장음표시 사용
21쪽
16 DE INVENTIONE suspiciones iniectas diltiemus, siquae incommoda acciderint, aut quae instentu ricultates, proferemus si prece S obsecratione humili ac supplici utemur. Ab aduersarioruautem, si cos aut in odium, aut in inuidiam, aut in contem -ptionem adducemus. In odium adducentur, siquid eorum spurcesuperbe, crudeliter, malitiose factum proferetur. In inuidiam ii vis corum, potentia, diuitiae, cognatio, pecuniae proferentur, atque eorum vis arrogans de intolerabilis, ut his rebus magis videantur, quam causae suae confidere. In contemptionem adducentur, si eorum inertia, negligentia, ignauia, desidiosum studium, S luxuriosum otium proferetur. Ab auditorum persona beneuolentia captabitur, si res ab his fortiter, sapienter, mansuete gestae proferentur, ut nequa assentatio nimia significetur, S si de his, ouam honesta existimatio, quantaque corum iudicii 3 autnoritatis expectatio sit,ostendetur. Ab ipsis rebus si nostram causam laudando extollemus, aduersariorum causam per con-q temptione deprimemus. Attentos autem faciemus, si de monstrabimus ea quae dicturi erimus, magna, noua, incredibilia esse, aut ad omnes, aut ad eos qui audiunt, aut ad aliquos illustres homines, aut ad deos immortales, aut ad summam reipublicae pertinere S si pollicebimur nos breui nostram causam demostraturos, atque Xponemus iudicationem, aut iudicationes ii plures erunt. Dociles auditores faciemus, si aperte S breuiter summam causae exponemus, hoc est, in quo consistat cotrouersia Nam S cum docilem velis facere fimul attentum facias oportet. Nam is maxime docilis est, qui attenti si me es paratus audire. Nunc insinuationes quemadmodum tractari conueniat, deinceps disi cendum videtur. Insinuatione igitur utendli est, cum admirabile genus causae est aOc est, ut ante diximus, cum animus auditoris infestus cst. Id autem tribus ex causis fit maxime si aut inest in ipsa causa quaedam turpitudo, aut si ab iis qui ante dixerunt, iam quiddam auditori persuasum videtur, aut si eo tempore locus dicendi datur, cum iam illi quos audire oportet, defessi sunt audiendo. Nam ex hac
22쪽
quoque re non minus quam ex primis duabus in oratione
nonnunqua animus auditoris ostenditur. Si causae turpitudo contr.iliet offensionem, alit pro eo homine in quo offenditur, alium homirae qui diligitur, interponi portet: aut prore in qua offenditur, aliam rem quae probatur: aut pro re hominem, aut pro homine rem, ut ab co quod odit, ad id quod diligit ar ditoris animus traducatur: S distimulare id te defenturum, quod existimeris defensurus. Deinde, cum iam mitior factus erit auditor, ingredi pedetentim in defensiorem, S dicere ea quae indignantur aduersarii, tibi quoq; indigna videri. Deinde, cum lenteris eum qui audiet,demonstrare nihil eorum ad te pertinere, negare te quicqua de aduersariis esse dicturu, neq; hoc, neq; illud, ut neq; aperte das eos qui diligit tur, S tamen id obscure faciens quoad possis alienes ab eis auditorum voluntate, aliquoru iudicium simili de re, aut authoritate proferre imitatione di
gnam. Deinde, aut eandem, aut cissimilem, aut maiorem, aut minorem agi rem in praesentia demonstrare. Sin oratio aduersarioru fidem videbitur auditoribus feci isci quod ei qui intelligit quibus rebus fides fiat, facile erit cognitu, oportet aut de eo quod aduersariis bifirmissimu putarint, S maxime' qui audierint,probarint, primum te dicturum polliceri, aut ab aduersarii dicto exordiri, di ab eo potissimu, quod ille nuperrime dixerit, aut dubitatione uti quid primum dicas, aut cui potissimum loco respondeas cum ad moratione. Nam auditor cum eum dcfensore quem aduersarii pertu
batum putant oratione, videt animo firinissimo cotradicere
paratum, plerunque se potius temere assensi sib, quam thim sine causa confidere arbitratur. Sin auditoris studium defitigatio abalienavit a causa, te breuius quam paratus fueris esse dicturum, commodum est polliceri, non imitaturiis aduersarium. Sin res dabit, non inutile est ab aliqua re noua S ridicula incipere, aut ex tempore quae nata sit, quod genus strepitum, acclamatione, aut iam parata, quae vel apologum
vel fabulam, vel aliquam contineat irrisionem aut si rei dignitas adimet iocandi facultatem, aliquid triste, nouum,
23쪽
18 DE INVENTIONE horribile statim non incommodum est iniicere. Nam ut cibi satietas fallidium, aut subamara aliqua re releuatur, aut dulci mitigatur sic animus defessus audiendo, aut admiratione integratur, aut risu renouatur . Ac separatim quidem quae de principio Minsinuatione dicenda videbantur, haec fere sunt: nunc quiddam breue communiter de v-q' troque praecipiendum videtur Exordium sententiarum&grauitatis plurimu debet habere S omnino omnia quae pertinent ad dignitatem continere in se: propterea quod id optime faciendum est,quod oratore auditori maxime commendat: splendoris, S festiuitatis concinnitudinis minimum propterea quod ex his suspicio quaeda apparationis atque artificiosae diligentiae nascitur, quae maxime oratio SP ni fidem, oratori adimit authoritate. Vitia vero haec sunt
certissimaeXordiorum, quae summopere vitare oportebit, vulgare, commune, comutabile longum separatum, translatum, contra praecepta . Vulgare est, quod in plures causas potest accommodari, ut conuenire videatur. Commune est, quod nihilo minus in hanc quam in contrariam partem caulae potest conuenire. Commutabile st, quod ab aduersario potest leuiter mutatum ex contraria parte dici. Longis est, quod pluribus verbis aut sentetiis ultra quam satis est producitur. Separatu est, quod non ex ipsa causa ductum est, nec scutaliquod membrii annexum orationi. Translatu es , quod aliud coficit, quam causae genus postulat ut siquis docilem faciat auditore, cum beneuolentia causa desyderat: aut si principio latur, cu insinuatione res post uiat. Cotra praeccpta est, quod nihil eoru efficit, quorum causa de exordiis praecepta traduntur loc est , quod eum qui audit, neque beneuolum, neque attentum, neque docilem reddit aut quo profeci o nihil peius est , ut contra sit, facit. Ac de exordio quidem satis dictum est. Si Narratio est, rerum citarum, aut ut gestarum expositio. Narrationi tria sunt genera. Vnum genus est, in quo ipsa causa. omnis ratio controuersiae continetur Alterum, in quo digressio aliqua extra causam, aut criminationis, aut
24쪽
smilitudinis, aut delectationis non aliena ab eo negotio,
de quo agitur, aut aniplificcitionis causa interponitur. Tertium genus ei remotum a ciuilibus causis, quod delectationis causa non inutili cum exercitatione dicitur S scribitur. Eius partes sunt duae, quarum altera in negotiis, altera in personis maxime versatur. Ea quae in negotiorum expositione posita est, tres habet partes, fabulam, historia, argumentum. Fabula est, in qua nec verae, nec verisimiles res continentur: cuiusmodi est, Angues ingentes alites iuncti iugo . Historia est gesta res ab aetatis nostra memoria remota quod genus est , Appius indixit Carthaginensibus bellum. Argum tum est, ficta res, quae tamen fieri potuit. Huiusmodi apud Terentium, Nam is postquam excesiit ex ephebis Sosia. Illa autem narratio, quae versatur in personis, eiusmodi est , ut in ea simul cum rebus ips personarum sermones animi perspici possint, hoc modo, Venit ad me saepe clamitans, Quid agis Mitio Cur perdis adolescentem nobis cur amate Cur potat cur tu his rebus sumptus suggeris e Vestitu nimio indulges: nimium ineptus es: Nimium ipse durus est praeter aequumq: lonum. Hoc in genere narrationis multa inesse debet festiuitas confedia
ex rerum varietate, animoru disi militudine, grauitate lenitate, spe, metu, suspicione, des, derio, dis simulatione, errore, misericordia, fortunae cd mutatione, insperato in comodo, subita laetitia, iucundo exitu rerum. Vcrum haec ex iis quae postea de clocutione praecipiecur, ornamenta sumuntur. Nunc de narratione ea, quae causa continet expositio nem, dicendum videtur. Oportet igitur eam tres habere sares, ut breuis, ut aperta, ut probabilis sit. Breuis erit, si via syde neces . est , inde initii sumetur, Z non ab ultimo repetetur: S si cuius rei satis erit summam dixisse, eius partes nodicentur nam saepe satis est quod factum sit dicere, non ut enarres queadmod i sit factu: S si non longius quam quod scitu opus est, in narrando procedetur, 3 si nullam in rem aliana transibitur Sessi ita dicetur, ut nonnunquam ex eo
25쪽
quod dies si sit, id quod dictu non sit, intelligatur & si non
modo id quod obest verti etia id quod nec obest, nec adiuuat,praeteribitur cisi semel unumquodq; dicetur, S si non ab eo in quo proxime desitum erit, deinceps incipietur. AC multos imitatio decipit breuitatis, ut cum se brcues putent esse ogissimi sint, cum dent operam ut res multas breuiter dicat, non ut omnino paucas res dicat,& non plures quam necessest. Nam plerisq; breuiter dicere videtur, qui ita dicit, Accessi ad aedes,pueru euocaui, respodit quaesiui dominu, domi negatis esse. Hic taetsi tot res breuius no potuit dicere, tam quia satis fuerat dixisse, domi negauit esse, fit reru multitudine logus .iniare hoc quoq; in genere vita dacst breuitatis imitatio, no minus reri non necessariarsi,s quam verboru multitudine supersedendu est. Aperta autem narratio poterit esse, si ut quicq primu gestum erit, ita
primu Xponetur, S rerum ac temporiordo seruabitur, ut ita narretur ut gestae res erunt, aut ut potuisse geri videbuntur. Hic cosyderandii erit, nequid perturbate, nequid contorte dicatur, nequa in aliam rem transeatur, ne ab ultimo repetatur, ne ad eXtrenui prodeatur, nequid quod ad rem
pertineat,praetereatur, S Omnino quae praecepta de breuitate sunt, hoc quoq; in genere sunt co seruada Nam saepe res parti est intellecta logitudine magis, quam obscuritate narrationis. Ac verbis quoq; dilucidis utendu est, quo de genes re dicendum est in praeceptis elocutionis. Probabilis erit narratio si in ea videbutur inesse ea quae solent apparere in veritate, si personaru dignitates seruabutur, si causae faciorum extabui, si fuisse facultates faciundi videbutur, si tempus idoneu, si spatii satis, si locus opportunus ad eande rem qua de re narrabitur, fuisse ostendetur, si res S ad eorti qui agunt, natura, ad vulgi rumore, ad eorum qui audiui, opinione accomodabitur. Ac veri quidem similis ex his raues ionibus esse poterit. Illud uicin praeterea con syderare oportebit, ne aut cum obsit narratio, aut cum nihil prosit,
tunc interponatur, aut non loco, aut non quemadmodum
causa postulat, narretur obest tum cum ipsius rei gestae
26쪽
eaepositio magnam excipit offensionem, quam argumentando, S causam agendo leniri oportebit. Quod cum acciderit, membratim oportebit partes rei gestae dispergere in causam, S ad unamquanque confestim rationem accommodare, ut vulnera praesto medicanactum sit, Z odium statim defenso mitiget. Nihil prodest narratio tunc, cum ab aduersariis re exposita, nostra nihil interes iterum, aut alio modo narrare, aut cum ab iis qui audiunt, ita tenetur negotium, ut nostra nihil intersit cos alio pacto docere. Quod cum acciderit, Omnino narratione supersedendum est. Non loco dicitur, cum non in ca parte orationis collocatur, in qua res post uiat quo de genere agemus tum, cum de di 1positione diccinus, nam hoc ad dispositionem pertinet. Non quemadmodu causa post uiat, narratur, cum aut id quod aduersario prodest , dilucide de ornate e Xponitur, aut id quod ipsum adiuuat, obscure dicitur S negligenter. Quare, ut hoc vitium vitetur, Omnia torquenda sunt adcommodum suae causae, contraria quae praeterari poterunt praetereundo, qua illius erunt, leuiter attingendo, sua diligenter, S cnodate narrando. Ac de narratione quidem satis dictum videtur Deinceps ad partitionem transeamus. Recte habita in causa partitio, illus rem dc perspicuam totam efficit orationem Eius partes duae sunt, quarum, traque magnopere ad aperiendam causam, de constituendam pertinet controuersiam Vna pars est , quae quid cum aduersariis conueniat, δ quid in controuersia relinquatur, ostendit: cx qua certu quiddam designatur auditori, in quo animum debeat habere occupatum . Altera est , in qua rerum earum de quibus erimus di turi, breuiter Xpositio ponitur diu ributitia: ex qua cdficitur, ut certas animo res teneat auditor, quibus dici is, intclligat fore peroratum. Nunc viroque genere partitionis quemadmodum conueniat uti, breuiter dicendu videtur et partitio, quid conueniat aut 18
quid non colicinia tost endit, haec debet illud quod conuenit, inclinare ad suae causa commodum hoc modo, Interfeetam matre es ea filio, couenit mihi cum aduersariis. Itemb. iii.
27쪽
contra, Interfectum esse a Clytaemnestra Agamemnonem conuenit. Nam hic uterque id posuit quod coueniebat, tamen suae causae commodo consuluit. Deinde, quid in
controuersia sit, ponendum est in iudicationis expositione: quae quemadmodii inueniretur, ante dictum est. Quae autem partitio rerum distributam continet expositione haec habere debet breuitate, absolutione, paucitatem. Brevitas cst, cum nisi necessariu nullum assumitur verbum. Haec in
hoc genere idcirco utilis cst quod rebus ipsis, de partibus
causae, non Verbis, neque eXtraneis ornametis animus auditoris tenendus est Absolutio est, per quam omnia quae incidunt in causam genera, de quibus postea dicendum est , amplectimur partitione. In qua videndum est, ne aut aliquod
genus utile relinquatur, aut sero extra partitione, id quod vitiosissimulac turpissimum est , inferatur. Paucitas in partitione seruatur, si genera ipsa rerum pontitur, neque permis e cum partibus implicantur. Nam genus es quod plures partes amplectitur, ut animal :pars es quae subest generi, ut equus. Sed saepe eadem res alii genus, alii pars est . Nam homo animalis pars es : Thebani aut Troiani gen'. Haec ideo diligentius inducitur praescriptio, ut aperte intellecta generali partitione, paucitas gener u in partitione seruari pos t. Nam qui ita partitur, Ostendam propter cupiditate, Sc audaciam, S auaritia aduersarioru Omnia incomoda ad rempublica peruenis se, is non intellexit in partitione exposito genere,parte se generis admiscuisse. Nam genus est: omnium nimiru libidinu cupiditas, eius aut generis sine dubio pars est auaritia. Hoc igitur vitandum est, ne cuius genus posueris, eius secum aliqua jicuti diuersam Sc dissimile parte po- nas in eade partitione. Quod siquod genus plures incident partcs, id cum in prima partitione causae erit simpliciter expositu, distribuetur eo tempore comodis inae, cum ad ipsum ventum erit explicandu in causae dictione post partitionem. Atque illud quoq; pertinet ad paucitate, ne aut plura quam satis est, demostraturos nos esse dicamus, hoc modo ostenda aduersarios, quod arguimus, S potuis e face-
28쪽
re, Se voluissem fecisse: nam fecisse ostendere satis est. Aut cum in causa partitio nulla sit δε quidda simplex agatur, tamen utamur distributione, idque perraro potest accidere. Ac sunt alia quoq; praecepta partiti Onti, quae ad hunc usum oratorici non tantopere pertinci, qua Veriantur in philosophia ex quibus haec ipsa transtulimus quae couenire videbantur, quoris nihil in caeteris artibus inueniebamus. Atq; his de partitione praeceptis, in omni dictione meminis oportebit, ut S prima quaeque pars, ut e posita est in partitione, sic ordine tranfigatur, S Omnibus Xplicatis,peroratum sit hoc modo, ut nequid posterius praeter conclusione inferatur. Partitur aute apud Terentiu breuiter S comode
senex in Andria, quae cognoscere libertu velit, Eo paci o dc nati vita, S consilii meti Cognosces, de quid facere in haere te velim. Itaque quead modii in partitione proposuit, ita narrat primu nati vit.i, Nam is poliqua excessit ex ephebis Sosia,Liberius vitie di fuit potestas. Deinde suum cosilium, Et nunc id opera do. Post haec quid Sosiam velit facere, id quod postreinu posuit in partitione, postremi dicit, Nunc tuum est officili. Queadmodu igitur hic S ad prina quan-que partem primu accesssit, S omnibus absolutis, finem dicendi fecit, sic nobis placet S ad singulas partes accedere, S: omnibus absolutis, perorare. Nunc de cOfirmatione deinceps, ita ut ordo ipse postulat, praecipiendum videtur. Confirmatio est , per quam argumentando nostrae cause
fidem, authoritatem,&firmanactum adiungit oratio. Huius partis certa sunt praecepta, quae in singula causserta genera diuidentur. Veruntamen non incommodii videtur quandam sylvam, atque materiam uniuersam ante permistam, S confusam exponere omnium argumentation u. post autem tradere quemadmodum numquodque genus causae, hinc omnibus argumentandi rationibus traclis, confirmare Oporteat. Omnes res argumentando confirmantur, aut e coquod personis, aut ex eo quod negotiis est attributu. Ac
personis has res attributas putamus, nomen, naturam, victum, fortuna, habet tum, affectione, studia,cbsilia, fac' a,ca
29쪽
merare eas, quaru indigemus ad hanc praeceptione, facilius est. Hae aulcm partim diuino, partim mortali in genere Versantur. Mortallii autem, pars in hominu , pars in bestiarum genere enumeratur. Atque hominu genus. in sexu cosy-deratur, virile an muliebre sit,&in natione, patria, cognatione, aetate. Natione, Graius an Barbarus. Patria, Athenic sis an Lacedaemo latus. Cognatione, quibus maioribus, quibus cosanguineis AEtate, puer an adolesces, natu gradior an senex . Praeterea comoda de in comoda cosyderantur ab natura data animo, aut corpori, hoc modo, ales an imbecillis ogus an breuis, formosus an deformis, velox an tardus sit, acutus an hebetior, incinor an obliuiosus comis, officiosus, patiens, prudes, an cotra et Omnino quae a natura data animo de corpori Osyderabutur, in natura cosyderanda sunt. Nam quae industria coparatur, ad habitu pertinet, de quo posterius dicendu est. In victu consederare oportet, apud quos quo more. cuius arbitratu sit educatus, quos habuerit arti liberabu magis ros, quos viti edi praeceptores, quibus amicis Vtatur, quo in negotio, quaestu, artificio sit occupatus, quomodo rem familiare administret, qua coietudine domestica sit. In fortuna quaeritur, seruus sitan liber, pecuniosus an tenuis, priuatus an cum potes ate: secti potestate, iure an iniuria: f hX, clarus, an Otra, quales liberos habeat. Ac si de non vitio quaeretur, etiam qualio morte sit affectus, erit cosyderandis. Habitu aute appella-
mus, animi aut corporis colastante&absoluta aliqua in re per etione, ut virtutis, aut artis perceptione alicuius aut qua uis scientia. Et item corporis aliqua commoditate non 6 natura datam, sediludio, S uidust riacbparatam. Affeetiocli animi aut corporis ex tepore aliqua de causa cdmutatio: ut aetitia, cupiditas, metus, molestia, morbus, debilitas,
Θ d alia quae genere in codem reperiuntur. Studiu aute est animi assidua de vehemens ad aliquam,cm applicata ma-
30쪽
L I I. 'sgna cum voluntate occupatio,vt philosophiae, poeita leometriae literarum. Consilium est, aliquid faciendi aut non otaciendi vere excogitata ratio. Facta autem, S casus Seso mirationes tribus, temporibus con syderabuntur, quid fecerat, aut quid ipsi acciderit, aut quid di Xerit, aut quid faciat quid ipsi accidat, quid dicat, aut quid facturus sit, quid ipsi caturum sit, qua sit iurus Oratione. AC personis quidem rahaec videntur este attributa. Negotiis autem quae sunt attributa,partim sunt continenti cu ipso negotio, partim in gestione negotii Osyderantur,partim adiuncta negotio sunt partim gelium negotium consequuntur. Continentia si in 1 negotio sunt ea, qua semper affixa esse videntur ad rem neque ab ea possunt separari. Ex his prima est breuis com 'plexio totius negotii, quae summam continet facti, hoc modo, Parcit occisio, patria proditio. Deinde causa eius summae, per quam L quamobrem, , cuius rei causa factum stquaeritur. Deinde ante cingestar, quae facta sunt continenter usque ad ipsum negotium. Dcinde in ipso gerendo negotio quid actum sit. Deinde quid postea factu sit uir e 7;stione autem negotii, qui locus secundus erat de iis quae negotiis attributa unt, quaeritur locus, tempus modus occasio, tacultas. Locus cons yderatur, in quo res gestas ex aopportunitate quam vidcatur habuiste ad negotium administrandum. Ea autem Opportunitas qu. eritur cXma nitudine, interuallo, longinquitate, propinquitate, solitudine celebritate, natura ipsius loci, vicinitate totius regionis Ex
his etia attributionib', sacer an prophanus, publicus an priuatus, alienus an ipsius de quo agitur locus sit, an fuerit. Tempus autem cit id, quo nunc utimur Nam ipsum qui redem generaliter dcfinire disticile est pars quaedam aeternitatis cum aliculus annui, mel trui, di irini, noci uriasve spatii certa significatione. In hoc quae praeterierunt con syderatur, corum ipsorum, quae propter vetuitatem obsoluerui, ut incredibilia videantur, desia in fabularum numerum reponantur, quartandiu gesta, i memoria noli ra remota, tamen faciant fidem, vere tradita se, quod corum monu-