장음표시 사용
2쪽
NUPER A IO ANNE BERNARDO FELICI ANO
LATINITATE DONATA, ET CUMANTI Q V Occidice collatione,suae integritati restituta.
PARISIIS Apud Ioannem Rotgny sub quatuor elementis,in via quae est ad D.Iacobum.
3쪽
puis nagueres It a recolaueri Eustratij cometarij in ethica Aristotelis me par cy deuant a Venise,lequel 1l a sesct corriger . Lequel liure de utilite de profit Ledici suppliant feroit volaletlers imprimer potar est, du de distribue. Et potarce que potar te fatet de ladicte impression codra faire audit suppliant plusieurs fratet, ii destreroit voti leniters defestre Dictes que auitre q luy nayt a imprimer ne seire imprimer ius iteps Sc ternae de fix ans,sur peine de confiscation dicetilx dc damede
a la supplication de requeste diadi in suppliant,a icelluy auons permi etΓΟye,permee tons,octroyons vo ul5s de nous plaist de grace specialci ori te royal par ces presetes qu1l puisse de luy loise imprimer oufa primer ledict liure Intitute Eustratij commentarij in ethica Aristote
vo us en droit soy de si come a luy appartiendra, Que denos presensare permissio de oetroy votis faustes seusFreg dc laisseet ledict suppli: dc user plainem et de palsibi emet potar te temps de to ut amsi que dei
dici Sc declaire. Et dessen ces a totas Sc inhibicios expresses a totis libim prim eurs dc aultres quil appartiendra: que pendant de durant ledefixansit gnayenta imprimer ne seire imprimer de vendre ledic fur les pe1nes desitis dictes.Et en cas de desbat oti opposition falcies ministreZ aiax parties oyes Ralson de iustice: car altis nous pla1st ii es
feces de lettres a ce contraires. Done a sollebray le vngietae iour de Lan de grace mit cmq cens quarante trois,dc de nostre regne te xxi,
Par te Roy, Maistre Charies de Marillac maistre des requestes ordinatre de thostet present. Signe Coefer.
4쪽
ta in eo a nobis posita est,ut quς viri docti philosephi pre
sertim literis ac monimentis mandarunt,laborem ac sum pium magnu impendentes,Vnd1qtae conquirerem US.CU-1us rei testimonio esse possunt Alexad in Aphrodis H,Io annas grammatica,AmmoniJ SImplici γλοσο*κ ατο , qtlς ciam tam male de griecis conuersa essent, ut nemo ea attingeret, Viros eruditOS atqUe ΠΟ-
bis amicos in consilium ad buimus,quorum diligetia consequuti simus, ut optimi illi libri & legerentur,& magnum laboris compendium in his libans , in quibus obscurus est Aristoteles, afferrent. De filia quidem operactam nos plurimum non modo ab his,qui adhuc apud magistros exercen tur,sed etiam ab his, qui rerum magnarum scientias habent amari inteli geremus, curataimiis ut Venetiis Eustratij Nicaeni episcopi libroru, quos ad N1comachum siccibit Aristoteles,ἐἱibum: a Bernardo feliciano latine reddi ta afferretur ut hic formis ill1s literarum quς intra hosce centum annos in uentae sunt, expressa, in manus omnium perueniret. Quod tamen non est a nobis ante factum,quam a viro qUodam erudito legeretur ut si quid non recte ab interprete versiam esset nam graeciam exemplar, QUO usus est,iocis aliquot contaminatum esse audieramus ex antiquo codice latino,quem diuina quada sorte e bibliotheca illa Sorbomca nacti fuimus summa fide primUm reponeret, deinde qUe Optime atque eleganter conuersa essent in libri margine,scriberet Summa illa sit,ut uniam quasi corpias ex gr co atque latino codice tibi compingeremus . Id enim maxime ad tuam utilitatem
pertinere arbitrati sumus. Id quod 35 in Simplici j commentariis in eos Aristotelis libros quos vulgo intelligi noluit, facturi sumus, neque ut nos
naturae ratio comparata est tue utilitat1 1eruire ante desinemus , quam vi tam amiser1mus. HIs igitur qciae nunc damus libenter fruere,& reliqua quit pollicemu,reqtro interim anImo expectato. Vale.
5쪽
REVERENDISSIMO ATQUE AMPLISSIMO.
S. R. E. CARDINALI ALEXANDRO FARNESIO
IO. Bernardus Felicianus S. P. D. E R I ae o reuerendissime Praesul laudi datum Socrati esse memoriae tradi-
turriqudd cum ante a de coeli, rerumque occultarum natura actione posthabita disputarent omnes philosophi , ipse philosophiam de coelo ad conuictum hominum deuocarit:id est a vanis de rebus altercationibus ad actio nem considerandam animos hominum traduxerit: tractandisque praecipue moribus incubuerit.Nam cum duae sint philosophiae partes,una quae in rerum cognitione: altera quae in actione Versetur : natura comparatu videtur,
ut quemadmodum in aedificii structura vanus Omnis labor est, nisi recte iacta fuerint fundamenta ita nisi adtionis fundamento supposito nulla exastere vera contemplatio queat. Cumque in tres ipsa haec quae ad agedum spectat sapientia, partes distributa sit,in eam quae facit,ut priuatim,ut in familiis i in ciuitatibus bonum consequi agendo posanaus: ea quae ad singulorum more S attinet, ed praestantior caeteris est existimanda quod quemadmodum nisi fundarimento actionis recte prius innixa fuerit contemplatio, vel nulla,vel vana omnis censetur: ita ne que domesticani quaspiar neque ciuilem rem bene potest administrare, nisi prius bona morum disciplina vitam suam recte instituerit.ut sicut contemplationem assio, ita actionis reliquas partes moralis haec merito antecedere debeat,amplectendaque in primis sit. In qua quidem tractanda licet Veteres nonnulli sapientes,& praecipue Socrates 1pse,recte versati sint: confuse tame id fecerunt: ut agnosci potius singula,quam disci ex eorum libris queant.Aristoteles Vero sicut in caeteris de disponendis de perpendendis alios omnes: ita in hac seipsum etiam superauit. alia siquidem partim Concise & breuiter partim ambigue & obscure Dimis tractasse Videri potest. In his autem
quae ad mores attinent aded elaborauit, ut non unum OpuS,sed tria ea cie re sibi scribenda censuetarit: unum,quod magna moralia ob id fortasse inscripsit qudd summatim ac generatim de moribus duobus libris pertractat alterum,quod quia ad Eudemum scriptum fuit, Eudem ea moralia appellauit in quo latius rem eande octo libris persequutus est: tertium decem libris distinctum, reliquis duobus longe clarius atque absolutius: quod a Nicomacho ad quem scribitur, Nicomachiorum moralium nome obtinuit In quo profecto ita simpliciter omnia,ita distincte ac clare explicat Aristoteles ut qui in pietate Christiana sit instructus,hos libros non modo non discrepare a religione cognoscat,ssed summopere etiam utiles ad eam es se existimet:qui vero a pietate prorsus alienus sit hac ph1losophia induci ad veram nostrae theologiae cognitionem non difficulter possit. Non solum enim in hoc opere de agendis rebus, virtutibusque iis quae in actione consistunt, ea docet Aristoteles, que ad Coponendos , moderandosque animos nostros maxime faciunt: sed nonnulla quoque quae an contemplatione praecipua habentur,de Dei prouidentia,de animorum immortalitate adeo mani seste expon1t vi que al1bi de huiusmodi re obscuraus Paulo dc perplexius dixerat, declarare aperte hic voluisse videatur. Adde quod adeo accurata est huius operis conscriptio: vitam grauitatessententiarum,quam verborum proprietate referta sit,atque Ornata. Q.Vae Omnia curaecum saepe cogi rasium huius operis praestantiam summopere ad iratus dedi opera, ut quae ex planationes graecorum auctorum in hos decem libros reperirentur,diligenter perquirerem .atque
ita in commentaria Eustratij incidi, quae in primum huius operis ae sextum librum conscripsit: qui cum Christianus homo erat & pius,tum ita erudite graecum Aristotelis opus explanabat ut siqua ab imperitis a Christianorum opinione, id est a. veritate discrepare existamantur, ea omnia ,
consentire maxime ostenderet:&quae aduersus Platonem institutis suis consentanee magis,quam vere videtur disputare Aristoteles,partim excusarettapartim etiam seruata semper tali auctoris re uerentia conaretur refellere,1psius scilicet documentum seqUutus qui maiorem Veritatis quam amicorum habendam rationem monet qui sane propterea adeo Placuit, ut demum animum ad id
adiecerim,ut non solum eius haec commentaria in hos duos libros,sed in reliquos etiam quorun-cunque aliorum extaren pro vir1bus latinitate donarem. Atque hoc mihi faciendum duxi, non quod non multa etiam a latinis in hoc Rristotelis opus bene scripta fuerint: sed quia cum illi tum latinum Aristotelem explanandum susceperint,vr necesse ipsis fuerit, illi interpretationi,vrcuque sese habueriς suam accommodare sententiam .ium multa a Graecis acceperint: futurum esse sperabam,ut si graecus eΣPlanator graeca Aristotelis verba explicaret,nihil esset,quod ex interpretatio nas varietate ellet ambiguum:& quae illi recte accepere,an sonte ipso clarius consipicerentur. Sed hac in re non pauca mihi difficultatem attulerunt.Primum, quod verba ipsa Aristotelis noua interpretatione mihi erant latina facienda,quo exprimerentur nonnulla,quae graeca explanationem
6쪽
alioqui non potuissent admittere: Deinde quod cum duplicia quaedam commentaria quae partim
eadem partim diuersa esse videbantur,in secundum,tertium,quartum huiuS Operis libros, mutila illa quidem ac diuulsa reperissem mihi opus fuit,non tam eorum VerteUdorum, quam componendorum laborem suscipere. Nam cum utraque CX emplaria manca esse ViderCntur, dubium oue haberent auctorem mulli crimini mihi esie dandum exastimavi, immo operaePrecium me esse facturum duxi,si non modo ea mutuo inter se connecterem,loci Sque suiS accommodarem: verum etiaquae in his obscurius fuerant signiricata,paulo clarius explicarem:Tum,id quod in aliis quoque libris a me fuit seruatum,versuum Homericorum, caeterorumque poetarum exempla multis locis addere diuersasque lectiones quae aliquando innuebantur aliquando praetermittebatur, subiungerem. Quae sane sicut faciebarar, ut melius ac facilius,quod tamen sine arrogantia dictum sit ex latino quam ex graeco exemplari intelligi omnia possent:sic graecorum auctorum sentent1am nulla ex parte immutabant. Postremo illud accessit,quod in utrisque his interpretandis, hoc est Aristo rete & commentariis ita mihi esse attendendum sententiis existimaui,ut a verbis tamen non recederem:& ita verba sectanda ut a sententiis mea non aberraret oratio si modi; graecus scriptor, grς cusque explanator ex interpretatione hac mea esset agnoscendus. Id enim interpretis munus esse praecipuum iudico,qui aliorum sensa non sua facere, sed explicare aliis proposuerit: ut de senten tiam assequatur,& eo modo etiam si potest,quo ipse auctor usus est, verba conetur exprimere : ut quoad eius fieri potest,non multa legendo graeco de latino auctore in percipienda sententia sit varietas. non tam eDim refert aliquando quid dicatur,quam quo modo dicatur. At dum hoc conareressicere,duabus de causis rem hic mihi esse difficiliorem sensi,quam in quovis alio opere interpretando:vna,quCd Opus hoc cum de rebus ipsis exquisite agat,multos verborum ambitus,multaque ex trinsecus verba admittere sine periculo variandae sententiae non facile poterat: altera, quod tam multa verba an se habebat partim conficta, partim de communi consuetudine ad exprimendam rem qua de agitur, detorta ut vel mihi idem in latina loquutione esset fac1endum : vel obscuriora omnia de confusa essent tua1ura. Sed si id facerem,non defuturos esse reprehensores videbam,qui adeo purgatas aures haberent,ut nihil nisi quod elegans,emunctumque esset, audire aequo animo paterentur:quique ob pauca quaedam verba totum opus negligendum putarent.Verumtamen mihi ita faciendum duxi,ut diluciditati rei in primis consilerem : Potiusque crimen subirem quod non eleganter,quam quod Obscure greCos hos auctoreS Vertissem: propteerea quod cum de rebus his in l1bris agatur, atque illis ad vitam humanam maXime necessariis, non mediocris iactura erat facienda, si confusio aliqua, atque ob id obscuritas in sententia oboriretur. Hoc autem dico non
ut quid assequutus fuerim in praesenti opere,ostedam,sed quid assequi voluerim: ut si id aut ob difficultatem rei,aut ob ira genis exiguas vires non potuerim , in eo tamen reprehensionem euitem, quod proposuerim.Na hac in re moderati me ita conatus sum,ut imitandum mihi esse ipsum Aristotele existimari ut partim componerem nonnulla nomina paru usitata partim usitata in aliam
1ignificationem inusitata deflectere. Illius generis sunt parvipericlitas, de hominiloquus huius, operatio do inuitum & nonnulla alia huiusmodi. Q iodea potissimum causa fecimus, ut & sensus intellectio nulla ambiguitate posset confundi,& modus loquendi auctoris aliqua ex parte agnosceretur Nam parui periclitans tam eum qui paruas ob res periclitatur, quam qui parua pericula subit potest significare: & homina loquus esse is potest tam qui de hominibus l1benter loquatur, quam qui de hominibus admodum sibi esse loquendum censeat ut si pluribus verbis fuissent expl1 cata,minus essent significatura. Tametsi hac in re audaciores nos reddidit explanatorum tumcψ moditas,tum necessitas:vt & si nouum aliquid commenti essemus, id parum absurdum esset futurum, cum explanator adesset,qui omnia postea statim plana faceret: & si nouitatem euitantes pluribus verbis aliquid huiusmodi expressistemus , cum verba haec ab explanatoribus explicentur,nullus explanationi relinqueretur locus. Si praeterea V sum virtutis pro operatione posuissem, quod nonnulli elegantiores solent,ipse sibi Aristoteles minime videxetur constare : qui in quarto huius operis libro nullum esse virtutis Vsum,si proprae loqui velimus, asserit: in quinto vero esse quidem usum quendam virtutis dicit,sed eum iustitiae tantummodo videtur ascribere. Si ite voluntarium de inuoluntarium pro spontaneo & inuato dixi siem , idem contigisset: quippe cum de pueris Ec brutis etiam dicendum esset,quae nulla,Vt ipse inquit Ar1stoteles, voluntate operantur: ut si id fieret,idem futuriam esset inuoluntarium,quod volutarium .nam si quod a pueris 3c brutis sponte fit,quia sponte fit,Voluntarium e idem quia a nulla voluntate proficiscitur, inuoluntaria
quoque sit,necesse est, quod αβουλκτου dicitur: id quod absurdisi uni proculdubio erat futurum. Si vero verborum ambitu uti voluissem,cum saepe eadem repetantur, obscurior sine dubiores ipsa euasisset. Quocirca boni consulendum duco,si quid eius nodi offenderit, nonnulla enim acili. sunt
7쪽
sunt: dummodo id factum fuisse cognoscatur,ne tam egregij auctoris sentetia, tam praeclarique operis utilitas aliqua verborum obscuritate imped1retur . Caeterum csim ad laboris huius meI calce iam peruenissem,amici me ad tam praeclar1 operis ed1tionem incitabant:& praeca pue Donatus
Rullus: qui sicut harum rerum est studiosissamus, ita v1ris Omnabus fere & erudatione, di auctoritate praestantasimis est longe carissimus : mihi vero ob morum probitatem, ingeniique elegantiam adeo carus & amicus , ut negare ei petenti quicquam non posssim . is ut de editione cogata rem, potissimum effecit. S ed ne sine idonec tutore in publicum exiret, Id dono mittendum amplitudini tuae Reuerendissime Farnesi, dicandumque duxi . Maximarum enim laudum tuarum fama permotus iandiu tanta tui admiratione sum affectus, tantaque te obseruantia sum prosequutus, ut debere me tibi quamplurimum eo nomine ex1stimarem . Tu enim, Ut generi S Nobilitatem familiaeque claritarem praeterm1ttam,quae sicut notissJma Omnibus est,ita long1Crem in praesentia orationem requireret iuuenis adhuc cum sis,eo angeDio praeditus e S,Ita moribus inst1rutus,
ita literarum , scientiarumque studiis flagrans, ita supra aetatem disciplinis eruditus, ut senilem animum prae te ferre videaris. id quod & in 1sta aetate in qua pler1que voluptatibus illica consue Uerunt: & in ista opum affluentia & gloria quae vel sapientissimorum quandoque animos labefaciat ac turbat, magna dignum admiratione multis videtur . Illud tamen mihi adna1rationem ma orem affert,quod tu in ista aetate,id quod aliis vix longo vitae usu potuit contingere,adeo rebUS gerendas idoneus euaseris,ut in maximis negociis semper verseris: honest1ssimasque legat1ones de grauissimis rebus proxime ad summos reip . Christianae principes praeclarissime obieris: tum in ista mammarum rerum assidua tractatione districtus, quae a studi1s vel stud1osissimum quenque posset auocare, nunquam literaru studia intermittenda tibi esse censueris. Ind1cio sunt eruditass1 mi atque optimi viri, quos tu semper in variarii scientiarum genere Praestantissimos tecti habere Voluist1. nam ut alios in praesentia omittam , testes esse locupletissima possunt, partam Marcellus Cervinus , quem insigDis Ac eruditio ct integritas effecit,ut summi pontificis Aut tui. S.in collegium Cardinalium honestasi1me cooptarat: partim Bernardinus Nasteu S, qui cum alia i Ingularis suae eruditioDis monumenta summa cum laude Posteris est relicturus , tum historias , quas e legantissime doctissimorum hominum iudicio conscribit. Accedat quod virtutes has tuas rata morum humanitate condis, ac l1beralitate illustras , ut omnium tabi conciliare vel alienissimorum
animos poss1s . Omnes enim ad magnitudInem Virtutum tuarum spectantes, quae ex asta aetate ramemicant, in eam spem inducti sunt, ut non dissidant fore, quin si ita Progressiis fueris,sinagnae W-t1litati & gloriar Christianae Reip . aliquando futurus sis. Socirca cum ut maximum animi mei erga te studium , maximamque Obleruantiam aliqua ex parte significarem, laborem hunc meumt1bi offerendum censui: tum quia nemina aptius dicari opus de virtutibus posse videbatur, quam ei qui & ea vitae institutione esset,ut moralium disc1plinarum studio potissimum delectaretur: Ecea dignitate , ut non tam diicendo , quam agendo huiusmodi studiis sibi esse incumbendum censieret: & ea humanitate , ut benigne id suscipiendo auctoritatem non mediocrem ei apud omnes esset allatura. ira in re supra quam sperare potuissem,mihi res cessit. Dum enim hoc studeo,optatissimae mihi rei alterius oblata occasio est : ut sapientissimo atque integerrimo Card. Contareno, quem semper mirum in modum ob eΣimiam eius sapientiam, Vitaeque sanctitatem obseruo ac veneror: cuique ob beneuolentiam,qua me semper & prosequutus antea est, ct in praesentia: prosequitur,debeo quamplurimummuc nouo beneficio obstrictus debere multo amplius velim. Is enim nunc quantam erga me humanitatem prae se tulerit, amplitudo tua optime nouit: apud quam sua commendatione, atque auctoritate honestare munusculum hoc nostrum amplissime voluit. Tu vero non solum libentisssime, tuae tua est humanitas,id admisisti sed me insuper tua liberalitate ac munificentia prosequi voluist1: ut uatelligerem scilicet,ac re ipsa experirer, quod iandiu constans omnium fama de te praedicabat maioraque in dies de te esse speranda non dubitare, cum in adolescentia virtutis eius,ad est liberalitatis munere splend1 dissime fungereris,quς aut re liquas omnes continet, aut certe sine reliquarum consensit esse nullo pacto potest.multum sane dignitatis tuae ac virtutis splendor & gloria a principio me tibi devinxerat. Multo magis tamen quodam modo affectus su ubi cogDoui libenti te munusculum meum,hilarique an1mo suscepisse. Tunc vero maximo me ac triplici nodo obligatum tibi esse seris, cum ita prompte liberalitatis tuae munerct me impertiuisti ut & humanitatis,benignitatisque beneficio 1uueris, & iudicio decoraris.Nam licet in me non mediocre iandiu rei familiaris onus incumbat: non tam m1hi gratum fuat quod meae indigentiae succurreris,meque tua hac liberalitate aliquantulum subleua ris quam iucundum, qudd me non indignum esse existimaris,in quem tua benignitate ac liberalitate utereris.Id enim tam magnum esse sentio,vt omni commodo , utilitatique anteponendum
sit: cum mihi occasionem esse oblatam videam,ut ad maiora aggredienda,quq digniora stir,ut sub
8쪽
tuo nomine publicentur,inuiter atque inciter . Reliquum igitur est, ut de ego tibi quas positim
gratias habeam:& tu Opus hoc iam excusium atque in Publi Cum sub tua tutela prodiens, qua coe pisti,humanitate suscipias . quod sane ut non sine Vsstra aliqua ad amplitudinem tuam rediret cuiaraui. Nam dum excuderetur,ego moralis institutionis huius quae & totius philosiophiae fundam e tum est , & religioni Christianae maxime accommodata , sianctitatem admiratus nullo pacto mihi committendum censui, quin opus tam egregium praefatione aliqua illustraretur:quar compendio
quasi quodam no tam quid proponat his in libris Phalosophus, & quo ordine progrediatur: tuam
eius doctrinam non modo a Christiana pietate non discrepare, sed admodum utilem quoque esse declararet . atque ita hac de re praefationem qualiscunque ea futura esset, in hos moralium 11bros, comminiscisum conatus . quam licet ita tumultuarie conscriptam non iniucundam fore amplitudini tuae sperauimus primum qudd ab eo proficiscitur, qui te summopere Obseruat: deinde quod ex his Aristotelis libris pene tota sumpta est, ut suppeditasse ipse hinc cunctas rationes videatur: tum quod cum verum eius sit argumentum & pium, in huiusmodi rebus non tam ex acte tractasse alaqua,quam innuisse sat1s es Se quandoque eΣistimari consueuit. Vale.
S. R. E. CARDINALEM ALEXANDRUM FAR
NESIVM IOAN. BERNARDI FELICIANI IN MO
De duplici hominis felicitate, duplicii eius alta activa cir contemplativa'. ad ques nos prEc pue in hoc opere instruit Philosophus.
dum id quod a sitimmo opifice acceperunt, perpetuo conseruant:ad eum conuerti quatum in ipsis cst , eumque imitari ac laudare quodam modo dicenda sunt . ut si quis quemadmodum Stoicis &Epicuro placebat,sive bene vivere,siue conuenienter naturae vivere,sive bene esse affectum, felicitatem esse dicat ad omnia haec felicitas quoque peruentura sit. At homo post omnia , sue ut re claus dicam, antr omnia:quippe cum causa eius omnia effecta fuerint:quasi perfectio uniuersi costitutus est qui praeter alias Omnes vitas rationali anima praeditu S sensum intellectui connecterer, omniaque alia quae subie sunt,in se haberet: qud Omnia ad primam illam causiam conia erteret, ac re vera perficeret .Perfectus enim ipse a principio creatus nullo habitu caruit: ed 1apientia etiam ipsa praeditus non cogitando solum , sed intelligendo etiam uniuersiales res ipsas sine ullo medio simplici intellectus appulsione percipiebat: ut non immerito fortasse Platonici species rerum ante sensibilia in anima ei inditas fu isse censuerintaquippe cum nondum ad intellige dum sensibus in digeret. Quia vero no sicut reliqua,naturali incitatione ferebatur,sed voluntaria electione motus suos dirigebat effectu est,Vt ab inferioribus 1llectus quae ratione sursum debebat attrahere,vitam
sensualem cocupierit legem l accepta transgressiis de fructu scienti et boni de nrat id est, malu suba. iiij. specie
9쪽
1pecie boni degustarit:atq; ita crassitudine mortalis corporis obnubilate in sensum delapsus quasi
e centro ad circuRisi etiam dit fusus,exterior ex interiore fuerit effectus , in potentiamque ex actu inciderit. Postea enim habitibus omnibus exturbatus nihil in se habuit,nisi i pro vitarum Rucito ct exercitat One in eiuS naturam pene transformaretur , in quod incubuisset Nam si ut etiam in nono horum moralium libro inqu1t Aristoteles, unguli ea in re cum amicis versari volunt, idque exercere in quo estientia stia consistit: qui vegetation 1 de nutritioni nullius alterius sensum habens totus vaciat is licet faciem hominis circunferat planta potius esse de arbor,quam homo est existi niandus. Qui 1ensibus Item ita deditus est, ut ex ipsas tantummodo vitam traducat: eum credendam en eciam si erectam hominis formam adhuc habeat, in brutum aliquod animal euasisse. Quemadmodum si ex ratione & sensibus vivat, homo : si ex ratione stola sopitis sensibus , verus homo enicitur . Duplicem enim hominem in b1s moralium libris intelligit atque agnoscit Aristoteles alterum,qui ex anima constat & corpore, quem hominem tantum appellat qui videlicet sensius & irrat1onales facultates moderando ciuilIS euadit: quem nos exteriorem nuncupamus: a I ium,quem non hominem solummodo,sed cum additione Verum hominem,& dium iam quid vocat quem 1nteriorem dicimus & perfectum . Perfectio siqu1dem in mundi huius fabrica eiusmodi est,it inferius semper cum superiore connectatur,vi rerum productiones a prima causa c5- nexa quadam ser1e progrediantur . Omnia enim etiam bruta ut ipse in septimo inquit, diuinumquid m se insitum habent,id est,diuinam quandam illustrationem, quandamque rationis & intel-1ectias notam , qua Operationem ex Uirtute 1ummam atque optimam iucunditate in esse sentiunt: Iacet postea Gefectu naturae voto frustrenturon sta aque natura persistant. Nam quς in homine sunt Irrat1ona es facultateS,non ea sunt natura, ut ratione penitus careant, ut in se in primo mana feste declarat ea quanu 1 S rationem ex se non habeant rationales tamen in eo sunt, quod rationi stibii ci eaque possunt obtemperare. Atque ita fit,ut irrat1onales hae facultates dum in brutis sunt per fectionem adip1scantur suam,si in sua natura persistant,ad vestigiumque illud rationis & illustra tionis quod 1nsitum habent,peruenerint:dum vero sitant in homine,tunc perficiantur,cum rationi obtemperarint. Nam ratio etiam ipso non contCnta esse debet si inferiora tantummodo reverit sed a1cendere etiam ipsam ad intellectum necesse est . sicut enim irrationales facultates in nobis si in tua H ratio natatate perm Aneant, Imperfectς sunt,& tunc perficiuntur cum subditae fiunt rationi 1 taratio stan se maneat & non ascendat inperfecta est.Neque audiendi illi sunt,qu1 unumquoda an sua natura conseruandum censent :&quemadmodum si equum aut bouem quis ὀ natura suadeticeret equum Sc bouem non perficeret Led corrumperet: 1ta si homo vel corpus suum neoli gat & castiget, vel animam suam ad superiora attollat, non se mare eum naturam hom1 1s a se
runt , sed deprauare : id quod & primae hominis fabricae , & Aristoteli etiam ipsi martisestὸ repugnat. natura enim Vera homanis non haru est,in quam est delapsus,sed ea quam amisit, in quam est restituendiis. ut si corpus,curus Vt In OctaUO Ipse airmat,amicitia ad an1mam est, ut serui ad herum , instruimenti ad art1ficem , animae contumacIter res 1lerit: coercendum sit ac castigandum
contumenaque assiciendum . Sicut D. Paulus & alia multi sancti viri fecisse conspiciuntur Ani 'mam vero non m humanitate hac relinquendam esse, sed ad diuinitatem attollendam vim in tellectus naturam per habitum euadat, contra horum vanas suasiones Amstoteles quoq re ipse indec1mo his verbis manifestissime ostendit. Neque verὀ,1Dquit, Oportet quemadmodum nonnulli monent,unumquemque cum sit homo,humana,& chm sit mortal1s, mortalia cogitare : sed Quale
Π Omnique efficere , ut p-ntissimo omnium quae in ipso est duo feci yidςyςxVr , siquidem priecipuum & meliti,
est quocirca aosiurdum esset si non suam quisque , sed alicuius alterius vitam expeteret. & paulo
mana cit, id est,copositi hom1nis & exter1oris,qui aliquatulum moderatis sensibus utitur sed eamqUae a moriali Sanimalis contagione nos ita nititur separare , ut immortalibus similes effacramur
. A ratiotae & sensibus, alter ex ratione sola constans:& in composito fieri possit ut vel ratio inubeant. fit,Vt tres Pro1puae vitae rater homines evadant, quae in primo libro abii so
spa ritu ali S. Sed quia voluptaraa ct carnalis, Sardanapali & pecudum non hominis propria est Ui p cudesque quὶ ea Utuntur , potius quam inter homines sunt reiiciendi. De duabus
10쪽
bus reliquis quae homini conueniunt,ad persectionsmque eius spectant, Nonnulla quae non ab re futura esse existimo,in praesentia differenda nobis sunt. Duplices hae viice duplicem quotiue hominis felicitatem constituunt,alteraque alterius praeparatio & quasi fundamentum est. Nam cum homo primum ditasus extra sit sensibusque Sc corpori immersiuS,ciuili virtute dc activa indicet- quae ne in best1am euadat penitus, sensusque totus efficiatur, mod rationem C1 mriCIat,quodque rationis est, rationi, quod siensivum inensibus tribuat ita videlicet,ut brutis affectibus aliquantulum indulgeat,cum modo tamen de regula rationis: ut ea liberam habeat potestatem, dominatrixque sit, affectibusque omnibus quasi ministris imperet,eisque utatur quomodocunque voluerit. De inde vero ubi ita praeparatus homo est,ad alteram suscipiendam evadit 1do neu S. quae Cum veri ho minis virtus sit, quod rationis est rationi tribuens,quod sensuum de corporis est, in naturam animae pur1ficat, de a brutis affectibus penitus liberat: ita ut perturbationum Omni sorde expurgata ad contemplationem festinet, penetrataque materia ac carnali hac nebula ad diuinam naturam ascendat. Vnde et1am pr1orem Illam vartutem humanam in primo appellat, eo quod haec diuina sit: Se illa homo diffusus ad exteriora permaneat, hac ad interiora se retrahat ac colligat. Neque tamen in utrisque rationis idem munus esse censendum est. in activa enim ratio deorsim ad affectus moderandos ac regendos, sibique subiiciendos spectat: in contemplativa sursum attoll1tur Cum enim rat1Onalis anima,ut ipse 1n sexto inquit,duas habeat facultates,alteram quasciz & circa necessaria atque ea versatur, quae semper eodem modo sese habent: alteram , qua consultat de
ratiocinatur circa ea quae contingunt, & aliter atque aliter euenire consileuerunt: illa superiore, quem cotemplativum etiam intellectum vocat,in contemplativa,altera in activa Utitur, qui acti uus intellectus nuncupatur.Neque vero h1c contemplativam vitam seu virtutem eam intell1se en
dam velim,quae Cognitioni ct speculationi cuilibet operam dat Omissis moral1bus actionibu ζ, aCneglectis : sed eam ut Eustratius quoque in primo significat, quae bonas morales act1Ones subsequens sopitis ac pene sublatis affectibus cognitiones omnes ac speculationes in eum finem dirigit,ut in Dei cognitionem & amorem veniamus, ibique acquieticamus : adeoque operantem habet voluntatem, ut nonnulta grauissimi ill1 quidem theologi beatitudinem non in intellictu , sed in soluntate etiam primo esse contendant: dc duo semper respicit,inferiora, ut nos ab ill1s mundos ac puros conseruet,magisque ac magis abstrahat: superiora,Vt nos illis similes reddat, atq; ita perficiat quippe cum intellectus eorum sit, quae sunt ad aliquid, Perfectionemque tunc assequatur suan cum attollitur, intelligibilibusque rebus applicatur. Nam cum activa tanouam fundamentum sit, contemplat1ua ut tectum absurdum esset, si vel tectum sine fundamento', vel fundamentum sine tecto constitueremus vel ita utrunque locaremuS, Vt neque tectum fundamento, neque fundamentum tecto corresponderet. id quod illi profectd faciunt, qui vel nulla cura morum ha bira , vel deprauatam morum rationem sequuti scientiae alicua rerum de speculationi incumbunt contemplativam vitam exercere se existimantes qui sane ridiculi sunt: cum enim principium Do dum attigerint, ad finem se peruenisse opinantur: a quo tamen longius abesse sunt existimandi, quam rudes aliqui cerdones qui moribus tamen aliquantulum studeant quod illi quotid1anis vite flagitiis ab ingressu semper , & primo gradu sese arcent: hi cum fundamentum iacere nitantur, in graduque iam sint,aptiores Proculdubio ad contemplationem sunt, quam quiuis alioqui vel cele berrimus philosophus moribus destitutus. Licet enim contemplationis cognitio natura actionem praecedat,sicut tecti consideratio fundamentum quantum ad nos tamen spectat,actio ipsa de operatio moralis principium omnium est, quin ipsam quoq; actionis cognitionem antecedit Nam si
ut in primo Iibro ostendit, neque pueri, neque qui sicut pueri perturbati affectionibus sunt, de
principia non habent,ut intemperantes,idonei ad moralem disciplinam percipiendam non sunt, nisi prius in morali aliqua arii cane assueuerint,quo assentiri rationibus Valeant: nisi prius operentur homines,doceri nullo modo possunt:quippe cum rationes omnes quae ad finem tendunt, fine peruerso Partim dio percipiantur, partim falsce esse videantur Sicut enim in decimo docet. oratio es doctrina non in omnibus vim habet, sed oportet ut praecultus auditoris animus sit ad recte &gacidendum de odio prosequendii, non secus ac terra quae siemen sit nutrituram: enim praeculta sit, fructu fert: in mitius,& spinas producit,& frumenti semen iniectu corrupit,ac perdit . sic animus noster nisi prius curatus fuerit,saluaq; Opinion C expurgatus,veritate Vel nullo pacto admittet, vel si modo id al1quando cotingat,frustra adniittet.prauus enim non rationi,sed violent1ae & necessitati cedere consueuit. Quocirca quia prauus &puer neq; scire nisi operaretur Drius, neq; Operari
nisi sciret quid sibi faciendam esset,poterat,nisi cogeretur: & qui cogere volebat quasi invidus &malignus odio ab omnibus habebatur inuentae sunt leges,ut ipse item in fine decimi inquit, quae
licet hominibus in v Ca ciuitatem collectis bene agend1 necessitate imponerent, odiosae tamen ac
moleste minime essent tuturo quo sub bonis institutionib'assueti homines idonei ad morales disciplinas