장음표시 사용
11쪽
sciplinas frugalitatemque d1scendam emcerentur,qua praeculti & praepariati reae Omes
mittenda in vita existima rationes de Der prou1dentia nullo modo ad Itiet. Ri qu1 ammo ne
Vitiis resurreYit, neque esse re gendum ad Contemplatauam OpITatUT, TesUTr -ctionem corporis capere quo Pacto queat, non Video. Actiu* siqvicem Vriae perfectio contem pes aionem nobi ς manifestat: Vt regula morum Puritatisque atque integritatis VHae sicuis uti ad dignoscendium speculationis Veritatem in unaquaque philosophorum secta voluerat, nam erraturus sit quam si ea neglecta ad rationis examen deueniat.NihIl enim aliua Omnes ph1losoohorum schol emihi videntur studuisse, quina ut hominem ad perfectionem utriusque huius visae institutionibus reducerent. Sed anuISalli multum d 1uque per tot Iecuta , totque nationes laboraranti nihil unquam tamen e Scere potuerunt. Praeter enim qUam quCd an ura pler1que ab errabant adeo d1mc1l1a dogmata & laboriosa rauemeban Ut & ea Percapere Ingem; non medio cris esset & assequi laboris non exigui . nam Vix Vnus atqUe alter reperiebatu qu1 toto aevolabo earn versectionem licet humanam atque imperfectam consequi possiet: miraculumque eLevidebatur,si in toto orbe unus per singulas aetates claruisset qui ph1l OsiphI vita traduceret. Postiaeacuam vero Christi Dei nostri benignitas nos illustrau1t, sap1entiaque sua ad exteriora di usos nesque tam puera quam icΠς , L m ri ri: Diii breui valeamus. duobus enim charitatis praeceptis & fide instructus quilabet tam ad acti uam Quam ad contemplativam bonitate & Veritate paratissamus euadit: 't glor1andum nemini amplius sit id quod sapientes nonnullos fecisse memCriar proditum es quod v1ζ natus sit, & non mulie nuda Graecus & non barbarus: dd Atheniensis & non ex alia Graeca et cmitate:cum neq; viri neque mul 1er1s , neque Graeci, neque barbara, neque Atheniensis neque alterius cuiuspiam ullum d1scrimen sit ad felic1tate hanc religionis nostrae quae sola vera est, capessenda sed omnes
in Christo vninrisimus: ad philosophia cu1us Omnes,modd Velimus, admitt1mur . Cum enim trI-bus praecipue rebus erudiri hom1nes consueuerint,t1 Ore,sPe, & V1rtutum exercitatione : in Laa Ccommuni omnium ciuitate,quae est ecclesia,tribus quoque has dispensationas nomin 1bus Deus in sacris eloqu1is nobis sese manifestavit. Dam & ultionUm Deus dicitiar, Ut terrore nos poenae coerceat:& filutis Deus,ut spe gloriae nos crigat:& Deus Virtutum quoque appellatur , ut per exerci tationem Virtutum quasi 1ti nobis habere Deum existimantes ad perfectionem nostram distine mus, quae vera philosophia est . Sed enim quia video apud nonnullos ex nostris ph1losoph1ae nomen adeo male audire, Ut non solum ut1litatem al1quam ad Vatam homanum peruenire ex ea non opinentur:sed nocere etiam,& religioni nostrae, id est, Veritati repUgnare eam existiment. venia
ab his m1hi impetranda est,paceque ipsorum dicendum tramum me hac philosophiam appe1 aieno ea quae falsa praecipiat,quaeque fallac1bus tantum captionibus discipulOS exerceat suos,ut tan to magis an ea profecisse videatur , quanto magis quis & promptius ad veritatem impugnandam fuerit 1nstructus ab hac siquidem cauendum D .Paulus etiam monet, ne per philosophiam Leducamur sed eam,quae recte & in cognitione rerum verum & falsum indagat : & in acti 1bus vitae
12쪽
bonum de malum inquirit & docet . haec enim quantum rerum creatarum , α naturae perscrutatione illustrare animum nostrum possi si morum moderatio non negligatur, D. Paulus idem te statur cum inquit qui cum Deum cognouissent, non sicut Deum glorificauerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis. & paulo post,repleti omni iniquitate, alitia, fornicatione,auaritia,nequitia, inuidia, homicidio &c. quasi declaret manifeste non modo non repugnare diuinae 1llumina tioni philosophiam:verum efficere etiam posse,ut In Dea cogn1tionem Veniamus , si recte eam de syncere fuerimus persequuti: id est non tam verbis & disputatione quam actionibus & vita eam tractauerimus.Neque enim referre multum existimarim, modo sciat quispiam, certissimisque rationibus persuasam habeat ver1tatem , si explicare aliis rationes non potuerit: quippe cum id ita facundiae non ignorantiae attribuendum sit.Hi enim rationes intelligunt sibi tantum,cum re non verb1s bene & Operantur & cotem plantur.qui vero in rationibus sint exercitati, plerunque cum traductionem Virae negligant, in earum ostentatione evanescunt, cumque aliiS natantur suadere,
se ipZs impersuasios semper relinquunt: tantoque maiore digni reprehensione sunt, quod negli gentia & vitio proprio rei praeclari si1mae, id est, philosophiae infamiam apud Omnes conciliant. Nam ut in praefentia reliqua ph1losophorum , qui subinde iuuare genus humanum ope hac diui Da pro viribus conati sunt, documenta praetermittam: haec doctrina Aristotelica quam integra, quam absoluta,quam exquisita,quam syncera , quam sancta sit, dubitare neminem existimo , qui modo in ea no temere & in diligeter fuerit exercitatus. Si enim moralis huius Operis perfectione
consideremus omittamuscu candidissimum verborum ornatu, acutissImam argumentorum colle
ctionem, grauiss1mam sententiarum declarationem quibus omnibus cum alibi cosueuit, tum h1Cpotissimiam utitur Aristoteles: velimusque integritati tantia active & contempIatiuς vite quas h1Cinstituit,animum aduertere : nihil inveniemus, quod expurgandarum animae sordium diligentia teque ad Christianum apicem deducere homines possit: non Vt eum quidem Consequantur, tantum tamen ab eo absint,quantum in eo nondum constituti sint: nihilque quod animum nostrum humana videlicet ratione ira attollat,hominemque exterius constitutum ita moderetur, ut ad suscipiendam supremi intellectus Deique illustratione nisi ipse repudiet aptissimus reddatur
Cum en 1m duplicem hominem,sicut diximus,intelligat:alterum,qui ex anima & corpore constat,qui exterior homo est alterum, intellectum solum Vocat aratem intellectum , rationalem vitam,qua homo Interior euadit, quem vere de primo & maxime hominem esse statuit duplicem quoque felicitatem eius inuenit, unam intellectualem & perfectam quam contemplativam nominat,de qua in decimo libro qui finis huius Operis est, Vtpote summam omnium virtutum circunscriptura,tractaturus est:altera activam,quae cum externiS rebus existit, quam in primo libro quaenam sit,inquirit:atque eam operationem ex virtute invita perfecta esse definit . quae quidem operatio quia & corpore indiget & externis,id est,uegetatione sensuum, anitate robore,pulchri tudine, nobilitate, diuitiis, amicis de caeteris fortunae bonis : Vnde acquiratur considerat. & licet
praeclarissimu dei donum non esset,sed a fortuna etiam exhiberetur, disciplina tamen & diligentia acquiri ab omnibus posse,ed quddin virtute praecipue consistit,virtusque stabilissima felicitatatis causa est:vt donec permanserit id quod dominium obtinet,id est, operatio virtutis, nunquam effici vilis calamitatibus miser quispiam possit:licet beatus dicendus non sit. Tum quia virtutes
morales in irrationali parte existunt,de animae diuisione nonnulla agit, virtutesque alias intellectivas quae in ratione praedita parte sunt,alias morales quae in crationali existist,esse inquit,irra tionalemque partem in ratione carentem,& rationis aliquatenus capacem diuidit. uia vero felicitas haec licet de corporis bonis de fortunae etiam indigeat, in virtute tamen potissimum consistit in secundo de virtutibus moralibus prius tractare incipit, easque a more & assuetuilinedici asserit, eo quod non natura nobis instant,sed exercitatione comparantiar. versiaraque eas circa
voluPtatem & dolorem praecipue: esseque habitus definit,quibus homo & bonus ipse eficitur,&bene opus suum reddit: driplicemque esse mediocritatem quantum ad rem, de quantum ad nos
attinet,virtutesque in mediocratate quantum ad UOS consistet et . ea Sque omnes cum extremis lu1s
descriptione facta e numerat .Postea docet quo modo ad mediocritatem hanc reduci valeamus: a voluptateq; praecipue Cauendia essta monetzmediocritate si quantu ad nos videlicet spectat, inter duo vitioru extrema esse demonstrat. Deinde quia virtus & vitiu electione requirebat,qDe in
nostra est potestate: id spontaneta esset existimadum,quid item inuitu in tertio prius co siderans, vi virtute & vitium in nostra sita esse potestate ostendat,ad virtutum traαatione postmodum de scendit de sortitudineq; & temperantia agit earumque extremis definitionibus, Ec diuisionibus, propr1etatibusq; & virtutu & Vitioria diligenter assignatis. Tum in quarto de reliquis pleras '; id est, iberalitate, agni facetia,magUanimitate,de moderato honoris titudio,de comitate,deturbanitate,reliquisq; quae in societate hominu exercere necesse est,pertractat. In quinto absolutam
13쪽
solutam de iuriitia disputationem persequitur:& alreram uniuersalem, alteram particularem esseo: tendit. Vniuerialemque omnes virtutes 1n se complecti: Particularem alteram distributivam, alteram commutatiuam & emendativam esse,quarum altera arithmetica, altera geometrica pro
portione constet . ubi de iure & iniuria, de iure naturali, legitimo, ciuili, herili, de aequo & bono diligenter disserit. Postea quia virtutes hae activae quae in parte appetitiua & sensuali existunt,recta prudentiae ratione quae intellectiva virtus est,moderamen accipiunt perque ea S ad intellectivas ascensus praeparatur: sextus virtutibus intellectivis totus dicatur.& sicut in primo irra tionalem animae partem d1uisit, quia de moralibus virtutibus erat acturus, quae in ea existebant: sic hic rationem distinguit, intelle ictumque, id es , animam rationalem in duas facultates diuidit, consultatiuam,& scientificam,seu in opinatiuam Ec cogitatiuam : cumque alteram, id est, consultatiuam in intellectum activum distribuat,& effectauum actiu1 prudentia esse ,effecti ut artem declarat': quas inter sie in eo multum distare docet, quod qui in arte sponte peccat, melior sit, quam qui inuitus in prudentia econtrarid, JUi inuitus peccat, quam qui sponte, peior multo existimetur. 6cientificam partem contemplatiuum seu speculatiuum intellectum appellat. sed cum is vel principia tantum pei cipiat,Vel ea quae ex principiis existunt tantum, vel utraque cum principiorum est capax,intellectus: cum conclusarum rerum ex prisca plis,lc1entra: cum virorumq;, sapientia nuncupatur. ita ut sapietiam esse nihil aliud quam scientiam ct intellectum ssimul asserat. pru dentiam x ea o esse eam quae cum moralis Virtus scopum idoneum proposuerit, ea quae ad scopum ips um tendunt, recta perducit. Cuius partes omnes examinando diligenter quid bona consulta t1O,quid tolertia,quid 1ententia & rel1qua huiusinodi sint,pertractat. Posthaec autem,Vt nihil quod ad rem facere videretur,inexcussum relinqueret quia nonnulla esse inueniebantur, quae vel supra virtutem moralem,vel infra eandem esse viderentur:in septimo ea persequutus est . nam cum quis sipra omnes iustos iustitia,supra omnes fortes fortitudine, sit pra omnes teperantes tem perantia , & caeteris huius nodi excellit hunc non virtute absoliata , sed heroica & d1uina virtute praeditum esse affirmat. quemadmodum contra si quis immanis adeo sit, ut vitiis omnibus omnes superet, non vitio sed feritate & immanitate instructum esse ait. Cum vero qu1s temperanter agit cum pugna tamen, ae appetatu S resistentia,eum non Proprie virtutem habere, sed esse conti nentem ostend1t: quippe cum Vera Virtus nullam in se repugnant1am irrationalium facultatu patiatur. 1lcuti eum prauum Jc Vitiosum proprie non dicit,sied in continentem, qui cum stiat quid agendum sini 11t in uniuersali, in particularibus ipsi ignoratione ex affectuum perturbatione Ob-oIta intemperanter tamen agit. Vnde bestias quia uniuersalium existimat1onem nullam habent, min1me esse incontinentes. hic autem qu iam non ex eo quod Persuasus sit. voluptates sectatur, poen1tent1a etiam ducitur atque iccirco antemperante qua persuastis est,tongῆ metror est. neq; incontinentia cum principium corruptum non habeat, vitrum esse existimatur. Quia vero conti nens & incontinens voluptate maxime & dolore moueri consueuit, virtutesque omnes morales ut in secundo ostendit, c1rca duos hos affectus Videntur existere : voluptasque & dolor duo quasi consultores,vt a1ebar Plato,Vit E hominis sunt: atque iccirco ab adolescentia 1ta institutos esse oportet homines, ut his gaudeant & doleant quibus gaudere & dolere debent: voluptasque praeterea Lpectare ad felicitatem aciluam,& numanam Videtur de voluptate nonnulla agit, quot eius sint genera prauas alias,alias honestas,alia S neutras esse declarans. Vbi vero de virtutibus morat 1bus,& iis quae subsequuntur,id est,intellectauis , tum de i1s quae vel supra vel infra morales e11e v 1debantur, satis explicauit: & quia ad felicitatem hominis qui ex anima & corvore consta bat, primtim animae, deinde corpori S,tum fortunae bona rCquirebantur, quae externa appellantur:
atque Intor eXterna amIc1tra maximum erat 'ta ut aut virtus qusdam esse, aut cum virtute existere
ut ipse anquit, Videretur nonnullique auctit eam distributivae pars existimarent: de amicitia in octauo & nono exact1ssime pertractat. In octauo quae sit amicalia tresque e1us esse specie.S Uti- und4 , a'nestam ostendat: Vt in honestatC Inter simales, in utilitate & iucund1tate interd11hmeses existat: honestaque amicitia sola prope amicitia dicatur. atque amicitia perfecta non po1le Iaera , Ut qua sp1am amicus multis sit, quemadmodum neque ut amore multorum simul aliquas capiatur,quippe cum id natura spectare ad unum soleat. Sed cum hae inter aequales personassant,de alia agit quae inter inaequales reperituriquo modoque ea seruanda st docet: tum de ciuili, de domest1ca,de natural1 quae Inter consanguineos est de Lodalicia altisque hu1ui odi diligentis sme omnaa indagat. postea de querelis quae Contingere in amicitiis soleant: plurimasque In Vtiliam 1 citra, nullaS 1n nonesta contingere a1t. In nono postea reliqua de amicitia persequatur, quae V1 delicet is dubaiam Venare poterant.querelae amicaliarum quo pacto tollendae sint: quando duloluendae amic1 tam quando conseruandae. virum amrcitia sit beneuolentia, utrum concordia
cur qui beneficia contulerunt magis ament:quia scilicet opera sua amant,& honeste factum quod in affecto
14쪽
in a Tecto est: de quia laboriosius est dare quam accipere . Utrum sui amor sit laudabilis:esse qui
dem in probo viro qui Vere se amat,& nora Corpus & sensum atque ita Vt mensura amoris eroa a lio, etiam sit . unde quia scelesti manifesto se non amant eOS neque aliorum amicos esse Asse. quaerere tamen consuetudine S aliorum,quoniam conscientia scelerum molestantur,ut seipso, fu
giant.At felicem amicis indigere tantum probis & honestis,non Vtilibus α iucundis:primum ut Operciones eorum videns quia sua inspicere non ita potest, Derinde Oblectetur ac suis:secundo Vt iucunde semper vivat assidua operatione tum sua tum amicNtertio , Ut amici operatione inspeetii magis excitetur .Postea virum amici plurimi faciendi sint,quaerit: docetque in utili amicitia & Voluptuosa id non posse,in honesta fatis esse si vel paucos,1d est duos aut tres habueramus qui enim multorum 1unt amici, eos nemini esse amicos nasi ciu1liter posse. tu in aduersane an in prospera fortuna opus magis amicis sit, considerat : in aduersaque necessariam esse,in prospera honestam magis amicorum prassentiam esse declarat- Sequebatur de contemplativa virtute agere: sed quia ea summam in se voluptatem habet,de voluptate prius in principio decimi nonnulla considerat,veterumque de ea Op1niones persequitur. voluptatesque esse diuersas tum pro ratione operationum statuit,ut sensuum aliat,aliae intellectus sint:& quae sunt sensium quoq; inter se esse
diuersias,ita ut altera alteram corrumpat.tum pro raticiae bonitat1s aut improbitatis. que enim malam operationem sequitur,est mala,quae bonam,bona:quar item a mala cupiditate prouenit, praua,quae a bona,bona censenda est. tum pro ratione purioris 1nstrumenti,aut impurioris: nam ouae
ex visu fit,est purior,quam quae ex odoraturquae ex odoratu, quam quae ex gustu Sc laetis, quae intemperantium est. tum pro ratione subiectorum et alia siquidem hominis, alia canis voluptas est cumque in homine diuerta sint huiusmodi voluptates,ea propr1a eius est quae & intellectu & afrectu bene instituti homimis est.Posteaquam haec absoluit,ad tractationem de felicitate veri homi nas & interioris descendit, cui praesidet sap1entia,eaoue esse operationem ex virtute quae praestantur ima in homine est,qUae est contemplativi ira rellectus, eamque esse activa longe praestantiorem octo causis ostenctitrquia eius partis hom1nis est, qui proprie est homo, de circa sua obiecta quae sunt intelligibilia retrahitur actaua vero circa exter1ora diffunditur. quia est ass1dua. Qitia iucundior mufio est,magi Sque synceras de minus interruptas habet voluptates.quia ex se sufficit, paucisque admodum extrinsecus indiget quia est tanquam finis,& ex sese diligitur, adtiua vero propter contemplativam appetitur , quia in octo & quiete Consistit,activa in turbatione ct negocio:
bellum vero ob pacem,& negocium ob ocium fit.quia est siublimior & diuina:activa vero humana quia est ex intellectu qui est solius hominis: activa vero etiam brutorum adiunctas facultates habet .Postremo de activa nonnulla resumit,ut eam & ex comparatione longe inferiorem esse ostendat : de ad ciuilis doctrinae tradendae transitum idoneum faciat. cum enim qui imbutus prius non est bona vitae institutione, aptus ad disciplinam moralem intelligendam esse non possit, ut in superioribus l1bris dc in primo praesertim saepius docuit.atque iccirco as uetudine prius aliqua ind1geat,assuetudinemque hanc non nisi leges valeant afferre,quae poenis propositis a vitiis deterreant,praemiis ad virtutem ciues incitent atque inducant: quo pacto idoneus al1quis ad condendas leges efficiatur,declaraturum se in sequentibus rerum publ1carum libris pollicetur. Atque haec totius huius doctrinae summa est. Quia verci nonnullos esse scio qui non tam doctrinam quam suasionem in huiusmodi negocio requirendam censent: monitiones eius quasdam δίincitationes castigationesque siubiugam quas,sicut pium magistrum decebat,inter docendum opportune locis suis inseruit. Primum enim ut ad studium S industriam auditorem incitet, qualis huius disciplinae esse idoneus auditor debeat monet: nihil interesse inquiens iuueniste ali quis aetate sit an moribus . huiusmodi enim hominibus inutilem esse hanc cognitionem non se cus atque incontinentibus: quippe clim huius disciplinae finis non cognitio, sed actio sit. Ada liasque artes Conlequendas non solere electionem aut stabilitatem requiri sed ipsam solam cognitionem sufficere: ad virtutes verd cognitionem parum vel nihil valere:relliqua, id est electionem
α agendi perseuerantiam multUm ac totum conferre . non agendo enim non modo non effici
quempiam bonum,sed ne in eo quidem statu esse,ut effici possit. Cognoscere item iusta & iniusta nullam sapientiam esse existimare homines quia a legibus ea Praescribuntur: cum tamen Quae leges statuunt,minus iusta sint,quam medicamenta salubria. difficiliora enim cognitu iusta quam salubria simi. alubria verd non ex libris cognosci,sed experientia & habitu ab artifice qui artem exerceat:sic iusta,ab eo qui Operetur .atque har C inquit , qud subinde videlicet inculcet, non esse negligendum neque cognitioni tantum acquiescendur quippe cum cognitio in huiusmodi morat 1bus ex actione ipsa eueniat.neque legis periti magis iusta sciant,quam qui, licet nunquam Vi derint leges ustitiae habitum lsibi agendo contraxerunt. non enim satis esse si virtutem cognouerimus id quod subinde repetit,sed ut eam habeamus eaque utamur,esie enitendum . nam si verba
15쪽
ad reddendos homines probos sufficeret, multas 1ane Sc magnas mercedes accipei et:quippe cum
no secus ac terra quae nutritura senae sit. Satisq; esse si quavis omnia adsint,omniaque faciamus quae debemus,quibus probi effici videmur:euadere virtutis participes possimus. Cotentos en 1 esse nos no debere P apt1 ad operandia simus,sed operandu omnino esse. sicut em in Olympiis cert lini bus no pulcherrimos de robustissimos,sed qui decertat de uincun Coronari sic in Vita no qui sunt idonei,sed qui operatur,felicitate cosequi .felicitate em licet diuinitus detur, esse tamen adeo comune ut disciplina de diligetia acquiri ab omnibus possit. quo alacritate o1bus exhibeat,ad bonuconsequendu isi ignaui admodu esse ac desides voluerimus. Postea ut nO ta ad operandi di Iigetitia homines incitet,sed a voluptuosa vita etia avocet ac deterreat seriailes prorsus ac pecudes appellat eos qui Voluptaria vita sectantur,& principes Sardanapalos: quo sigillaticae hac atq; 1nfamia notati erubescat atq; ad teperante vita redeat. Resolutisq; mebris Corporis sim1les esse in c5tinetes.Ac voluptates quide turpes no esse nisi corruptis hominibus dicedas voluptates quib'v1delicet voluptates videtur.ficut no esse dulcia neq; amara ea quae Uidetur aegrotiS.Corpori Sq; VOIuptates quia ope in ipsas incidui homines,cuilibetq; facile occurrui,nominis hu1' haered1tatem fuisse adeptas. atq; iccirco inteperantia merito esse vituperabile,quia nobis inest no quatenus Lomines,sed quatenus aialia sumus ut ferinu sit talibus oblectari.Neq; venereoru tantumodo voluptates hoc modo carpit, quo ab eis unuqueq; qui homine se agnoscit,deterreat sed leuiores etia, quae tame cu a seriis homines avocat,tu nim1a relaxatione ad libidines reddat bppesiores lusiones eni voluptuosas damnat,in quibus Ppterea posita esse felicitate homines opinatu quia tyrannos de in potestate costitutos eis uti videt. Neq; en1,inquit,si isti principes Ec tyranni,quia synceret Ecliberalis voluptatis gustu no habet,ad corporis voluptates Cosagiunt, Spterea eaS magi S expetC- das esse exist1manda est. na & pueri Quae apud se in precio si mr,prcstati Isima esse opinatur. Quod ea inquit,si vilipendit de grauiter cast1gat horia vita,qua beata ipsi arbitrantur. philosophia enim
adhibeat)at ut eiusmodi sint homines,& inteperantes efficiatur,ipsi in causa sunt, dum remisse Ecdissolute vivunt,& In eotinua vatioru operatione versantur hab1tu enim sponte acquirunt, a quo Postea liberari no possunt,Cu volunt.na neq; qui egrotat sanos effici cu volunt posse:licet vel in teperanter agedo vel medicis no obteperando sponte in morbu inciderint. nam si iucuda & mo testa violenta esse qui 1a opinatur,omnia sibi v1olenta esse existimabit. sed ridiculum esse in ex terna potiuS causam referre,si in nosmetipsos, ς, huiuscemod1 rebus facile moveantvir:& honesta nobis,turpia rucud1S asseribere. Quocirca quia vitia Ec virtutes in nostra potestate sunt, ut ad me-dLOcraetatC reda amur,monet.qua 1nre spectanata esse anquit ad que nos simus Procliuiores atq; in contrariu,eoru more qui l1gna desOrta d1rigunt, nos ipsos abstrahenda, quo peruenire ad media Virtutis valeamus:voluptatemq; principug vitanda,quippe quae Corrumpere iudiciu Qtear,& sicut Troianoru proceres Helena,l1cet Pulchra esse videretur,dimiseriit, ita a nobis voluptate ob pul chritudine ne nos corrupat, esse repudianda . QVid Cu ebriu daplici poena digna esse est,eo G, dc se priuarit sponte ratione,& ebrios a praue agat:Vel qui sic occider1t, ignomin1a quada assici dum indignus ciu1u sepultura iudicaturmonne homine a laesione sibi tam an1rnae u Corporis inferenda deterret)Quam ad tolerantia coiirmat,cum molles carpit,qui pall1u per terr4 trahunt, ne sc1licets 1psam tollant,laborent qui cu aegrotantes im1tentur,miseros se esse no existimant cu miseris simileS sint. Quam ab amore vano abducit,cu amatores deridet qui sicut amant ita se esie a mados censent.na si simili modo essent amabiles,fortasse censere ita deberet: uam in amicitia synceri tate 1eruanda monet,cu amicos qui simulant se esse veros & non sunt,magis esse accus andos ait ilqui moΠ ta adulter-eci Q, circa rem preciosiore peccant. Cisim Vero orationeS de iis quae in affectibus & actionibus c5sistunt, minore si opera ipsa habere probabilitate inquit:cumq; discrepant ab iis quae sensu percipitatur,cotemptas veritate quoq; ipsam perimere: Vt Vere OrationeS no soluaabibera diligetra debeat,ostendit,cu monet,ut quavis leges benet insatiatae sint,debere unciqueq: tamen priuata & liberoru dc amicoru siuoru cura habere magis enim videri singula absolui si priuata cura adh1beatur Vt vero stimulos etia aliquos ad contemplationem homanibus adhibeatiui amatore esse eum anquit,qu1 se Fprie amat,id est,precipua sui parte:sicut enim Civitas maxime 1dv1aetur e11e,quod in ipsis pstant1simu est,ita de homo quasi incitans Oes ad honesta sectanda partemq; sua intellectualem praecipue excolenda quod emcaci' pseqvitur quasi votu suu mani sectas
16쪽
ciam inquit:si omnes ad honesta consequenda certarent: ἄρ publice omnibus, ' priuatim finguli,
maxima bona euenirent siqu1dem virrus tale quid est, Ut quo perfectius fuerit exculta eo malo res utilitates semper afferat. neque enim debere nos cum simu S mortales mortalia cogitare . sed extolli & immortales quatenus fieri potest,reddi absurdumque esse, si non sirum quisque Led alienam vitam expetat : quasi in erubescentiam inducens, si intellectualem & ratronalem v1tam negliga nus : quippe cum non homines , sed alterius naturae animalia suturi simus. Nam ct m eum qua ex Intellactu operatiar, eumque excol1t atque Optime afficit, Deo esse carissimum videri ait: Consentaneum enim esse, Deum re 1lla quae Optima est, ipsique est cognata, & antellectu delectari r eos e qui eam maxime amant & honorant remunerari pie admodum & prouidenti e Dei α immortalitatis nostrae significatione ad amplectendam contemplationis pur1tatem inuitat.
Sed de his hactenus . Satis enim esse haec ad perfectionem moralis huius 1nstitutionis decla randri. m vn1cuique possunt. Cum igitur haec Aristotelas activa adeo syncera si, ut a nostra Christiana nihil plane d1ssentire videatur: msi quatenus alia paulo perfectius ac sublimi' adhuc hominem prouehitrita ut no solum vitia Omnia, ut ipsa haec facit,eradacet verum etiam exiguas omnes radicum fibras unde timeri pullulatio aliqua possit, diligenter perscrutandas euellendasque censeat: Cumque activa, ut d1x1mus, fundamentum contemplativae sit, eique correspondeat: simili modo contemplativam quoque de rat1Onalem, quam Philo pnus hic tradit non d1fferre a Christianorum speculatione , nisi in eadem hac perfectione credendum est, si moral1 hule fabricae
consentaneam esse eam debere existimamus. Nam qUae de aeternitate mundi,de anima, nonnullisque alias huiusmodi disputat, magis ad morem ipsius quo uti in rebus omnibus pertractandisco Usueuit, quam ad impietatem al1quam referenda sunt. A natura enim non solet recedere Aristotcles: Vt etiam quae supra naturam sunt, sicut etiam nonnulli philosi phiae eius Graeci interprete S alterunt, eo modo consideret, quo naturam reIpiciunt, quatenusque in natura constituta sunt: contrario modo qUam Plato consueuerit, qui naturalia quoque paulum a natura subleuando indagat: ut propterea quoque in multis dissentire inter se hi phalosophi videantur, cum tamen in via & modo considerandarum rerum plerunque magis,quam in rebus ipsis discrepent. Sienum de anima mortales aliquas rationCs affert,Vt quibusdam Videtur, eae ver1ssimae ac certassimae funt existimandae,si de anima ea intelliguntur, quae materiam resPicit, CorPUsque mortale informat c perficit. Si item de aeternitate motus nonnulla dicit, quibus mundum esse genitum demo stret,contra religionem ni stram ea esse minime sunt existimanda. verum enim esse id constat si ad naturalem nunc ordinem quem ipse spectat,consideremus . non enim ex hac alterationum serie ac vicissitudine a principio Creatum esse mundum asserimus , sed ex creatione eius alterationum seriem nostea successi se : ut si docendi viam qua humana haec sensuique exposita ad clariorem demostrationem respicit hἱc Philosophus,animaduertam US:facJIC intellectum simus eius rationatalem tractationem etiam si verbis aliquando videatur, sententia tamen a morali quae sanctissima est nusquam discrepare si modo sibi eum constare existimemus:gradumque vitae activae, ut verismile est, ita supposivisse, ut ad contemplativam ad amussim respondeat. Moralis enim haec de activa non tam agendi & operandi, quam discendi etiam principium est . sicut iidem Graeci auiactore; monent:qui in disiciplina Aristotelica ac philosophica,qua animus noster ad bonum agenta dum 3d verum intel igendum instruitur, principium a morali institutione sumi oportere eam ob
causam affirmant,ouiamstrumenta,cuiusmodi sunt dialecticae rationes,ea sunt natura, ut bene de
male uti eis quispiam possit, nisi animum prius bona morum institutione recte praeparatum habuerit. Quia tamen haec Aristoteles dialec 1 cis demonstrationibus quatenu S rei materia pat1tur, satis exquisite pertra Etat: ideo oportere, ut qui discipulas eius esse vult, simplici primum aliqua morum instructione imbutus, deinde logica eius disciplina Pzrcepta, qua i Utellagere argumen tandi rationes valeat, ad hoc opus audiendum 1ese ante omnia conferat: Vt stabili hoc funda merito iacto superextruere caetera quae ad contemplationem spectant, firmiter possit. Qui enim hoc vel non subiicit,uel ineptum ac labans subiicit, cum non hλbzat, Vbi Insistat, evanescit in cogitationibus . vi inquit D. Paulus, contemplationi Sque totam Mdificationem ruinosam efficit. G uapropter cum plerique hodie haC Via minime ingrediantur,neque fundament1s bis iactis edi ficetir quippe cum opus hoc quod exordium & vivendi & discendi esse iam ostendimus,neque in gymnasiis publicis locum ullum praecipuum habeat, neque Privatim a quoquam nisi disputandi tantum aliquam do causa non agendi consideretur: mirandum nihil esse exisssimo, si nonnulli ita Deo antur qui cum Peripateticos sie esse iactent, vel philosophum hunc ipsum, vel nostra con
d ,mnent. nam cum in euoluendis eius libris non id studeant,ut consentanea ratio actioni euadat, costarisu: vrraui doctrina seruetur: in minia absurda necessarid inc Idunt: ut de 1mpia non ulla eius
dogmata cogantur fateri: de philosophiam etiam. ipsam adeo a religione nostra discrepare asserar,
17쪽
ut qui ea fuerit imbutus,si eam sequi velit,esse bonus Christianus non possit. quasi fieri ullo modo queat, Vt nos Vel rerum verarum cognitio a veritate , Vel creaturarum scientia a creatore alien et . Cum praeterea neque Aristotelicae virtutis 3c felicitatis veru m sensitam perceperint, si quem Viderint aut audiuerint ex nostris pium ac sanctum virum, qui Vel voluptatibus adeo se abdicarit,Vt delectare sensus omni ex pet Hie refugiativel posthabitis omnibus δc corporis & fortunae bonis in solitudinem aliquam secesserit, ibique a commercio hominum separatam vitam traduxerit sola virtute contentus:vel honorem ab hominibus de gloriam contempserit : vel iocosam loquutionem prorsus e consuetudme sua reiecerit:vel mori potius aliquando proposuerit, quam quippiani de perfectione sua relaxare voluerit: non quasi persectiorem admirantur, sed modo rust1- cum, modo stupidum , modo ineptum, modo humilem dc abiectum, modo agrestem esse dicunt. Hominem enim sociab 1le esse animal iactant: vicosorti O hominum se priuare non solum abuti I1tate publica,verum etiam ob omni prorsus humanitate alienum sit. Felic1tatemque bona etiam
reliqua non ea tantum 'uae animae sunt,requirere,neque Virtute sola esse contentam : ut priuet se felicitate,qui vel corpus negligit, vel fortunas: similisque esse artifici censeatur,qui ut melius o peretur, instrumenta abiiciat. Virtutem 1tem in mediocritate consistere asserunt: unde non eum
esse virtute praeditum qui Voluptates corporis , vel honorem , vel iocum e vita sibi penitus circumciderit,sed qui haec Omnia moderari sciat.Vitam vero ita facile negligere,cum felicitas vitam etiam perfectam de longam requirat,esse eius qui felicitatem et1am 1psam contemnat . Atque haec dum dicular, felices se esse opinantur, dum de semper quod perfectius se esse vident, damnant:&hu1usmodi rationibus de sibi ct pler1sque aliis nunquam persectiorem de puriorem vitam esse in quirendam,sed genio dc curandae cuti iucunde semper indulge naum esse persuadent. Cum tamens studio cognoscendae veritatis , dc non affectibus suis patrocinandi haec dicerent, Aristotelem ipsim habeant,qui felicitatem hanc quam dicunt non esse veram hominis manifeste declarat,sed humanam de ciu1lem,quae homini tantiam exreriori conueniat, non interiorem & verum hominem perficiat: ad quam nostri illi festinandUm censent . sicut enim prior haec humana felicitas de activa plurimis: ita illa paucissimis indiget: laque Virtute est colenta , nasi quatenus corporis ne cessitas postulat. Quae enim Alexander in libello de felicitate contra Stoicos disputat, eam sola virtute non esse contentam asserens: de felicitate tantum hac humana de imperfecta dicuntur: ut Euseratius quoque in decimo ostend1t: in illa autem quae veri hominis est, nullam vim habent. Nam Ut ipse Aristoteles in decimo inquat, contemplanti nulla huiusmodi rerum ad operationem quidem indigentia est, quain fere contemplationi esse imped1mento consueuerunt. quatenus tamen homo est,cum pluribu S e Vitam degi ex virtute agere proponit. talibus igitur ad humane se sterendum 1ndigebit.Vbi etiam illud animaduertendum,asserere Aristotelem hominem verum
de contemplatiuum non esse sociabes em, neque cum pliaribus Vitam traducere:vt vana etiam istoria n hac ex parte Iactatio CVadat . Nam cum nonnulla ob necessitatem indita in natura hominis
sini,si sublata ea necessitas fuerit,summae virtutis esse censendum est,si omne studium, omnisque Iabor postea adhibeatur,ut ea quoque penitus auferantur . ubi enim incidit in potentiam homo, extrinsecusque excessit, auxilio aliorum statim indiguit: utque & 1psse aleretur assidue, de genus suum in posterunt propagaret,opus habuit Voluptate quae subinde 1psum instigaret. Vnde cum se recolligit,& ab exteriore hac diffusione retrahit, nullius auxil1O, nullaque propagatione indigere incipit,nullaque item alit; ane misi quatenus ad sustentandum corpus sufficiata ad quam adeo paucis contentus est,ut ea quia Vitae exteriori necessaria tantum sunt, vana etram esse existimet. vani
tati enim, id est, huiusmodi necessariis, inquit D. Paulus subiectam esse creaturam propter eum
qui eam subiecit in spe quasi si vel hac corporis Vita ad virtutum exercitationem opus non esset, vel aliquando non speraremus fore, ut hac etiam stablata sola contemplativa in nobis perpetuo confirmaretur: nulla prorsus corporis cura habenda nobis esset: Ut non immerito quatenus fieri potest,qui perfectionem hanc affectant,ab his se abstrahant laudatique si ammopere nonnulli fuerint,qurid adeo ab his mundanis sese subduxerint,vi per multos anmos hominem ullum, uius co- fortium esse aliis iucundissimum solet, no viderint:quippe cum qui ob virtutem eo prouecti sunt, ut humana societate non indigeant Deo uniti iam esse intelligantur. Adde quod si contemplatiuam felicitatem quoque omittere in praesentia velimus , istis nihilominus respondere ex Aristo relis sentetia possemus:si ea quae in nostris damnant,tum ad Heroicam virtutem referremus,qum ut in septimo docet, omnia excellentius ac sublimius quam moral1s exequitur: tum ad moralem ipsam nam cum semper donec vivimus uti prudentia opus sit, ut propterea prudentiae non possit esse obliuio,Vt ipse in sexto inquit,quippe cum eius sub1ecta semper nobis sint obvia, neque Vllus
Iocus,vllum templa S,Vlla actio,vllus affectus reperiatur,in quibus non requiratur Prudentia, quae Virtutum morallum recta ratIO est : extra vero terapus, aut locum , aut actionem, aut affectum,
18쪽
esse nemo possit dum vivit:fit ut morati,id est, activa Virtute semper aliquatenus uti unusquisque
etiam contemplativus debeat. Quapropter quia felicitas in VirtutiS Operatione consistit. operatio vero alicuius 1n qualibet occasione semper existit: ex Virtute aliqua semper Cperari unusquisque potest dum vivit. neque abiicere operandi instrumenta censendus est , qui ea abiicit quae ad ope randum sibi sunt impedimento . quippe cum de diuitiae dc sanitas Ec reliqua eΣterna ancipitis naturae sint,vt ssicut prodesse ita obesse aliquibus ad virtutem exequendam valeant: ut ea reiicere a se quisque debeat quae sibi esse impedimento sentit.quemadmodum neque faber,si malleum reticeret,qui Cusionem semper ei soleret deprauare,vituperatione esset dignus, neque priuare se instrumentis magis quam aptare diceretur Praeterea in pr1mo felicitatem hanc esse eiusmod1 inquit, ut a quocunque possit comparari: quasi si adsit virtus, cum Dei praeclar1ssimum donum sit felicitas, caetera fac1le subsequantur: si non adsit,nulla eiusmodi externa prosperitas contingere queat, quae felicem horninem,uel potius no infelicem emciat. Quaerite primum regnum Dei& caetera adiicientur vobis,inquit veritas. Sed sunt qui se ridiculo quodam modo decipiunimam cum fel 1 citatem an Operatione ex virtute consistere iactent, operationem vero hanc corporis bonis & externis indigere tanquam instrumentis prius instrumetis conquirendis sibi vacandum censent . quasi ubi voles erint,virtutem postea comparare sibi facile possint . atque ita dum posthabita virtute vel corpori curando vacant, intemperantia & audacia:dum pecuniis colligendis student, auaritia Sciniustitia eos praeoccupat. ut si quis esset qui dum instrumenta ad extruendam domum hinc inde Conquireret,latere S de ligna, caeteraque quibus domus extruitur, nulla cura habita dissipanda ac Perdenda curaret: sinulis his omnino esse videretur Temperantia Vero dum vivimus in continua acquisitione consistit: ut retrahere nos ad contrariu cepenumero necesse sit,dum in via sumus.In VIa aute talisper sumus, quandiu vixerimus fugereque vel mediocre voluptate non quia mala sit, sed quia fallax,lateterq: sese insinuet. adde quod ut ipse in tertio inquit, merito esse vituperabilis ProPterca debet,qua a nobis inest, non quatenus homines, sed quatenus sumus animalia ut talibus oblactari & acquiescere ferinum sit. Cum enim in appetitu cibi de potus, de amoris moderando
temperantia consistat,& amor exuperationi simile sit,ut nisi unum amare vehementex non valeamus:Deum vero amare supra Om 1a debeamus sit,ut coniugio etiam sese homo abdicare debeat,
si amor s affecta erga Deu uti praecipue vult sed insurget hoc loco Video aliqui ex iis qui homines se e1se volunt,neque diuinas increpationes illas timent: sicut homines moriemini:&, vade retro Sathana,quia sapis quae sunt hominum,non quae sunt Dei Insurgent inquam,& dicent,amicitiam erga naturam dissimilem,& in nimia excellentia nullam esse posse,atque iccirco erga Deum cum homine non posse esse amicitiam,vt ipse inquit in octauo.qui tamen si intelligerent, de quo amicitiae genere loquatur,nihil haberent, opinor,quod dacerent. de ea Cnim amicitia agit, in qua homo adhuc homo de humil1s permanet,non attollitur & Deus ericitur. nam Cum altera illa perfectiore vita & contemplativa ita transformemar,ut similes Deo euadamus Deusque nos ut cognatos effectos amet, ut in decimo ait: non video cur non amare Deum etiam vehementissimo amore debeamus .ubi enim ma1or transmutatio,maior adhaesior ubi maior adhaesio, maior quoque amor sid,neCesse est. maior autem transmutatio species de naturae est, qua in Deum immuta
mur,Deoque similes efficimur Iacet per participationem id fiat quam indiuidui, qua cum hominibuS Vnimiar. Cumque praeterea cibi Zc potus voluptas medicinae causa nobis data sit, ne famis&stis morbo anterimantur,adeoq; dolose surrepat, ut sub specie necessitatis in lasciuiam despumet:& peccata cum sint lapsus,in praecipitium imprudentes s penumero inducant:ut si quis irretitus aliquo vel leuissimo est,periculum sit, ne mole eius in grauissimum detrahaturiperinde ac si quis e summa rupe vestigias delabatur,nisi statim sese cotineat,id quod in vitiis & peccatis poenitentia praestatIn profundissimam vallem praeceps feratur,necesse est danda opera est, ut omnibus expurgemur,& quae ex se etia conceduntur, aliquando caueamus: voluptatesq; alioqui no malas, ne malae nobis in occasione efficiantur , seueri mee vitemus : Praesertam cum ipse & insecutido voluptatem etiam si sit pulchra & decora esse dimittendam non secus atq; Helenam, ne mali alicuius nobis Occasionem praebeat:& in septimo fraudes nectere eam, & insidiis cotra nos uti: non secus ac Venus cesto suo, quo vel Prudentes decipit ipsos .ut qui vel leuissimas voluptates hac de causa fugit,no stupidus,sed teperantissimus esse censeatur. Quin illi qui ciboru coniumenta varia de suauitates inquirunt,ut diuturniore & ampliore esus Se potus medicina sibi opus sit, non secus praeter natura facere fiunt existimandi,quam si quis daret Operam, ut in eo statu semper se conseruaret,ut veratrum,aut aliquod alvid huIusmodi meticamelum sumere Cogeretur. medicina enim moderate de quando opus est,sium Pta Prodest immoderate & non suo tepore,deprauat ac perdit. Qui vero honorem contemnit de gloria si hac eadem cautione facit,ut sibi ad superbia occasione
praecidat:pradens potius est existimandus, si vituperandus: si propterea facit, quia res humanas
19쪽
parui aestimat:magnanimus potius quam vilis,praedicandus est magnanimus siquide ut in quarto
inquit,cum ornamento omnium virtutum praeditu S sit,honore quὶ a Deo exhibetur, est conten
tus,v1liaque omnia & abiecta hae C humana estis opinatur. De ioco sane plura minime diceda mihi esse arbitror cum superuacaneum quoddam esse Vi atur quippς cum ipse quoque Aristoteles indecimo eum admodum vili loco habeat, ct non Visi Vt remedium admittendum : & qu1a,ut in septimo inquit, semper laborat animal siue audi t, siue videat, relaxationis tantum causa adhibendum censeat:ita ut si relaxationem quis i m Vllam non requirat, eum penitus tollere longe mel ues sit Consortio vero hominum sis PriUare , tantum abest ut alienum, vel ab humanitate vel ab
utilitate sit sicut isti dictitant,Vt qui id facit,& multo magis amicus omnibus sit:& prodesse etiam multo magis possit.nam si amor Probi Viri erga se ipsam regula est erga al1um amicitiae,ut in nono manifestissime declarat: qui se se Vere amat, etiam in solitudine proborum omnium est ami-eu; eisque non secus ac sibi bona vult atque Optat.si enim ess e ciuis Unius ciuitatis, pauciores a ra,reti& quod ex eo consequitur, benefacere Paucioribus posset, cum etiam ipse Ar1stoteles di eit eum qui bonus ciuis sit; bonum Viriam interdum esse non Posse: quippe cum multae ciuitata erintraria inter se habeant instituta, Vt necesse quasi omnino sit, si quis pluribus & omnibu , risita debeat amicus sit solitarius,id est,sit communis ciuitatis,id est,Christianae ciuis. quippe cum nisi eis quos amat quispiam, benefaciλt beneiaciat autem Non nisi cum occasio contingat: atqui plures amat,plures proculdubio cum QCcasio se offert,beneficio afficiat. nam consuetudinem ha Iese posse probum virum Vnius Videlicet aut alterius, in nono declarat: cum & pauci admota dum reperiantur boni viri,& ipse eis non indigeat, nisi Vt Oblectetur , operarique iucundius vita detido possit:quasi 1d imbecillitati etiam potius naturae quam perfectioni ascribat. Nam cum se licitatem vitam perfectam requirere aiunt , Vt negligenda ita temere Vita non sit: Aristotelem sum audiant, qui moralem felicem in nono asserit breui tempore laetar1 vehementer magis ' electurum esse quam longo leuiter:& Viuere honfistς Vno λnno,quam multis quomodolibet: vi vita perfecta non tam longa , quam 3bsoluta & integra intelligendum esse declaret. Atriue haec in praesentia mihi dicenda existimavi, non quod moralem nostrotatum vitam & activam esse hac Peri Patetica exquisitiorem, perfectiorem 1; non putem:sed ut Aristotelicam hanc de activam felicitatem longe sanctiorem ac puriore,quam prima stote pret se ferre Phitalolophia videatur,si perpendere diligentius rem vo
strer hoc ci; Aristotelis opus esse eius modi, ut si non exacte perficere,
Praeparare tamen,& deducere ad perfectionem
20쪽
INDEX LIBRORUM MORALIUM ARISTOTELIS.
De uniuersali boni appetitu ac finium diuersitate. Cap. Quod unus agibilium finis,qui ciuilis lit facultatis. Cap.
De modo procedendi,& auditore morali. Cap. De summo bono,& recta auditoris educatione. Cap. Quod felicitas no sit voluptas,honor,virtus,aut diuitie. Cap.
od non sit idea. CaP. De felicitatis subiecto,substantia,& praeceptis in Vna
quaque scientia obseruandis. Cap. De dictorum antiquorum cum vera felicitate consensu, ac de triplici bono ad felicitatem necessario. Cap. De modo aflequendae felicitatis. Cap.
Quis in hac vita dicendus sit felix & quid felix. Cap.
De duplici animae parte,ac virtutis diuisione. CapSECUNDI LIBRI CAPITA De productione virtutis intellectitiae & moralis. Cap. Quod virtus ab excessu & desecta corrumpatur ad mediocres inclinans operationes. Cap. Virtutem moralem esse circa voluptatem ac dolores. Cap. Quae inter iusta agere,& iuste agere disserentia sit. Cap. De aTectu facultate,habitu: dc habitum esse genus virtutis. Cap. De duplici mediocritate de uirtutis substantia. Cap. Mediocr1tatum inter duo extrema dispositio. Cap. De virtutum ac vitiorum mitiua Oppositione. Cap. De praeceptis quae ad ipsum medium ducunt. Cap. 7 Q.19. b8 so. a. . bs Q. Σ8. b
8 so. I. as Q. eod. bTERTII LIBRI CAPITA De spontaneo dcinuito. De electione.