam opilicum, quod illi non lucri ipsius causa opus iacere viderentur Sed mercede data quasi gratia persolveretur ei, qui pii perieciSSet.' Ne multa, hominis Romani vere ingenui est nudis negotiis operam dare nisi honestis omnium autem honestissimum et libero homine dignissimum negotium Xantiquissimis temporibus a Romanis agricultura laudata est λ); haec habebatur optima militum educatrix et virtutis' Gellius G2, 3 virginem negaverunt fas esse api, Cui HS

parentes alter ambove servitutem servierunt aut in negotio sordido versantur.

* Liv. VIII 20, 3 amercinus scribere exercitum sine ulla vacationis venia iussus est quin opificum quoque vulgus et sellularii minime militiae idoneum genus exciti diCuntur.' Cicero de off. Ι151 quibus autem artibus aut prudentia

maior inest aut non mediocris utilitas quaeritur ut medicina, ut Architectura, ut doctrina rerum honestarum, eae sunt iiS, quorum ordini Conveniunt, honestae. Dig. XI 6, 1 pr. non Crediderunt veteres inter talem personam et eum qui eam adhibeat locationem et Conductionem esse, sed magis operam beneficii causa

praeberi et id, quod datur, ei ad remunerandum dari et inde honorarium appellari; cf. omnisen IL VIII suppl. 1 p. 337 de

16쪽

adiutrix ), quam artem vel amplissimi viri nullo opprobrio exercebant.' quanta oblectamenta, quantas utilitates honestum illud agri colendi studium praebeat Ciceronem in libello, qui inscribitur Cato maior 51-54 , diserte et copiose praedicare notum est. Sed quamquam Ciceronis aetate fuerunt nonnulli viri illustres, qui otio ita ruebantur, ut in levioribus et iucundis negotiis agriculturae ipsi versarentur, tamen iam pridem talis et morum et rerum commutatio iacta erat, ut etiam agris colend1 ipsum dare operam sordidum negotium esse existimaretur aiet contemnerentur ei, quorum re sidesque in manibus

sita rasent Sallust Iug. 73, ), ut quorum negotium omnino abhorreret ab honesta et ingenua condicione. εὶ Honeste vivere putabantur, quibus tanta res familiaris

μους Cic. de off. I 15 omnium autem rerum, ex quibus aliquid exquiritur, nihil est agricultura melius, 1hil uberius, nihil dulcius, nihil homine libero dignius Cato de agriculi praef.

virum bonum quom laudabant maiores nostri, ita laudabant bonum agricolam bonumque Colonum amplissime laudari existimabatur, qui ita laudabatur. Columella de re rust praef. res rustica quam maiorum nostrorum optimus quisque optime traCtaverit . . . . Superest ut dixi unum genus liberale et ingenuum rei familiaris augendae, quod ex agricolatione Contingit. λ Cato de gr. praef. ex agricolis et viri fortissimi et milites strenuissimi gignuntur minimeque male cogitantes sunt, qui in eo studio occupati sunt. Columella de re rust praef. vera illa Romuli proles agrestibus operibus exercitata firmissimis praevaluit corporibus ac militiam belli, cum res postulavit, facile sustinuit durata pacis laboribus. R Plin. at hist. XVIII 1 ipsorum tunc manibus imperatorum Colebantur agri ut fas est credere gaudente terra vomere laureato et triumphali aratore Cicero Cato maior 6 in agris

tum erant SenatoreS.

a Columella de re rust. I praef. confirmata iam vulgaris existimatio rem rusticam Sordidum opus.

Seneca ep. 88, 21 opificum artes in quibus nulla decoris nulla honesti simulatio est. Cic. de off. I 150 neque enim quicquam ingenuum habere potest officina.

17쪽

esset, ut nulla victus cotidiani cura sollicitati otium oti di nitates Cicero pro Sestio 8 gererent; neque tamen honesti illi viri quicquam praetermittebant, quin ope Sua augerent qui est quin Sciat, quanta avaritia et pecuniae cupiditate multi magistratus Romani acti sint, ut in provinciis suis rebus consulerent secuti illud Horatii quaesrenda pecunia primum est, is, post nummos ep. I l, s); et cum opificibus et tabernariis crimini daretur, quod eis lucri bonus es et odor ex re qualibes Juvenal. XIV 200), etiamsi modicum quaestum quaerebant*), ne nobiles quidem homines et divites ab honestate abhorrere

censebant sordidissimam quaestus iaciendi rationem)ὶ dummodo ipsi manum ad opus non admoverent et servorum et libertinorum manibus illa committerent. 3 eadem de

causa ei, qui in ilicinis multos servos alicuius opificii

peritos alebant et ex eorum labore fructum percipiebant, unde laute viverent, minime vituperabantur. Quae praeterea Graec vituperare solebant opifices non satis vacare rebus publicis et eorum corpora et animos attenuari assiduo labore, ea Romanos neglegere idemus Romanis persuasum erat illos homines in servili ministerio occupatos nihil posse in re publica. Omnibus his viris, quorum verba Commemorat Sunt, necessitudines cum humili opificum ordine intercesserunt' Cic. pro Sestio 7 optimates sunt, qui neque nocentes sunt ne natura improbi nec furiosi nec malis domesticis impediti.' lin. at hist. XVIII 225. ' Dig. V , T. sed et pensiones quae ex locationibus

praediorum urbanorum perceptae sunt, venient licet a lupanario perceptae sint; nam et in multorum honestorum virorum praediis

lupanaria Xercentur.

3 haec Cicero de off. I 151 de mercatura mercasura ffenuis est, Sordi sufanda est, in m n e copiosa esursum opum posse aviari.' Cic. pro Flacco 1 opifices et tabernarios atque illam omnem faecem quid est negotii concitare Θ

18쪽

- 14 11 ullae et ViX iitrandum est eis, qui nihil nisi rei publicae gerendae operana vel orense negotium honestum et viro nobili dignum esse Xistimabant, qui per otium in studiis philosophis et rhetoricis versabantur nuda victus quaerendi cura XCitati, quomini pila crues cla in robus Ia nis on sis erat Cicero de ii I 49), eos Contemnendos SS Visos, qui molesto labore vexati vitam aegre sustinebant probitatem opificis quamvis sordidum opuS Xercenti dignam SSe, quae magni aeStimetur, non cognovisse videntur neque tamen nobiles tantum et divites ita animo allecti erant, sed omnium conSenSi tam parvi aestimabantur, quibus in manu quaestu constabat atque Cum, quae honores non iterunt, ab hominibus honeSti non appetantur, mirandum non est pilicia magis

magisque ab ingenuis repudiata et intimis populi ordinibu Commissa esse sed cum vix credibile sit omnibus temporibus idem Romanos iudicasse de opificibus, paucis quaeramu quomodo iactum sit, ut adeo opificum contemptio ingravesceret et simul - id quod eodem spectat

qui homines olim, qui postea in opificiis exercendis

occupati tuerint. De antiquissimis temporibus quae traduntur, abulosa aut in coniecturis posita sunt omne enim reS, quarum origine obscurae erant, veteres viro cuidam antiquitus laudato attribuere solebant, ut collegi opificum a Numa rege condita esse dicebantur Plutarch. Numa T). Atque primum nequaquam eis fides habenda est, qui lege vel edicto magistratus cuiusdam antiquo tempore

uni atque certo civium ordini aut parvo hominum numero opificia exercenda commissa esse censuerunt. DionySiuSHalicarnassensis ant. II 9 1emoriae tradidit Romulum

plebeis ), idem II 8 Numam inquilinis et servis opilicia

τεχνας.

19쪽

exercenda 111andavisse i); mirum non St DionySium, quippe qui II 8 ordines ita ortos esse Xistinaei, ut Romulus patricios et plebeios discreverit, simili ratione piliciorum orginem iactam esse en Sere tale re natura oriri non legibus constitui apparet praeterea plebeios inprimis in agris colendis versatos esse, satis multi Scriptores testes sunt.' nonnulli scriptores nostrae aetatis opificia tractanda penes clientes Niebuhr, Rom. Gesch. I 652. 66 l. Schwegler, Rom. Gesch. I 64l et libertinos Lange Rom. Altertiime I 248 fuisse arbitrati sunt Sed cum neque hoc neque illud certis arguntentis irmari possit, res in dubio relinquenda est. Credibile est luisse tempuS, quo omneS Romani agriculturae operam darent et Omne arteS, quae postea opificum erant, intra iamiliam Xercerentur Sed urbe condita et magna hominum multitudine in eam coacta fieri non iam potuit, ut omnes urbani agros colerent et iterum omnes res vitae usui necessariae domi fabricarentur nec defuerunt, qui pilicum munera obituri essent patricios nullo modo adductos esse, ut opificis condicionem terrent, facile intellegitur cognutorum divitum et amicorum auxilio cum res postulabat alebantur at cives liberi ordinis plebei, qui aliquo modo agro patrios amiSerant, ut vitan tolerarent, aliquam quaestus iaciendi rationem sibi eligere coacti erant ac tantum abeSt, ut constet cives pristino tempore aut lege aut more iussos esse talem quaestus iaciendi rationem iugere ), ut

praef. l. macrob. Sat. I 16, 34.

3 ut arbitrati sunt et Dionysius Hai. IX 25 οὐδενὶ γὰρ ξγῆν PQωμαιων ουτ κήπ)ηλον ουτε χειροτεχνην λ εχειν et lebulix

20쪽

etiam ignoremus sintne iam tum cives liberi in opificio

exercendo occupati minore honore usi quam qui agros colebant i praeterea in opificum numero uerunt clientes et libertini, nam qui patria relicta peregre Romam migraverant, nisi in clientelam recepti a patronis agros colendos accipiebant, vernacula Sua negotia Xercebant et novis ignotisque adhuc rebus fabricandis necessitati inserviebant et quaestum reperiebant denique etiam nonnulli Servi manumissi, quam artem antea in patria inter suos exercuerant vel in vinculis didicerant, eam

nunc inter cives proiitebantur tamen eorum numerum

non ita magnum fuisse censeas Servi enim, quo paucoS antiquo tempore Romae luisse notum est, Satis occupati erant in agris colendis et domesticis negotiis agendis nec ut postea saepe iactum est multi extra iamiliam aut sibi aut dominis aliqua quaestus ratione lucrum iaciebant. itaque cum non tantus opificum numerus quantu poStea

servilis originis esset, opificia pristinis temporibus minus

sordida et abiecta quam Ciceronis aetate visa SSe cenSeo. Progrediente liberae rei publicae aetate ut omnium rerum et privatarum et publicarum magna commutatio iacta est, ita opificum condicio et iam non eaedem man-Serunt atque antea atque cum neque leges neque edicta impedirent, quominus non modo opificia crescerent, sed etiam honore et bona iam opifice uterentur, ingenti servorum multitudine Romam coacta inprimis iactum est, ut opilicum condiciones semper inferiores fierent g Μultis

si scriptoribus fides habenda est, opifices in exercitu satis magno honore usi sunt fabros enim Livius I 3, 3 et Cicero de re pubi II 39 cum primae, Dionysius Hal. IV 7, 3 Cum Secundae classis civibus suffragium tulisse narrant. MommSe Rom. Gesch. I 693 in eodem honore tum fuisse censet, qui gladium fabricaret quo qui gereret. a Uberius de hac re egit Theodorus mommsen Rom. Gesch. Ι 45.