Ivsti LipsI De amphitheatro liber : in quo forma ipsa loci espressa, & ratio spectandi : cum aeneis figuris : omnia avctiora vel meliora

21쪽

LIBER,

tasse ω Victor. Tir dedicauit id opus. postea colla um,.se

ST A τ ivit ergo illud in multa fama, & usu: donec ambust im fuit sub Nerone. Xiphilinus admonuit, ubi de ma

ρου ευαίθη: Palatinus mons mutuersus , ω Tauri amphitheatrum conflagrauit. Et quamquam restitutum postea: Victor id suadet, qui ponit inter opera, quae aeutun serebant suo aeuo: men quia incendio ilio informius redditum & infirmius, oc ut Amphiacasio data Vespasiano & cupiditas struendi noui. Struxit, quidem ut Suetonius ait, in media urbe: hoc ipsum, Lipsi, di quod insist imus,quod manu oculisque tangimus:& quod iu- shasianus re miremur iniuriis restitisse tot annorum, tot bellorum. Ego interrumpens, Sermonis mihi venia sit, inquam. Hoc illud, ais, quod urbe media Valde erras. Oculis hunc urbis ambitum, siue pertica metire: a latere propius aberit, quam ab umbilico. Florentius, Pomoerium te decipit adolescens, inquit, nouae verbis: quod ab Aureliano, &post illum est. At veterem finitionem & limitem si inspicis: prope verum est Sueto ni; nota. Cuius ipsa verba referre mihi pretium, Ut emendem. Labesaeota In Vesp. cap. I X. Fecit Amphitheatrum Vrbe mediά, uti destinasse compererat Augustum. Amplissimos ordines m exhaustos caede mariam contaminatos veteri negligenti purgauit Fuppleuitque. Scribo di interpungo: amplissimum. Ordines. Amphitheatro enim data laus & titulus, Amplissimi: non ordinibus. e quibus soli Se- solus seu natui conuenire eum seio, nec tributum Equiti unquam. Etsi a' de iusta medietate tamen haud adfirmo: satis est circa fuisse. Wi Struxit autem Vespasianus in constulatu suo octauo: id est, vix biennio, ante vitae finem. Inducor a Nummo, cuius inscrip

tio: IMP. CAESAR. VESPASI AN. A V G. C OS. V III. P.

parte altera, expressa haec Amphitheatri figura. Itaque coe

pix upus ipse, non absoluit ; struxit, non exstruxit. At Titus filius

22쪽

filius summam manu in imposuit, idemque dedicauit. duorum ergo Principum opus: ideoque non male Sex. Rufus qui ambigue inscripsit, Flaui1 Amphithea rum . . etsi fama & vulgus Tito magis adiudicarit: siue fauore quodam in illum, siue potius ex Romano ritu, quo receptum opera censeri a dedicante. Non satis considerate igitur Eutropsis & Cassiodorus, qui fecisse Titum id autumant: magis Aurelius Victor, qui

Victori P persecisse. Biennio post, inquit, ac mensessere nouem, An phithea- aut eetia te tri perfidio vere , laut*que νeneuo interiit. Vbi Lauti vox meis, naribus parum elauta. quam enim habet sententiam scribamque libens, Ambit beatripersecto opere, Lautibinque: vel, Lautiusque. Censeo enim duo opera commemorari ab eo Titi, Amphitheatrum & Thermas. mas infrequentiori nomine Lau- tus a spellat: uti Festus Lautulas; Loca bi lauandi ιm exerce- Durus i=ῖ, bant. Durum hoc mihi ipsi videretur nisi Victorem cogitarem,& reliquam eius adfectatae nouitatis phrasim . Atque hi duo soli Principes fecere alij refecere, cum casu aliquo laesum, aut igne fuit. Inter eos M Antonius Pius, ut refert Capitolinus: e. ii Amr i nquit, R' G bαce aut . Templum Hadriani, Graco phub nu .sium post incendium restitutum, instauratum Amphitheatrum. Item Eligabalus, Lampridij testimonio: Amphitheatrum ab eo instauratum post exustionem. Denique Senatus ipse eam tuitionem sus. . cepit, sub Gordianis. Capitolinus: aeuidenim 'in est de restitu . 2ua ηε- tione templorum, de thermis Titianis , de aedificatione Amphitheatri A,T . ageret Isa multorum cura,& Genio quodam Perennitatis,peta lm ' ' uenire tanta machina potuit ad hoc aeui.

gno.

Communis Amphitheatri Titiam forma.. Altituri , es capacitu eius. Laus Q praeconia, Tenique Ubi situm. Martiatu - plicatus.

Altitudo Ampinthea

VE R ε enim grandis. Altitudinem hanc videsynunc quo

que miranda est: etsi multum a vertice eius corruit,multum a pedibus' subsedit. Nam mole & aevo, magna haec pondera clare desident, terra cedente. Adde aggestum ruinarum: quantum periit Alta igitur, & Ammianus de ea: Ambiteatri moles

23쪽

molii solidata b idis Dburtini contage, ad cuius su MMi TATEM

AEGRE VISIO HUMANA CONSCENDIT. Vides hi incorbem P is quoque capax: & supra tuam fidem. P.Victor: Am-pbiteatrum,inquit, quod c it loca. LX X X v I I. - . Et debus tantum intellegit, credo: in quorum puluillis sedisse com-d . mode vult octoginta septem millia hominum. At in ambitu illo superiore & circumiectis porticuum Aulis , non minus item spectarunt quam dana aut vicena potius millia:siue stan- ω tes, siue in allatis cathedris sedentes. Iure ergo molem hanc i, ' admiratus Cassiodorus,in hoc eulogium erupit: Hoc Titi poten-LyG Qtia Principalis, diuitiarum profusio flumine, cogitauit aedificium fieri, unde CAPUT URBIUM potuisset. Et Martialis ante opera omnia orbis ponit , historica, non poetica fide: Omnis Caesareo cedat labor Amphitheatra: A Martiali

Unum prae cunctis fama loquatur opus. Intellegit enim hoc Titianum: nec ad Domitianum illa, aut de Domitiano, ut alucinatur interpretum vulgus. Doctorum Curia mecum scit, non ista solum , sed totum Epigrammatum primum libellum in Titu in maxime conuenire & eius ludos: quos in dedicatione huius Amphitheatii exhibuit per dies pς-ne ' centum. Idem poeta, venerabilem molem appςllat. ,-i Hac ubi conblicui venerabilis Amphitheatri Erigitur moles, flagna Ne uis erant.&simul locum praeit, in quo hoc opus destitutum. qui pars fuit Neronianae domus. Sub has laudes exclamavi ego, Iam ardeo Florenti, ardeo. restingue hunc ignem: S: sigillatim mihi explica veterem germanamque faciem huius loci. Florentius, Non inuitus, inquit. scio enim spraeter ingenuam dele- nationem, quae hic adiunctaὶ nihil magis facere ad illustrandam rem omnem spectaculorum. Quorum cum tam crebramentio in omni genere scriptorum: cur fugiam tenebras tuas pellere exigui sermonis faceὶ Audi igitur. describam tibi omnem interiorem hanc molem, imὁ depingam:& quidem, quo magis capias, per partes. Bene enim olim Corynna ad Pinda.

- rum: ' Manu serendum esse, non sacco toto. μὴ ολω

24쪽

I DE AMPHITHEATRO

Ingressis in particularem A bisbeatri deseriptionem. Primum deforma eius: quae Oualias sensa. Calpurn- er Dio explicati. Desolo Arenae: in quo cisac ue ι ecus. er cui rei. Item de Portulis. E D vs sine admoueamus nos paullum ad inferiorem hunc parietem, ubi umbrar Imo sedeamus etiam, si ita visum, inquam, in graduum his stagmentis. Simulque sedi ego. & ridens, ad Florentium, Quis scit, inquam, si locum nunc non premam magnae alicuius umbraeὶ Florentius se quoque iam collocans Id quidem facile,imo necessum est,inquit. Nam ad podium sedemus, & in orchestra. heu, quot hic olim Senato resἶ Sed specta. A renae huius,prim um, siue caueae totius forma,non rotunda & orbicularis prorsum est, ut oculi tibi possint imponere: R :' sed porrecta magis paullum, & oblonga. Dimensio id adprophitheatri bat: ratio ipsa operis:quia Amphitheatrum iunctum & factum Theotii iρ ex duobusTheatris, reiectast na. At Theatruno iusti hemicy- cli forma, sed amplius diametri quarta parte fuit: uti etiam-bores nunc Ostendit figura reliquabeatri Marcellaei. Ad quam com- r iuncta, positionem & figuram Cassiodorus praelucet: Cum Theatrum, inqu it,quod est bem 'haerium, Graece dicatur; Amphitheatrum quasi in unum iuncta duo 'Viseria, recte constat esse nominatum. Item Isi- Πωνακα dorus: Amphitheatrum dictum, quod ex duobus theatris sit factum... zz Nam Ambitbeatrum rotundum est, non id quidem plane verum)Theatrum vero ex medio Ambisbeatro flemicirco gurum babens. Ouidius clarissime:

- - Puctoque virisque theatro, Vt matutina ceruus periturus arena.

2''it 'Ouo aptissime comparat idem Cassiodorus: Oui βefiem, inquit, concludens , ut concurrentibκs aptum daretur θatium, em βectantes omnia facilius viderent: dum quaedam P R o L I-XA ROTUNDιTAsνvise a cost geret. Itemque Calpurnius in Bucolico, de Venationς Casint: Et ρemiuis medium si molibus alligat ouum. Calpurnius Nam Sem Ina, moles, duo theatra intcllegit: eaque alligari

viuitiatus. vult

25쪽

vult in ovum. Qui aliter explicant, circumludunt sententiam poetae non tangunt. Idem cum Valle comparat, quae cincta undique supino monte: Galiter baecpatulum valgis contendit in orbem, Amphitea- Ei sinuata latur, resupinis undiquo sibi , eluctan or

Inter contiuuos curuatur concaua montes:

Nec versibus iis alia luce opus, nisi si apud elucum. Dio Caiasius idem voluit, cum montem quemdam cum Amphitheatro

vide. Ordiar enim cum architectis ab imo solo. Ea pura, sinexma libera.

substructionibus aut aedificiis, libera tota ad cursum serarum& ad pugnam. Excipio quod in ea alibi partem enim non designo Ara fuit e lapide: illa dico cruda Ara, quae facta Ioui ioci.'

Latiari. Prudentius id te docuit: si versus eius audisti no iacenti cibi icis aure. Iam sub ipsa area,cloacae.Ita credere me iubet ' Andreas Fulvius:qui magnam etiam partem aedifici j tolerari ab iis vult in Hi zbii, & sustineri. An ipse,an alius viderit nescio: si vera traditio,am bigam,fuerintne reipsa cloacae ad exsugedum educendumque Ad quem humorem illum ' stagnorum,provide structae: an potius camerae quaedam & specus subterranei, ad custodiam & recep tum ferarum. quas tamen illiandiligenter cloacas censuerunt. Sive etiam ad usum aquarum,quas in Arenam occulte & subito inducebant atque educebant, ad Naumach ias. Certe cum ferina magna vis cottidie in Amphitheatru induceretur:quae ri dignum est,quo loco eae habitae aut seruatae. Non enim om- sim=unes simul emistae. Si in ipsa area uspiam: artarint locum . si ex TFr tra: quomodo eae statim perductae, aut qui ad manum Mea quidem opinio sit partim subterraneos cauos fuisse, in quὶsreconderetur sub ipsos ludos: partim depositas eas in caveis sub interiore ista porticu, e qua portulae & aditus plures pertinent in Arenam.Non tam clare eas Portulas hic Vides omnia enim Portuis tu haec ruinis aggesta &'bruta sed Veronae clarissime: ubi utrimque ' octo, nisi fallor, sub ipso isto Podij muro.At non eae cer- nita re te ad spectantium usum: quia in Arenam tantum conducunt, non ad subsellia aut graduri

26쪽

DE AMPHITHEATRO

Liuij stacta

verba, ad eam rem. Statius ex

plicazus. Ponae in caveis. Plautus ex pii aluia

C A P V T I X. De Decubus subterraneis,amplius.item de Caveis in ea bitheatris. Liviij deseritus aut expletus,aut stententia eruta. Portae in caveis, in

Plauto lux. Emissi erarum, is immissis ET despecubus quidem siue cryptis, valde sententiam

meam iuuat Cyriacus Anconitanus, qui maiorum aeuo Itinerarium scripsit. In quo de Amphitheatro Veronensi, sic tradit: Et nunc constititur locus rotundus Areua , per totum majuis saxis undique gru tus, in Ut ita dicam perflatus . cum intus C vB A- Tiso ANTRIs multiformiter redimitus sit. Sicut de Caueis, Liuius libro X ii. loco prorsus quidem fracto & mutilo, sed ex quo tamen non obscure elicio quod facit istuc.Ait de Cen- solibus, locasse eos faciendos in Circo, in ova ad notas curriculis numerandas, dam,' metas trans ' ωCAvEAsFERREAs ρε intromitterentur. In Circo, Ut scimus,olim Venatio exhibita,ante Amphitheatra. itaque huic fini ait Liuius Caueas ferreas exstructas, per quas bestiae cita enim sententiam fuisse suspicor, si non verba intromitterentur in Are nam.Nec de aliis Caueis Statius II. Silu .in Leone mansueta: -- gat cardine aperto

Infelix Cauea, γ clausis circum undiqMe portis Hoc licuisse nefarpauia timuere Leones. . Vbi nota mihi dc Portas. quae vel Cauearum sunt: vel potius istae Amphitheatrales, de quibus dis iero. Certe apud Plautum etiam Portae in Circo ad bestias emittendas, in Persa, mi quid credideris, citius extempo Voro Fugiunt, quam exporta turis cum emissup lepus. Quem locum totum mentio premit Vber alioqui interpres: qui fatendum est non lucem, sed umbram saepe facit nostro Vmbro . Nescio an Ammianus de istis, libro x x v III. max mium effudit genuinam ferociam: sicut sepe faciunt Amphitheatrales ferae,in actis tandemsolutae possicis. An ibi aliquis legati sed audax sit, non muto. Ostia videtur Varro adpellasse, De Re rus L Ostium habere debet humile'angustum, poti simum eius generiis quod cocbleam appellavέ. τι selit sc is cauea qua cverius

27쪽

fortasse, equa: non enim certe in ipsa Cauea pugnabant; nisi si Caueam capit, pro toto Amphitheatro tauri punare 'lent.

Atque ex his Caueis cum impetu quodam emittebantur in Arenam. Vopiscus in Probo: Neque erat bestiarum impetis itis, qui esse caveis egrediuntibu solet. ita enim vere & acute emenda dauit olim laudatissimus ille Faber. Capitolinus in Gallienis: cum quidam gemmas vitreas pro 'Peris vendidisset uxori e ,surripi quasi ad leonem menditorem iussit. deinde Casea cyonem emisti. Emittebantur ergo Caueis, iterumque in eas immittebantur post pugnam. Seneca de tra: Curriculi rotarsimque Persat acies r Emim leonem redigit in Caveam. Sed de Portulas easdem ad hunc usum accomodare Vopiscus videtur,qui Aditus adpellat. In Probo: Immisi deinde per omnes Adiim 'ulbiones mille, milli cerui, mi eapri. Hic ego, Sed nonne etiam, mi Florenti, ista deCaueis itinerariis accipi possint,in quibus serae clausae & transuectarἶClaudianus eas, ut memini pulchre describit, III. De laudib. Stilici Haec laqueis innexa gemunt, haec claus eruutur ILIGNIS DOMI Bus. fabri nec tigna polire S Fciunt: rudibus sagis texuntur es' ornis Frondentes CAVEAE. ratibus pars ibat onussis Per freta vel fluuios. exsanguis dextera torpet Remigis, ω propriam metuebat nasita mercem. Per terram pars ducta ratis. Itaq. potuere in Specubus aut Fornicibus,deponi in hisipsis Caueis .Haud abnuo, ait Florentius:& addo eaSCaueas ex ar

gento & auro,per splendoris speciem, tape factas. Sed pergamus in ipso loco nostro describendo.

aliter atque aliter solere ornari hanc Arenam. in modum siluae, in modum maris. Autra pro Cauem interdum Nauca. Vopiscus, Apuleius, Calpurnius emendati.

AT haec solens & vulgata Arenae facies: cui non ne

go comptum aliquem nouitium saepe additum, & colorum quosdam fucos. Varia enim cottidie ab ambitiosis Edito- Ambitionribus excogitabantur, ut studia hectantium allicerent lenoci-hiueuia 'nio quodam nouitatis. Ita fuere, qui arboribus hoc planum C 3 conse

28쪽

'At res in

arenam inlata

Vopisti cori in Capitoli-

catus.

Munera enim pingi Iolere,docui lib. II. Saaxpuleius

e rectus.

22 DE AMPHITHEATRO consererent,& Arenam totam verterent in siluam. scilicet ut vivam imaginem exhiberent verae germanaeque Venationis.

Audax inuentum. & quod non melius tibi expresserim, quam ipsis Vopisci verbis, in Probo: Venationem ambo am dedit, ita Nipopuliis cuncta diriperet. Genus autem 'ectaculi fuit tale. Arbo

res ν idae per milites radicitus vulse, connexis longe lateque trabibus adflixae t. terra deinde superiecta totusque Circus adsiluae consitus oeciem,gratiam nobis viroris obtulit.In qua extrema clausula censeo legas,gnitiam noui viroris. Quomodo enim, nobis Z nec V piscus ipse certe inter spectatores fuisse significat: quod abnuit aetaS.Neq. tamen gratia aut laus huius inuenti penes Probum: reperio Gordianum iam ante factitasse idem etiam priuatum. Capitolinum non aliter accipio,vbi de magnificiS eius mune ribus in Quaestura: Fenas Libycas Nno die centum exbibuit, ursis

uno die milis. Exstat silua rivi memoralitas,quae 'picta est in domo ro Anaia Cn. Pompeῆ,quae inius in patris eius in proauisiuit. Sed in Titi spectaculis tale aliquid indicat Martialis:

Dicitur, exhibuit Caesar arena tibi. Reoeruniscopuli, mirandaque silua cucurrit a uisse nemus creditur Hseridum. Imo aemulabantur id iam in prouinciis: giq. Apul ius in muneris Corinthiaci apparatu describit. Erat, inquit, mons ligneus ad in lar inchii montis istius quem Nates Homerus Idaeum cecinit, sublimi in Ductus tabula, liber scriptus quem a Giselino meo sum nactus, instructu abrica, rectius referto consitus viretis

VIVIS ARBORIBVS, summo cacumine de manibus fabri fonte manante furiales aquas eliquans. Nec in solo solum haec vari tio, sed in Caueis ipsis. quarum soco inuenerunt antra quaedam coeuntia &deeunti δ, quae velut e terra emitterem subito feras. Calpurnius hoc voluit, cum in Carini Venatione tumide miratur. b miseri, quotiens nos defendentis arena Uiduimus in partest ruptaque Noragine terra

Emersisse ferai si dem saepe latebris

Aurea cum croceo creuerunt arbuta librσ.

29쪽

LIBER . x

Ampliateatiro,disicerint --.Intellegit enim,arte quadam de machinis, antra illa, velut hiatu terrae, & aperta celeriter &operta: iterumque arbutis & Virgultis tamquam crescentibus inducta. Quae ipsa decora fuisse fatendum est, & blandientia sensibus imitatione quadam naturae. At illud iam improbi acuminis, & nescias an exemplo quodam a sacra Noachi Arca. quod Nauim aedificare grandem aliquam solent in ip--n 'ciasa Arena, quae solutilis esset, &subito luxata emitteret omne genus ferarum pro arbitrio magistri temperantis. Dio id Ne otii, scribit& narrat ubertim in Norone: vult etiam exemplum oblatum scelestae illius nauis qua matrem necaret,ab hac Amphitheatrali. Verba eius commemini: του πηοί -

Et quoniam eam caedem palam non audebant, nec Penenis clam patrare facile id possent: navim qua iam in Ambitheatro conjicientes it actam is onte solueretur , c belluta quibusdam emis sis, rursin compingeretur rediret in priorem statum, mi iis bule similem aedibicare. Nec minus clare in Seuero:

autem omnium ferarum in Amphitheatro exstructum erat instarnavist quae capere simul emittere posset adsentas quadringento. ει autem de subitὸ occultesolui exsibebant νυ ex lanthem,leoues,'m thiones,onagri,bissentes: ita ut septingentainnas aut pecudes simulo

currare liceret cernere , in occidi. Nec naues selum eiusmodi induxere in Theatra, sed, quoδmagis admirere, quodammodomare ipsum. Reperti enim qui hoc omne rotundum per Oc aqv n Amcultos quosdam ductus & meatus, subito aqua replerente αpro terrestribus feris , monstra maris ostenderent, & clastes, α naualem pugnam. Et aquarum indue ioni, i bitasse non 'x'RΠ aberret, qui subterraneo illos Canales adtribuat,de quibus su- na mostra. pra. Carini Principis ludis id factum, visuimque a se Calpum uius memorat: Nec

30쪽

x DE AMPHITHEA 'RoNecsolum vobissiluestria cernere monstra

Contigit, aequoreos ego cum certantibus ursis imit,=,u. D Lia i vis se , ω ' equorum nomine dignummos linil Sed deforme pecuw.

Et diu ante illum Nero id usurparat, Dione sic narrante: AEL quando, inquit, bellias interfectis in Venatione exhibita , subitὸ

aquam in Ambitbeatrum induxit, einc nauale certamen ostendit. rumskmque ea eductu, Gladiatores in loco p buit. denique indu m ite rum, magni seu tus publicum epulum. Nec a liter Domitianus, qui ut Suetonius ait, Praelium eque ire ac pedestre commisit: is Amphitheatro , nauale quoque. Noster Seneca ingenia istorum hominum miratur magis quam laudat in epistolax C i. euripos subito aquarum impetu implent aut siccaui: Et ostendit inter .

nouas inuentiones esse. C A P v T XI.

De muro qui Arenam cingit. de Fodio quo ver eum. eius forma.

Dignissimum eum locum ad blectandum, Senatui adtributum, imo magistratibus. Aptum ad curules filias. Frincipis ibi Suggestus, Tribuna naetoris : Vestalium sedes. SE D nonne extra limitem eo, quod dicitur,extraque oleas

Nam cum propositum mihi saltem natiuam genuinamque Amphitheatri faciem ostendere,addo etiam ecce colorum fucos & pigmenta. & vereor, Lipsi, ut cum fastidio tuo. Me ne Z inquam. Imo merum mel & nectar, Florenti, bibo in hoc sermone. quem tu magis magisque sitienti mihi liberaliter in visi ανε funde, &, ut ille ait ' Florentius renidens, E genere ' μ'' tu quidem es, inquit:de quibus increbuit, uo pluβbiberint,plus sitire. Sed educam te e siticulosa hac arena,& ad Podium transibo quod adsidemus. Nam post Arenam murus ecce iste occurrit, qui Podium sustinet, quique claudit & --bit infimum hoc solum. podium enim appello proiectu amilianc quae in summo muro, quae paullum prouehitur & propendet instar pedis. Vnde & nome. Maenianorum ea quaedam species est: facta in theatris, templis, aedibus, ad circumeundum , innitendam, spectandum. Mediolani inscriptio verus