Quaestiones Terentianae. Dissertatio ..

11쪽

sponte res inge8Si8 Romana docet. In Eunucho enim sabula IV. i. 11 belli eum Pyrrho quondam felicissime gestimentionem facit hisce verbis: Thr. Tu hosce instrue: eger po SL principia: inde omnibus signum dabo Gn. Illuc est Sapere: ut hosce instruxit, ipsus sibi cavit loco. I lir ridem hoc jam Pyrrus factitavit. At ver dixerit quispiam Pyrrhum perinde a Menandro

atque a Terentio e0mmemoratum SSe 0SSe, Sed inSpietaS, quaeso, ne mihi longius hac de re disputandum sit, quae protulerit hunc ad locum . . BeckeritSJ). Transeamus ad alia ea8que graVi0re cau8Sa8, quibuS poeta, Ut contaminaret sabulas, commotus est. Adnotavit Donatu ad Hedyr. V. 4. 10: Brevitati consulit Terentius. Nam in Graeca nec aguntur, non narrantur. Qua tamen in re singulis tantum locis Terentius Xempla Graecum Variare c0gebatur, remediis autem multo sortioribu erat agendum, quoties in flante Graeco invenerat mores perSonae alicuju SeVerius atque magis Strenue XpreSSOS, quam quibus ipse mitissimi cultissimique ingenii 0m oblectari posset. Adnotavit enim D0natus ad delph. . . : , Et adeo favet Terentius clementioribus ac miti88imi patribus, ut hunc quoque adducat ad sententiam Mici0ni S, eodemque spectant Scholia8tae ad Adelph, . . . et II, 4. 11. adnotationes. His ex Verbi8 nonne licet 0ncludere Terentium magna arte per totam sabulam, ubicunqne saeuitas data est, auctore Graeco neglecto ex ii ipsius ingenio quales sibi aptiores Viderentur, XpreS-SiSSe perSOnarnm mores Verum quem ad modum hac in re sibi ipsi c0nstiterit, neque unquam a Se disce88erit, optime elucet ex Donati ad Adelph. V. 8. 15 verbis: Apud Menandrum Sene de nuptiis non gravatur. Ergo e-rentiu ευρητικυὸς Quae adnotatio ex mea quidem Sen-

h M. A. Becher de comicis Romanorum fabulis maxime la tinis quaestionis. lips. 1837. pag. 1.

12쪽

tentia eum habet Sensum, quem inesse voluit Grauertus i):hBei Menander stra ubi sicli dei Alte nielit egendi Hetrat h.

Nova comoedia, quae, ut fortuna d0mestiens deseriberet atque exprimeret, etiam Si Aetiam appetebat exii uni tamen

tragici aliquid quo minus hic illiu irreperet, impedire non poterat Mixta haec comoedia Atheniensibu non erat ingrata, quoniam uripidi tragoediis avente argumentis permixtis

assueVerant, cum tamen Romani u0n probatum suisset, si res comica tragicaSque perini SeutSSet, c0mmotus est Sine dubio Terentius, ut Si quando in auctore Glaec tui quiddam repererat, id mutaret, ut Sincera XSiSieret comoedia, omniaque, quae tragicum olerent p0etam abiceret. Legimus igitur in

D0nati c0mmentario ad Andr. II. 1. 1 sedas Byrrhiae et Charini personas erentius addidit fabulae,

nam non Sunt apud Menandrum, ne τραγικωτερον

fieret, Philumenam spretam relinquere aut Sine Spon 80, amphilo aliam ducente.

Apud Terentium Hegio Adelph. III. 2b3 Sostratae,

cujus sitam eschinus vitiaverat, cognatu indueitur. Donatus autem hunc ad locum adnotavit, apud Menandrum Hegionem Sostratae fratrem esse quibus Hegionis Sostru laeque necessitudinibus a Terenti Deo ecti aliisque earum loco induetis, vixdum credere licet, poetam obiter tantum egi8Se Romani enim ei Suasum non fui 8Set, viduam aliquam ege8tate premi, quamdiu fratrem pibus instruetum haberet. Quare, ut 0Stratae filiaeque ejus egestates graviSSimae haberentur, nxit poeta Romanu ea non habere c0gnatum, qui legibus, ut ip8a adjuvaret, cogi p088et, Sed pr0pin lum tantum, qui destinet mariti amicu fuisset. His autem de caussis scriptori Romano Sola Verba erant mutanda, ut de contaminatione saeta fere nequeamu8 0qui, id qu0d tum demum seri potest, cum poetam, ut e duabus Graecorum sabulis unam conflaret easque ut ita dicam eon-

13쪽

sarcinaret, per totam fabulam mutandi atque corrigendi operam impendisse vidimuS. Inquiramus igitur, quid uerit, cur Terentius Andr. II. La fonte suo discederet alteraque e sabula nonnulla mutuaretur Dicit Terentius ipse in prologo hujus sabulae: Synapothnescontes Diphili comoediast: Eam Commorientes Plautus fecit fabulam. In Graeca adulescens est, qui lenoni eripit Meretricem in prima sabula: eum Plautus locum Reliquit integrum, eum hic locum sumpsit sibi In Adelphos, verbum de verbo e X pre S Sum extulit. Cetera e0moedia Menandri Ἀδελφ- Ve Stigia premente, raptum hunc saltriae ex Diphili Comniorientibus 8Sumpsit erentius, quia ut recte contra Lessingili sententiam dis putavit Grauertus omnia, quae ad hanc rem quadrant, apud

Menandrum non agebantur, Sed narrabantur. Optime enim intellexit seriptor R0manus se raptum Saltriae jurgiumque ad0lescenti eum lenone Xortum in cena agenda curantem civibus suis c0moediam maxime gratam acceptamque SSeredditurum Eadem de euussa Antiphonis personam in Eunucho fabula adjecit Terentius, cui narret Chaerea, quid actum Sit, , , ne unu diu loquatur ut apud Menandrum sicut adnotavit Donatus ad Eun. III. 4. 1. Nec minus eidem O-m0ediae Thrasonis parasitique ei Soni ex Colace SSumptis attulit suavitatis, quam ob caussam Menandri Eunuchos illae has ex Colae receptas addidit scenas II. 2. III. 1.

IV. 6. T. quintique actu Seenam ultimam atque paenultimam. Adjunetis pers0nis illis c0moediae argumentum Valde aligetur, et credendum est Terentium vehementissime ri8um OViSSe Roman0rum militem rebus bello gestis jactantem Se et O Stentantem, magna copias molientem, nihil tamen efficientem et postrem per Gnathonem, hominem istum parasiticum, ut amicitiam cum Thaide meretrice iterum sibi contraheret ess- cientem Spectantium.

14쪽

Mirum igitur non est, hane sabulam ita stetisse apud L0manos, ut bis sit empta ab aedilibus, cujus rei testis X- sistit 0natus in fabulae liujus argumento.

Quibus e0utaminationis caussis perti aetati atque X pDSitis jam in eo Sumus, ut inquiramus, quibus rebus vel indieiis nixi fabulam aliquam c0ntaminatam esse e0ntendere nobiS liceat Qu0rum iudiciorum cuni pars ejus modi Sint ut Sola aliis argumentis non aecedentibus sabulam Latinam e compluribus Graeei consarcinatam atque conflatam SSe doceant, pars aliis testimoniis destituta nihil demonstrare videantur, de illis primo loco disputandum nobis St, tranSeundumqHedein cle ad alterum genus, qu0d minorem in Se habet auctoritatem.

Vetu c0m0edia Graecorum, utp0te quae Splendidi 88imo OrnItu apparatuque nec minus argumentorum ratione Aeschyli

tragoediam imitetur valde dissert a nova, quae Euripidi potissimum tragoediam secuta more quidem atque assectu minu Strenu0S, conclu8am tamen et perseetam actionem Xhibet.

Et in argumentis eligendis Euripidis est insecuta vestigia, qui ab heroum satis depingendis deseenderat ad civium Vitam domestieam. His igitur de caussis et quod novae comoediae seript0res Euripidis tragoedias in obscoenos deflectebant riSu8, plurimis locis p0etae illius versus in Menandri ali0rum pie comoediis adhibit0s videmus. Si auteni ex Euripidis Versibus quoties cum Terenti Plautive versibus consentire Videntur, demonStraremus, ut nostri aevi doctissimo viro nonnullo fecisse omnibus notum est, quatenus poetae c0mici D-manae Graeco Sint imitati, ineptius sane vel inconsultiu8 0Segisse dicere S. At Vero negandum non est novam cumoediam ut in argumentis et moribus depingendis et in stili atque orati0ni genere, sic in sabulae dispositione Euripidis pressi88 Ve8tigia. Hujus autem tragoediae cum nitantur argumenti maxime implicatis, aliquam argumenti partem ante fabulae exordium

15쪽

aetam SSe poeta in primis scenis spectantes sauit certiores atque, quali argia menti Statu Sit, exponit, quare primi actus Scenae primae prologi officium Suscipiunt. Aristophane veteris comoediae auctor longe clari 8Simus prol0gi S SUS 0 est, in media autem comoedia paraha8inquam dicunt, p08uit, in qua per cla0ragum eiVibUS, Hae Haesset de rebus publicis sententia, tradidit. Qui tamen post Aristophanem sabulas docuerunt, et Aristophanes ipse in novissimi comoedii parabasin negleXerunt, Sed eum Um illam poeta e0mici, ut Speetante cive adhortarentur Vel Vituperarent operam non navarent, seri non potuit quin quae ip80rum esset Sententia, in alia comoediae parte quae paraba Sis os scium Su8ceperat, in prologo proferrent. Non quidem exstantpr0logorum novae comoediae X empla Sed e prologis quales

fabulis addidit Plautus exque verbis Luciani in Pseudo-l0gista qui inscriptus est dialogusi intellegere licet Graecorum prologi non Terentianorum instar Versatos esse inenarrandi argumentis vel in defensione poetae ab injuriis a maledicis adversariis illatis, sed in civium adh0rtatione vel Vituperatione. Quam meam Sententiam comprobare videntur Euanthi in libro de trag0edia et com0edia Verba: Tum etiam Graeci prologo non habent more OStrorum, quos Latini habent, nam non in universum hoc loco I Omanorum poeta comico reSpicere videtur Euanthius sed Terentium solum cujus de arte plurima acit verba Arbitror

i Luciani Pseudologista c. 4 Μαλλον δε παρακλητεος ή ιιν των Μενάνδρου προλογων iς, ὀ Eλεγχος, φίλος ληθεία καὶ παρρηύία θεος,

ἀπηντήὶκα1χεν, ἀλλὰ καὶ διον τι si si ενοι καὶ τὰ κοινὰ μισουντες τον ἄνθρωπον επὶ τῆ βδελυρία.

16쪽

que pr08iaticas, quibus usus est erentius, jam in flantibus

Graecis exstitisse, contaminationem autem saetam esse his expersonis comoediae additiis concludere non licere.

Nihilominus prologi erentiani nobis in poetae Romani

sontes inquirentibus, eum a p0eta ip80 0n8cripti sint, maXimo sunt eommodo. QuamVi enim maximam partem in poetae ab infestissimis adversarii defensione Versentur, tamen optime no ed0cent, qua rati0ne Su Sit Terentius in onseribendis subulis nam certiores nos faciunt de fonte Graeco, qu dueesilam OmpOSuit comoediam, Vel - unum excipio prologum Ph0rmi0nis fabulae, qua de comoedia infra accuratiu agamus, i e compluribus Xemplaribus Graeci unam conflavit Latinam sabulam, ex prologo discimus quaenam Sit ultera comoedia Graeca quaeque ex illa mutuatu Sit Longum est hac de re verba facere, satis igitur habe I0008, qui ad disputationem nostram quadrant attulisse Andr prol. 9bis 14. Eun pr0l. 30-33. Phormio prol. 24-26. Adelph. prol. 6-10. In 0lis deeyrae et Heautontimorument fabularum prologi auctoris Graeei 0men n0u adjecit Terentius, in hujus enim comoediae prologo Spectatore fontem Graecum n0nign0rare persuaSum habuit eis prol. 8 9 et quod attinet ad Hecyrae prol0gum i qui aetatem tulit, n0 est prologus fabulae primo doctae sed instauratae. λ)Verum enim Vero poetae in prologi Verba quamvis sabulam esse contaminatum declarent, tamen disseillimum esset intellectu quomodo contaminati facta esset, nisi huic rei magnam afferrent lucem Donati Scholiastae adnotationes.

Ihnius quidem eumque secutus Ritsuhelius δ valde dubitant,

num Donatu eXemplaria Graeca volverit, persuasum igitur habent, Donatum, vel qui commentarium illum scrip8it, n0n inspexisse libr0 Graecos, sed deseripsisse fragmenta Graeca,

Vide ea, quae Ritschelius parergones pag. 31 adnotaVit. 8 W. Jhne quaestiones Terentianae Bonnae 1813, p. 13. δ Ritsch l. l. p. 326.

17쪽

quotqu0t Scripsit, ex veteris cujusdam ScholiaStae commentari0, qui idem singulas tantum comoedia Graecas, qua p0tissimum Seeutum se esse prae se fert Terentius n0 alteraS, e quibus nonnulla mutuatus est, legisset indeque adnotasset ea, quae ad intelligendam subulam apta viderentur. Sane miramur Donatum, virum eruditissimum litterisque maxilue deditum, n0n legisse sabulas Graecas et non multum abest

ut linium in errorem indidisse judicemus, praeSertim eum apud Sidonium Apollinarem quinti post Christum natum Saeculi Seriptorem Romanum, hae legamu8 se epist. IV. 12

nuper ego filiusque eommunes Terentianae Hecyrae Sale ruminabamus. Studenti assidebam naturae meminens et pro sessionis oblitus. Quoque ab Solutius rhythmos eo mi eos incitata docilitate seque retur ipse etiam fabulam similis argumenti, id est Epitrep0ntes Menandri in manibus habebam. Sidonius igitur animi aussa Menandrum legit, si verbis ejus fides habenda est, quid autem censeamus de viro litteris dedito,

qui illud miserit At primum quidem Sidonium, quem pSet0tum perlegi mentitum esse opinor, cum jam dudum omnibus in litteris versatis inn0tuerit, quam aetentur illius aevi Scriptores libris obseurissimis perlectis atque laudatis. Deinde qua ratione usi grammatici Latini ominentario eonSeripserint, itidem notum est: arte quadam eritie paucis tantum locis adhibita quae ab aliis ongesta erant ollegerunt, hiSque X miScellaneis suos comp0suerunt libros. Inde saetum est, ut in commentario, qui sub Donati nomine cireumfertur, plurimis Dei uno tenore proferantur res eontrarias; Xempli eau8Sa asseram ea quae de significatione notionis contaminandi dicunt es Don ad Andi . prol. 16).

Nihilominus maximum nobis . praebent commodum diae0mmentario exhibent veterum grammaticorum, qui Graecorum libros manibus triverunt, quorumque adnotationibus destituti fere nihil ei remus de Terenti sontibus Graeeis, nam ex fabulis Terentianis ipsis vixdum quae mutaverit quae miserit quae adjecerit Terentius apparet, Seholiastae demum verba hane rem nos docent. Seholiis illis si careremus quis,

18쪽

ut exemplo utar, seiret Byrrhiae et Charini in Andria sabula

personas in Menandri, quam Latinam secit Terentius, comoedia non fuisse, Sed a Terentio sene τραγικωτερα fieret fabula additas esse, vel ut Iliniii l. l. p. 8 qq. Xp08uit, ex ejusdem Menandri Perinthia assumptas. Majori sere usui ad 0gnoseondam Terentii artem n0bis sunt sabularum Graecarum fragmenta quae Servata sunt a grammaticis nec minus ab iis, qui aliorum libros variis ex caussis compilaVerunt. Quorum epit0mae cum Detarum pr08aeque orationis scriptorum libri his ipsis studiis maximam partem deperirent, ad nostra saecula traditae fonte nune X- stant litterarum Graeearum. Si comicorum Uoque Graeeorum plurimae reliquiae tulerunt aetatem, quae, etiamsi membra sunt disjecta, tamen quia integrae comoediae interierunt, maXime Sunt dignae, quae a nobis respiciantur. Ex iisdem fragmentis autem intellegere ieet quomodo poetae Latini Graeeos imitati sint. Etiamsi enim pauea tantum Verba comoediarum Graecarum nostri Saeculi Servata Suut, attamen ex iis t0tius tabulae argumentum, quale fuerit, er8picere nobis licet. arum, quas imitatus est vel latine reddidit Terentius, fabularum reliquiae maXimam partem memoriae traditae sunt in commentario Donati, accedunt ea fragmenta quae servata exstant in Athenaei et Stobae libris, quibus cum Donati adnotationibus conjunctis magna assertur tu quaestioni a n0bis de e0ntaminatione institutae dam aliud Super-eSt novae comoediae reliquiarum genus, quod orta SSe commodum nobis asserre p0test, Versus leo Euripideos, Sed quae de iis nobis placuerint jam supra disputa VimUS. Sciunt omnes Arist0telem in libro de arte p0etiea tribus ex rationibus, ut sabula tragi ea vel e0mica simple Sit et una, p08tulare, e temporis, o ei et argumenti rationibus, nec mi nus innotuit omnibus non emanasse praecepta illa e Soph0elis vel es ehyli sed ex Euripidis tragoediis et Menandri

Philem0nisque comoediis Fabulam aliquam in uno argumento versari res nullius dubitationis est, neque hac de re Verba sacerem, nisi XStaret una comoedia, in qua hac re offendimur. Totam sabulam uno loco agi aetionemque nullius tem

19쪽

p0ris spatio intermitti itidem necesse est, quare in duabus tantum omoediis in Plauti Captivis Terentiique Heautontim0rumen Rrgumentum non ab Solvitur uno die. Jam vero per se intellegitur argumentum non OSSe absolvi uno tenore sed divisam esse subulam in e0mplure parteS, HIS Vocant actu8, inter qua Aristophanis temporibus chori eantie audiebantur, p0Stea cum choro Oed jam non tribueretur, alio modo, ut paullo insta Videbimur, etiam inem habere indieatum est. Hane ad rem quadrant Euanthi verba, quae assere lideat se Comoedia vetus ut ab initio chorus fuit, paulatimque per Sonarum numero in quinque actu proces Sit, ita paulatim velut attrito atque extenuato choro adno Vam comoediam sic per Venit, ut in ea non modo non induentur horus, sed ne locus quidem ullus jam relinquatur choro. Nam postquam otios tempore fastidiosior speetator essectus, tunc eum ad cantores ab aetoribus subula transibat, consurgere et abire eo episset, admonuit poeta primo quidem choro praetermittere, locum eis relinquentes, ut Menander fecit, hac de caussa, non ut alii existimant alia. Postremo ne locum quidem reliquerunt:

quod Latini se eerunt eo mi ei, unde apud illos dirimere actu quinque partitos difficile est. Quamvis, quae memoriae tradidit Euanthius, non videantur intellegi, nisi redimus consilio quodam divisisse in partes

quinque comoedias poeta Graecos, tamen eum norma illa

saeta sit a grammatieis Graeeis, has sabulas tali modo dividi

po88 nemo St, qui dubitet intra numquemque enim aetum una tantum re tractatur, ut tota comoedia constet e partibus e Se8e Xeipientibu8, quarum quaeque suum habet negotium Totum igitur argumentum absolvitur his partibus: prologo protas epita Si cata Strophe, quarum tertia bipartitae8t, ut quinque Xi Stant eius. Qui actus quamquam Omnino quidem iisdem versuum numeris continentur, attamen e hac ratione dividi non possunt, ut Varro docuerat, evila Verba Donat in ne argumenti Hecyrae XSeripta haec unt: DO-

20쪽

cet autem Varro neque in hac fabula neque in aliis

esse mirandum, quod actu impare Scenarum paginarumque Sint numero, cum haec distributi in rerum descriptione, non in numero Ver Suum Onstituta sit, non apud Latin0S Odo, Verum etiam

apud Graecos ipsos sabulae igitur offici aetus dividendi sunt; accedunt alia, quae actum nitum esse iudicant. Dicit enim Donatus in argumento Andriae: Ρrincipio dicendum St, nullam per Sonam egressam quinquiens ultra exire OSSe. . . . ES igitur attente animad Vertendum, Ubi et quando cena vacua

sit ab omnibus personis, ut in ea chorus vel tibicen audiri possit quod eum viderimus, ibi actum esse finitum debemus agnoscere. Quapropter ubicunque scenam intra actum a perSoni Vacuam esse Videmus, nihil impedit, qu0minu Seenam aliquam fabulae Graecae a poeta Latino emiSSam 8Se judicemu8, quae Seenae emissae contaminatam 8Se sabulam documento sunt. Etenim si Terentius comoediam Graecam integram vertisset, quid fuisset, cur hanc illamve cenam emitteret, praesertim cum aretius quam qui alius comicus Latinus ad sontes suos se accomodaret. Hae in re autem cum a Viris doctis modus non sit servatus, ut, ubiubi cena a personi Vacua esse videbatur, Graeci exemplaris aliquid Vanuisse vel saetam esseeontaminationem contenderent, seri non potest quin abeam

in Ritsehelii sententiam quam protulit in Mus Rhen Suppl. V. 592. Ex viri illius clarissim judicio cena a personis

Vacua non St, niSi egreSSi omnibus personis procedit aliquis, quem proce8Surum 8Se nem diXerat, Vel nisi quis egressus prius redit in cenam quam quae acturu erat, lacere O- tuerit Scena igitur aeua est a personis Eun. III inter tertiam et quartam cenam, ubi Antipho Chremis Pythiaeque personis egre88iS, procedit. Incideremus autem in errorem opinati scenam Eun. V. - 2 aeuesuetam esse Dorias enim non est egreSSU Sed remansit, id qu0d apparet ex scena ejusdem actu tertia. Ad eandem rem spectant hi loci: