Quid apud Herodotum, ad philosophiam et religionem partineat

51쪽

quitus datis, manet ibi ob Pythiani non onatibiam, non potuit cumque nihil vellet proprio motu sacere, Deum adiit, qui ut Siciliam iret eum est hortatus, terram Heraclidis destinatam sed omissis iis quae sacere jussus fuerat, liti quae Syh ritas inter et Crotoniatas intercedebat se immiscens, periit, quod oraculi jussum contempserat Lacedaemonii bellum Arcadibus illa iuri Pythiam de Area-dia expugnanda consuluerunt. Respondit Pythia: Arcadiam petis : multum petis. Haud tihi tradam. Μulti in Arcadia viri sunt, glande Vescentes, qMi

te rejicient. Nec vero prorsus invideo tibi qui u quam; egeam dabo saltandam, utque campuma queas metiri fune feracem Sed egea primis Spartanorum invasionibus restitit, oraculumque denuo interrogatum respondit ossa restis Spartam esse transferenda, indicans ratione parum manifesta quo in loco illa reperirentur . Inde narratio de Liche orta est apud Herodotum, qui nullam de ea re dubitationem ostetidit Aliquod post tempus Pythia eadem Lacedaemonios jussit Athenas ab Hippia tyranno liberare; ipsa quoque in jurgium

Demaratum inter et Cleomenem intercedente, Cleonienis causam agit . est item Herodoto, ei mus

52쪽

illam argento comaptam ad duo responsa de

Bello quidem Medum oumes populi qui emi

resistere audebant, consilia et revelatione eertatim quaesierunt ex oraculo Despiaco fuitque responsum Spartanis, aut Lacedaemonem destruendam fore a barbaris, aut ipsorum regem esse periturum. Hoc oraculi decretum Leonidam ut vitam devoveret impulit, sicut antea simile responsum, drus ut vitam suam offerret, esse rat . Xerxis contra Graeciam expeditio oraculo plurimum profuit, auctoritatem ejus augendo. Exercitus e sic pars ad Delphos spoliandos prosecta erat Delphorum incolis thesauros suos in terram insedere aut alio transportare de mentibus, deus ne facerent dissuasit, causam asserens sibi satis virium esse ad bona sua defendenda quo factum est ut sexaginta tantum homines una cum propheta Delphis remanerent. Stetit deus promimis, et operatus est mir cula, ab Herodoto ea qliae ei propria ac peculiaris est, simplicitate enarrata arma sponte et nemine prodeunte templo exierunt barba i ulmine tacti fuere; quos rupes e tarnasso avulsae subeuntes OP- Premerunt voces divinae clamoresque e fano iner e protemplaris audiebantur duo bellatores coelitus delapsi adversus hostem dimicarunt POS- tremo Delphi sunt liberati . Duorum illorum he-

53쪽

rouin unus Phylacus, Antonous alter nuncupatur.

In ausaniae quoque scriptis ' Phylacus quidam Gallos sertur ne templum Delphicum spoliarent, impedivisse. Nullum enim figmentum est, quod

in historia non multifariam et diversis temporibus occurrat. Imaginandi facultas intra fines suos circumscripta est; similibus semper commentis alitur credulitaS. Haec et talia miracula Apollinis Pythii auctoritatem non poterant in animis Graecorum non confirmare, cui jam Graecia omnis se permittebat, antequam hujusmodi documentis fidem si hi auxisset Athenienses theoriam ad eum miserant Maeresponsum tulit, quod sagacissime interpretatus est hemistocles ' qui ex illius praecepto nitiem belli rationem eliciter instituit. Attribuenda sunt etiam Pythiae jubenti sacrificia quae universi Graeci obtulerunt ventis, qui pro iis ad Artemisium dimicarunt, et ad Sepiam promontorium dimidiam par- 'tem harbarorum classis clestruxere. His adde Atheniensitim sacra peculiaria Boreae atque Orithyiae, diis patriis, oblata , qua tempestate agi, ii sit --rentia contra Persas elementa sedarent, Thelidi ventis et Nereidibus victimas immolarunt L Praedi-

54쪽

xerat oraculum Athenienses, quaecumque in continente possiderent, amissuros esse Pugna etiam

apud Salaminam jam in praedictionibus acidis,

Μusaei et Lysistrati denunciata erat, sicut ea quoque quae lataeensibus eventura essent' ostremo, post Victoriam, Graeci, auxilii divini memores, magnam praedae partem diis obtulerunt, ac inprimis templo delphico , primitias classis fractae decimam spolionii mi ardonii castris ablatorum; sed nec Iupiter lJmpius, nec Neptunus Isthmius omissi fuere .mox iistoriis quas Composuit, post illas egregia re recenter gestas, Herodotus aperte professus eS Graeciam Semper et manifeste a diviti auxilio per horrendam illam tempestatem, adjutam fuisse nec minime negata virtutibus hominum laude, majorem gratiam diis referendam merito declarat Athenienses ait Horodotus, secundum deos, ei fas profligarunt; et alibi numen divinum auxilians Pausanis ut Persas vinceret, gloriae elim compotem reddidit, quam nemo unquam Graecorum 4ostra qui idem memoria assecutus est. Sic fides Herodoti modo superstitionibus vagis, modo altis cogitationibus judicioque sano mixta efficit ut narrationes ipsius saepis

55쪽

si me in nugas, quales cremilitatis puerilis esse solent, delabantur, quamvis quae mente sentit in te dum simplicitate sublimi admirationem moveant.

Praemisimus Herodoti notiones quales fuerint circa mores et philosophiam Vestigia sumta persecuti superstitionum religiosarum, quae illis Vigebant temporibus, et in animo ipsius auctoris nostri

insitae erant. Iam consideremus opinionem quam habuerit de rerum humanarum in universum administratione. In duas semper res osseudemus, satum et numen invidiosum , et θειω ρ ερ , quae apud Herodotum tanti momenti sunt ut eas explicatius enucleare necessct sit Gente antiquae, licet plurimos deos adorarent, causam supremam, fatum seu fortunam aut casum, existere Senserunt, quae Sine provocatione res humanas regit, iisque ipsis Voluntatis suae necessitatem injungit'. Iam inde a principio Graeciae scriptores potentiam Upreniam, μώιρας εἰριαρριμης, πεπρωμGης nominibus agnoverunt, ita sensu abstracto fingentes sibi eius potentiae no-

56쪽

tionem, quae omnium in mundo vicissitudinum genitrix est. Dehinc cum mens hominum majore cultui perpoliretur, hanc Μοιρα secundum immutabilia justitiae principia res gerere intellexerunt. Sic

apud veteres excellentissimi viri, Μοιρα et Λικη CO-pulando fatum sanctam et justam esse olimiatem demonstrarunt, sed omni indulgentia carentem , quippe quae aliud nihil quam puniat mortales. Saepissime etiam malefacta, Λικης jussu expiata, hominibus a dura inflexibilique Μοιρα indicta erant,

ita ut antiquorum notiones confusae omnino indigestaeque appareant; Unde patet eos parum ad notitiam de Deo et rerum humanarum administratione progressos UiSSe.

Fatum porro quantum habuerit momenti jam ex Homero cernere est; ilhi porro in tragoedia graeca cum justitiae vindicis notione junctum habes; ab Herodoto denique in historiam introductum vides, quaecumque fiunt manifesto regens ac gubernans. Quomodo historia Herodote et carmen Omericum inter sese conveniant disquirere supersedeo qua de re multa a multis scripta exstant. In eo enim jam Sum , Ut analogiam quae inter doctrinam divinam poetae et historici intercedit, demonstrem Haud tenuis est labor docere quibus diversis modis hi duo auctores Iovem repraesentent. Odo enim est apud eos summus princeps et rerum divinarum humanarumque rector modo primus est

57쪽

deorum, licet et ipse fato subjectus. Apud Herodotum Hellespontius quidam, innumerum Xerxis exercitum praetereuntem videns, fertur dixisse : Iupiter, quidnam tu sub specie viri ersae et accepto Xerxis pro Iovis nomine Graeciam a sedibus suis exturbare vis, omnes homines ducens, limetiam citra hoc tibi faceret liceret , Quo iri loco Iupiter summus est arbiter rerum, nemini obnoxius. Alio loco Herodotus satum vel ipsis diis inevitabile pronuntiat V Τη πεπριονιεvη ρλιρα αδ αταεστι απo2υγέει καὶ θεω exemplum huc asserens quod Verissime in memoriam revocat, ovem in Iliade

querentem se a fato cogi ut Sarpedonem Patroclitelis permitia .

In Herodoto Pythia Croeso declarat Apollinem, cui procul dubio carus esset ob munificentiam, nihil intentatum reliquisse ut amoveret ab ipso infortunium decretum a fato, ita ut filii patris loco

punirentur; sed flectere Μοιρας eum non potuiSSe.1dimim eae permiserunt ut Sardes tre annoS, postea qua in salo jussum fuerat, expugilarentur . In

58쪽

Hornero si Iupiter Achillis Hectorisque sorteria ponderat, cave credas deum ipsum sati rectorem esse, sed ut ministrum illius dispensatoremque, μιραγξ miv, habeto . Nam Μοιρα et Αιση non attributorum instar Iovi inhaerent, sed sui juris sunt, Jovisque ipsius . Dominae.

Quocirca si vel Dii sati decretis sunt subjecti, mortales arctioribus etiam istius vinculis obstricti, minus ea infringere valebant. Quare Iuno in Iliade Iovi respondit :

ΑνεθΩεις θαvατοι δυσηχέος ξαvαλύσαι; Non raro de ea necessitate etiam loquitur Herodotus quae hominibus imposita est sati decretis obtemperandi. alum inevitabile Candauli reservatum erat, cρῆ γαρ Καvδαυλη reveσθαι κακως β. Itemque De

lem in modum Herodotus de Scyle, de Aprie, deque multis aliis loquitur β. Ita re confirmatur haec sen-

59쪽

tentia iiam effatus est Cambyses moriens, cum Persarum optimates ita alloquitur: ε τη γαρ vθρω-

Populorum non minus quam privatorum Sors alato pendet Herodotus vim plus quam humanam agnoscit quae nationes in perniciem agit praecipites: ilium scilicet magni criminis expiandi victima ceci

dit Numine ut quod sentio dicam disponente

utaroiani landitus eversi planum facerent homi r nibus, magnarum injuriarum magnas a diis esse ultiones. η Sed eadem opinio nusquam magnificentius pronunciatur quam tibi Herodotus hersandri Orchomenii cum Persa quodam colloquium resert qui una cum ipso lauto in ardonii aedibus convivio aderat). Cernis, ait homo barbarus, hos Ρel Sa epulantes, huncque exercitum qui ad fluminis ripas in castris relictus est roh Deos e tam multa hominum copia parva tanttim nianti Sia Perstes erit Et inter dicendum multas lacrymas ersa effudit Admiratus haec verba Orchomenius retulit: Nonne haec ardonio expedit dicere, et iis Persis qui secundum eum in honore sunt Persa minime, inquit, nam quod deus decrevit, homo nullo modo a se amolietur. 6 τι δει γειέσθαι ἐκ του heod, μή 'vo αποτρe ψαι πιθρώπω. Ac omnes quidemiersae idem praesen-

60쪽

tiunt; sed necessitas nescio quae nos ardonii insortunio consociat est autem hoc in hominibus acerbissimum, eum qui multum sarit, minime potentem esse. Audimus sequimurque caecos qui in calamitates praecipites se dant haud evitandas. - Ea estiristis animi desperati cum se totum satorum ambitrio permittit. Iam ex iis quae transcripsimus, vides fati notionem, quae ab Homero ad Herodotum transmissa est, diversis rationibus explicatam et nunciatam esse Herodotus quidem, opinionem Homer inaccessam acquisierat, numinis scilicet superioris atque unici του θει , το θεού, cum iis sabulosis deis quos vulgaris religio praedicabat non confundendi. Hic Deus obscuro aliquo modo agnitus, nec apprime definitus, quem vero deo proxime dixerim accedere, si Herodotus hanc ipsam egregiam Otionem explanasset, si non alios inutiles fragilesque Deos una cum vulgo finxisset, saepissime ut cauSa eorum quae ab hominibus fiunt declaratur Deus, Heος, Persarum in certamen et ad victoriam dux est, ut ait Xerxes . Idem ille etiam somniorum dator est, quae regem ut adversus Graecos ducat exercitum, impellant , et in eodem spes auxilii tota reponitur.

Difficile est dictu utrum hic Deus, qui apud auctorem nostrum Deus κατ' ἐξοχει audit, is sit qui eos adjuvat quorum facta rationi sunt consentanea, et

Her. VII, 8. - Her. VII, 18.