Simonis Portii Neapolitani De humana mente disputatio

81쪽

petebat, dianoeticam esse aeternam, per haee verbi Arist.sed selum intellectum speculatiuum esse separatom a materia. Quae omnem dubitationem tollunt,& integra verba Aristotelis, ac illorum series se

uatur.

De mullictu, Τά Echur actus, putationem a ectum p. xx LCVm invenisset Philosephus in anima hominis

esse quandam facultatem, qua possumus intelligere,& cu nulla potetia frustra sit: sed omnis ut adactum persectionemque veniat necesse sit,&idem non positi esse potentia, dic actus :consenum rationi videbatur, probare in anima duas differentias esse,potentiam,& agens. Ad quod uniuersale fundamentum veluti cautam assumpsit:& quemadmodum tum alibi tum libro primo Phy sicae ausilli:demonstraturus scientiam naturalem aggredi edam esse, ex trincipiorum cognitione, ceu causam accepit, quod in omni stientia cognitio rerum fiat, ex principiorum intelligentia; si in iliter praeponit hic uniuersale,quasi proloquium,& inquit. Quoniam in omni natura est aliquid, hoc Piidem materia unicuique generi, id autem est, quod potentia omnia illa . Alterum autem causa,& factivum,qii bd faciMo omnia,ut ars ad materiam patitur,necesse est, ct in anima has inessedi L. ferentias. ex quibus sane verbis duo aperte indicantur, nimirum quod intellectus agens, Ic intellectus potentia, situ partes animae, & non accedant de foris.

deinde,quod si agens est aeternum & intellectus potentia aeternus sit. Posteriores philosephi plura alia

82쪽

eliciunt ex his Aristotelis verbis, puta quod intelle- isti potentia,& agens, sint duae substantiae arte nae: amplius, quod ex his duabus substantiis anima

intellectiva componatur . Non desunt quoque qui opinantur,qubd quemadmodum in anima intellectiva duas differentias Aristo t.agnoscit ita res se habeat& in sensu, sitq. sensus agens,, patiens. Quae omnia ex ignoratione,& obscuritate verborum Arist. profecta sunt. Porro Simplicius ratus duos este intellectus agentes,de intellectu agente participato ab anima modo Arist. verba facturum arbitratur. Sed tu omnes e roneas istas vias,veluti ad hanc tractatione astequendam non modicum impedimentum adferentes,deuita;& apertiore sensum quem modo summatim ena

rabo,omni qua potes diligentia sectare. Cum Arist. absoluisset tractationem de facultate intelligedi quet

intellectus potentia nominatur velletque intellectus omnes disterentias explicare, ut caulas ipsius intelligere in unu cogereret: de intellectu in actu in praesentia docet duo, quodnam opus, & quae sit eius e sentia, ut omnem differentiam ab ipse intellectu potentia nancisceremur.Vertim de intellectu potentia, dixerat eam esse partem animae, qua intelligimus,&sapimus,adhaec qua ratione per intellectum potentia intelligeremus aperuerat, docens nos intelligere per receptionem speciei, perinde Ut sentimus per susceptionem spetiei, postea ex his, quae dixerat, quaequo

tensui Niebant, videlicet nos omnia intelligere probauerat rationem eius & esse, longe differre a sensu, ipiumque intellectum potentia no esse commixtum cum organo, atque ita,esse separabilem conclusi, cognito ipsius intellectus potentia,& opere,& ratione rumibter de intellecto, quem vocat factivum, Pria

83쪽

M sis. PORTII DI spummo opus, deinde substantiam assequitur: opus qui in dem eius est ut omnia intelligibilia materialia, quae sua natura, sunt potentia intelligibilia, & non acta faciat intellecta.Nec secus quam intellectum pote tia , cum omnia intelligat, ac recipiat, ipsum esse immixtu m,impassibilem,& separabilein,rationi constanum est: atque eo magis, quo agens semper est nobiatius passe.Tribuit ergo ei nobilitates intellectus p tentia,separabilitatem,immixtionem, de impassibiliatatem.Sed quoniam est agens diuersum ab animς substantia,substantia actu existens;ob suam summam nobilitatem non assimilauit eum agenti naturali;sed sormae nobilissimae,& lumini, ut modum nobilissimum agendi nobis aperiret,comparauit. Sic nos ad substantiam eius cognoscendam deducens , ipsum inquit esse separatum selum eundemque solum immortalem,& perpetuum. Proinde in multis conuenit cum intellectu potentia, attamen pluribus quoque ab e dem secernitur;conuenit quidem in separabilitate, in

immixtione ,&in passibilitate; sed differt, quod ille sit potentia, hic vero actus, quodque ille sit facultas

animς qua anima cognoscit, fiat intellectus in actu. hic autem substantia faciens intellectum, separatus cssentia&es e, cum intellectus potentia dicitur se par tus vel separabilis,secundum rationem. consitito igiatur addidit Philosephus separatus autem est, solum hoc, quod quidem est. Significans inter intellectus hunc esse intellectum , qui sit substantia, & actus statum separatus secundum rem,& secundum esse tiam. Mens autem nostra, & intellectus potentia, ratione tantum est separabilis. Postremis inter intellectus hic solus immortalis est,&perpetuus: non enim

ad inpelligentias iam resert intellectum agentem: sed

84쪽

ad hisminem,cuius respectu agens dicitur, eum actu intelligit;& ut cum intellectu potentia consertur,dicitur solus immortalis , & in lioc Ioannes Gramatiacus hallucinatus videtur. His hoc pacto explicatis,

eum aduersarius,ex verbis Arist.intellectum agetem esse animae differentiam dicentis;asserit eum esse partem animae intellectivae: ei hoc nulla ratione est coc .dendum, ratio nempe in promptu est,quia necessit tem ponendi in animae operibus intellectum agentem,declarans Arist .causam prius apponit: quoniam in omni natura, hoc est in iis rebus,quae natura subsistunt,& ubi res sunt in potentia prius,& postea fiunt in actu,& agunt,& patiuntur, ibi reperitur potentia recipiens,& actus agens: sic analoata quadam,& smilitudine,in operibus animae necesse est has esse differentias potentiam,&actum. Est itaque intellectus agens differentia animae nostrae, ut operatur;& huius causa, consulto differentiam,& non partem dixit, de intellectu autem potentia,eum esse animae partem dixit, tua anima intelligit,& sapit,sed multa Aristotel dicta quibus in explicatione intellectus in actu utitur

vel maxim e,non esse animae nostrae partem aperte indicant. Primum comparauit illum arti, quia ut ars in aliud extrinsecum agitata intellectus cum ad intelligibilia se conuertit,ad intellectum potentia se extendit, formans eum,ac faciens intellectum actu . Coparauit etiam habitui, dicens esse quendam habitumi Cumque non esset vere habitus: sed, ut intelligibilibus comiscetur,dicitur habitus quidam; ut explicatius rem declararet, exemplo luminis nobis aperuit, non esse aliquid animae: Lumen enim ad opus videndi vim quidem habet,non tamen ad essentiam colorum quicquam consertot iam saepius dictum fuit libro secu'-

85쪽

do de Anima .Rursus,lumen est superior, & nobilisiima qualitas ab aeterno corpore luminose emissa,at

superior facultate videndi,huic igitur lumini proportione respondet intellectus in actu , quia cum ad haec intelligibilia progreditur, propter actum intelligendi nobis accedit, longe superior intellectu potentia. Ex his ergo constare potest,quantum haec nostra interpretatio verbis,& Arist. sensui adrideat,non addietis punica perfidia in aliorum ambagibus. Neque a firmandum censeo, intellectum potentia esse partem

animae,qua anima conflati iret quemadmodum, nec lumen est pars oculi,licet ad actum videndi apprime cS ducat. Eodem pacto in ipsa facultate videndi, ac senistiendi ,sensus agens non est pars animi nostri,ut multi rudi sit me senserunt, nempe sensus est potentia sensbile, & sensibile est actus sensus. Uertim cum sensus tactus sit omnium crassissimus,ad usum lagendi sufficiens est qualitas quae tactum afficit,& meδium connatum animali, puta caro: facultas velis videndi, cum sincerissimum constituat organum, quale est crystal-Ioides itumor, sincerius quotie medium,&actum de derat ad functiones obeundas non enim fatis est color: sed lumen necesse est intercedat. Quare quanto

sentiendi facultas sincerus habet organum, tanto magis extraneum requirit medium, puta oculus lumen, dis phanum medium,auditus,sterem ;olfactus, crassio xem acrem ;gustus, aquam. Tactus autem , cum sit ignobilissimus omnium, non requirit aliud med: γpsae ter conatum. Non est itaque ad sentiendi us m utilis praeter medium, aliquis sensus agens, sed quia iotellectus potentia est longe nobilior o. r.ni semien- et virtute; luam maxime Videbatur necenarium , ad hoc v intelligita vertianiniaterialium pertas a t

86쪽

compleant intellectum potentia, fiatque Intellectus persectus,vim quandam csistituere, qua ipsum intelligere absolueretur. Ad hoc quidem opus quonia nec corpus, nec Vis qualitas corporea desiderabatur. chim,& ipsae res materiales sint,operaepraecluerat ab

lutiore substantiam ponere, S a rebus materiatis liberam, superioremque intellectu potentia, ac substantiam actu ad hoc ut intelligeret. Congruum igitue erat, vim quandam diuinam disseminari, & inspergi materiatis rebus, qua res serent intelligibiles: quam quidem virtutem Arist. vocavit substantiam separatam,& aeternam; Alexander, Deum; complures intelligentiam orbem Lunae agitantem. Posteriores crediderunt esse intelligentiam infra Coelum hominibus destinatam,vel ad esle,vel ad intelligere necessariam: sed ratio in Alexandrum adducta superius omnes vehementer torquet. Si enim Deus, vel alia intelligentia nobis accederet ad ipsum intelligere sermandum; quomodo constabit cum aliis Arist. undamentis,qui plerisque in locis r quicquid Deus, ac Diuinae me tes infraCoelum circa hunc mundum inferiorem operantur, per motum,ac lumen Coeli,id aperte operari probauit. Qua igitur ratione homini illabitur, sine

'llo alio motu, Deus, aut mentium sirpernarum ali-rua difficile intellectu videtur. Sed hunc nodum ita

isset uimus. Coelum,quod a Deo motu circumducitur , in hoc mundo, qui est circa terram, virtutes ut

decet materiam, communicat omnibus corporibus

corruptioni obnoxiis, alterando, quibusdam nobiliorem sermam, aliis ignobiliorem praestans. Sed intellectui potentia , qui est veluti instrumentum, animae,non motu,& lumine sermas, ct intellecta reponit; veritis, ut est intellectus actu, materialibus i

87쪽

telligibilibus, quasi instrumentis, quibus in Intellia

ctum potentia operatur,dispergit Vim quandam,qua intellectus potentia perficitur,& illa fiunt intellectar hanc virtutem Arist.vocat substantiam in actu,quam semper Deus praesens rebus ut ab intellectu potentia recipi intelligibilia possint elargitur,& quemadmo-mocium dicimus,lumen esse suostantiam Solis, quod nobis Sol semper praesens eiaculatur, quamuis sit accidens,similiter vis illa est ipseDeus,quae ipse praesente disseminatur in formis materialibus .Quo fit, ut homine interempto non reminiscamur, nec intelligamus, quamuis Deus qui nobis presto est, sit aeternus; quia intellectus passivus , id est, intellectius potentia recipiens spetiem, aboletur. Nec temere vocavit modo intellectum potentia passivum; sed ut illum distingueret ab intellectu, quem paulo superius dixit acti- Num. Ipse autem intellectus in actu,nulla labe,nullaque mutatione asscitur, non secus quam cum oculi hominum priuantur videndi acie, lumen nullum ex hoc oculorum affectu detrimentum accipit. Quod si xequiris causam, cur semper non videmus; in promptu est,quoniam videndi facultas marcescit,aliquo in Terius corrupto,puta subiecto,&organo. Igitur intellectus actu,qui intellectui potentia,& ipiis intelligibilibus commiscetur, nullam patitur labem ; sed

antellectus passivus, qui est facultas animae connata, .marcescit,quia subiectum,& anima ipsa aboletur. Ex his sic explicatis, iam rationi satisfieri potest, quare Deus omnia; quae huic mundo inseriori elargitur, motu,ac lumine tribuat,hoc enim intelligendum est de formis,ac virtutibus,quae in materia naturali reci- .piuntur: sed virtutem in ipsis rebus dispersam qua res sunt intellectae, materialibus, veluu in subiecto non Iecondit'

88쪽

recondit Deus:sed fiunt intellectis ab hae virtute, vein intellectu potentia reconduntur.Quare proloquiuillud assumptum, de qualitatibus,ac virtutibus, quae in materialibus recipiuntur, procul dubio intelligi doebet. Porro quoniam phantasmatibus nihil imprimi tur, sed hac virtute commode recipuntur in intelli , ctu potentia; dicimus eam esse spiritualem substan tiam, ac virtutem.Unde sorte,qui eundem esse intellectum agentem,& possibilem suspicati sunt ob id ad hoc credendum inducti suerunt, quod ipse Deus videtur praebere aliquid intellectui potentia, nobis innato, ut facilius sat intellectus in actu, quod certe dicere,nullum esset incommodum .habes igitur illud, . quod saepe philosephi explicatum desiderarunt. I. aeri totelis uerba e bbro decimo Primae 'examinantur. Cap. xx II. Bi Arist docuisset formas non praecedere com posita: quaerit,an aliqua remanere possiti cui dubitationi hoc pacto respondet. Si autem aliquid posterius remanet, considerandum est . in quibusdam enim nihil prohibet, veluti si anima tale est, non omnis; sed intellectus: omnem namque sertassis

impossibile est. Ex hoc Aristo loco,Latini philo phid io colligunt; primum, animam hominis non deseia et uram,qubd dicat remanere post. Deinde, illam non esse unam quemadmodum Averroes censuit,quonia ante corpus praecessisset , quod aduersatur Philose pho, qtii formas non existere ante probauit. Cum igitur remaneat intelleinus,& non praecedat sine cunctatione intellectum a Deo creatum affirmandum putarunt.Verum,Vt superius Ostetidimus, haec inretpraetas ,

89쪽

tio uniuersae Arist. philoiphiae reluctatur:probatum enim est libro primo de Coelo, omnia orta occidere, &-no sunt defutura nec orta quidem esse. Anima igitur principium ortus habuisse, & non deficere noest Physicum decretum, nec a philosepho Peripatetico probatum. Quidam crasitoris ingenii,& minoris eruditionis, his verbis se satisfacere posse opinantur

ut partes Averrois defendant,cum dicunt, intellectu duas pati rationes: una,vi est nostra serma, quamque obtinet,quandiu nobis unitur: Alteram, ut est intelia lectus. Asserunt igitur, intellectum remanere post, ut est intellectus:sed desinere,ut est ratio formae,cor rupto enim socrate, intellectus non est amplius se ma Socratis. sed hanc responsionem superius resut uimus, quippe quia ad relationem non terminatur corruptio. Praeterea propositum est philosepho probare,rem ipsam,quam sermam dicimus,non praecedere illud,cuius serma est pars,quare,cum dicit intellectum remanere,loquitur de ipsa re,quae est serma intellectiva, nullo igitur modo de habitudine disserit Arist. Proinde expedit hoc pacto verba philosephi explicare:quὁd hie Philosepnus, ut Platonis sententiam, qui ideas, formales,ae efficientes causas rerum esse existimabat,e medio tolleret,inquit.haec non posse simul subsistere, quod unametres sit serma,& m Mens,ad unum & idem comparata: & rationem subiieit,mouens enim motum praecedere necessum est: sed formam simul oportet eue cum composito, cuius est

pus porro simul esse & praecedere,nullo patio conueniunt,tacitaeque difficultati,quae iis dictis se ingerere

videtur,occurrit:quasi ex communi hominum cosensa constet,aliquam animam remanere Dst,quare sermam non semper simul esse cum composito. Cuis

90쪽

DE MENTE HUMANA. 9rtissaeit dubitando,quia res non erat apud omnes certa,nec ei explicandae hie erat idoneus locus & inquit an aliquid post nostrum obitum remaneat, suo loco considerandum est; hoc tamen interim certum est noomnem animam superstitem esse,ut vegetalem,& sensuam: sed si aliqua luperest illa erit int lectus. Et inconsu se modo accipit intellectum,non explicans, an de vero intellectu, qui est intelletius in actu, vel de intellectu potentia loquatur . quoniam hic non erat ut dixi,aptus locus,atque ea propter dixit esse considerandum:quoniam scilicet nomen intellectus ambiguum sit, ex his igitur, quae obiter Arist. proferens interserit, non est assirmandum aliquid: sed colligenda est authoris sententia ex his, quae propriis locis deliromisit; puta ex libro tertio de Anima, ubi de inteuectu suam mentem aperuit. apropter quae Auera oes in enarratione huius loci effutiuiti, sunt ab Ariastotelis sensu aliena. dum ex Uris Et orins expenduntur . p. xx II.

LIbro primo Ethicorum in dubium vertit Phia

losephus,an post mortem scelicis, si seperstitibus filiis,nepotibus,vel amicis, aliquis eorum instiliciter vixerit, huius inscelicitas minuat mortuisaelicitatem, videbatur enim aliquid nocumenti afferre,huic satisfacit Arist. quod nihil in defunctis mutatur, unde aliquid superesse post obitum sentire videtur et quandoquidem vana esset haec dubitatio, nisi ali quid post obitum remaneret, cui aliquid detrahendum,vel addendum est et,sed qui superiora verba Philosephi perpendet haec in dubium no reuocabit,nam