장음표시 사용
31쪽
16 DE INVENTIONE menta certa in literis extet, δ quae nuper gesta sint, quae scire plerique possint, desitem quae instent in praesentia, suae maXime fiant, S: quae consequantur. In quibus potest cosy-derari, quid ocytis, S quid serius futurum sit. Et item communiter in tempore perspiciendo longinquitas eius est co-0deranda. Nam saepe oportet commetiri cum tempore negotio, S uidere potueritne aut magnitudo negotii, aut multitudo reru in eo tria sigi tepore Cons yderatur aut lepus S ani, Simesis, S diei, S noctis, S uigiliae, Si horae, S in aliquar parte alicuius horu Occasio aute si pars temporis,habes in se alicuius rei idoneam faciendi, aut no faciendi opportunitatem. Quare cum tepore hoc differt Nagenere quidem utruque idem es se intelligitur verum in tepore spatiuquodammodo declaratur, quod in annis, aut in anno, aut in aliqua anni parte spectatur: in occasione, ad spatium temporis faciendi quaedam opportunitas intelligitur adiuneta. Quare cum genere idem sit, fit aliud quod quadam parte, S specie, ut diximus, differat. Hoc distribuitur in tria genera, in publicum, commune, singulare. Publicum est, quod ciuitas uniuersa aliqua de causa frequctat, ut ludi, dies festus, bellum. Commune est , quod accidit omnibus eodem fere
tempore, ut ines is, vindemia, calor, frigus. Singulare autem
es , quod aliqua de causa priuatim solet alicui accidere, ut
77 nuptiae, sacrificium, funus, cduiuium, somnus Modus autem est , in quo quemadmodum,' quo animo faectum sit, quaeritur. Eius partes sunt prudelia S imprudentia. Prudentiae autem ratio quaeritur e iis, quae clam, palam, Vi, persuasione fecerit. Imprudentia autem in purgationem Ofertur, cuius partes sunt, inscitia, casus, necessitas: S in affeci lonem
animi,hoc est molest iam, iracundia, amorem, S caetera quae
8 in simili genere versantur. Facultates sunt, aut quibus se scilius fit, aut sine quibus aliquid confici no potest. Adiunctum autem negotio id intelligitur, quod maius S quod minus, S quod simile erit ei negotio de quo agitur, Δ quod aeque magnum, d quod contrarium, d quod disparatum,
S genus pars, S euentus. Maius S minus, S aeque ma-
32쪽
corporis conssederatur. Simile autem ex specie compara 8obili, aut ex confercilii atque a sima talada natura iudicatur. Contrarium est, quod positum in genere diuerso, ab eoderat cui contrarium csse dicitur, plurimum distit, ut frigus calori, vita mors Disparatu utcua est, id quod ab aliqua re per oppositionem negationis scparatur, hoc modo, sapere,&,51.ipere. Genus est, quod partes aliquas amplectitur, ut cu- apiditas. Pars est, quae subci generi, ut cupiditati amor, auaritia Euciatus cst, alicuius exitus negotii, in quo u ri s solet, quid e quaque re euenerit, eueniat, euenturumq; sit. Quare hoc in genere, ut commodius quid euenturii sit, ante animo colligi possit, quid quaque ex re soleat euenire sisyderandum ei hoc modo, si arrogantia odium, ex insolentia arrogantia. Quarta utcm pars est ex iis, quas ne 84gotii diccbamus es attributas, Cosccutio. In hac hae res quaeruntur, quae gellum negotium d sequuntur. Primum quod factum est, quo id nomine appellari dueniat. Deinde citis facti qui unt principes c inuentores, qui denique authoritatis eius de inuentionis dprobatores atque aemuli Deinde ecquae a de re, aut eius rei sit lex, cdsuetudo actio iudicium, scientia, artificium Deinde natura eius, eueni
vulgo soleat, an insolenter ac raro. Postea homines id sua authoritate coprobare, an offendi in his dicuerint: de caetera, quae factum aliquod similiter bfestim aut ex interuallo solent cosequi. Deinde postremo attendendum est numquae res ex iis cbus quae sunt positae in partibus honestatis aut utilitatis, cosequantur, de quibus in deliberativo genere causae distinctius erit dicendum. Ac negotiis quidem fere res hae, quas coincinorauimus, sunt attributae Omnis cautem argumentatio, quae ex iis locis quos c5memorauimus, sumetur, aut probabilis, aut necessaria debebit est e.
Etenim v breuiter describamus, argumentatio videtur il einuciatu ex aliquo genere, rem aliqua aut probabiliter oste dens, aut necessarie demonstans. Neces arte dem5strantur ea, quae aliter ac dictitur, nec fieri, nec probari possunt, hoc
33쪽
DE INVENTIONE modo, Si peperit, cum viro concubuit. Hoc genus argu mentandi, quod in necessaria demonstratione versatur, maxime tractatur in dicendo, aut per compleXionem, aut per enumerationem, aut per simplicem conclusionem. Complexio est, in qua virum concesseris, reprehenditur, ad huc modis, Si improbus est, cur vlcris sin probus, cur accusas 87 numeratio est, in qua pluribus rebus cXpositis, S caeteris infirmatis, una reliqua necessario Ofirmatur, hoc pacio, Necesse est aut inimicitiarii causa ab hoc esse Occisum, aut metus, aut spei, aut alicuius amici gratia: aut si horum nihil est , ab hoc non esse occisum. Nam sine causa maleficiti susceptum esse non potest . Sed neque inimicitiae fuerunt, nec metus vllus, nec spe exmorte illus aliculus commodi, ne que ad amicti eius aliquem mors eius pertinebat. Relinquis igitur ut ab hoc non sit occisus. Simplex autem conclusio ex necessaria consecutione conficitur, hoc modo, Si vos me istud eo tempore fecis e dicitis, ego aute eo ipso tempore trans mare fur, relinquitur, ut id quod dicitis, non modo no fecerim, sed ne potuerim quidem facere. Atque hoc diligenter videre oportebit, ne quo pacto genus hoc refelli
possit, ut ne confirmatio modum in se argumentationis soluhabeat, quandam similitudinem necessari P coclusionis, 89 veru ipsa argumetati ex necessaria ratione cosistat Protababile aute est id quod fere fieri solet, aut quod in opinione positum est, aut quod habet in se ad haec quandam similitudinem lue id falsum est liue verum. In eo genere ouod
fere solet fieri, probabile huiusmodi est, Si mater est diligit filium si auarus est, negligit iusiurandum. In eo autem quod in opinione positu est, huiusmodi sunt probabilia, Impiis apud inferos poena es e praeparatas Eos qui philosophiae dent operam, non arbitrari deos esse. Similitudo autem in contrariis inparibus, dolia iis rebus quae sub andem cadunt rationem, maXlme spectatur in contrariis hoc
modo, Nam si iis qui imprudenter laeserunt, ignosci conuenit, iis qui necessario profuerunt, haberi gratiam non oportet.Ex pari sic, Nam ut locus in mari sine portu nauibus esi
34쪽
se non potest tutus, se animus sire fidei.ibilis amicis non potest cile. In iis rebus quae sub eandem rationem cadunt, hoc modo probabile consuderatur, Nam si Rhodiis turpe
non ei portorium locare, nec Hermacreoni quidem turpe est conducere. Haec tum vera sunt, hoc pacto, Quoniam cl-catrix cit, fuit ullatis Tum verisimalia, hoc modo, Si multus erat in calceis puluis, ex itinere eum venire Oportebat.
u ID, It certas quasdam in partes distribuamus, o probabile quod sumitur ad argumetationem, aut signu est, aut credibile, aut iudicatu, aut dparabile. Signu est, quod 'Isub lenium aliquem cadit, quid da significat, quod ex ipso proiectum videtur, quod aut ante fuerit aut in ipso negotio, aut poli sit consecutum S tamen indiget testimonii, dc grauioris Ofirmationis, ut cruor, fuga,pallor, puluis, S quae
his sunt similia. Credibile est, quod sine ullo teste audito 9aris Opinione firmatur, hoc modo, Nemo est qui n5 liberos suos incolumes beatos esse cupiat Iudicatu est, res aia ssensione, aut authoritate, aut iudicio alicuius aut aliquorsicomprobata. Id tribus in generibus spectatur, resigioso, c5muni approbato. Religiosum est, quod iurati legib' iudicauerunt. Commune est, quod omnes vulgo probarunt, S secuti sunt, huiusmodi est, ut maioribus natu assurgatur 'visupplicu misereatur Approbatu est, quod homines si dubium esset, quale haberi oporteret, sua constituerunt authotitate velut Gracchi patris factu, quem Populus Romanus ob id factu, quod insciente Collega in Cesura nihil egisset post Censuram Consulem fecit Comparabile autem est, qquod in rebus diuersis similem aliquam rationem continet
Eius sunt partes tres, imago collatio, ex tu. Imago est, Oratio demolitans corporum aut naturarum similitudine Collatio est, oratio rem cum re ex similitudine cdferes. Exemptu est, quod rem authoritate, aut casu alicuius hominis, aut negoti confirmat, aut infirmat. Horum exempla descriptiones an praeceptis Hocutionis cognoscentur. Ac fons quidem 5firmationis, ut facultas tulit, apertus est, nec manus dilucide, quam res natura serebat, demonstratus est.
35쪽
DE INVENTIONE Quemadmodum autem quaeque costitutio, 3 pars costitutionis, Momnis controucrsia, siue in scripto versetur, tractari debeat, S quae in quasque argumctationes Coueniant,' singulatim insecti dolibro de unoquoq; genere dicem In
praesentia tantumodo numeros Minodos, S partes argum
tandi cossi se permiste dispersimus post discrete Melecte in gen quodq; causae, quid cuiqicbueniat, ex hac copia digeremus. Atque inueniri quide omnis ex his locis argumetatio poterit, inuentam exornari,S certas m partes distingui, sesuauissimum est , S summe necessariu S ab artis scriptoribus maxime neglectu. Quare S de ea praeceptione nobis, S in hoc loco dicendum visum est, ut ad inuentionem argumenti, absolutio quoque argumentandi adiungeretur. Et magna cum cura S diligentia locus hic omnis consederandus est , quod non rei solum magna utilitas es , sed praecipiendi quoque summa difficultas. 9s Omnis igitur argumetatio, aut per inductionem tractan-97 da esst, aut per ratiocinatione. Inductio es oratio,quae rebus no dubiis captat sensionem eius quicum inst ituta est :quibus a sensionib' facit, ut illi dubia quaeda res propter s- militudinem earum reru, quibus assensit,probetur velut apud Socraticum AEschinem demdsi rat Socrates cum Xenophontis uxore, S cum ipso Xenophonte Aspasiam locutam, Dic mihi, inquit, quaeso Xenophontis uxor, si vicina tua melius habeat aurum quam tu habes, utrum illius, an tuum malis Illius inquit. Q od si vesi em S caeterum ornamentum muliebre pretii maioris habeat quam tu habes, tuumne an illius malis illius vero respondit Age, inquit, si virum illa meliorem habeat quam tu habes, virumne tuum, an illius malis Hic mulier erubuit Aspasia autem chi ipse Xenophonte sermonem in si ituit, Iaeso, inquit, Xenophon si vicinus tuus meliore equum habeat quam tuus est, tu simiae equum malis, an illius Illius inquit Quod si fundum meliorem habeat quam tu habes, utrum tandem fundum habere mali se Illum inquit, meliorem scilicet. Quod si
uxorem meliorem habeat quam tu habes, Utrum illius ma-
36쪽
list Atque hic Xenophon quoque ipse tacuit post Aspasia,
Quoniam terque vel rum, inquit, id mihi solum non respoiadit, quod ego solum audire voluera, egomet dica quid
uterque cogitet. Nam S tu mulier optimum viru matris habere dctu Xenophon uxorem habere lectissuriam maxime vis. Quare nisi hoc perfeceritis, ut neque vir melior, neque fremuia lectior in terris sit, profecto id semper, quod optimum putabitis esse, multo maxime requiretis, S tuit maritus sis quamoptimae mulieris, s haec ut quamoptimo viro nupta sit. Hi cum rebus non dubiis set assensum, Dei uni est propter similitudinem, ut etiam illud quod dubium videbatur, siquis separatim quaereret, id pro certo propter rationem rogandi, concederetur. Hoc modo sermonisIlurimum Socrates vis est, propterea quod nihil ipse a rre ad persuadendum volebat sed ex eo quod sibi ille dederat quicu disputabat, aliquid conficere malebat, quod ille ex eo quod iam cocessisset, necesssario approbare deberet. Hoc 98 in genere praecipicdu nobis videtur. Primum, ut illud quod inducemus per similitudinem, eiusmodi sit, ut sit necess. 5-cedi. Nam ex quo postulabimus nobis illud, quod dubium sit, concedi, dubium es idipsum quod inducimus non oportebit. Deinde illud, cuius confirmandi causa fiet inductio, videndum est ut simile iis rebus sit, quas res quasi non dubias ante induxerimus. Nam ante aliquid nobis concessum esse nihil proderit, si ei dissimile erit id cuius causa illud concedi primum voluerimus Deinde non intelligat, quo spectet illae prima inductiones, Vad quem sint exituna
peruenturiae. Nam qui videt, si e rei, quae primo rogetur, recte assenserit: illam quoque rem quae sibi displiceat,esse, cessario concedendam, plerunque aut non respondendo, aut male respondendo,longius procedere rogationem non sinit. Quare ratione rogationis imprudens ab co quod concessit, ad id quod non vult concedere, deducendus est . Extremum autem taceatur Oportet, aut concedatur,aut negetur. Si negabitur, aut ostendenda est similitudo earu rersi, quae ante coces sunt, aut alia utendii iiductione. Si G-
37쪽
3 DE INVENTIONE cedetur, concludenda est argumentatio. Si tacebitur, aut
elicienda est responsio:aut quonia taciturnitas imitati l cofessionem, roco ac si concessumsit, concludere Oporcebit argumentationem. Ita fit hoc genus argumentandi tripertitum. Prima pars constat ex similitudine una plut balve. Altera ex eo quod concedi volumus, cuius causa similitudines adhibitae sunt. Tertia ex conclusione, quae aut coiirmat concessionem, aut quod ex ea conficiatur, ostendit. Sed
quia non satis videbitur alicui dilucide demonsi ratum, nisi quod ex ciuili causarum genere cxemplum subiccerimus, videtur huiusmodi quoque utendu exemplo: non quo praeceptio differat, aut aliter hoc in sermone atque in diccndo sit utendum: sedit eorum volutati satisfiat, qui quod aliquo in loco viderint, alio in loco, nisi demons ratum es , nequeunt cognoscere. Ergo in hac causa, quae apud Graecos est peruagata, quod F paminondas Thebanorum Imperator, ei qui sibi ex lege Praetor succes.rat, exercitum non tradidit, cum paucos ipse dies contra legem exercitum tenuisset,
Lacedaemonios funditus vicit:poterit accusator argumentatione uti per inductionem, cum scriptum legis contra sententiam defendat, ad hunc modii, Si iudices id quod Epaminondas ait legis scriptorem sensisse, ascribat ad legem, addat exceptionem hanc extra qua siquis reipublicae causa exercitum non tradiderit,patiemini non opinor. Quddsi vosmetipsi, quod a ves ra religiones sapientia remotissimum est, istius honoris causa hanc candem exceptionem
iniussu populi ad legem ascribi iubeatis, populus Thebanus patieturne id fieri profecto non patietur. Quod ergo ascribi ad lcgem nefas est, id sequi quasi ascriptum strectum vobis videatur Noui vestram intelligentiam, non potest ita 'ideri iudices. Quod si literis colligi neque ab illo, neque a vobis scriptoris voluntas potest, videte ne multo indignius sit id re iudicio vestro mutari, quod ne verbo quidem commutari potest. Ac de inductione quidem satis in praesentia dictum videtur. Nunc deinceps ratiocina-ic tionis vim&natura cosyderemus Ratiocinatio est,oratio
38쪽
ex ipsa reprobabile aliquid eliciens, quod expositu in Seper
se cognitum sua se vi s ratione confirmet. Hoc de genere qui diligentius con syderandunt putauerunt, cum idem in usu dicendi sequerentur, paulum in praecipiendi ratione dissenserunt. Nam partua quinque eius partes csse dixerunt, partim non plus quam in tres partes posse distribui putauerunt. Eorum cotrouersiam non incommodum videtur cum Vtrortique ratione exponere. Nam breuis est , no eiusmodi, ut alicri prorsus nihil dicere pulcntur, locus hic nobis dicendo minime negligendus videtur. Qui putant in
quinque distribui partes oportere, alunt primum conuenire cxponere summam argumentationis, ad litic modum, Mellus accurantur quae consilio geruntur, quam quae sine consilio admini lirantur. Hanc primam partem numerant, eam deinceps rationibus variis A quam copiosissimis verbis approbari putant Oporicre, hoc modo, Domus ea quaeratione regitur, omnibus instructior est rebus S apparatior, quam ea quae temere S nullo consilio administratur Exercitus is cui praepositus est sapiens, S callidus Imperator, omnibus partibus commodius regitur, quam is qui stultitia de temeritate alicuius administratur. Eadem nauigii ratio est. Nam nauis optime cursum condicit ea, quae scientissimo gubernatore utitur. Cum propositio sit hoc pacto approbata, de duae partes transierint ratiocinationis, tertia in parte aiunt, quod ostendere velis, id ex vi propositionis oportere assumere, hoc pacto, Nihil autem Omnium rerum melius, quam omnis mundus administriitur. Huius assumptionis quarto in loco aliam porro inducunt approbationem, hoc modo,Nam S signorum ortus&obatus definituna quendam ordinem seruant, annuae commutationes, non modo quadam ex necessitate semper codem modo fiunt verum ad v-tilitates quoque rerum omnium sunt accommodatae, S diurna nocturnaeque vicis tudines nulla in re unquam mutatae quicquam nocuerunt. Quae signo sunt omnia, no mediocri quodam consilio natura mundi administrari min-to loco inducunt complexionem eam,quae aut id infert so-
39쪽
3 DE INVENTIONElum quod ex omnibus partibus cogitur,lio modo, Consi
lio igitur mundus administratur aut num in locum cum coduxerit breuiter propositionem dc assumptionem, id adiungit, quod ex his conficiatur, ad hunc modum, 'od si
melius geruntur ea quae consilio, quam quae sine costio administrantur: nihil autem omnium rerum melius, quam omnis mundus administratur: consilio igitur mundus adminis ratur. Quinquepertitam igitur hoc paci Oputant esse argumentationem. Qui autem tripertitam esse dicunt, lino aliter putant tractari oportere argumentationem, sed partitionem horum reprehendunt. Negant enim neque a propositione, neque ab as umptione approbationes earu separari oportere, neque propositione absolutam, neque assiim-ptionem sibi perfectam videri, quae approbatione confirmata non sit. Quare quas illi duas partes numerant, propositionem S approbationem, sibi unam partem videri propositione: quae si approbata non sit,propositio non sit argumentationis. Ite, quae ab illis assemptio, as umptionis approbatio dicitur, eadem sibi assumptionem solam videri. Ita fit,
ut eadem ratione argumentatio tractata, aliis tripertita, aliis quinquepertita videatur. Quare euenit, Vt res non ta ad usus dicedi pertineat, quam ad ratione praeceptionis. Nobis autecommodior illa partitio videtur esse, quae in quinque partes distributa est, quam omnes ab Aristotele Theophras o profecto maxime secuti sunt. Nam queadmodum illud
superius genus argumentandi, quod per induci ionem sumitur, maxime Socrates Socratici traei auerunt: sic hoc,
quod per ratiocinationcm expolitur, summe est ab Aristotele atque Peripateticis d Theophrasto frequentatum Deinde a rhetoribus iis, qui elegantissimi atque artificiosis imi putati sunt. Quare autem nobis illa magis partitio probetur, dicendum videtur, ne temere secut putemur Se breuiter dicendum, ne in huiusmodi rebus diutius quam ratio praecipiendi postulat, Commoremur. Si quada in argumentatione fatis est vis propositione, S non oportet adiungere approbationem propositioni quadam autem in argumen-
40쪽
tatione infirma est propositio, nisi adiuncta si approbatio, separatum quidda est a propositione approbatio. Quod enim adiungi separari ab aliquo potest, id non potest idem esse, quod est id ad quod adiungitur, S a quo separatur. Est
autem quaedam argumentatio, in qua propositio non indiget approbatione, i quaedam in qua nihil valet absque approbatione, ut ost endemus separata est igitur a propositione approbatio. Ostendemus autem id quod polliciti sumti hoc modo, Quae propositio in se quiddam continet perspi cuum,co quod constare inter omnes necesse est , hanc velle approbare firmare nihil attinet. Ea est huiusmodi, Si quo die si a caede Roma facta est , ego Athenis eo die fui, intesese in caede non potui. Hoc quia perspicue verum est, nihil attinet approbari. Quare assum statim oportet, hoc modo, Fui autem Athenis eo die hoc si non constat, indiget approbationis, qua indueta complexio consequitur: igitur in caede interesse, potui. Est igitur quaedam propositio, qu. aenon indiget approbatione: nam esse quidem quandam quae indigeat, quid attinet ostendere, quod cuiuis facile perspicuum est Quod sita est, ex hoc, dc ex eo quod proposue ramus, hoc conficitur, separatum es e quiddam a propos-tione approbationem. Si autem ita esst, falsum est non esse
plus quam tripertitam argumentationem. Simili modo liquet alteram quoque approbationem separatam es se ab assumptione. Nam si quadam in argumentatione satis est utia sumptione S non oportet adiungere approbationem a Dsumptioni quadam autem in argumetatione infirma est D sumptio, nisi adiuncta sit approbatio, separatum quiddai et extra assumptionem approbatio. Est autem argumentatio quaedam, in qua as umpti no indiget approbationis: quaedam autem in qua nihil valet sine approbatione, ut os endemus: separata cingitur ab as umptione approbatio Ostendemus aut quod polliciti sumus, hoc modo in perspicua omnibus critate continet assumptio, nihil indiget approbationis: ea est huiusmodi, Si oportet sapere, dare opera philosophiae couenit:haec propositio indiget approbationis.