Quaestiones Terentianae. Dissertatio ..

31쪽

Haec mon ab Apollodoro, Sed e Sexto Saturarum Ennii translata sunt Omnia:

Quippe Sino eura, laetus, lautus quom ad Veni S, Insertis malis X pedito brachio, Alacer, e et SuS, lupinoe e X Spectan. impetu, Mox dum alterius abligurias bona: Quid censes dominis esse in uiuii ' Pro divum fidem Ut tristis cibum dum servat, tu riden Vora S. Nihilominus autem ceteri hujus cenae ei Su e Apollodoro recepti Sunt, nam ad argumentum expediendum iis opus est Quid enim in tota se una aliud inest quam Phormio parasitus de Scriptus, de pieti mores eorunt, qui nihil molientes aliorum sumptibus splendidissimo vivebant. Quamvis igitur

eX planare non OSSimus, eur Terentius Ennii et Sus necipere maluerit quam poetae Carystii tamen dubium n0n St, Graecum quoque poetam Phormioni more hoc loco depin Xisse. Ceterum notandum 8 comi eos Graeco eripidi8Sime parasitorum more produXisse in scenam, hisque in describendis magnam uniuSeuju Sque fere comoedi o partem S Se VerSalam. Quare cum tota scena ab pollodoro desumpta sit dubito eredere Terentium pauca illa verba ab Ennio mutuatum S8e

et eum ritgse hi sile graecis Terenti sontibus Ro-st 0 h. 1859 II. arbitror Donatum errasse. Sunt autem X Fritκschii sententia versus illi ex subula Graeca deSumpti,

nam legimu Vers. 2b ten Symbolum Venire, t. id quod Donatus Terentii Andriae locum asserens recte interpretatur itidem verba coena dubia se e fonte Graeco S- Sumpta Sunt, nam si ab Enni e SSeni aceepta jam non esset opus Verbi Getae ver 20: Quid istuc verbi est , quae enim Sequuntur verba Phormioni Sententiam Aponunt Fritκsellius igitur optimo jure fingit Terentium hoc loco reperi8Se in exemplari Graeco cinooον δεῖπνον id est δυς-

Phorm. II. 1 i, Demipho dixerat:

se hominem common Strarier

Mi istum volo, aut ubi habitet demonstrarier,

32쪽

Gelaque Se illuni esse arcessiturum promiserat, nemo igitur erit, quin contendat ejusdem actus cenam tertiam, in qua omnis Ph0rntionis audacia demonstratur, in soni Graecosuisse, praesertim cuin haec ex hilarissimis denis sit et nomen patri puellae commemoretur, quo in sal80 nomine totius e0moediae argui uentum Versatur. Quam ob rem ea quoque Scena, quae Sequitur, ad librunt Graecum expreSSa 8S Videtur,llegionem enim aliosque advocato una cum Demiphone prius in cenam prodiisse quam egressus Sit Ph0rmi patet e Demiph0nis verbis II. 11. 6: Videtis t. Scena sequenti III. 1 Antipho pr0dit seque ip8um accuSat quod Suam rem alii commiserit atque conjugem inhonesti SSime deseruerit. Certior actus a Geta de conditi0ne Sua gaudet, O Vero angitur audiens avunculum brevi tempore rediturum esse patremque ab e quaesiturum quid sit

faciendum. Dicit enim III. 1. 8: Quantum metuis mihi, videres huc salvom munc patruum, Getat

Nam eju per unam, ut audio, aut Vi Vam aut moriar Sententiam, ad quae verba adnotavit D0natus: , Non optat Sal Vum patruum Venire Secundum Apollodorum, et ostendit

Π0n congruere Salutem ejus cum commodo SUO.

Elucet Sane ex his verbis hanc scenam ex Apollodoro S- Sumptam SSe Jam equitur cena, in qua lenoni m0res Phaedriaeque tim0res, ne citharistriam amittat, depinguntur. Ad variam diversamque ad0lescentium ortunam describendam Sane multum Valent, jamque in eo sum, ut ea deSumptas habeam ex pollod0ri 0m0edia. Unum tantum dubitati0nem m0Vere OSSet, nempe Donati ad III. 2. 21. Verba: Grae

ἔχειν οι ἀφεῖναι δυναμαι rei metricae quidem legibu abhorrent, attamen contendere n0 licet ea in Ap0ll0 lori libro non fuisse hie enim fortasse eum Verba metro re-8p0ndere deberent, proverbii contextum quodam modo Varia-Vit, c0mmentator autem non tam poetae ipsius Verba laudavit quam proverbium illud seripsit, qu0 0mnibus jam du-

33쪽

dum innotuit. Quod si credimus res optime procedit. Jam vero lueuientissime ex fragment Ap0ll0dori ad tertiam hujus

actus seenam a scholia Sta laudato et tertiam et alteram aetus tertii scenas ad sabulae Graecae conteXtum Xpressas esse diseimus, aletissime enim inter Se cohaerent et in dena tertia nihil aliud agitur quam in praecedente Putasne igitur animo nos agere dissoluto utramque cenam e fonte Graeeo deri. vatam ratos Exstat enim ad III 3 30 si agmentum Apollo dori a Donato adseriptum: ' ὀνος ἐπίσταται φιλεῖν φίλον es vel ut Guyetus eripSit: μονο φιλεῖν Icto τυυς

Usque ad hune locum, ut Videmus, Terentius Apollodori pressit vestigia, sed quartum quoque aetum ad sontem suum composuit. Ut Terentius sic pollodorus Demiphonem eum Chreme ex longa absentia in patriam redeunte se ei colloquentem huneque maXime de Se pS Verentem quia quam arcessiturus erat mulierem in Lemno insula non comprehenderat, eademque de caussa qu0 de silia viro olloeanda Voluerat, impetrare non poterat. Quae nos ostent Verba Donati ad IV. 1. . Apollodorus: To γῆ ούς ἐστιν αυτ νο- σηuci et ad ejusdem cenae Versum 1 se Apollodorus:

Scena aetus quarti secunda fragmentis Graeeis quidem destituta est, sed tali modo cum toto comoediae argumento cohaeret, ut eam in Apollodori stabula non suisse vixdum eredendum sit. Certiorem ieet proferre sententiam de seena quarta, Ham auetore Scholiasta Terentius ad Apollod0ri verba

expressit. Diei enim D0natus ad IV. 3. 42): In graeca fabula senex hoe dieit: Quid interest me non Sus cepisse filiam, si modo dos dabitur alienae 3 Apud

Terentium enim Verba sunt Getae servi Aecedunt duo fragmenta Graeca ab eodem Donato laudata quae etiamsi minima sunt tamen per totam cenam Terentium auetorem Graecum Secutum esse docent. Adnotavit enim Donatus ad V. 62: Perspicere hine licet consuetudinem utri-USque Sermonis. Nam Apollodorus i Moire dixit pro multis et L et ad . 56 Graeeum attulit proverbium:

34쪽

. . T δε εἰ ἐν ν ν δ 'εiλει , quod ortasse si non iisdem verbis auten Simili sententia expressum in pollodorieomoedia Xstabat.

Inde ab l e versu reliquiae sabulae Graeeae jam none X stant altamen redendum est illius argumentum usque adaeius V seenam i dein suisse atque subulae Terentinnue. Etenim in iis, qui anteeedunt, ne tibiis totum argumentum ita est constitutum ut nullo alio modo quam apud Terentium nodus Solutus esse possit. De reliqua stomoediae parte inde

a se enata aetus V paullo infra videbimus quid sit statuendum. Restant duo fragmenta Apollodori a Lindenbrogio Fritgsehioque ex Euripide allata, quorum de altero e Euripidis Theseo laudato jam supra disputavimus. Terentii deinde IV. 5. 4 verba: in ulter mulieri magis ongruit

FritZsellio auetore eandem praebent sententium atque Euripidis Hel. 30: γυναικὶ ἔπροσφερον νι θ . Cum detin

haec sine dubio ex Apollodoro manaverit non dubito in Frit Z sellii sententiam abire. Nimis auda eter autem FritZsellius rem gessisse Videtur qui quoniam Phormionis verba Ι. 2. 29 isse isti uti foro eum Anaxandridis apud then. VI 263, et subulae nostrae I 2 30 eum Theophili verbis apud Athen. XIII. 563 eonsentire videntur, persuasum habet Terentium verba illa ex Apollodoro desumpsisse. Nec minus falli videtur eum ad Phorm. I. 2 28 laudans Eubuli pud Ath. I. 473 verba dieat: Et sicut ab Eubulo Terentius ita vicissim lucem a Terentio accipit Eubulus, qui mihi prorsus ut Terentius se ei in ipso prologo Pamphili hae seripsisse videtur. Fieri quidem potuit, ut Ap0llodorus hie illic aliorum poetarum verba adhiberet, vel alii Apollodori, quoniam quae tractabantur argumenta in una sere eademque re versabantur, sed hac ip8a de aussa Terentii verba ad Xemplar Graeeum eous imata esse nihil eogit ut redamus, ex ipsius tamen ingenio e0n-

Quibus disputatis aggrediamur rem maximi ornenti quae si certa ratione dijudieari potest, optimam quaestioni a nobis institutae asser lucem.

35쪽

Phormionis sabulae titulus exhibet Verba Graeca. Apollodorii Epidie ago me nos. et Terentius ipse in pro

is ad pHrto OVam Epidic ago me non quam Oeant om Oediam Graeei, Latini Phormionem nominant. Donati autem ad hune versum Verba haec sunt se Hiemanifeste errat Terentius. Nam haec fabula, quam transtulit, Epidie ago me ne dicta est a puella, de qua judicium est, cum sit alia Epidie ago me nos ejusdem pollodori. De uit ergo die ere Epidica Zomenen Graeci Latini Phormionem. et in Phormio ni argumento dieit: Hane e0moediam manifestum est prius ab Apollodoro sub alio nomine, hoc St, Ἐπιδεκαζolt όν ζ, Graece Seriptam esse, quam Latinea Terentio Phormionem. Seholiastae igitur et poetae ipsius verba sibi opposita sunt atqui scholiasta viam nobis aperit qua quod Verum est reperire p08sumus. Sed priusquam his de rebus disputamus quae aliorum eorumque Oe-tiSSimorum virorum sit sententia videamus quippe eum hi de locis saepissime sit disputatum. Koenigh0ssus de selioliastae arte eriti ea pag. 19 Pr m. Aquisgran. 1840 asser Benueyi opinionem: Id miror maluisse Donatum manifesti erroris arguere V t O rem quam e culti errat suum quo utebatur Xem

rum priore usu esset Terentius, non enim adoles entem Oeare incius Phanium, sed Phormionem, qui exstiterit Phanii patronus, illum vocare incius, ut puellam ducere Ogatur. Meinelitus si agna Men. p. 61 dicit: Argumentum ἐπικλήρου Menandri fortasse erat similis argumento Phormionis Terentianae ex Apollodori Epidica Z0mene On Vel Sae , postea autem sententia hac abjecta SeripSit si ag. com araec. H. 465 Epidie a Zomenon 'i

36쪽

inscripsit Apollodorus, se ei lio propter hormio neni, qui e pate ulla Phanii anticum simularet, ideoque caussa virgini suscepta Antiphonem in judicio ei, geret, ut illam uiatrimonio sibi jungeret.

ειν dieitur is, qui alii hereditatem vindicat Sin Epidie ago me non in seripsit, id propter Phanium fecisse putandus est, quae intercedente Phormione cogeret Antiphone ita, ut e Xorem dueeret. otuit igitur eadem sabula quam Apollodorus Ἐπιδικαζομενον in Scripserat, proeli vi errore ab aliis Ἐπι- δικαζοuενης nomine frequentari . ' δικαζουε Poc ut Struvius steti. Lueian. p. l arbitratur, is est, qui in judiet , aliquid petit, vel lege agit, denique

qui e0ntendit, aliquem puellae pauperi proXime SSe Ogna tuna, qua de caussa Apoll0d0rus sabulae titulum indiderit EpidieaZ0meni, quem titulum eum Terentius Latinum sue erenon potuerit, Phormionem sabulae nomen esse auetorem Oluisse Latinum, utpote eum Phormio ὁ πιδικα ειενο Sit. Κ0enighosfius denique pro recto aeeipit duas suisse sabulas Graeeas argumenti non tam diversi, Epidi eaZomenen et Epidiea Zomeneti. E mea quidem sententia fabulae, quam vertit erenti ΠR, Graedae titulus is est quem poeta Latinus in prologo nobis-PUm communicat, quique ad nostrum usque aevum in eo diei-bus Seriptus X stat. Donatus autem re vera Apollodori subulus non trivisse manibus videtur sed aliorum tantum grammatistorum adnotationes collegisse. Quorum qui primus sabulis Terentianis operam navavit, hie illi poetae Graeei verba ad Seripsit eomoediae titulo plane negleeto. Qui post illum Commentario instruxit Terentii omoedias, qui et ipse ortasse librum Graecum Volvit, eum vidisset Epidi ea gomenen subulam simillimam esse Phormioni Terentianae, imprimis eum Epidi-

ea Zomenes finis eum omoediae Romanae Congrileret, adnotavit sontis Graeei nomen esse Epidi ea Zomenen.

37쪽

Nihil0minus autem Super vacaneum non Si quaerere, nsabulae alicui titulus vel Epidica gomenos vel pidicag0mene dari potuerit. Si quis dives Atheniensis intestatus moriebatur atque filiam neque vero filium relinquebat, i qui proximus m0rtuo erat, illam in matrimonium ducere poterat atque mortui hereditatem sibi exp08cere, cujus rei Vocabulum forense est: ἐπιδικώ σθω του κλήροD Vel si puellam filio suo vel alii cuidam adolescenti poscebat: ἐπιδικά σθαι του κληρον τινi, quam ad rem illustrandam magni sunt m0menti verba Micionis delph. IV. . ii se Hic meus amicus illi genere Si proxumu8: Huic leges cogunt nubere hanc. Talis puella hereditate instructa appellabatur ἐπικληρίς vel εzrisi θρος Si autem complures de ea litem dicebant, sebat iδικος. Facile intellegitur, quoties ἐπίδικος relicta est multos eam in ju Vocasse, et inter eos, qui illam ibi exp0Scerent,

saepissime lites Xorta esse, ideoque non miramur complurium poetarum Graecorum comoedia commemorari, quibuStitulus erat ' ὁικα si ενος exempli gratia laudantur praeter Apollodori hilemonis Diphili et Anaxippi Ἐπιδικαζομένους Ἐπίοικον Menandri. Aliter autem res se habebat, cum aliquis pauper civi mortuus erat filiamque reliquerat indotatam. I ale puellae appellabantur θῆσσα ut 0llux dicit III. 33:

παντως γαι ελ Quare qui tali puellae proximus erat, in matrimonitim eam ducere vel ei dotem dare cogebatur. Sane non fallimur sententia rati, neminem matrimonio Sibi suisse juneturum talem virginem. Licebat autem puellae archontem Si non ipsi per tutorem tamen, vel patronum adire, et, Ut 0nju vel dos sibi tribueretur petere. Si igitur ille, qui ε iκληρον ibi exposei appellatur πιδικα ue ενος, optimo jure puella, quae, ut a Viro ducatur, petit, dici potest πιδικαζομενη. Itaque interpretatur Henrieus Stephanus in thesauro πι- ὁική σθαι petere hereditatem , et dicit Sic et πι- ὁικα t νη των χρημάτων Ex Isocrates p. 385 affert: 3

38쪽

Non igitur erramus judicantes, puellae qu0que, Si erit indoinia, ut in matrimonium duceretur ab eo, qui pr0pinqua ipsi june iu8 erat cognatione, 08cere licuis Se Qua de caussa nihil impedii, quominus Apollodori fabulam Epidi ea Zomenen inseriptum eX8li stis se pro explorato habeamus. Ex altera parte ei Epidiea gomenon Apollodori XStiti 8Se credendum St, quatenus Phormio parasitus puellae eXStiterit patronus Antiph0nemque injus vocaverit. Nimirum Apollodorum comice die endi rationem

sibi vel lio dotatam exp0scit liam, hanium autem, ut jam diximus, ind0tata sit. Sed si quis exedat. Antiphoni nomen

Epidica Zomen datum Sse, Sane errat, nam illius persona ad argumentum tractandum iere mullius is momenti Iiaque Apollodori fuisse possunt comoediae pidi ea gomenos et Epi- die a Zomene, atque re Vera fuerunt, ut e Donati verbis tu cet. aerentii autem flans sine dubio erat Epidie gomenos, si non per totam fabulam tamen per maXimam OH pariem,

videbimus ex Epidiea Z imene. Sustentatur opinio nostra ituli verbis, qui Phormionis Terentianae sontem diei h pidie χο me non esse moi Epidie a Zomenen, uituli autem eum ic libris aediliciis manaverint maxima sunt digni sile. Etiamsi igitur Terentii ipsius in prologo de fonte Graeeo Verba non IStR-rent, attamen ranius tituli auctoritate eommoti Seholiastarum

Verba Vera non continere crederemUS.

Donatus in argumento Phormioni se Argit mentum qu0que, inquit, non implici negotii habet, nec unius ad 0lescentis, ut in Hecyra, sed duorum, ut in ceteris fabulis, et Euanthius in c0mmentario de tragoedia et comoedia: Illud etiam inter cetera ejus Terent iii laude dignum videtur, quod locupletiora argumenta ex duplicibus negotiis delegerit ad Scribendum. Nam X cepta Hecyra, in qua unius Pamphili amore St, ceterae quinque binos adolescentulos habent In imnibus sabulis mecyra excepta binorum indoleseentium

39쪽

amores aguntur, eademque de cau88a argumenta tabularum illarum die utitur duplicia. At Vero nonne in unaquaque Onioedia amores illi ita inter sese conjuncti sunt, vel adoles- dentium binorum sata nonne eundem petunt exitum, ut simplex videatur esse arguiuentum Quod implex argumentum ab Aristotele, ut jam supra diximus, in sabulae conditionibus vel undanientis enitineratur. Etenim unaquaeque sabula sive domista sive tragiea unius homini suto expletur, hominum suta autem eum nunquam nisi inter omnes ei ves appareant alios quoque homines in subula agere neeesse est. Qui sunt

participes soriis illius aut ejus, qui primas agit partes, satin uetores aut Xtra argumentum sunt et ad sabulam loeupletio rem reddendum a poeta SSumuntur. In unaquaque subula Una res agitur, ideoque unum tantum argumentum esse licet

Quata in legeni neque tragici neque domici poetae umquam pedea Verunt, unde colligere licet subulam eonticam Romanam, quae dupli eis argumenti est, non unius omoediae Graecae premere Vestigia sed consutum esse e eompluribus. Quid igitur sentiendum est de h0rmione Aguntur amores Antiphonis et Phaedriae, exponuntur ullaeiae servi parasitique; Chremes et Demipho senes stilliantur; sed tertia quoque persona sullitur. Nonne ausistratum a Chreme edeptum Videmus Quid attinet ad solvendum argumenii nodum quod

Nausistratae narratur Chremem X altera uxore filiam Suscepisse Antiphoni atque Phaedriae postquam quae cupiVerant ontigerunt, quid est eur non finiatur eo moedia Cur Chremes sene turpis invenitur Unusquisque qui aesturatius in Phorinionem sabula in inquisiverit, persuasum habebit, haec

Olmnia clam argumento non eohaerere, sed aliquid novi afferre. Et sine dubio senis elades alterius sabulae argumentum SSepoterat. Supervastaneae igitur videntur Sse eenae inde ascena 4 eius , nam rem praebent omnino NOVI m. Itaque miritui non est Franei seu in Guyetum actu V, Scena 3. i. i. 8 9 delere voluisse, quia spurrias u habebatntque subditi eius. Dieit enim in duo tutionibus ad horna. V b , , Nihil opus est hae se ena et sequentibus aliis quattu0r, quinta se ille et Septima octa Va et i ina,

40쪽

quae additiciae sunt et spurriae suffieiebat enim re proposita supra IV . . Cetera intus sine

spectatoris fastidio in aliis fabulis transigi solent

et post renia cena uno Verbo facta insinuantur, ut infra cena Sexta factum reperie 8. Ineptus homo quispiam reclamatite frustra ordine Terentii e0mi eo hane studuni huic comoediae a Ssuit. Haec

autem confingendi ansam dedit locus V. 2 3: Ita fugias cit. Quamquam Guyetus non intellexit, quid rei

esset, tamen Observati ejus maXimo nobis est commodo,

Benso autem non licebat, his verbis illius sententiam abrogare: Lusti ist, da 88 Guyet liter die gange C0moedi se lities si uni das ebrige sit uii terge Seho ben erklart. es. Terentius ubersetZ Von enset, adnotatio ad horm V i. 43 Optime vidit Guyetu S, quae Sequuntur,

Seena non ita cohaerere cum praecedentibus, ut sine totius fabulae detrimento deleri possint. Quod cum concedam tamen quae Sequuntur judico esse non additieia, Sed e mea quidem sententia res haec est Scenae inde a VI, eum novare in iis agatur, omnino non desumptae sunt ex Apollodori Epidica Z0meno, quae sabula, ut Supra demonstra Vimus, in eo vertebatur officio, ut hani conju compararetiar, quaque in comoedia, ut argumentum redderetur locupletius, haedriae quoque ejus quam amabat redimendae dabatur sucultas. mores igitur aguntur utriusque adoleseentis. Xstabat autem, ut supra diximus, altera comoedia similis argumenti similis que tituli, Epidicagomene. Hae in comoedia impriinis furtivi Chremi amore agebantur, ejusque Xitu tali erat, qualis Phormionis Terentianae est. Non negaverim hac quoque in comoedia puellam quandam agnitam SSe, quae tamen reS sine dubio minoris erat momenti, primarum autem partium actor Chremis personam sustinuit, qui flagitia sua in Lemno insula commissa uxorem celare Studebat, ostremo tamen, ut in nostra subula, insumi aspergebatur. Liceat verba saeere nonnulla de cenis . . , qua Sipsa delevit Guyetus. Pecunium quidem senes Phormioni uti Serunt, ut Phanium matrimonio sibi jungeret, sed eum illam