장음표시 사용
31쪽
iis brat 11 in Moralium Arist.
dieit τελορ - persectiss1mum esse,atque ultimum: cuius videlicet causa 'continenter ac proxime etiam ipse τκς πολία- homo,ea ratione qua est homo,qui animal est sociabile natura ac gregale, extiterit.atque hoc ita Rup ci voci declarat. multaS speciatim artes sumit,easque in Unam reducit, in cuius finem tanquam omnium o Metri uiarcio PQrfectissimum al1arum fines referatur: deinde unam illam una cum multis aliis similibus in uniur aliam praestantiorem refert,quae etiam ipsa finem finibus aliarum quae subiacet, perfectiorem ha
beat: atque ita deinceps procedendo ultasque identidem sub unam, multosque earum fines subq ' viis liti in collocedo,postremo omries sub unam,architectonica Ommumq; domynatrice CruIlem ' R costituit: quam omn1bus presidere miribusq; imperare ostendit. ut ipsius et1a finIS fimum om -δ ' ' nisi quo; asiae arte; habent,sit per issimus,max1me eligendus sitq; hominis fimS,Vt diximus. ης γ 'T quem si inuenerimus inquid nam sit talicitas iam habeamus. fCUΜ autem multae ct actioneS, io ἶ ρ'CU ς' &α J Est quae hucus ae posuit Apistoteles tanquam ex se fidem facientia pronunciata, nulla pro-
. batione confirmanda esse censuit. nam primum 1llad satis perspicuum est: nullam neque artem, 'ειημεμ αντκρ ἐυό,ιμ- viai υρον' plius esse habituras . nam queadmodum & mortuus homo, Ec vir eunuchuS nullo modo dici ab τῆς, id est De sollite possent neque hic vir, neque ille homo: propterea quod si orationes pro nominibus su- Iicitate conse mantur contrad1ctionem sequ1 in appellationibus quae simplici atque aosoluta ratione fiunt,ma quuti fuerim' nifeste v1demus homo enim animal est rationale ac mortale. animal,quod Vivit. quod autem vi-l ματαιον - uit,mortuo qui vita omn1no caret,oppositum procul dubio est. Item Vir homo est, qui V1m in al- α λ tero Drocreandi ins1tam habet: qua re eunuchum penitus priuatum esse constac. Eodem modo S et L neque ars esse ulla quae inutilis sit, potest: sed vel vana ars,quia nullum: Vel mala ars, quia malum αγιυ επε- finem habeat,& erit & appellabitur. cuiusmodi sunt ' funambalaria & ' furacrina . quam alteri Ecce et oia: ορ- nulluS finis est: alteri malus,id est, cumerum atq; alienoria ablatio. Idem de discendi v1a,actio - πλα καm ne,& electione dicendum est. Vt ad primum hoc Propositum nullo probationis adminiculo in m ' digueritummo eo utpote manifesto ac satis ex se Probabili boni assignatam rationem confirma re non dubitarit: cum inquit. propterea recte Veteres bonum ipsum id esse statuerunt, quod om *γρ - ' niaeqpeterent. Tale etiam est Lecundum, & tertium enunciatum. quis enim est,qui nesciat, al1as
*μ o' - arre; quae operationes alias quae opera quaeda ab operationibus diuersa Pro finibus habeant opus & operatione genere inter se dafferre no cognoscazρ quis item est,cui euidenter patere no
dendi Ioris. possit,in quibus art1bus ab act1on1bus diuersa opera fines sunt,in iis opera esse operation1bus poti, tiora: uippe cum actiones dest operationes operUm causa fieri Omnino Videat Haec autem omia γ
nia in principio dixit ad communis humanae naturae finis inuentionem respicaeS. eo quod omnes uniuscuiusque & arr1s,& discendi viae, & amonis, & electionis fineS ad Vnum communem reserantur ob eumque sint: qui si desit, reliqua sint communi fine frustrata vana Omnia futura.
Quaecunque vero huiusmodi sunt, sub unam aliquam facultatem &po
tentiam reducuntur: quemadmodum sub equestrem frenortam effectrix, aliaeque omnes quae equestria instrumenta confici Unt:atq; haec, omnisque demum actio bell1ca sub militarem: atque eodem modo sub alias aliae. at
Quae priues que in iis omnibus fines earia ' quς architectonicae habentur, magis quam ' 'pς ἰρς tςΠςt. reliqui omnes aliarum qiuae sub1acent, expetendi sunt: nam Illos quoque horum causa sectamur.
Viro μίαν Haec praeparatio est ad communem hominis finem quatenus homo est, inueniendum. Omnes
ναύιν . i. que ctionum hominis, arti una quae finem aliquem sortita est,& tanqua proprium habet,cuius cauarti Hietii uel se est & fh nondum tamen illum communem, propter quem factus est homo, cum ad illum om- facultati subj j nia referantur, artes Vero ac d1scenti viae, act1onesque & electiones serviant facultati illi, Cuius tabesanturi finis hom1nis finis, qua ratione homo est. Haec vero ita se habere, esseque unam quandam fa- αρχι'κτο cultatem ad quam Omnes aliae reducantur , cuiusque finis reliquorum omnium perfectissimas, νικ o. i. prini & VltimuS, atque ob ad max1me et1am expetendus sit, perspicuum inde est: quod multae & artessem Ibeum heὰ α facultates eiusmodi inueniuntur, quae ad unam artem vel facultatem referantur, eamque 'arnentem. chitectonicam habeant, hoc est praesidem ac dominatricem, omnibusque imperantem ac Prae-
32쪽
scribentem qualia unaquaeque opera sua efficere debe i, Ut ei maxime milia evadant. Ita enim se habet equestris ars ad frenorum effecir1Cem , sietera que omne S RUM equitantibus instrumentata fabrefaciunt, omn1a ad equestras utilitatem sPCαῆnti . sed multae Ct1am qUae aliis sub se pota sitis architectonicae sunt, sub alias quae Princapales magiS sunt subiiciuntur: quae & ipsi; impetarent fines habeant perfect1ores. Memadmodum sub militarem equestris, ae reliqui om nes bellici habitus vel actus: sicut est sagittaridi, iaculandi, sicuti gestandi peritia, ac caetera hu diffiigo iusmodi, quibus omnibus militaris architectonica ac princePS est. quae quomodo vel equitan dum,vel sagittandum , vel iaculandum sit, qua item ratione acieS 1nstruenda, aut hostes inua b. dendi ,α reliqua id genus , singulis prae ipit. atque Ita aliae sub alias subiiciuntur, neque tamenio in infinitum progredi haec reductio potest: sed Vnam quandam omnino statuere necesse est, Quae de ipse aliis omnibus praesit, Se finem habeat omnium aliorum perfectiss1mum, maximeque ex petendum. Potentiam vord hic artem VOeat Ob materiam in qua arteS Versantur: materia .i . in enim potentia appellatur utpote in potentia considerata tam quae absolute ac simpliciter, quam quae secundum quandam rationem fertur . e qua artes quoque potentiae dicuntur, i quippe quae non necessitatem , ' sed ambiguitatem quandam in se habent, qua & consequi finem tsuum ,& frustrari eo interdum possint. materiam autem absolute ac simpliciter eam dicimus, quae est communis omnibus in secundum quandam rationem autem : eam tantum quae uniuscu-- παμiusque propria est. φοlεοι ἐν ἔ-
Neque tamen interest quicquam, sue operationes ipsae sines actionum Φῆ s1nt sive prceter ipsas aliud quip piam .ssiciat In antedi Is scientii S. v.fh .est hi
Cum esuersos esse genere fines artium dixerit,ut alij Operatione S, alii praeter ipsas opera qua se big e sunt clam sint: atque in quibus opera sunt fines, in iis ipsa opera operat1onibus esse expetibiliora: ne mi bartes etiam aliquis perfectiores aC praestantiores eas esse opinaretur, quae opera fines haberent, quam quae Operationes finesque Cariam aliis magis expetendOS iudicaret: atque inde fieret,ut verbi gracia, sutoriae artis opus λlicitate quae in operatione solummodo consistit, esset persectius
haec subiungit quae eam vim habent,acii ata diceret.neque tamen cisterent1am al1quam quantum i huad artium vel finium persectionem spectat, in eo esse eΣistimes: quod in aliis operationes fines esse actionum artium, in aliis opera esse videamus. In ea enim solummodo arte cuius finis est o 'pus , operationibus praestantius esse opus putandum est : quippe cum ob id operatio omnis effi- .i ciatur. in aliis minime. fieri enim potest, ut artes quorum fines sunt operationes, longe praestan 'tiores perfectioresque aliis multis sint, quae praeter operationes opera etiam habeant. id quod infrenoram effectrice, reliquisque omnibus quae equestria instrumenta fabricant,ipsaque equestri, consp1cere fac1le possumus . nam huius finis est bene equitare, quam operatione esse manifestumestillaru vero, opera. alia enim frenum, alia ephippia alia calcar,alia aliud huiuscemodr quippia efficit quorum singula opera esse praeter operationes videmus ipsam tamen equestrem OmnibuS his praestantiorem,snemq; eius aliis aliarum,quae ei lub1ectae sunt magis expetendum esse nemo dubitat, qu1bas archatectonica ac princeps ipsa praesidet.
Quod unus agibilium filis, qui civilis' facultatis.
SI igitur agendarum rem finis aliquis est, quem propter ipsem, & pro
pter quem alia Voliamus,neque omnia ob al1ud eligimus: infinitus e nim ita fieret progressus, vanusi dc inanis appetitus noster esset per
spicuum est,eum summum bonum,atque Optimum flatUrtam.
Omnem hominis l eligendum habitum,omnemque actum,bonum appetere esseque ex iis im 7 ' I. Perfectiores alios,alios perfectiores ut hi praesin illi subiecti famulentur Perfectiorum item si CS θ ά ά bi Pso aliiS praestantiores magisque expetendos esse,ex iis quae superius dicta sunt fatis constant.Hic ve ' ρ .ro quaeratur unusne aliquis finis sit,sub quem alij omnes subiiciantur: vi esse hominis finis quatenus homo est, Possit. nam commun1s omnium quae sunt ea ratione qua sunt, finis est commune yy bonum,qui est Deus. sed oportet,ut singula etiam bonum quoddam habeant suae spec1at1m ef- Π Τ senine maxime peculiare ac proprium, quod t proxime ac pr1mo appetant, per qUodque Vbi lid consequuta fuerint , maXime uniuertati ac communi bono pro rata cuiusque portione coΓci'
33쪽
scribentem qualia unaquaeque opera sua efficere debe i, Ut ei maxime milia evadant. Ita enim se habet equestris ars ad frenorum effecir1Cem , sietera que omne S RUM equitantibus instrumentata fabrefaciunt, omn1a ad equestras utilitatem sPCαῆnti . sed multae Ct1am qUae aliis sub se pota sitis architectonicae sunt, sub alias quae Princapales magiS sunt subiiciuntur: quae & ipsi; impetarent fines habeant perfect1ores. Memadmodum sub militarem equestris, ae reliqui om nes bellici habitus vel actus: sicut est sagittaridi, iaculandi, sicuti gestandi peritia, ac caetera hu diffiigo iusmodi, quibus omnibus militaris architectonica ac princePS est. quae quomodo vel equitan dum,vel sagittandum , vel iaculandum sit, qua item ratione acieS 1nstruenda, aut hostes inua b. dendi ,α reliqua id genus , singulis prae ipit. atque Ita aliae sub alias subiiciuntur, neque tamenio in infinitum progredi haec reductio potest: sed Vnam quandam omnino statuere necesse est, Quae de ipse aliis omnibus praesit, Se finem habeat omnium aliorum perfectiss1mum, maximeque ex petendum. Potentiam vord hic artem VOeat Ob materiam in qua arteS Versantur: materia .i . in enim potentia appellatur utpote in potentia considerata tam quae absolute ac simpliciter, quam quae secundum quandam rationem fertur . e qua artes quoque potentiae dicuntur, i quippe quae non necessitatem , ' sed ambiguitatem quandam in se habent, qua & consequi finem tsuum ,& frustrari eo interdum possint. materiam autem absolute ac simpliciter eam dicimus, quae est communis omnibus in secundum quandam rationem autem : eam tantum quae uniuscu-- παμiusque propria est. φοlεοι ἐν ἔ-
Neque tamen interest quicquam, sue operationes ipsae sines actionum Φῆ s1nt sive prceter ipsas aliud quip piam .ssiciat In antedi Is scientii S. v.fh .est hi
Cum esuersos esse genere fines artium dixerit,ut alij Operatione S, alii praeter ipsas opera qua se big e sunt clam sint: atque in quibus opera sunt fines, in iis ipsa opera operat1onibus esse expetibiliora: ne mi bartes etiam aliquis perfectiores aC praestantiores eas esse opinaretur, quae opera fines haberent, quam quae Operationes finesque Cariam aliis magis expetendOS iudicaret: atque inde fieret,ut verbi gracia, sutoriae artis opus λlicitate quae in operatione solummodo consistit, esset persectius
haec subiungit quae eam vim habent,acii ata diceret.neque tamen cisterent1am al1quam quantum i huad artium vel finium persectionem spectat, in eo esse eΣistimes: quod in aliis operationes fines esse actionum artium, in aliis opera esse videamus. In ea enim solummodo arte cuius finis est o 'pus , operationibus praestantius esse opus putandum est : quippe cum ob id operatio omnis effi- .i ciatur. in aliis minime. fieri enim potest, ut artes quorum fines sunt operationes, longe praestan 'tiores perfectioresque aliis multis sint, quae praeter operationes opera etiam habeant. id quod infrenoram effectrice, reliquisque omnibus quae equestria instrumenta fabricant,ipsaque equestri, consp1cere fac1le possumus . nam huius finis est bene equitare, quam operatione esse manifestumestillaru vero, opera. alia enim frenum, alia ephippia alia calcar,alia aliud huiuscemodr quippia efficit quorum singula opera esse praeter operationes videmus ipsam tamen equestrem OmnibuS his praestantiorem,snemq; eius aliis aliarum,quae ei lub1ectae sunt magis expetendum esse nemo dubitat, qu1bas archatectonica ac princeps ipsa praesidet.
Quod unus agibilium filis, qui civilis' facultatis.
SI igitur agendarum rem finis aliquis est, quem propter ipsem, & pro
pter quem alia Voliamus,neque omnia ob al1ud eligimus: infinitus e nim ita fieret progressus, vanusi dc inanis appetitus noster esset per
spicuum est,eum summum bonum,atque Optimum flatUrtam.
Omnem hominis l eligendum habitum,omnemque actum,bonum appetere esseque ex iis im 7 ' I. Perfectiores alios,alios perfectiores ut hi praesin illi subiecti famulentur Perfectiorum item si CS θ ά ά bi Pso aliiS praestantiores magisque expetendos esse,ex iis quae superius dicta sunt fatis constant.Hic ve ' ρ .ro quaeratur unusne aliquis finis sit,sub quem alij omnes subiiciantur: vi esse hominis finis quatenus homo est, Possit. nam commun1s omnium quae sunt ea ratione qua sunt, finis est commune yy bonum,qui est Deus. sed oportet,ut singula etiam bonum quoddam habeant suae spec1at1m ef- Π Τ senine maxime peculiare ac proprium, quod t proxime ac pr1mo appetant, per qUodque Vbi lid consequuta fuerint , maXime uniuertati ac communi bono pro rata cuiusque portione coΓci'
34쪽
καπλως lientur. Quemadmodum enim per propriam essentiam, quae species est, in commune bonum εἰς γ μὴ Vnumquodque ascendit e qua si excidat ab essentia quoque ' absolute excidit, ' in nihilumque νω. 3bit ita per proprium bonum in commune bonum deuenit: sitque proprio fiustretur, 'comuni - ιγ . etiam flustretur necesse est. Q caerit igitur hic sit ne aliquis agendorum bonorum finis eiu1modi, qui Caeterorum omnium perfectissimus atque vitimus habeatur Musque &per se in actionibus de Propter se expetendus sit hocq- adducendo ad id quod fieri non potest,ostendit,in hunc modum. si nullus est agondarum rerum finis qui propter se quantum ad agendum spectat, & non ob aliud
e Xpeta debeat,in infinitum appetitus noster progredietur: at si in infinitum progredietur appetitus, nunquam perfectiss1muna quippiam assequetur. si autem hoc fiet,vanus erit atque inanis appetitus . si igitur nullus agendarum rerum finis propter se expetibilis inuenitur, vanum esse & Io inanem homin1s appetitum necesse est 1d quod est absurdum . quod en1m Vane appetit4 nullum bonum assequitur: quod vero nullum bonum assequitur,omni bono frustratur.omni itaque bono frustratur quod vane appetit. est igitur agendarum rerum finis aliquis, qui propter se & non εν πραγ- Ob aliud ' quantum ad agendum attinet,expetendus est.verborum vero dispositio per transgres-RIT; . sionem facta obscuram red&dit orationem quae dilucidius immutari hoc modo potest. Si igitur agendarum rerum finis aliquis est,quem propter ipsum, & propter quem alia Volumus, neque omnia ob aliud el1gimus perspicuum est eum summum bonum atque optimum futurum. Agenda autem flant ea quae nobis agentibus ' comparantur .id est bona quaedam quae per artes, metho- t. sti Hes1 unt dOS,aliaque id genu S acquirimus. quae cum inchoata quaedam & 1mperfecta sint k utpote adho L: ust τά - minuS pzrfectionem minime attingentia,finem quendam unum habere necesse est, ad quem cum 2 o νθ ista tradi permenerit homo, perfectus einciatur: lusque ipsum hominis quatenus est homo, bonum, agen-- o dorumque bonorum Quae agens ut horno recte facit, optimum sit: ad quem reliqua omnia rela- - ta, bona ob ipsum sint sic eD1m oratio clarior euadet. nam quae interposita sunt, ad assumptionis confirmat1onem faciunt, quae ita subintelligenda est . sed est agendarum rerum finis, quem propter 1psum volumus neque omnia ob aliud eligimus: id quod de ea quae vocatur felicitas, dici manifestum est.
Nonne igitur magnum ad vitam cognitio ipsitas mometum affert nam
si quemadmodum sagittacij, scopum habeamus, magis bonum dc hone stum assequi possemus. 7 3ο
Haec ad bon1 huius inquisitionem incitare quodammodo videntur. Cum enim esse id superius ostenderit,nunc ad illud qu1d sit,investigandum inducit. Quando igitur tale quiddam est, 1nqu1t,
' καῖς θ κS qui communis omnium bene exactione factorum est finis: Cognitio eius ad vitam nostram Gip recte fa magnopere conserret,ut ea recta sit . Nam si tale quippiam non inuenitur,vanum Omnino est de ector m. eo,quippe cum nihil sit,inquirere. si etiam inuenitur,neq; nobis eius cognitio quicquam conducit: simili modo superuacanea eius rei, cuius cognitio nullam nobis utilitatem afferat,investiga tio est At si & est,& Cogn1tio eius magnu nobis momentum ad recte agendum affert: in eo Vero: τηθ- labor impendendus maximeque situdendum ut quid sit cognoscere valeamus ' momentum enim hic utilitatem & auxil1um appellat est autem a lancium transsatione sumptum,quibus in ponde ribus l1brantis uti consuevimus: nam sicut in illis ea que in alteram parte propendent,leuioribus 4 praeseruntur, Vtpote conferentia iis qui momenta ac propensiones expendunt: ita in omnibus, quae utilia sunt, momentum afferre ad Illa dicuntur, ad quae conducunt. Quam rem ita esse,ma- GUTHIO ας gnumque ad vitam momentum finis cognitione exhibere, sagittariorum similitudine confirmat.
Q c λαγωνί- nam si quemadmodum sagittarij, inquit, scopam habeamus,magis decorum assequi pos Temus,si-Ge. cum virtu cut enim sagirearii qui temere iaciunt, ad nihilque respiciunt,quod fer1ant, nunquam in sagittante er Iabore. di peritia boni euadent: sic qui bene & honeste v1uere statini, nisi finem aliquem habeant προς ο T ad quem studium suum intendant, boni in agendi habitibus efici nullo modo poterant. si rinsilis ἐπι- Vero Vtrisque scopuS aliquis ac finis proponatur, Vt ad eum Operat1ones suas ac studia dirigant:
ciχνυ soti. efficietur, Ut facilius Vtrique bonum suum consequantur.
justi, Quod si ita est experiendum quidnam is sit, ' figura compraehendere:
cuiusque scientiae, vel facultatis conseatur.
Quod si ita, inquit, huius fin1s cognitio necessaria est, periculum faciendum an aliquo modo possimus ad eos qui nulla e1us intelligent1a imbuti sunt, quid nam is sit,tradere: cuiuSq; scaentia vel facultatis censeatu crassiore quadam ac veluti figurata usi copr hensione .nam cum si eiusq; cognitio τελ οπs5ς
35쪽
cognitio magnopere ad vitam confera Vt ex iis quae superius dicta sunt, patet quomodo cognitationem eius aliquam percipere poterimus,nisi prius substantiam intelligamusΘ qua quaestio ciuilsit,manifestare Consaeuit.id est ea quae quae sit rei essetntia explicat Oratio Cumque fini; li e sit agendorum bonorum Perfectissimus, scλentiam aliquam Vel facultatem cuius is finis sit, statuere neces1e est.scientia vero a facultate Vel potentia in eo dissert:l illa cognitio est, quae ex necessarii; ac pe r se propositis,primisq; ac Proximis, ausiSq; conclusionis constar, vel etiam conclusioni bus ipsis quae ex huiuscemodi sumptionibus fuerint collectae: ita ut ex antecedentibus minime possit aliud atq; aliud conesudi,sed semper Vnum atq; idem scientifice sequatur. facultas aute vel potentia ' ex iis quae plerunq; eueniunt,efficitur:neq; Vna sempe sed altera etiam interdum co-io tradictionis parte cocludit:potentia propterea appellata quia anceps est potesta; in utranque parte
euadere Nam quemadmodum contrarioru susceptrix materia potentia ea de causa vocatur,quiassescipere vicisoni utraq; possit simili modo potentias eas artes dicimus e quibus no necessario altera contradictionis pars,sed quandoq; altera quoq; euenire consueuit. cuiusmodi fiunt in disserendi ars,atq; oratoria. ae Vireq; in proposita quaestione utraq; contradictionis membra pertractant neq; necessitatem ullam habent, ut in altero probado tantummodo versentur sed in altero etiam opposito Conantur persiuadere .Eiusdem generis quoq; sunt con1ectatrices: ut guberna toria ac med1cina an quibus interdum qui operantur bene omnia exequentes periclitantibus salutem exibentnnterdum fit,ut praecepta ipse fine suo frustrentur .Adde Φ huiusmodi artiam arti cifices contrariorum periti cum sint, possint 1n utram libuer1t partem ipsis uti: - ut non tam salu et O tis,quam perniciei subiectarum sib1 rerum auctores efficiantur.
Videretiar autem esse eius quae maxime prIncipalis, maximeq; architectonica es f. cuiusmodi ciuilis apparet.
Nam si hic finis omnium qui in actione sun finium perfectissimus est atq; Vltimus mniaque agenda bona excedit ars etiam,cuius is finis est,reliquarum omnium praestantissima sit atque arch1te Dica necesse est quippe quae reliquis Omnibus imperet,nnemque habeat caeteras omnibus magis expetendum . cuiusmod1 ciuilis,non dixit est , scd apparet: quod ex operation1bus ipsius continuo probat,ita subiungens.
QMappe quae quasnam esse in ciuitatibus scientias oporteat turn qualesio quemq; discere,& quousque constitu 1t.
Si enim haec quae esse in ciuitatibus scientiae,& Quae non esse, qualesq; a quabus disci debeant, statuit,modumq; etiam 1psis praescribmqvi fieri potest,ut Omnium non sit architecto mca,ac do nunatrixΘnam al1ae arch1tecton1cae licet sub1ect1s sibi art1bus & utantur x imperent: non tamen debeantne illae esse necne,inquirunt: neq; aut quousq; eas in operibus progredi. aut quale Uniuscuiusq; esse artificem aeceat,ut art1 - conueniens congruusq; sit curatori ullam habet. id quod ci uilem facere manifestum est dum vel prouidet ne vanae aliquae artes in c1u1tatibus,quae nihil seri POs1unt honestiq; perficere,exerceantur quae ciuiu animos inlusionibus qu1busdam,inutilibusq; Opificiis OcCupantes bonos mines corrumpunt:qual1s fanambularia,& saltatoria,multaeque aliae sunt Vel dat Operam ne malς artes existantine malefici al1qui in ciuium nocumentum aliqua machinentur,ne nCctu vel perfossis parietibus, vel ' d1siect1s tectis in alienas domos ingrediantur, templa diripiat gnem domibus atq; hominibus exitialem subiiciant: aliaq; huiuscemodi faciat, ' quae in alaorum perniciem tendunt accedit etiam ς, siqu' artes utiles hominibus sunt,ne eaS quidem inex pensas relinquit:sed moderatur simax1me ne supra o ex usu sit progressae in superuacua aliqua,atq; absurda delabantur, ' Iudicra quaedam ouae nihil in se boni ac seris habeant,exercen tes .Perinde ac fabrilis,cum vel ceruos ligneos salientes, vel currentes muscas, vel reptantes fer Pentes,Vel tale quippiam fabrefacit, quod animos hominum lu11onibus oblectans a stussio re
Fum agendarum auocare Consiueuit.
Videamusq; vel maxime honorab1les facultates,qualis est militar1 fa-tharis,M Oratoria sub ea esse collocatas.
Civilem hic ostendit sitientiarum ac facultatum quae in ciuitatibus sunt, esse praestanti si1ma: duobusq; modis id declarat.primum quantum ad rationem ipsam attinet,quam ad ipsam habent facultates,quae maximo in honore sunt, militaris, oratoria, ae familiaris: quae Cib1ectae ipsi stant, eiusq; imperio administrantur.ad ciuillam enim pert1net,& imperatori praescribere quomodo uti exercitu debeat: & oratori, omodo & quousque in deliberationibus,aut iudici) s,aut ' de
36쪽
eεm publicis monstrationibus utendum oratione sit:& familiari,quomodo honeste ac iuste domum,secumque conuentibin in habitantes regat ac conseruet Deinde quantum ad rationem spectat, quam ciuilis ad ipsas habet, quibuι oratio idem demonstratacum inquit. . . N
Nam si & maxime honorabiles facultates huic subiiciuntur' eiusq; imperio ac moderamine di e αυ ς- adm1ΠIstrantur,&Q1entiae activae 1cc1rco sunt,ut usui eius inserviat. - 1pcta; est quae leges de ho- Q. αὐτὴ ἔ- nestis ac iustis in ciuitatibus instituit:atq; ita ante omnes alias hominum 1Ocietates de res publi- I Su .di cas in ossicio cotinetanullaq, muenitur al1a quae antecedat,sed ipsa praeeminer,ac preest,aliae sunt καλωρ ὀ sit inferiores ac subditae:quominus fines etiam aliarum fini huius 1abditi sint, ad eumque reserantur, καὶ&juria: fera nullo modo potest:qui sane finis bonum ipsum humanum erit.
λήι i Nam si etiam dc uni homini & ciuitati bonum idem sit bonum tamen πατἶυσα i uitatis & acquirere 3c conseruare maius quid ac diuinius videtur.
quid pulchra is Quomodo & eadem & diuersia sit ad seipsam comparata felicitas,hic manifestasequippe queboristi η-q; & ciuilis cuiusdam,1d est moralis finis si ,& eius ciuilis, quae simplic1 absolinaque ratIone consi-q id ite bosse deratur . utraq; enim eundem fine habet quod est,ut in praesenti ita dicamus,Virtutu opus perse βμ in ciuitati ctur quod tamen in altera maius ac d1uinius, in altera minu s atque humanius habetur, 'ue hoc , obta d cribes. confirmat his,quae ita si Ibiungit. . . .
' λγ μ' ' Ac colentus quidem esse etiam unusquisq; potest Uni soli:pulchrius ς p ς' P tamen ae diuinius genti ac ciu1tatibus bonum efficiatur.
mitti se isti; Si in Uno boentam perficiatur,satis illud quidem dignum esse poteli ut acqu1elcamus,cotent1M simus:utpote cum pulchrum honestamq; sit,sive id in se qu1spiam,siue 1n altero efficiat .pulchrius tamen ac diuinius,si ad gentem vel ciuitates boni exequutio pertineat: pulchrius, eo si in plures' ri explicatur pulchritudo maiorq; inde ornatus existit perinde ac siquis lucidiorem esse lucem di cat,quq latius diffunditur,quam que angustius spatium penetrat:diuinius verd,quia cum benefa- Γ' ρ cere diuinum opus 11t,quato plura ea sunt,quae beneficiis afficiuntur bonaq; ac meliora reddun- . T. . si tur: tanto maior st beneficentia,atque mae esuinius opus existimandam est.
' Haec igitur sunt,quae d1scendi haec via quae ciuilis quaedam est, appetit.
Cum tria sint omnia quae in praesenti hoc libro proposita sunt: primum exordium Lucusque λθοηθηης 4 μη -v1tam bene beateq; traducendam magnopere conducat, esse inuestigandum:tum Esse eum O λδ τψηης in1um optime scientiae aut facultatis,quae ciuilis est : atque ob id bonum hominis, quatenus est Ut homo proprium censeri debere postremo si quis bonum hoc in uno tantum exequatur, Praecla-Videt y h rum illud quidem:multo tamen praeclarius futura,si boni distributione in plures diffasse,in gentQuerbii possς ς aliqua,aut ciuitatibus idem efficiatur nunc igitur ad alterum exordium transitus cit,in quo Ruidelitatem ditorem monet,quales sit de rebus his rationes expectatarus: prius tamen quod in primo POs, ς' differcti qμ rat,quasi cofirmans, Η ΑΕ c igitur sunt, inquit, quae praesens haec discendi via quae ciuilis quaedai sit in est appetit. Jhaec quae nam atqui de uno tantummodo fine, quod est humanum bonum, loquutuSrris politiέα ς- tur,ad eumque reducant mecesse est singulos in suo quemque statu atq; ordine ad se pertinentiAED1μῖ i ethi M on1n1a adeptos per eos in supremum deniq; peruenire:atque ob id plurali numero Vlus est:Vel,si Cy politi laoc etiam dicendum est ea afferri causa potest,cur quasi ne multis dixeritio unum & eundem ii-si pti it nem alio modo 1n morali assequimur,quae ciu1lis quaeda est, in in uniusq; persectione cosideratur alio,io civili simpl1citer quae comunius es funditur. QSteritur etiam quomodo moralis ciuilis σις' quaeda appellatae sit: uod inde Oatet, , ciuilis absolute ea est,quae in gente aliqua aut carix tibus
37쪽
uis est,eum appesamus,qui& per se boni Viri officium exercet,& cum aliis qui in eadem civitata Am -Z
te degunt,bonum communicare consueuit.
De modo procedendi,Cr αAditore morassi. cap. 111. V
SA tis vero hae de re dictum existimetur: si perinde eXplicatum fuerit
ac subiecta materia postulat, ' inter multos
Hinc secudam prooemium exordituriVbi docet certam hic ac perpetuam quae eY neeessiarii; ἱ'
constet,doctrinam min1me expectandam:sed fatis exactam eam futuram,si explicata fuerit. id est ,' 'i' explanatione ac declarat1one illustrata perinde ac subiecta materia postulat. materia vero in una quaque arte ac methodo subiecta res appellari solet, in qua versatur. Cum igitur morali ae eivili 7 sublecta sint vitae negotia,quaeq; in iis fiunt actione S dc Operationes, quae omnia ut plurimu eue Imre Consiueuerunt neq; semper eundem modum seruant, sed interdum in cotrarium delabuntur se φε atque excidunt:orationem quoq; quae de huiusmodi subiecto pertractat cimilem esse necesse est: vim1n1me debeant in huiuscemodi materia necessariae demonstrationes requiri . nam cum oratio quasi mensura sit rerum de quibus agit,mensuramq; oporteat ad id quod metitur esse accommodatam:fieri nullo modo potest,ut quod semper in eadem fabilitate perseuerat, illi accomodetur quod instabile est,ac plerunque de non semper existit.superab1tur enim proculdubio ab eo quod semper est,id quod aliquando,qus minus perpetuo sit, interrumpi consueuit. si igitur perinde ac sub1ecta materia,hoc est honesta ac iusta postulant,quae inter homines fiunt,explicatio id est manifestatio ac declaratio facta fuerit: set1s exacte dictum existimetur . neque tamen quispiam debet moralem ac ciuilem methodos iccirco reiiciendas putare: quia talem de ipsis Aristoteles doctrinam poli1ceatur . nam eadem de causa oporteret e ais elegantissimas quasque ac praestan- . - tissimas artes ' repudiare cuiusmod1 est grammatica,rhetorica,med1cina,ac dialectica,ac caeterae 'V demum omne S quae ni materialibUS rebus Versanturrimmo naturam quoque ipsam cuius in ma- Vteria,materialibusq, re bus negocarim est propterea quod non stabili semper tenore progrediun tur,sed quandoque errant,ac fine suo frustrantur ω
Nam exacta tractat1o non simili modo in Vnoquo lue genere eXquirenda est:quemadmodum neqtae in aritiam opificus.
Haec confirmant in moralibus & civilibus exactaS ac necessarias rationes requiri minime debere,eo w neq; Omnis artium oratio exacta est neq; simili modo ab unoquoq; art1fice existitur 'ut in sua arte exquisitum atque absolutum opus praestet.id quod ex op1ficibus artibus , earumque δογj iiii Nopifici1s comprobat.opifices autem artes 'dest δἰ λιουργική illae aecuntur, quae operis alleuius firmo de grii' effectrices sunt. Opera vero ipsa effecta opificia appellantur, cum enim in tria genera dividantur ξ artes,1n speculativas,activas,effectivaSrex effectivis hoc probat,id est exactam perfectionem non esse in omnibus similiter requiredam propterea F patere euidentius id potest in his, quaru Qb tecta ct opera quamam ct qualia sin siensa percipiuntur. - Ecce enim,una artis species est formae hominis quatenus est homo,imitatrix: quae pro subiectorum risserentia in var1as postea species κη,ανδρι distribuitur primum in picturam ct statuariam:statuaria in fictoriam,conflatoriam,sculptoriam, fabrilem, dc marmoraria,& siqua alia hinuscemodi est.inter quarum artifices pictor est, a quo plu- κηροπ'α Γι rimum Omnium quantum ad imitationis eXpressionem attinet,exigaturiquippe qui Obsequetem κη rλυ pucli, maxime ac tractab1lem mater1am stabiectam habeat fictor vero qui cera ac luto aliisq; huiusce- τεκἶνικκ λι modi utitur,debet nus quidem si pictor reliquas tamen omnibus amplius praestare. atqui metallorum conflatione vel cusione Haquid fabrefacit, solet ab eo minus exactum si a superioribus: fpaulo tamen si ab aliis absolutius ac persectius opus requiri. simili modo faber &scultor reliqui, - Omnibus cedenteSρ armorarita expolitione operis si1perabunt ipse vero marmorariues eum sub ' φ qiς tam nactuS sit maXime Omnium intractabile ac contumax , minime omnium elaborata opes, 'η 'μ' re praestat & praestare debet .satis igitur unicuiq; est,si perinde efficerit ac siibiecta materia postu- Iat.Genus autem hic nu1stoteles quemadmodum multis aliis in Iocis sibiectuin appellat eo quod utraque haec simil1tudinem quandam ac proportionem inter sese habent.Nam Sc genus quia daia
feret1arum accessu In spec1em abit ac formatur, materiae admodum simile est.& materia quia per
se confu1a st min1meque distincta cum sit,formis quasi differentiis quibusdam distinguituriratio- - αδιαρθρωnem quandam generis Obz1net .. adde quemadmodum genus potestate n1h1l aliud est E spec1es τος ipsae,& e Potestate in actum progressitur: 1ta materia potestate cum sit omnia ea quae ex ipsa effisi intur,ex prauatione an ' formationem procedit.
38쪽
Honesta autem & vista de quibus ciuilis considerat tantam disserentia tantumq; errorem in se habent,ut lege,non natura esse videantur.
Iege est honesta ac iusta quae inter hom1nes sunt de qu1bus ciuil1s disiςh Πt Jφ eotissiderit multam habere in opin1one videlicet apud ipsos hom1nes d1 fferenciam, multumque
προς τρῆν errorem .at . adeo ut sola institut1one & opinione constare , nihil autem elle naturμ ,1aeant Ir. - νο ' icci co Quia ea quae natura sunt apad omne S eadem reperianturionesta vero ac rusta no 1ta sed
μι -Jι de iis alia ali1s & opinio,& institutio habeatur possumusque Vmuersale partacalam conrungere, H δ οἱαῖο - at . inde rat1onem coli1gere in hunc modiam.Honesta ac Iusta quae apud hom1nes habetur sunt Δον 2 quod diuersa inter se, atq; errantia:sed de errantibus ac diuersis certam tradere disc1Pl1nam non licet: homines exilii effic1tur igitur,ut de humanis,honestis,ac iusius certam tradere dIse1Plmam non l1Ceat. .
mant Cr opi In bonis etiam talem quendam errore messe propterea patet, multis damna ex ipssis euentuti. nonulli em Ob divitias,alij ob fortitudine periere.
Prim1 huius Nicomachiorum moralium libri scopus est,ut diximus, de humano bono ageret iecirco Aristoteles cum hic quali usurus sit dissertatione , proposuerat, commamoribusque a1 sumptis omma & honesta & msta complexus si1t,de qu1bus ciuIl1s pertractat: -uemd rurrus ad ipsum humanum bonum de quo quaestio est: atq; a1t,quemadmodum in honestis ac rustis ab solute in quibus ciu1lis versatur,ditae sitas quaedam atq; error apud hom1ne S reperuur.1ta quoq; in bonis uuae apud eosde sunt,idem reperiri. cur*PTOPtereat,1ΠMIL,euen1t Vt mult1 ex 13s qua bona existimant,damno afficiantur.&Umς enim Ortitudo,& sanataS,multaq, Id genus alia,quae bona hominibus videntur,necis occasione nonnullas attulere:quippe cum non pauci exciterant, cui vel ob diuitias et ob fortitudinem iaerunt interfecti multi 1tem sua ipsoru sevitate ad prauas res abutentes 1nter aerant.fortatutinem Ver6 h1c fortasse non ansmi virtutem appellat qum θεωρ έλων ti bili iracundiae motu atque appetiti e consideratur:sed corporis, qua Vim ac robur vo D secandi λrtiturini animi correspondentem - Nam si1 ut m animo quatuor generales inrtutes sunt, T του θυμι orudentia sertitudo,temperantia,iustitia: itZ in Corpore quatuor illae Inuemuntur, ' sensua ve-
κου οπιιili κώ aetatio atq; integritas,robur,pulchritudo,& sanizas quae 1llis animi proportione resipodent pru- ορέ ωMuae rentiae sensitum vegetacio , quasi In animalis CorPOre quaedam siua cogn1t1o : robur fort1tuesn1, cernitur in tuo quod corpus validum ' laboriShi patiens reddὶt: temperantiae, Pitchritudo quae aequaD1litatem deranone imm quandam & in magnitudine,& In cogrua Partium corporIS Inter se composivione afferinustinae petis illius diti vero sinitas tpote quae in humorum temperatura naturalem aequilatate conseruet si 1g1tar hac mae facultatis, sigmMatione fort1tucinem sumas, apte erit hic cum dirutus Comun aeum euam 1psa bonuouyanimo ta 1nstrumentarium sit,quod pro usus ratione possit quantum in nobis est vel prodesse vel nocere: tem appellat. nisi videlicet extrinsecus aliqua habentibus per inuasionem sit occasio . QSod si fortitudinem κεναί θκσις, propriam quae anami est,sumpta h1C esse affirmes, dicere poteris unum Vm Aristotelem, hoc est
et2ερε νομ bono cuidam externo aC corporis, alterum Internum atq; an1m1 recte apposiisse ut ostendat inis: ca e 11s quoque quae proprie bona apud nos sunt,messe quandam ambiguitate propterea φ emin- i tur quandoque ut ex eis etiam quibusdam nocumenta contingat. cum vel ob muIdiam insidus' appetuntur, vel cum pugnanti atq; id' aperte Interdum, Interdum 1nOp1nato euenire consuC- is uat.ut vulgatum 1llud Verbum comprobetur, quo dici solat 1gninoram esse propriam secur1-μ tatem:eorumque matres fletu ac luctu omnino VRVςxς- . , .m .
Quoniam,inquit tanta est in honestis ac iustis rebus atque etiam bonis quae apua homin ssunt,ambiguitas,Vt nulla de illis certa opinio,nullusq; co sensus inter eos sit:si etiam nos cum aehu1uscemodi agamus,neq; exacta al1qua & subtili inuest1gatione, sed russiore quodam modo &crassiore,neq; perspicue admodu,sed sub adumbrata quadam figuratione verum Ostederimus: ως is τυ acqu1escere ac contenta est his debem' . simili modo quia sab1ecte res necessariae numme sunt, πω,cea crasse neu; e1 modi,VL eodem semper cursu serantur,sed plerunt eueniunt demqnstrariones quoque
39쪽
diuidituriin ea Guae plerianq; in ea Ruri raro:in ea RUM e aequo euenrunt In necessariorum eoti templatione 1cietia vertatur,quae etiam Ipsa necessaria est, Sc ex necessariis necessaria colligit ae cocludit.in eo possib1li quod plerunq; fit,artib negositum est, quae ex similibus propositionibus, sm1lia,hoc est plerimq; euenientia conficit. cIrca το ἐπιί ης,id est quod ex aequo euenit, ratioci . ib natio,atq; electa O fieri lent:quae cum iudicatriceS facultates sint, Vtrasq; contradi et1on1s partes aequo examine perpedant ac librant. atq; ex iis Vtra Visa fuerit melior,eligunt,alteri , anteponeta dam cessent Id vero quod raro cotingit,nulla facultas Cosiderat:quod Veteres qu1a de eo TCddere . , . - . Tationem nullam poterat,fortunae ct Casiui t ascripsere. inia igitur res agendae ex illis sunt quae t ' 'non semper,sed plerunque eueniunt, Vtpote impeditae aliquado & interpellatae qui de illis agit siue vi honestas vel turpes,sive ut iustas Vel iniustas, siue Ut bonas vel malas eas cosideretus sane cum ex plerunq; euenientibuS proPositiones assumat tal1a etiam cocludat necesse est. Quapro pter si quis huiuscemodi aliquid vel bonum Vel honestum Vel iustum esse probauerit,licet aliqua- quando etiam mentiri deprehendaturmo est tamen Ob id,modo vera plerunq: Oratio eius sit, ac cusatione dignus existimanduS. nam neq; eX necessari,S Deq, necestaria collig1t sed eiusmodi,que o nonnunqua & interrumpi,& esse al1O modo possunt. παχυλα ς autem, id est p1ngia1 minerua di-Yit,id necessariarum demostrataonum subtilitati: Tυγrco,id est crassus, & ceu adumbratione quadam persp1cuitati & euidentiae: ἐν si κwUαι vero, id est ostendere demonstrationi opponens. Demonstratio enim dc Ostensio,id est rοδ ις de ἔν ἱις in eo differunt, cpilla perspicuam &certam qUaesitae rei manifestatione nobis fac1t:haec obscurius quibusdam quasi informacionibus, atq; im1tationibus,seu,Vt ita dicam,repraesentationibus res exprimere conatur illud vero cum inquit,de iis quae Plerunque eueniunt,necessar is opponit propterea quod necessariorum ordo nunquam,illorum aliquando interrumpi consueuit .subtilis autem demonstratio ea est, quae ad prima . Qvs ;&t messio caretia Principia ascendit:quae in i1s quae plerunq; eueniunt, reperiri nullo modo 'R quam non esse possunt, Constat ratiocinatio, nih1l aliud esse quam demonstrationis figura atque , imago videtur: cum non solum ' ex illis quae per se sunt,& primis ac medio carentibus causisque conclusionis non conficiatur, sed ne ex illis quidem quae ex huiuscemodi aliis fuerint conclusa. ηος V1- 'Eodem modo etiam unusquisque debet ea de aliquo dicuntur ad mittere . est en1m eraditi eatenus exactam in Uno qUoque genere explica cationem requirere, quatenias pati rei 1psius natura potest. Nam dc mathe maticum suasionibus utentem approbare : Sc ab Oratore demonstrationes exigere,simile vitium videtur.
Q Cum dixerit qualis in proposita re sibi esse possit iassertatio auditorem etiam monet,quomodo erga ea quae 1ra dacta sint,affectus esse debeat: ct inqu1t eodem modo 1psum quoque Oportere ea Quae dicuntur,admittere,id est Ut ex non necessariis collecta sunt, ita non necessaria a d1cente ostenda eclut ex his que plerunq; eueniunt collecta,Ita ex eo quae plerunque eueniunt CXpectanda sunt. atq; eatenus ea recte se habere existimare oportet, ut non necessar1um quippiam in talibus exigatur regulam deinde quandam tradit,quatenus in qualibet re exacta ac certa eXquirenda ex plicatio sit: cum inquit,erudiri esse viri, id est multarum rerum peritia praed1L1,eatenUS in Uno quoq; subiereo exactam explicatione requirere. quatenus pati rei 1psius natura potest si vero eruditus is est, qui rationes unicuique sub1ecto accommodatas exigit ineruditus proculdubio ille quiso contrarium fecerit, erit putanctus: ' Vnde id postea si ib1ungit: NAM M mathematicum suasio- - , ἔργορ Τ nibus utentem approbare: Mab oratore demonstrationes exigere,fimile vitium videtarJ mathe Buσι έπι ψεmaticus enim omnis tale habet subiectum,ut ea quae per se illi accidunt,ex necessariis,ac Primis, ρομενον, ex iisq; quae per se sunt,medioq, carent propositipnibus,demonstret. orator autem Vel o CX PTΟ--.babil1bus,vel ex us quae videntur probabilia,subiectarum sibi rerum confirmationes facit, 'ἱ .isto uauditoris assensum non vehementer mouenta unde etiam qui tantam ad suadendum quomodo-
40쪽
Qne inclusa sunt semicirculis, non sunt in
in animo cs gnobcetis. Inmterpres uide
cunque spectant,suasoriae ac probabiles,no autem necessariae appellantur si igitur aliquis sit, qui mathematicum suasiones afferentem approbet, neque ab eo demonstrationum necessitatem re quirat:.Oratori vero non acquiescat,si suadere tantum voluerit,sed scientiae effectr1ces demostrationes desideret is plane de rerur naturae adueriatur,& imperitiam suam manifestas quippe qu1 ignoret quo in huiuscemodi artibus iudicio utendum: quidque ab Vnoquoque in confirmand1s suis exigendum sit quorum utrunque vitium est a recto officio aberrans. J Nam quod ille qui in aliquo ita eruditus est, ut iudicare rationes eius possit, ab artis vel scientiae 1llius protellore d1 uersus sit:omnibus patet. illi enim fatis est si experimeto quoda solummodo viciacent, geometri cas in verbi gratia,rat1ones ex talibus debere sumptionibus constare, atque ita colligi, talesque conclusiones conficereratque ita possit iudicare,an is qui Vel geometriam vel geometricas ratio- Iones profiteatur: ex tal1bus atque ita ratiocinetur, taliaeque concludat . artifici Vero geometricae . quoque operari necesse eme que demonstrationes afferre,quas scientiae subiectu postulat.Idem de unaquaque arte de scientia existimandum est.
Verum unusquis tae ea recte iudicat qUae cognoscit: atq; eortam bonus iudex est. v nam quamq; igitur rem bene Iudicat, qui in ea: absolute vero Omnia,qui in omnibus eruditus est.
Ex tr1bus prooemiis quae primo huic moralium libro praeposita sunt, ioc est tertium, ubi declarat qualem oporteat esse auditorem eorum quae hic dicentur.nempe eruditum in his, quae di cuntur esse debere si en1m non nou1t,recte iudicare non poterit:si recte non iudicabit, neq; recte χPprorsus admittet de probabit.quatenus vero scire eum necesse sit, qu1 idoneus rationu iudex esse velitnam d1ximus .uniuersalem autem Orationem facit cum ait: fvnusquisq; ea recte iudicat quae cognoscit,& eoru iudex est bonusJ cognitio enim uniuscurusque rei est, quasi norma quaeaam eius rectitudinis in mente cognoscentis sita cui rem cum applicat,ille qui dilcornere vult, facile inuenit,congruatne cum norma res,an CiuS exame n transgrediatunsiq; congruentem inuenit, ut bonam laudatasn minus,merito,utpote a regula discrepantε Vituperat.qui agitar cognoscit,quae natura sit rei quam iudicare vult is e1us cognitionem aderas est qui vero cogn1tionem est ade plus regulam & normam habet:qui autem normae habet,habet Id quo rem 1udicaturus est. quod
qu1 est consequutus,tam habet quo recte ferre iudiciu possit:contra vero, qui n5 cognoscit unde 1lle bonus iudex,hic prauus euassit. v N A Μ quanq; igitur rem bene iud1cax qu1 in ea: st absolu- si te vero omnia qui in omn1bus eruditus est. J- integra ratio ita habebit . omn1s qui aliqvid recte iudicat,illud cognoscit.omnis vero qui aliquid cognoscit,eruditus in eo est. eruditus ig1tur m eo est omnis, i aliquid iussicat.estque syllogisinus in prima figura sed hic maior propositio, more oratoru ibit praetermissa. atq; haec est horum verborsi sententia. Cum vero ita d1xer1t nusquIs': ea bene iudescat,quae cognoscit:&eoru bonus est iudex videtur tam eos qui cognoscunt de Iussi cant,si ea quae cognoscuntur & iudicatur,partaculatim ac sigillatim sumpsisse:re vera tamen um uersale est enunciata ut siue dicamus,unusiquasq; bene Iussicat,sive omnis bene iudicat, quae CO-gnoscit,eandem Vim habeata. Pippe cam Omnis non uniuersale sed uniuersaliter significet. nihil enim aliud est omnis si singulorum collecta multitudomam & unusquisq; ex omnibus,& Omnis idem in sensu, ac significato plane est Idem de iis quae cognoscuntur, Sc iudicantur, dici potest. ἄψ siquide quae,Omnes qui cognoscunt Sc luescant,cognoscunt de iussicant:ea profecto Omma sunt, quae cognoscuntur Sc iussicantur.Iam Vero bene iud1care Unuquenm quae cognosc1t,dc eoru bonum esse iudicem in ex mutua sigmficatione idem est utraque enim .hoc est,hene iussicare &bΟ-n una esse Iudicem,idem Valentollud autem , unam quanque igitur rem bene iudicat, qui in ea est eruditus,syllog1simi coclusio est,ex una tantum sumptione collecta:st quae qu1dem etia ipsa qua tenus apparet, particularis Videtur: & tame uniuersalis re vera estaea omnia singularia hic signi ficet,& quasi per inductione & summatim colligat:atq: ita uniuersale cofirmet: quod etia statImita subiungitur,absolute vero omnia,qui in omnibus eruditus est. in hunc modu Aristote aes rationem hic disposuit. Sed illud tamen dubitandu adhuc relinquitur. nam, unamquanq; rem bCne iudicare qui in ea eruditus sit,veru est,ac manifeste patet . alique Vero in omnibus esse eruditu, t S recte omnia queat iudicare: videtur fieri nullomodo posse .quomodo ens unus esse aliquis Potest, qui omnia sciat,& boὐ omniu iudex sit neq; enim natura coparatum est,ut unus a 1 uis ex singulis omnia ea sua cognitione acta coprehedat quae absolute,homo quatenus est nactis ac scacti
capax,consequi natura potest. fortasse igitur,non quia fieri possit,hoc dixit:sed quia cum singuli