장음표시 사용
11쪽
hoc eodem vita iucunda fiat. Na hinc ad remp.plurima co moda veni ut, si moderatrix omni uterii praesto est sapietiar hinc ad ipsos qui ea adepti mut laus, honor, dignitas confluit, hinc amicis quoq; eorum certi si inali ac tuti si nati praesidium coparatur. Ac mihi quidem videntur homines, cum multis rebus humiliores .infirmiores sint, hac re maxime
bestiis praestare, quod loqui possunt. Quare praeclaru mihi quidda videtur adeptus is, qui qua re homines bestiis praei stet, ea in re homini b ipsis antecellat. Hoc si forte no natura modo, neque eXercitatione coficitur, verum etia artificio quod coparatur, no alienu est videre quae dicat ii, qui 1 quaeda eius rei praecepta nobis reliquertit. Sed antequam de praeceptis oratoriis dicam', videtur dicedulae genere ipsus artis, de officio, de fine, de materia, de partibus. Nahis rebus cognitis, facilius S eXpeditius uniuscuiusque animus ipsam rationem, ac iam artis consederare poterit. 39 Ciuilis quaedam ratio est, quae multis de magnis ex rebus costat. Eius quaeda magna S ampla pars est artificiosa eloquentia, qua Rhetorica vocat. Na neque cum iis sentimus, qui ciuilem scientiam eloquentia, putant indigere dc ab iis, qui eam putant Omnem rhetoris vi Martificio cotineri,
a magnopere dis sentimus. Quare hanc oratoria facultatem in eo genere ponemus, Ut ea ciuilis scientiae partem est di 2 camus officium autem eius facultatis videtur esse, dicere
apposite ad persuasionem Finis,persuadere dictione inter officium autem dc finem hoc interest quod in officio quid fierion fine quid officio coueniat con syderatur ut medici officium dicim' esse, curare apposite ad sanadum: finem, curatione sanare. Item Oratoris quid officium,S quid fine iase dicamus intelligemus, cum id quod facere debet, officia es e dicemus illud cuius causa facere debet, fine appellabia mus. Materia artis ea dicam', in qua omnis ars Mea facultas quae coficitur ex arte, versatur .ut si medicinae materiam dicamus morbos, ac vulnera, qud in his omnis medicina versetur: item quibus in rebus versatur ars, S facultas oratoria, eas res materia artis rhetoricae nominam'. Has autores
12쪽
alii plures, alu pauciores exin ima uertit. a Gorgias Leo tinus antiquissimus fere rhetor, omnibus de rebus oratore optime posse dicere existimauit. Hic inlinita S immensam huic artificio materia subiicere videtur Arist oteles autem,otii huic arti plurima adiumenta atque ornameta subminiurauit, tribu hin generibus rerum versari rhetoris officium putauit, demoli rativo, deliberativo, iudiciali. Demonstratiuum est, quod tribuitur in alicuius certae personae laudem, aut vituperatione. Deliberati tria est, quod positu in disceptatione iosultatione ciuili, habet in se sentetiae dictionem. Iudiciale est, quod positu in iudicio habet in se accusationem S defensionem, aut petitionem S recusatione. Et, que- admodum nostra quidem fert opinio, oratoris ars, S facultas in hac materia tripertita versari exis imanda est. Na Hermagoras quidem nec quid dicat attendere, nec quid polliceatur intelligere videtur, qui Oratoris materiam in causam S quaestionem diuidit Causam esse dicit, rem quae habeat in se controuersiam in dicendo positam cum perso narum certarum interpositione: qua nos quoque oratori dicimus esse attributa: na ei tres eas partes, quas ante dixi in supponinus, iudiciale, deliberat tua demostrativa. Quaestioncm autem ea appellat, quae habeat in se controuersiam in dicendo positam sine certarum personarum interpositione, ad huncin odum: vi, Quid sit bonum in vita, praeter honestatem Uerine sint sensus. Quae sit mundi forma. Uaesit solis magnitudo. Quas quaestiones procul ab oratoris officio remotas, facile omnes intelligere e X istimamus. Nam
quibus in rebus summa ingenia philosophorum plurimo
cum labore cosumpta intelligimus, eas sicut aliqua partias res oratori attribuere magna amentia videtur. bod si magnam in his Hermagoras habuisset facultatem, studio & disciplina comparatam, videretur fretus sua scientia falsum quiddam constituisse de oratoris officio S non quid ars, sed quid ipse posset, exposuisse nunc vero ea vis est into 'mine, ut ei multo rhetorica citius quis ademerit, quam philosophia cocesicrit. Neque eo dico, qubselus ars qua edi
13쪽
8 DE INVENT ONEdit, mihi medosissime scripta videatur: Nisatis in ea videtur ex antiquis auribus ingenios, diligenter electas res collocasse. nonnihil ipse quoq; novi protulisse veru oratori minimii est de arte loqui, quod hic fecit sed multo maximum exarte dicere, quod eu minime potuisse omnes videmus. Quare materia quidem nobis rhetori videtur artis ea, qua Aristoteli visam esse diximus Partes autem hae sunt, quas plerique dixerunt, inuentio, dispositio, elocutio,
memoria,pronuntiatio Inuentio est eXcogitatio rerum verarum, aut verisimilium, quae causam probabilem reddant. Dispositio es reru inuentaru in ordinem distributio. Elocutio est idoneorum verboru4 sententiarum ad inuentionem accommodatio. Memoria est firma animi rerum ac verborum ad inuentionem perceptio Pronuntiati cst ex rerumas verborum dignitate, vocis S corporis moderatio. Nuchis rebus breuiter constitutis, eas rationes, quibus ostendere possimus genus . officium, finem huius artis, aliud in
tempus differemus nam&multorum verborum indigent, non talopere ad artis descriptionem, S praecepta tradenda pertinent Eum autem qui artem rhetoricam scribat, de
duabus reliquis rebus, de materia artis ac partibus scribere oportere existimamus. Ac mihi quidem videtur coitinerem agendum de materia ac partibus. Quare inuetio, quae princeps est omnium partium,potissimum in omni causaru genere qualis debeat esse con syderetur.
z Omnis res quae habet in sepositam indictione, aut disceptatione aliquam controuersiam, aut factu, aut nominis, aut a generis, aut actionis cottiae quaestione. Eam igitur quaestionem, ex qua causa nascitur, costitutionem appellamus. Constitutio est prima confici io causaru ex depulsione intentionis profecta, hoc modo Fecisti: no feci, aut iure feci. Cum facti controuersia est, quoniam conlecturis causa firmatur, constitutio coniecturalis appellatur. Cum autem nominis, quia vis vocabuli definienda verbis est, costitutio definitiva nominatur. Cum vero qualis sit res quaeritur, quia&deis, S degenere negotii cotrouersia est, costitutio ge-
14쪽
is agere videtur quem oportet, aut non cum eo quicum oportet, aut non apud quos, quo tempore, qua egri quo crimine, qua pCena portet, translatilla dicitur constitutio
quia actio, astationis S commutationis indigere videtur Atque harum aliqua in omne causae genus incidere necesse est Nam in quam non inciderit, in ea nihil esse poterit
controuersiae. Quare eam nec causam quide conuenit pu-
quidςm controuersa in omnia tepora potest distribui. Nam quid faetu sit, potest quaeri hoc modo occideritiae Aiacem Ἱyiles. Et quid fiat, hoc modo, Bonbiae animosint erga populum Ro Fregellani. Et quid futurum Lit, hoc modo, Si Carthaginem reliquerimus incolumem ntina quid sit incommodi ad rempublicam peruenturum
Nominis cotrouersia est, cum de facto conuenit, 3 quaeratur, id quod factum est, quo nomine appestetur. Quo in genere necesse est ideo nominis eis controuersiam, noli
quod de re ipsa non Oueniat, non quod de faeto non constet. sed quod id quod factum si, aliud alii videature sibi adcirco alius alio nomine id appellet. Quare in huiusmodi
generibus definienda res erit verbis,dc breuiter describenda ut siquis facrum ex priuato surripuerit, utrum fur, an sacrilegus sit iudicandus. Nam id cum quaeritur, necesse erit definire truque, quid sit fur,quid sacrilegus:d sua descriptione ostendere, alio nomine illam rem de qua agitur,appellari oportere atque aduersarii dicunt. Generis est con strouersia, cum 'uid factum sit,cduenit:& quo id nectum
nomine appellari oporteat, constat:&tamen quantu, cuiusmodi. omnino quale sit quaeritur, hoc modo, iustum
an iniustum, utile an inutile, S omnia in quibus quale sit ad quod factum est, quaeritur sine ulla nominis controuersia. Huic gener Hermagoras partes quatuor supposuit, deliberativam, demonstrativam, iuridicialem, negotialem. Quod eius, ut nos putamus, non mediocre peccatum reprehendendum videtur: verum breui: ne si aut taciti praeterlerimus, sine causa non secuti eum putemur:aut si diutius m
15쪽
io DE INVENTIONE hoc constiterimus, mora atque impedimentu reliquis prae-3 ceptis intulisse videamur. Si deliberatio, S demonstratio genera sunt causaris, non possunt recte partes alicuius generis causae putari. Eade enim res alii genus esse, alii pars potest: eidem genus esse,&pars non potes . Deliberatio aute, demdct ratio genera sunt causarii. Nam aut nullum causae genus es , aut iudiciale solum, aut S iudiciale, S demons rati uti, de deliberalit . Nullum dicere causae esse genus, cum causas esse multas dicat, Min eas praecepta det, amentia es . Vnum aute iudiciale solum esse qui potest Z cum deliberatio S demons ratio neque ipsae similes inter se sint, S ab iudiciali genere plurimu dis ideat, S suum quaeque fine
habeat, quo referri debeat Relinquitur ergo, ut Omnia tria genera sint causarum. Deliberatio igitur Sc demdsi ratio non possunt recte partes alicuius generis causae putari Male igitur eas generalis cbs itutionis partes esse dixit. Quod si generis causae partes non pos uni rect e putari, multo mi-33 nus recte partis causae partes putabutur Pars autem causae 5st itutio est omnis. Non enim causa ad cons itutione, sed constitutio ad causam accommodatur, sed demonsi ratio S deliberatio generis causae partes non pos uni recte putari, quod ipsa sunt genera. Multo igitur minus recte partis eius, quod hic dicit, partes putabuntur. Deinde si constitutio, S ipsa, S pars eius quaelibet, intctionis depulsio esto: quae intentionis depulsio non est , ea necidistitutio, nec pars constitutionis est . At si quae intentionis depulsio non est: ea
nec consstitutio, nec pars constitutionis est: demonstratio, 3 deliberatio, neque constitutio, nec pars constitutionis est. Si igitur constitutio. ipsa pars eius quaelibet intentionis depulsio est deliberatio, demonstratio, neque constitutio, neque pars bstitutionis est Placet autem ipsi constitutione intelionis es e depulsione Placeat igitur oportet, demonstratione, deliberatione nec esse constitutionem, nec partem constitutionis Atque hoc eodem incommodo urgebitur Jue,dstitutione primam causae accusatoris confirmationem dixerit Jue defensoris primam deprecatione.
16쪽
L I I. it Nam tum eade omnia incomoda seqtientur. Deinde coniecturalis causa non potest simul ex eadem parte eodem in genere S coniecturalis essem delinitiva. Rursus nec definitiua caula potest simule eadem parte eode in genere e definitiva esse translativa. Et omnino nulla costitutio, nec pars constitutionis potest simul S suam habere, S alterius in se vim continere. Ideo quod unaquaeque ex se, de ex sua natura simpliciter cons yderatur. Altera autem assumpta, numerus constitutionum duplicatur, non vis constitutionis augetur. At deliberati uacausa simul ex eadem parte eodem in genere dc coniecturale, S generalem, definitivam, de trans latiuam solet habere constitutionem, de unam aliquando, S plures nonnunquam: ergo ipsa nec constitutio est, nec pars constitutionis. Idem in demonstratione solet usu euenire. Genera ergo, ut ante diximus, haec caularum putanda sunt, non partes alicuius 5stitutionis. Haec ergo constitutio, quam generalem nominamus, partes nobis videtur duas habere iuridicialem de negotialem. Iuridicialis est, in qua aequi dc recti natura, aut praemii aut poenae ratio quaeritur. Negotialis est, in qua quid iuris ex ciuili more, S aequitate sit con syderatur: cui diligEtiae praeesse apud nos iurisconsulti existimantur. Ac iuridicialis
quidem ipsa in duas distribuitur partes, absoluta S asi um-ptiua Absoluta est, quae ipsa in se cotinet iuris Miniuriae quaestione Assumptiua est, quae ipsa ex se nihil firmi dat
ad recusationcm foris autem aliquid defensionis assumit. Eius partes sunt quatuor, cocessio, remota criminis, relatio criminis, comparatio Cocessio est, cum reus non id
quod factu est, defendit, sed ut ignoscatur postulat. Haec in
duas partes diuiditur, purgationem&deprecatione Purgatio est , cum faci u conceditur, culpa remouetur. Haec partes habet tres, imprudelia, casum, necessitate. Deprecatio
est, cum peccasse S co sulto peccas e reus se 5fitetur, 3 tamen tignoscatur, postulat: quod genus perraro potestaccidere. Remotio criminis est, cu id crime quod infertur,
ab se sua culpa, vis potestate in alium reus remouere
17쪽
1 DE INVENTIONE conatur. Idutipliciter fieri poterit, si aut causa, aut factum
in alium transtertur Causa transfertur, cum aliena dicitur vi potestate factuna. Faci una aute, cum alius aut debuisse, aut potuisse facere dicitur. Relatio criminis est, cum ideo iure factsi dicitur, quod alius ante iniuria lacesserit. Comparatio est, cum aliud aliquod factum reclum aut utile conteditur: quod ut fieret, illud quod arguitur, di 3 citur esse comissum. In quarta constitutione, qua Trania latiuam nominamus, eius constitutionis est controuersia, cum aut quem, aut quicum, aut quomodo, aut apud quos,
aut quo iure, aut quo tepore agere Oporteat, quaeritur aut omnino aliquid de commutatione aut infirmatione actionis agitur. Huius constitutionis Hermagoras inuento esse exis imatur non quia non usi sint ea veteres oratores saepe multi, sed quia non animaduerterint artis scriptores cana superiores, nec retulerint in numerum constitutionum.
Post autem ab hoc inuentam multi reprehenderunt, quos non tam imprudelia falli putamus res enim perspicua est)quam inuidia atque obtrectatione quada impediri. Et constitutiones quidem dc earum partes Xposuimus exempla
autem cuiusque generis tunc commodius exposituri videmur, cum in numquodque eorum argumetorum copiam dabimus. Nam argumentandi ratio dilucidior erit, cum
ad genus, Mad exemplum causae statim poterit accommo- , dari. Constitutione causae reperta statim placet cons yderare virum causa sit simplex, an coniuncta: si coniuncta erit,utrum sit ex pluribus quaestionibus lucta, an ex aliqua comparatione Simple est, quae absolutam in se cotinet unam quaestionem, hoc modo Corinthiis bellum indica mus, an non Coniuci te pluribus quaestionibus, in qua plura quaeruntur, hoc modo, trum Carthago diruatur, an Carthaginesibus reddatur, an o colonia deducatur. Ex
comparatione, in qua per contentionem, utrum potius, aut
quid potissimum sit quaeritur, ad hunc modum, Virum e Xercitus in Maccdoniam Cotra Philippum mittatur, qui sociis sit auxilio an teneatur in italia, ut quammaXIma con
18쪽
LIB. I. isicia Annibalem copii sint. Deinde conli deradum est, an
in ratione, an in cripto sit controuersia Nam scripti controuersia est ea, quae e scriptionis genere irascitur. Erus autem genera quae iunt separata .i conlii tutionibus, quinque
sunt. Nam tum verba ipsa videntur cum sententia scripto ris iiii dercitum ter se duae leges aut plures discrepare tum id quod scriptum ei duas aut plures res significare videtur, tum ex eo quod scriptu est aliud quoque quod non scriptum est, inueniri, tum vis verbi quasi in definitiva constitution in quo posita sit, quaeri. Quare primum genus de
1 cripto Diententia, secundum e contrariis legibus, tertiui ambiguum, quartum ratiocinatiuum, quintum definitiuum nominamus. Ratio autem cli, cum omnis quaestio non in1criptione, cd in aliqua argumetatione consistit. Ac tum Oconlyderato genere cauta, cognita constitutione, cum simplexne an coitincta sit intellexeras, S scripti an rationis
habeat cotrouersiam Videris, deinceps erit videndum, quae
quaestio, quaeratio, quae iudicatio, 'quod firmamentum cauiae iit, qua omnia a constitutione proficiscantur, oportet. Quaestio est ea, quae ex conflictione causarum innitur controuersia, hoc modo, Non iure fecilli iure feci Causarum autem haec est conflictio, in qua cbstitutio constat. Ex ea igitur nascitur Ot uersia, quam quaestionem dicimus, hoc modo, urciae fecerit. Ratio citca quaecbtinet causam: quae si sublata sit, nihil in causa controuersae relinquetur, hoc modo ut docendi causa in facili c& peruulnato exenapio constitimus Orest, si accusetur matricidii nishoc dicat, I re feci illa enim patrem meum occiderat, non habet defensionem, qua sublata, omnis quo ille controuer sa ublata sit. Ergo ius causae ratio est, quod illa Agame
noncm Occiderat. Iudicatio est, quae ex infirmatione c&c5firmatione rationis nascitur controuersia. Nam si ea nobis
exposta ratio quam paulo ania exposuimus. Illa enim meum, inquit, patrem Occiderat. At non, inquit aduersarius, abs te filio matre necari oportuit .potuit enim sine tuo scelere illius factum puniri. Ex hac deductione rationis illa
19쪽
14 DE INVENTIONE summa nascitur controuersa, quam Iudicationem appellamus. Ea est huiusmodi, Rectumne fuerit ab Oreste matressi occidi, cum illa restis patrem occidisset Firmamentum est firmissima argumentatio defensoris, S aptis in ad iudicationem, ut si velit Orestes dicere, eiusmodi animi matris suae fuisse in patrem suum, in seipsum, ac sororeS, in re gnum, in fama generis familiae, ut ab ea poenas liberi sui potissimum peteresdebuerint. Et in caeteris quidem constitutionibus ad hunc modum iudicationes reperiuntur in coniecturali autem constitutione, quia ratio non est factu enim non conceditur non potest ex deductione rationis nasci iudicatio Ouare necesse est eandem esse quaestione Miudicatione: ut factum est, factum non est, factumne sit.
Quot autem in causa constitutiones, aut earum partes erunt, totidem necesse erit quaestiones, rationes, Iudicatio-
qaies,firmamenta reperiri. His omnibus in causa repertis, tum denique singulae partes totius causae conjderandae sunt. Nam non ut quicque dicendum primum, ita primum animaduertedum videtur ideo quod illa quae prima dicuntur, si vehemeter velis congruere. cohaerere cum causa, ex eis ducas oportet quae post dicenda sunt. Quare cum iudicatio, S ea quae adiudicatione Oportet inueniri argumenta, dili geter erunt artificio reperta, Cura cogitatione per traci ata, tunc denique ordinadae sunt caeterae parte orationis. Hae partes sex es e omnino nobis videntur: Exordiu, Narratio Partitio, Confirmatio Reprehensio, Concluso. Nunc quonia exordium princeps omnium es e debet, nos quoque primum in ratione XOrdiendi praecepta dabimus. Exordium est oratio animum auditoris donee coparans ad reliquam dictione quod eueniet si eum beneuolum, attentum, docilem fecerit. Quare, qui bene exordiri causam volet, eum necesse est genus suae causae diligenter ante co-q gnoscere. Genera causarum sunt quinque, Honestum, Admirabile, Humile, Anceps,obscurum. Honestum causae genus cst, cui statim sine oratione nostra auditoris fauet animus. Admirabile est, quo alienatus est animus eorum,
20쪽
qui audituri sunt. Humile, quod negligitur ab auditore,d non magnopere attendendum videtur Anceps, in quo aut iudicatio dubia est, aut causam honestatis de turpitudinis particeps, ut beneuoletiam pariatae offensionem. Obscurum, in quo aut tardi auditores sunt, aut difficilioribus ad cognoscendum negotiis causa implicita est. Qu re, cum tam diuersa sint genera causarum exordiri quoque dispari ratione in unoquoque genere necesse est. Igitur exor qS diuinis duas partes diuiditur, in principium S insinuationem. Principium est oratio perspicue S protinus perficiens auditorem beneuolum, aut docilem, aut attentum. Insinuatio est oratio quadam dissimulatione de circuitione obscure subiens auditoris animum. In admirabili genere causae, si non omnino in felli auditores eriit, principio beneuolentiam comparare licebit: sin erunt vehemeter ab alienati, confugere necesse erit ad insinuationem Nam ab iratis si perspicue pax S beneuolentia petitur, non modo an inuenitur, sed augetur potius atque inflamatur odium. In humili autem genere causis, contemptionis tollendae causa, necesse erit attentum efficere auditorem. Anceps genus causae, si dubiam iudicationem habebit, ab ipsa iudicatione exordiedum est sin autem partem turpitudinis, S partem honestatis habebit, beneuolentia captare oportebit, ut in genus honestum causa trasqata videatur cum autem erit honestum causae genus, vel praeteriri principium poterit,&s commodum fuerit, aut a narratione incipiemus, aut a lege, aut ab aliqua firmissima ratione nosi rae dictionis vel sit uti principio placebit, beneuolentiae partibus utendum est , ut id quod est augeatur. In obscuro autem genere causae
per principium dociles auditores efficere oportebit. Nunc quoniam, quas res cXOrdio conficere oporteat dictum est ,
reliquum est ut ost endatur quibus quaeque res rationibus confici pos it Beneuoletia quatuor ex locis comparatur: sAb nostra, ab aduersa morum, ab iudicum persona, ab ipsa causa. Ab nostra, si de nostris factis 3 officiis sine arrogantia dicemus: si crimina illata, S aliquas minus honestas