Nicephori ... Compendiaria de arte disserendi ratio, omnium eruditorum iudicio absolutissima, Georgio Valla Placentino interprete. Chirii Fortunatiani Consulti Dialectica cæteris omnibus & doctior & argutior. Georgii Vallae Placentini De expedita rat

101쪽

ιέ c HI RI I F ORT V NAT. ni donee peraeniatur ad summam. Summa est autem,quae conficitur ex conc is . Quod dico tale est, qui dicit si ambulat movetur,pro/bare uult aliquid, ut quum hoc conclum est serum 4be,restet illi docere,quod ambulet, resumma consiequatur quae iam negari no potest, id est.quod mouetur,aut reflet illi docere,qκod

non mouetur, ut consequatvr summa,quae item

non potia non concessi, id es ,quod non ambuisiet. Rurbus, si hoc modo uellet dicere : Homo trie ambulatifimplexsententia est,quam si cono cesseero, realia quae aliquid expectant ad comis

pletionem fratentiae, sententiam comprehen tant,adiunxerit aliam. Quis quis autem ambu ut movetκr,oe hanc etiam concesseero, ex hae. coniunctione siententiarum, quamuis singillatim enunciatcruminconcestarum illa sium sequatur , quae im necessario concedatre, id est,homo trie igitur mouetur.His brexiter constitutis ingulas partes consideremus nam fiunt primae duae. una, de iis quae simpliciter dicuntur, Vbi efi, quasi materia dialectica. Altera de his, quae coniuncta diculur,ubi tu quas opus v μα , Q ηα debrisioris est, uocatar de I

102쪽

DIALECTI A. s quenia. Illa vero quae de coniunctis, in tres pretes diuiditur . seperita enim coniunctione uerborum, qga no, implat bententiam, illa quae sic implet sententiam i nondum faciat quae honem, Mei di blitationem reqvirat, uocatur deela

ti endo . Illa quae fila implet sententiam ', ut de

retenti' lymplicibus iudicetur, donec ferve niatur albumniam ,' vocatκr de proloquendo. siti qu ae sic comprehendit bententiam , ut de ipsa etiam copκlatione iudicetκr donec perueisnratur ei flummam, vocctar de proloquiorum summa . Flu ergo fingulas partes diligentius explicemus.

rae etcaetera.

Erbum et , unius cuiusque si gnum, quod Verbin. v ab audiente pos et intelliat a loquente proicium .Res est, quicquid uel sentitur, vel in Res. relligitur, uel latet. Signum est, quod oebeipsum sim. sensui et praeterbe aliquid animo ostendit.Loqui Loqiιι est,etruculata uoce signu dure. Articulata dico,

103쪽

es c III RII FORTUNAT. comprehendi literis potess. Haec omninodes nitabunt, oe utrum hactengs verba de 'itionis aliis definitionibus p sequenda fue/rint,ille indicauerit locus quo desiliendi disci plina tradatur, nunc quod instat accipe in retus. Omne uerbum sonat, quomodo enim eri in scripto non Merbum sed Aerbi *gnum est,quippe instectis a legente literis occurrit animo, quid voce prorumpat.Quid enim aliud uterue scriptae, γε ipsis oculis praeterbe uoces animo ineisdκnt,oe paulo ante signa esse diximus, quod et se sium sensiui re praeter se aliqκid animo ostendit. Quae legimus igitur non uerbabunt, Literae. sed signa uerborum: sed ut ipsa litera cum fit

pars minima vocis articulatae, abutimur tamen hoc vocabκIo er ut appellemus literam etiam, qgums riptum videmκs, quamliis omnino laesista sit, neque ulla pars κοcis , bed signum partis Mocis appareat. ita etiam uerbum appellatur quumscriptum est, quamuis verbi signum, id est signum significantis vocis non etsi eat . Ergo ut coeperam dicere: omne verbum bonat, sed quod 'nat, nihil a dialecticam. De bono enim verbi agitar, qgum qilaentur vel animaduerti-

104쪽

DIALECTICA. 39tur, quanta voca ηm, vel distulatione leniatur, Mel concursitone debilitati item consenantium, uel interpositione nodetκr , uel congeritone

Fretur, uel quot uel qualibet syllaba constet, uti poeticus Rhγthmus accentus que a Grammaticis Diarum aurium tractatur negotio, . tamen quia de bis praeter Dialecticam non est, haec enim scientia dissutandi est. Sed cum uerbabunt rerum qgando de ipsis obtinet. verboruautem illa quibus de his dilutatur. Nam cum de uerbis loqui nisi verbis neqlleamus, oeqκκm loquimur,no nisi de aliquibus rebus loquemlir, occurrit animo ita es e verba, signa reru ut resese non desinant, quum ergo verbum ore pro cedit, si propterit procedit, id est, ut dei Merbo aliquid qκderatur alit AsylitetAr, res est utiqge disputationi quaestioni ques ubiecta. Sed ipse res, uerbam vocatur. Quicquid autem ex verbo,non aures seed animus sienti rei 'ani -

mo tenetur inclusium, dicibile vocatur. Res alite ipsa, quae iam Merblim non est, neqMe litique . In mente conceptio, sitae babeat verbum, quod

signis' ri po*t, siue non habeat, nihil aliud

Mam res Aocatur proprio iam nomine. Haec er

105쪽

so c Η I R I I F o TVN A T. go quatuor distincta teneantur, Verbum, macibile,Dictio,ins. Quod dixi uerbum, diverabum est, er gerbum signficat. Quod dixi diaeibile, uerbum est, nec tamen κerba, sed qκοὸ in verbo intelligitur , π animo continetur, δε

gn cat. Quod dixi, dictione, uerbum est, sed quod iam illa duo simul id est,et issum uerbu et quod si in animo, per uerbum signfcct. 8'ddixi uerbκm e hquod praeter illa triaquae dicta sunt quicquid restat signiscat sed exulis homa propterbe fctu est, id est, uerbκm proptest

ipsum uerbum. Cerer u non quod aliquae ri orationis est, non propter sesed propter uerbu, quod arma dictum est,uel animo fensa uel uoce proIata fiunt. Sed cum animo bensa sint ante κο-cem dicibilia erut: quum autem propter id quod dixi proruperui in uocem dictiones sectasunt. Arma, Ipsum uero arma quod hic uerbum est, quum . Virgilio pronunciaetu e t,dictiosuit. Non enim propter sie prolatum est, sed ut eo silenificarentur, κel bella quae gelat Aeneas, vel scutum re

tllustranda es e per icio fac igitur a quoquam

Grammatico pxeram interrogatum hoc modo.

Arma quae pars orationis est quoὀ dictu est am

106쪽

.T D I AI E cTI c A. 'a Vulcanus heroi fabricatus est. Ipsa non bella uel arma quae pes id aut uti gesta sunt

ab Aenea:ipsi inquam, qκae tum gererentur atque essent κidebantur,qκaeque si nunc adsent uel digito monstrare pol bemlis alit tangere,qκα etiamsi non cogitentlir,non eo tamen, vino fuerint. Ipsa ergo per benec verba sint,nec dici bilia, nec dictionem, bed res, quae iam proprio qnomine res vocantur. Tractandum eῖ igitur nobis in hac parte dialecticae , de Merbis , de δcilibus , de dictionibus j de rebus, in qui- Ο bus omnibus cκm partim verba stignificentur, - partim non uerba , nihil est tamen de quo non

uerbis dilutare necesse siit. Itaque de iis primo dis=utetur , per quae, de caeteris diffutare conceditur . Igitur verbum qModlibet ex ce' in uerbis. pto bono, de quo bene disylitare ad faculi rem dialecticae pertinet, non ad dialecticam disiciplinam : ut defensiiones Ciceronis sκnt quidem Rhetoricae facultatis, bed non bis docetur ipsa Rhetorica . Ergo omne uerblim, praeter id quod sonat, quattuor qMidem necesse sarie uocat in quaestionem , originem suam, ulm, declinationem , ordinationem. De origine

107쪽

νι CHIRII FORTUNAT. .serbi quaeritur,qua quaeritariunde ita dirarur, Res mea bententia nimis curioba, oe minus ne cessaria. Nes hoc compti it dicere, quod . . . a ceroni qκog- idem videtgr. Quis enim egeat autoritae in re tam perlicua t Quodsi omnino multii maret explicare originem uerbi,inepta

esset aggredi,quod persequi profecto insinitum simile. s. Quis enim reperire ρομt, quod digκm fuerit, utrum ita Actum sit.Huc accedit,quod uisomniorum interpretatio,ita uerborum origo,pro Verbu un- culo ingenio iudicatur. Ecce enim uerba ipsa

de dictam. qui lcm ex eo putat dicta, qκod aure quasi uerserat,immo inquit alias, quod aerem. Sed quid nostra,non metna Iis sincm uteri a uerbera. do huius uocabuli originem trahit. Sed de traf., verso tertius uide qκam rixa inferat, suod enim utram nos ait loqui oportet odiosiuml sit nam rei ipsi indicante mendacium. Verbum a uero cognominam est.Nec ingenium quartum deis

fuit arisiunt,qui uerbum . κero quidem pκtat dictam, sed prima f3llaba satis animaduersa,

secgniam ne igi non oportere.Verbum enim quum dicimus, inquiunt, prima eiusf3llaba u

108쪽

est, a uerum boando, hoc est, ueram bonando, quod si ita est praesTibit qκod hoc nomen, ne quum uerbum facimus, mentiamur. Sed uereor, ne ipsi qui dicunt ista, mentiantur.Ergo ad tela

fertinet iudicare, utrum verbum a Merbera ,

an a vero solo,rn i uerum boando dictum putemus,m potiκs utrum fit dictum no egremus, cum quid signiscet intelligamus. Bregiter tamen hunc locum notatum, hoc est de origine Merborum uolo paguller accipio, ne ullam parrem si cepti operis praetermisisse Mideamgr. Stoici vincunt, quos Cicero in hac rebi Cicero uidet nullum esse uerbu, carus no certa exisplicari origo posit : re quia hoc modo eos σμ

Pere facite tuit. Si diceres hoc institum 4be,

quibus uerbis alicuius uerbi originem interpretaris, eorum rvrsius a te originem explicanda es.se, nec perveniarur eo, ut res cum bono verbi aliqua similitudine conveniet,ut quum dicimus, aeris tinnitum, equorum hinnitum, ovium balia Linbaram clangorem,stridorem caten ra.

109쪽

Per ficis enim haec uerba ita sonare, ut ipse res, quae bis uerbis signiscantur. Sed quia unires, quae non bonant in his similitudinem tactus Denitas. Matere,ut si leniter uel allere fenbum tangui. Lenitas uel assteritas literarum, ut tangit auditum, sic eis nomina pepererit, ut ipsem lene cum obii heriis cimus leniter ponat. item asseritatem no re ipso nomine asteram iudicent. Lene est avribus cudicimus voluptas:4 herum qκκm dicimus crux, ita res ipsae afficiunt, ut uerba sententiatur. Hel quam siuauiter gustum re ipsa, tam leniter nomine tangit aliditum. Ac re in litrol asterum eri, Lana re vepres, ut audiuntκr verba,sic illa inguntκr.Haec qκasi cunablita Merborum Ube crediderunt, libi bensius rerum cum bonorum ben- bu concordarent Minc ad ipsarum inter se rerumultitudine proce's e licentiam nominandi, ut lilim verbi caina, crux, propterea dictasit, quod ipsius uerbi a feritas cum doloris, quem . crux efficit,4 feritate concordet. CrAra tamenon propter afheritatem doloris, sed quod lon pluitne alch duritia inter membra caetera lignos miliora, sic appellata sint. Inde ad abusionem

Aenilim , lit Abgrpetur tamen non rei similis,

110쪽

su ροψι Arcinae. Quid enim si te habet signi alio parui er minuti,quum posit paruum ess,quod non modo nihil minutum fit, sed etiam

aliquid creverit. Dicimm tamen propter qMandam Micinitatem minutum pro pcrMo. sed haec abusio vocabκli, in parte loquentis e g. Habet enim parvum ut minlitum no Acci . Illud magis pertinet ad id, quod nunc uolumus ostendere,

quod cum piscina dicatur in balneis, in qua pi- Piscitu solum nihil sit nihili simile piscibus habeat, uidetur tamen i piscibus dicta, propter quam ibi piscibus uita est Ita uocabulu translatu similitudinesed quada uicinitate Uurpatu est , q uod si quis dicat homines piscib imiles natando feri, e in piscinae nome es enatu:fiultu eri repugnare, cu ab re neutra abhorrea Hutrui I teat. Illud tam e bene accidit,quod hoc gno exe-pIO d udicare posumus, qd distet origo uerbi,

qgae de uicitate arripitur, ab ea, quaea i militudine ducetur.Ηinoacta progrepto usi ad contrariu . NE Iucus eoputatur dictκs., qMod mini- Lu . me lucem.er Bellu, quod res bellano sit.er Foe Bessi . deris nomen, quoὀressa dano fit. quod βι .fae Foedus. ditate porci dicta est Minonsilli Molunt redit ori