장음표시 사용
71쪽
nis genere rustici caput operirent licet hoc sciam tempore uari tuin, non tamen adeo, quin adhuc in illorum speciem in rusticis sagis capitia illa,colorum modo acuta,pendere uideamus.ex quibus etiam sculpturis, ut mihi paullo amplius, bona uenia, uagari liceat subtilis illa differentia inter plaustrum & uehiculum discernitur, de qua Varro deling. Lat.lib. . ita disserit. Vehiculum,in quo faba aliudue quid uehitur, quo ex uiminibiis uterentur, &quod eo uehitur breuis ueha, uehiculum est dictum, ab alijs etiadictum arcera, quae etiam in duodecim tabulis appellatur, quod ex tabulis uehiculum crat factum ut arca,arcera dictum. Plaustruab eo, clisod, non ut in ijs, quae supra dixi, sed ex omni parte palani sunt, quae in eo uehuntur, quod perlucent lapides asseres tigni m. Hactenus ille. Quae tamen nomina usu confusa fuisse,uel cx Plinio colligi licet, qui uehiculum appellat culleo onustum, quod plaustrum quia palam culleum faceret, ex Varronis relata sententia appellari debuit. Sed ut ad culleos, unde nos marmora diuiserunt, redeamus, de his inter instrumenta ad uinum transserendum meminit Vlp anus Iurisc. l. quaesitum, defundo instruci sic dicens: Sed de ea, quae exportandorum fructuum causa parantur, instrumenti esse constat, ueluti uehicula,& naues,& cuppae, di cullei. Et Scaevolat. ult.in fi. de pignoratilia actione. Titus pecuniam mutuam a C. Seio sub pignore culleorum accepit. Istos culleos cum Seius in horreo haberet, missus ex ossicio annonae centurio, culleos ad annonam sustulit:& postea instantia C. Seis creditoris recuperati sunt, quaero intertrituram, quae ex operis facta est, utrum Titius debitor, an Seius creditor agnoscere debebat. Iabolenus uero l.legatum,de annuis legatis,culleli pro mensura posuit,dum dixit: Vini Falerni,quod domi nasceretur quo annis, in annos singulos binos culleos heres meus Titio dato. quod & Vlpianus fecit i.si cui,de tritico legato.Vino legato utres non debebuntur,nec culleos deberi dico. Haec ille.V tribus enim ad transserenda uina, non minus quam culleis, usi sunt antiqui, ut& hodie Neapolitani ad musta praesertim transferenda, & Hispani quoque, ut audio,non solum ad transserenda,sed ad in illis dis
fusum uinum conseruandum utuntur. Quibus quidem utribus etiam hodie ad oleum transferendum Romae utimur,qui sunt ex
hircorum siue caprarum integro corio. quem morcin antiquorum quoque suisse crediderim ex Virgilio Geor. a. Non
72쪽
De antiq. liquidaridorumq. men ris.
' . suis Non aliam ob causam Baccho caper omnibus aris. Caeditur,&ueteres ineunt proicaenia ludi, i Praemiaq. ingentes pagos ,& compita circum Theseidac posuere, atque inter pocula laeti Mollibus in pratis unetos fallere per utres. Culleus igitur ut ad eum iterum redeam seruata ratione praediaeta,uino puro,uel aqua pura plenus, pende ut dixi,lib. lle se centas. Et de antiquis Romanorum mensuris, quatum ad liquida&arida attinet, dixissesiissiciat: quarum hae sunt notae. iadrantes, siue amphora. Quartarius.
Hemina, siue semisextarius. Modi' semis, ii uestem
R A t c a liquidoru aridorumq.mensurae cum non solum pro locoru uarietate discrimen receperint,sed etiaquia apud eos no tantum Atticae, quibus frequenti is medici sunt usi , sed & georgicae quibus uteretur agricolae, &qui agricultura tractaueriit, necnon Hippotamcae,quibus ueterinarij usi sunt, oes capacitate dissimiles, licet in nomine coueniret, magna maximis & doctissimis uiris dissicultate attuleriit. Eoo uero, alieno labore stucs,no quide eo animo ut alienam laude in me transsera, ut alibi dilucide testatus sum,sed ut,siquid legerim, ad studioseru utilitate refera, eoru sentctias, in epitome redactas trada ; ut Pperatibus labore minua. simi aut q sequutur. sensiurae eAtticae, iue medicae, quibus Graecis ad liquores usisum. -- E T R E T E s, quem ceramiu, cadu, & amphora Graeca, appellaveru capit choas duodecim: pedet aute,oleo dii plenus, habita ratione ponderis,Cotyle a Galeno tr diti priore libro relati, quod est unciarii septem semis, siue drachmaru sexaginta, pudet,inqua, metretes,oleo plenus, libras nonaginta. cu aut supra traditu sit,uinum purum,aqua pura,& acetii purum,oleo nona parte grauiora esse,pedet metretes,ui
73쪽
omnibus de libra ponderati antiquaru unciaru duodecim: quarii unciarii podus unu & ide Graecis, & Latinis suisse, libro quincto
demonstrabo. Hac metretes mesura usi sunt quoq. Latini,mutato genere, ut Cato c. Io 7. Oleum si in metreta noua inditurus eris,
amurca, ita uti est cruda, prius colluito, agitatoq. diu,ut bene cω bibat. id si feceris, metreta oleu non bibet, & oleu melius faciet, Sipsa metreta firmior erit. De oua& Columella lib. I 2.c. I .Quibus in locis haud dubie pro vase,& non mensura capitur. Sed &pro mensura eam sumpsit idem Columella, dicto lib. I a. c. 22. sic scribens. Picis liquidae metretam adde in labrum. Et iterum e dein lib.c. o. de lora: Quantum uini uno die feceris,eius partemdecimam, quot metretas efficiat, cosiderato, & totidem metretas aquae dulcis in vinacea addito. De hoc quoq.metrete sensit Fa nius, qui eum amphora Atticam, siue cadum appellauit,sic dices. Attica praeterea dicenda est amphora nobis, Seu cadus: hanc facies, nostrae si adieceris urnam. Haec autem uerba, Nostrae si adieceris urnam, uelim intelligas note tenus, i. ut Graeca amphora, siue cadus costet ex tot Graecis sextarijs, seu cotylis, ex quo constat Romana amphora,& urna. hi enim sunt sextari j octo & quadraginta in amphora,& quattuor &uiginti in urna,ita ut metretes,siue cadus,uel Attica amphorac piat sextarios Graecae mesurae 7 2. siue cotylas I . COUIae a tem cum sint oleo plenae pondo unciarum septem semis sing lae, ut probatum est, essicient pondus librarum olei nonaginta, aquae purae, aut puri uini centum.
Chus, qui &clmeus appellatur, &qui,ut praedixi, duodecima pars cst metretes, continet in se sextarios Atticos sex,seu cotylas du decim , pendet, oleo plenus, ex Galeni, Dioscoridis, & Cleop trac sententia, drachmas septingentas uiginti,quae libras septem& semis constituunt. iuxta quam rationem pendet aquae purae aut uini puri libras octo & quadrantem. ScXtarius, qui cu Romanoru uox& mesura sit, cu Romano Imperio in Graecia, in usu psertim medicorii, trasuit, immin tua in capacitate, choae cst pars sexta,c6tinens in se cotylas duas: pcdct aut, ex relatorusentctia, Graecus sextarius,oleo plenus, uncias quinde cim , aqua aut uino uncias scxdecim, drachmas quinque,scripuluuiau. Hic aute sextarius icet note sit ide cu R omano,tamen, ut dixi, capacitate differt,& podere: siquide Romanus,oleo plenus,ut supra
74쪽
antiq.liquidaridorum' mensuris. 13
sipra ex Dioscoridis & aliorum sententia statui, pendet uncias duodeuiginti, hic autem quindecim, ut Galenus tradidit. Cotyte,quae & Tryblion dicita est,sextari, dimidia pars est,choet aut
duodecima, continet in se quartarios duos, cyathos sex: pendet autem,oleo plena, uncias septem semis,siue drachmas sexaginta, uino aut aqua uncias octo, drachmas duas, scripula duo. Quartarius, siue semico tylium, qui est, ut uox nat,dimidium cotylae,&sextarij pars quarta,mensura pariter est medicis potius,qua ceteris iii usu, continet in se Oxybapha duo,cyathos tres: pendet,
oleo plenus, uncias tres,drachmas leX; uino aut aqua uncias qua tuor, drachmam unam, scripulum unum.
Oxibaphum, qui & a Fannio Oxybaphus dicitur, continet in se sedisquicyathum: pendet, oleo plenum, unciam unam, drachmas septem s aqua, aut uino, uncias duas, scripula duo. athus, qui duodecima pars est sextarij, cotyles sexta,&quartarij tertia,cotinet in se cochas duas,mystra quattuor, chemas quinq., cochlearia parua dece: pendet aute cyathus,Oleo plen las, v iaciam una, drachmas duas; uini unciam una, drachmas tres, grana octo.
De hoc cyatho, & praecedenti Oxybapho,& cotyla dixi supra, intelligendum esse Fannium, dum dixit:
A t colyte cyathos bis ternos una receptat: Sed de abaco nobis id pondus saepe notatur. Bis ciuinque hunc faciunt drachmae, si appendere tentes.
Oxy Daphus fiet, si quinque addantur ad illas. Quem locum ex praedictis de olei drachmis intelliges ex Galeni
examine de Graeca cotyle tradito. Concha semicyathus est, continens in se mystra duo: pendet autem, oleo plena, drachmas quinque, uino aut aqua drachmas quinq., scripulit unum,granari. De concha inter Latinos meminit Catoc.73. qua uidetur sumpsisse pro vase, quo capulator oleum tollit. Sed & pro mensura,&qui de parua, ea sumpsisse uidetur ide Cato c. I 73. De minori & maiori concha meminit ide c. I s .inter instrumenta cellae oleariae. De concha etiam pro vase, nec eo quidem minimo ad chrysocollam lauandum,meminit Plinius lib. 33.c. s. Mystrum cyathi quarta pars est,pendet aute oleo plenum drachmas duas semis,aqua aut uino drachmas duas cripula duo,grana octo. . Chenae,quincia pars est cyathi,capit cochlearia minora duo, pedet oleo plena drachmas duas,aqua aut uino drachmas duas,gra. xvj.
75쪽
Cochlear, cui Alet adiici paruum, cyathi pars est,ex iunioru sente
tia,decima: pendet oleo plenum drachmam unam,uino aut aquadrachmam unam, grana octo: de his tamen Fannius ita scripsit: At mystrum cyathi quarta est, ac tertia mystri, Quam uocant cyanem. capit haec cochlearia bina. Iuxta quam supputatione paruum cochlear, pars quarta & vigesima cyathi esset. dissident enim de mensuris, quae infra chemem sunt, scribentes fere omnes, eam tamen quartam cyathi partem
csse consentienteS.c1Atticae aridorum mensurae.
EDiu Nus capit choenicas octo&quadraginta, sextarios uero Graecos duos & septuaginta. iuxta qua su putationem choenix est colylarum trium.
Choenix capit colylas tres eu sesquisextarium,cyathos uero duodeuiginti. Cotyle capit oxybapha quattuor, cyathos sex. Oxybaphus capit sesquicyathum. Cyathus cochlearia parua decem. Qui haru mensii rara modulu consequi uoluerit, cotvle formabit, quae unciaru septe semis olei capax sit,&cu ea multiplicabit,&in minores diuidet, paruoq. negotio ceteras & certam medimni &choenicis mensuram habebit. Hic notandum,quod choenix se menti , quae pro diurno cibo familiae assignabatur, non est haec Attica, seu medica, de qua loquimur,sed georgica,quae ex rati ne statim diceda sesquialtera est ad ista. qua ratione hi, ut cu du bus sextarijs Romanis non multo discrimine,nepe quantu unciae
duae, & unciae pars quarta, siue sicilicus olet,loci seu spatij occ parenti quo quide spatio dccapacitate duo Romani sextarij geomgicum choenicem excedunt. quod autem supra in modio dixerimus,quattuor modios demensum seruorum fuisse,qui sunt sext rij quattuor&sexagintihmodico negotio intel ligimus,Romanos& Graecos pare sere uictum familiae &seruis tribuisse. de choenice, quae diurni uictus esset, meminit Homerus in persona Tolemachi Odysseae decimon ono, sic dicentis, ut iuniores uertunt. Haud operis uacuum nostrum contigere quemquam
Choenica perpetiar , longis licet hospes ab oris Venerit. De qua S uidas ab eisdem relatus sic scribit. Cho
76쪽
nix enim cibus diurnus. unde & prouerbij in morem usurpatum est, Choenici non insidendum.
E o R Gi c A a mensurae, quibus utebantur agricolae, &tractates res ad agricultura spectantes, eaedem sunt nomine cum supradictis, tam liquidoru,quam aridorum: diuersae tamen sunt capacitate, & pondere: siquidem sesquialterae ad medicas sunt, idest,dimidio ampliores,qua illse. Nam cotyle,quam in Atticisseu medicis probauimus oleo plena uncias septem semis pendere,in istis georgicis pendet uncias u decim,& drachmas duas,idest quantum illa,&lius dimidium illius. qua ratione quilibet modico negotio de cuiuslibet capaciatate poterit iudicare. hoc unum moneo, ut animaduertat eu,que legit, auctorem, &rem, de qua tractat, ut discrimina georgic rum & Atticarum assequi pollit, ne decipiatur.
Ippo IATRICAE mensurae, quibus ueterinarij inc radis equis, & bubus,ceterisq. animalibus usi sunt,eodem pariter sunt nomine cum Atticis, capacitate tameab illis a georgicis differunt: habent enim se ad medicas, proportione supra tertiam, idest capiunt quantum illae, &lius illarum partem tertiam. Exemplum in cotyle, quae in Atticis, ut saepius diximus,olco plena pendet drachmas sexaginta, quae sunt unciae septem semis, in istis pendet uncias decem, siue drachmas octoginta. iuxta quam supputationem reliquarum capacitas &pondus facile poterit inueniri. Et hactenus de antiquis mensuris dixisse suffcit: quarum notae ex ignoto Graeco,& iunioribus haec sunt.
77쪽
LIBER QI A R T V S. De liquidorum aridorumq. mensuris, quibus hodie Ro-
mae utimur, deq. earum pondere .
I b c de ijs liquidorum aridorumq. mEsuris , quibus hodie Romae utimur, dicedum est, &primo dc ijs,quibus liquida metimur,quae &ipsae bipartitae sunt. Aliae enim olei sunt,
aliae uini,aceti eterorumq. liquidorum,qui mensura tractantur: licet unum idemq.nometam olei qua uini mensuris commune sit,ba barasq. uoces barbare me proferre profiteor,
ne du eas latinitate donare studeo,rem per se obscura obscuriore effciam. Primu igitur locum in uini mensuris tribuo Bocali, seu baucalit se quibus e nostris meminit Catellianus Cotta in m moralibus uerbo Supellectili legata: quae mensura me puero P littus appellabatur, & ita in marmoribus, ubi haec mensura cum ceteris in Conseruatorum Capitolinis aedibus in publico est e posita, inscripta est. Hic petitius diuiditur in duos semipetitios, quos alij medios absolute,alij medios petitios,seu media bocalia appellat: atq. hic dimidius petitius rursus in duas partes,quas sotiettas appellant, diuiditurinec alia infra solietiam, seu minor soli etia mensura reperitur: licet no semel tentaverim,eam quoq. ut pauperibus c6suleretur,diuidi oportere:quod sorsitan ficti Supra petiitu est cogius,ita in marmoribus,de quibus supra, appellatur, constans ex petitiis octo: cuius semicongius, constans ex petitiis quattuor, cogitella a nostris municipalibus iuribus, quasi paruus congius,appullatur. Supra congium est Barilis,costans ex congijs quattuor, congi tellis auic octo, petitiis uero duobus & triginta.
Supra Barilem, est salma, ita a nostris municipalibus iurib' appellata : quae si uini sit, taxatur congi tellarum quattuor& iliginis: si mussi, sex& uiginti, illis duobus additis propter defaecatione ut arbitror,
78쪽
arbitror,& id quod in deferbuendo amittituri quam congitellam
ita, idest petitiorum quattuor,intelligendam eue,alibi declaraui, cum ex diminuto congij no inine,tum etiam,quia,si aliter,idest de congio intelligeretur,salina illa constaret ex barilibus sex,onus nounius, sed duorum ualidorum equorum: de ita usu receptum est. Est etiam supra Barilem Caballus siue Caballata, uulgo aestimatus musti barilium quattuor; de qua auctoritatem aliam,quam uulgi opinionem, non habeo. Postremo est illa, qua appellant Bottem, constans ex barilibus octo.quarum mensurarum hic finis,qui culleo: de quibus singulatim disserendum censeo: ut exinde cum antiquis cum Graecis tum Latinis collatio fieri posset. Folicita ut a minori incipiamus uino puro, non crassis, non nigro,no cocto,aut aqua pura plena, pendet uncias sexdecim, earu bcilicet, quibus hodie Romae utimur. cum aute singulae nostri tep ris unciae, scripulo uno & granis quattuor singulis antiquis umciis maiores sint, ut stipra primo libro dictu& deductu est: esticitur, ut haec solicita, uino puro aut aqua pura plena,pendeat antiquas uncias sexdecim, drachmas sex, grana sexdecim. quo fit,ut si soli etia cum sextario Romano costratur, ab eo longe differre cognoscatur. ille enim,ut iam demostraui,pudet ex his antiquis ii cias uiginti: si uero cum Atticoru sextario, seu duabus Atticis c Ulis constratur, cum sextarius ille Atticus,aqua aut uino plenus, citracotrouersia pendeat uncias sexdecim, drachmas quinque,&scripulum unum, prope est ut conueniat. intersunt enim scripula duo, grana sexdecim, quibus sextarius Atticus soli etia minor est, antiqui ponderis ratione habita. Cur autem soli erea haec potius ad Atticum sextarium,quam ad Romanu accedat, eadem ratione factum crediderim, qua primo libro arbitratus sum, pede relicto,spithamae,seu spannae, usium in Italia prorepsisse. nam cu Imperiuin Byrantium a Costantino translatum fuisset, Graeciq. italia potirentur, Romaq. insequentibus deinceps temporibus a Graecis rectoribus gubernaretur, in tanta rerum calamitate suas Graeci mensuras, & uoces introducere conati sunt. quod eo facilius adducor ut credam,quod in nostris municipalibus iuribus,quae abhinc annis trecentis uigebant,lib. 3. Io 6. haec legantur. Omnes mensurae tam rublitellarum, quam congi tellarum, uini & olei, quarteronum & metretorum, tigillo senatus signetur. constat autem ex ijs, quae dicta sunt,metretem, Graecam mensuram fuisse. etsi
79쪽
etsi de ea Columella bis aut ter meminerit. Medius, siue dimidius petitius, constat ex soli eriis duabus. pendet autem, uino puro & aqua pura plenus, secundum supputationem praedictam, uncias duas & triginta, nostri temporis,hoc est libras
duas, & bessem; ex antiquis uero, uncias tres & triginta, drachmas quattuor, scripulum unum, grana Octo. Petilius,qui& hodie bocalis dicitur,constat soliettis quattuo pendet, uino puro aut pura aqua plenus, uncias quattuor & sexaginta, siue libras quinq. & trientem, ex antiquis uero uncias septem&sexaginta , scripula duo, grana sexdecim. Congiteila,quae est semicongius,constans expetitiis quattuo pendet uino aut aqua plena, nostri temporis libram unam & uiginti, ac trientem librae, idest uncias ducentas quinquaginta sex, antiquarum uero libras duas & uiginti,drachmas tres,scripulum unti, grana sexdecim, hoc est uncias ducentas octuaginta quattuor , drachmas tres, scripulu unum, grana sexdecim. & huius duplii est congius: cuius mensura in Capitolio, Vini congius, est inscripta. Barilis, quem idem Catellianus in uerbo Vinitor, Romanoru, idest nostri teporis mensura esse asseruit,csistat,ut dixi,ex congiis qua tuor,c6gitellis uero octo,petitiis aute duob'& triginta. uino puro aut aqua pura plenus, pedet nostri teporis libras centu septu ginta,& librae besscm, antiquaru uero libras centum septuaginta octo,uncias undecim,drachmas quinq., scripula duo,grana octo. Botte, quae Dolisi latine passim uertitur,&recte; licet antiquis Romanis dolia alterius materiei & sormae essent,nempe ex opere mgulino,ut alibi dixi, &subiectu in calce operis schema ostendit,&Plinius demostrat lib. Iq.c. a I.&lib. 3 3. c. I a. & Columella lib. I 2. c. 18.&Iabole.Iurisc.l. dolia de sundo instructo, qui etiam de plu-beis meminin constat, inquam, hoc dolium ex barilibus octo: cui uasa ipsa maioris sint capacitatis: nam & trecentoru barilium non Ionge ab urbe uidi, de plurium esse audiui: haec aute nostri tep ris dolia ex castanea materia fabricatur, circulis q.etia castaneis,&colurnis, seu cita ex orno factis, quin etiam maiora serreis quoq. cinguntur. qui quid c ligneorum doliorum usus , cis Pliiiij tep ribus adhuc Romanis no esset, tamen in locis circa alpes exsistentibus in usu erant, ut Plinius ipse testatur lib. I q. c. a I. sic dicens. Magna est collecto iam uino dasseretia in cella. circa alpes ligneis
uasta condunt,circulisq. cingunt,atque etia hieme gelida ignibus rigorem
80쪽
rigore arcent.Haec ille. Quem usum in Sicilia quoq. fuisse colligi licet ex eodem Plinio lib. 8. c. 6.dum de elephantorum in Italiam transfretatione sic scripsit: Centum quadraginta fuere transuecti ratibus,ciuas doliorum consertis ordinibus imposuerant. Quo in loco de lictilibus dolijs intelligi non potest,cum illa tum propter
materi ei ponderositatem & grauitatem, tum etia propter Oris p tentiam, potius ipsa auxi .ium ad transfretandum recipere,qua alteri dare sint apta. quod de ligneis secus esse videmus: cum illoruope, si plena demergantur, & pondera alligentur,dein fistulis tr ctoriis per os exinaniantur, etia magna podera ex profundo erui& attolli posse copertum sit. ratibus enim ad trasportandum maiora onera,quae humidum non timerent, usi sunt antiqui,quas ex trabium consertis ordinibus,ut & nos hodie qui eas Romae Tri batas dicimus, Tridentini & Veneti Latias appellant sine carinis S puppibus constituebant, ut Lucanus lib. . paullo post recitandus declarat . quibus ratibus ad maiora onera sustinenda uacuorum doliorum seu cuparum ordines supponebant, ut in dictorum elephantorum transfretatione factum fuisse Plinius refert. dc ita intelligendum puto Lucani carmen illud: Namq. ratem uacuae sustentant undiq. cupae. Non, ut alij sensere,quos Catellianus Cotta secutus est,putans in, de colligi cupis naues sustinert,cum illarum carinae aut latera resarciuntur, cum non solum Lucanus id no senserit,sed etiam usus
aliter fieri demonstret: siquidem naues ad sarciendum aut subducuntur, iuxta illud Virgilij primo Aen. Vrbem quam statuo, uestra em subducite naves:
Aut, malo incoligua alteram nauem aut proximum litus alligato, in latus inclinantur, ita ut latus alterum aquam cotingat,alterum resarciendum caelum specte quod do in nauibus de triremibus f cium fuisse saepe uidi. Lucanus igitur eo in loco proprie de rate,& non improprie ratem pro naui, ut quandoq. facere consueuerunt poetae, intellexit, ut illius uerba aperte demonstrant, quae etiam modum ratis fabricadae bellissime explicant.Sunt aut haec. Vt primum aduersae sectos in litore terrae, Et Basilum uidere ducem, noua serta per aequor Exquisita fugae. neque enim de more carinas
Extendunt, puppesq. leuant, sed firma gerendis Molibus in solido contexunt robora ductu. Namque