Antiquitatum Romanarum epitome ad usum Seminari Neapolitani auctore Salvatore Aula 1

331쪽

3io in caput XIII. 'Alterum Flaecus I. Od. i. pee illud :

. . metaque feroidis Epilata rotis , yiamaque nobilis Torrarum dominos mehit ad deos. Vt autem singulae equorum curruumVe Cirineuitiones haud difficulter numerari quirent, tum etiam ut consecto cursu quinam ex omuibus retulisset victoriam , pronum esSet cognoscere , ita lactitatum fuisse creditur. Postquam primum spatium decursum erat , atque ab ultima ad

priorem metam converti cursus incipiebat, statim a circensium ministris unum e septem o is, quibus inter alia spinae ornamenta locus erat, auferebatur e tum simili ratione per reIiqua curricula fiebat, donec septenarius numerus expletus esset , ita ut cum septimum , quod si mcursus indicabat, tolleretur, tunc qui prior ad primam metam , sive ad albam Iineam devenisses, eum exstitisse victorem inteIligerent universi. Per septenos igitur ambitus peragebatur Cursus , Isque absolutus appellabatur Missus e quales plerumque quinque et viginti iisdem sircem

sibus confici oonsueverunt; cum tamen nonnunquam plures ad maiorem celebritatem editos memoriae sit proditum. Victoriam praemia sequebantur, PALMAE, G-

, 95 Amplioris ornatus gratia solebant coronae Iemni. cis, videlicet angustis qui husdam taeniis, colligari, ita ut extremae partes solutae penderent. Servius ad il- Iud Μaronis V. Aeneid. 269. Fianiceis ibant eoinvii te ora taeniis ,

aignificat, tuquit . LEMNIS CATAS CORONAS,

quae lunt da frondibus , et diseoloribus fasciis. Idem insigue et Palinio uoa raro additura i quae Ot

332쪽

De Ludis Circensibus. ω3I Ialiaque extra ordinem non Pauca , quae com

muni vocabulo Corollaria 96 S. III. De Certamine Athletico.

Quinque diversa ludorum genera λ uno CERTAMINIs ATHLETICI nomine comprehensa su ut ,

LUCTA , PVGiLATUS, CVRsVS , SALTUS , et UISCI IACTus. Eadem universim sumpta Graece Πε νταθλον , Latine Quinquertium a suo .ia e. numero appellat 97)' . , I. Lucae E ratio haec fuit , ut alter alterum deiicere conaretur. Non una tamen fere, Sed tra-- plex eiusmodi deiectio victoriam dabat. A quo

ipsae Iemniscatae dictae. Hinc metaphoram illam suam desumpsit Cicero pro Rose. Amer. 35ί auto . .' multas esse infames palmas r hanc prunam tamen eadeLEMNISCATAM , quae Romae deferatur. Dictum

in Catiliovem . qui. cum multos antea Impune o I

dli,et te neee porro Roscii aliquid multo utilius , tres

eju, fundos occupando , retulerit. . , . . Q6J A corollis , quae actoribus scenicis, uti I placuis sent Idabantur dicta sunt Corollaria quaecunque inu nera extra ordinem donarentur. Imma ad cuiusvo te aactarium haec vox traducta. Hoc Pacto Cicero . Verr. 5O. Ut, inquit, ad illas fructus arationum hoc

COROLLARIUM NUMMORUM adderetur Verr. M. me ne SINE COROLLARIO MconMisio discederet, ibidem conolo is inspectantιοus em bismata e duobus poculis a domino appontra μνη- landa curaMu. . 9 Pentathlum sive Quinquertium ex his quinque tibus ait Festus constitisse , Iactu disci , Curbu, a Lucta , et Iaculatione. Vbi iuvat advertere , P OVVI'latu Iaeulationem reeenseri; quandoquidem in ea alioue mos io primis Graecorum e preMu t.

333쪽

Si a Captit XVI.

ipso ternario numero derivatum Graeeis est vo tabulum τριασσειν vincere) , luctatorum superanuum cum primis Proprium. II. ΡvGiLMm S tu eo Vertebatur , ut Se se mutuo concertatores exciperent Vel pugnis, vel aeneis lapideisve sphaeris , quas manibus conclu

sas habebant quod pugnandi genus a re ipsa

Graecis σφαιρομάχειν dictum); Vel denique cyesti. bus. Fuere autem caestus , Iora serreis plumbeisve clavis passim armata , queis mauus brachiaque obvolvebantur. E quibus ad pugilatum

paratis armis selis apparet , non potuisse eiusmodi certamen non cruontissimum sere esse , eum praesertim ei Victoria decerneretur , qui adversarium acrius contudisset Vuluerassetque. Advertendum lieic vero est, e Lucta simul et Pugilatu tertium pugnae genus exstitisse , eui Paetcratii nomenclaturam par Graecarum vocum παν κρατορ omne robur indidit, quoniam in ipso eunetas Vires expromere necessolaret. Pancratiastae igitur non aut deiicere tau tam , aut serire , sed utrumque uno eodemque tempore praestare conabantur.

III. Cvasus , quid ad hune spectat locum ,

pedestris suit. Eaudem autem, quam curulis et ' equestris , habuit rationem ; siquidem ia eo haud dissimili modo e factionibus singuli certamen inibaut 3 et circum metas currenda , qui e reliquis prior certa curricula absolvisset , palmam

reserebat.

Amva hi quidem tres athletioi ludi cireensibus adnum rali sunt. Reliqui vero duo , dequeis mox pauca , Iicet in usu et ipsi apud Romanos fuerint, nunquam tamen ivducti in Oircum sunt , sed in palaestra , alibi ve exerciti.

IV. SALTus iis Perasebatur , ut saltaud.

334쪽

De Ludis Ciseensibus. 313minum versus concurreretur. Sultatores autem ,

quo certius firmiusque exsilirent, halteres massulas e plumbo , aliove metallo pro libramento

e manibus gestare solebant.

V. Qui postremo ludus vocatus DISCI I eius fuit, inde , ut saeile intellectu est, nomen assum. psit , quod circa disci iactationem versaretur. Erat Discus lamina plerumque ferrea , interdum aenea , vel etiam lapidea , ad lentis plane ima. ginem conformata. Eum ita Discoboli non raro

funiculi 9M cuiusdam ope ) iaculabantur , ut

nonnunquam ille victor haberetur qui longius Proiecisset ; saepius Vero , qui prae ceteris propositum terminum propius attigisset. ' , EA IGITun ; quam singillatim expendimus, athle ticorum omnium ludorum ratio fuit. Ad quos quicumque comparare Se vel ent, mirum est quam temperatum vivendi modum tenerent, quo integram tuerentur Valetudinem, novasque sibi iudies pararent vires : a qua causa fuit , ut inhie. tice palere in proverbium abierito .

. - . . .

f. IV. ., De Quatuor Reliquis Ludis Circensibus. cum duo circensium ludorum genera persecuti' '

s83 Ad emittendos diseos funiculum sive amentum, perinde sere ae in hastis fieri solebat, adhibitum aliqua*do fuisse . ut maior inde impetus iactui accederet, meis notavit Faber II. Agonist. 4. Certe in aliquibus prisgis. monumentis Maurrunt disci in medio perforati; quod notiminisco tirmandae rei, qua de agitur,argumento esse queat,

335쪽

3i Cain ut XIII.

ad id loci simus, iam quae quatuor supersunt , hue simul omnia brevissime tractanda conseremus.1. LVDvs TROIAE , qualem ab Aenea in Sicilia editum Virgilius V. Aeneid. enarrat , Romae item in circo a pueris nobilibus turmalim in eque stris pugnae modum congredientibus exhiberi consuevit : id quod Troiam ludere dictum e&t. II. Ρleuiarem porro belli imaginem reserebat PUGNA EQVgsTRIs et PEDESTRIs , quippe cum ibi pedites etiam, non moto equites concurrereat; sed et praeterea castra nonnunquam utrinque Ponerentur: quo tempore , ut laXarentur spatia , metas de circi medio sublatas fuisse accepimus. III Non minori prae his curae fuit VENATIO ;per quam inductae in circum serae Vel secum ipsae, vel , quod frequentius , cum bestiariis depugna.hant. Id autem genus hominum e sontibus serme fuit, qui ad hoc supplicium damnati: sed nec raro ex iis, qui sive prelio illecti, sive ostentandarum Virium gratia in tale certamen sua sponte desceuindebant. Incredibile vero prope est . quam impenso studio serae ipsae ad eiusmocii spectacula et a dissitis regionibus arcesserentur , et Romae in Vivario, suo tempore producendae , saginarentur. Ab hoc Venationis genere aliud prorsus fuit, quod sub Imperatoribus nou ad internecionem quidem , sed ad rapinam institutum legitur. Exemplum exstat apud Vopiscum in Ρrob. I9. his Veribis: Venationem in cimo amylissimam dedit, ita ut 'Ponuitis cuneta di meret. Genus autem vectaculi fuit tale. Arbores palidae Aer milites radic tu3 Ptiisse connexis late longeque trabibus σα bum, torra diando suere ccci , lotusque circias ad VlWae eonyiosa vectem gratia nopi piroris est on- autem minissi Reinde μ r omnes aditus scruth0s es

336쪽

De Ludis circensibus. 3i Sera , opes ferae , et cetera herbatica animalia , quanta siet ali potuerunt , pel inoeniri. Immissi delude Uulares , rVuit quisque quod potuit.

alibi in eirco etiam dari consuevit. Itaque Postquam inducta per subterraneos meatus aqua suerat , invectae naves, inque duas partes distributae non fictum certe , sed verum inter se praelium committebant. Quapropter naumachiarii non alii serme erant, quam ob captivitatem , aut ob capitalia crimina morti devoti homines, qui eo certamine ad caedem usque depraeliarentur , nisi quando eos praecipua Principis indulgentia ab extrema tandem occidione

eriperet.

I. V.

De Pompa Circensi. Non ante a Circo abeundam esse putaVimus, quam aliquid de CIRCENSI POMPA Subiiceremus , curules athletieosque ludos Solita praecedere. Eam hoc pacto ordinatam veteres tradidere. Praeibant in equis adolescentes equitum Roma norum filii. Sequebantur ordinis inferioris alii , in manipulos et centurias pedestris militiae mo-

99 Plures in urbe fuere Naumachiae, loca huiusmodi certamini declinata. Itaque tum quam Augustus, tum quam Domitianus struxit, tum quaepiam alia memoratur. Id autem navalium praeliorum genus non solam 1emis r Voluptatem, sed aliquoties militum ad maritimalia institutionem spectavit. Ita Augustus classem in Pompeium educturus, eam tota hieme in portu Iulio ad Baias exercuit.

337쪽

re distribuli. Procedebant deinde currus, et equisin mulares ac desultorii. Pone Subibant cursores, puri s ae luctatores. Tum varii saltantium Chori. Dein tibicines ac citharoedi tibiis canentes ac citharas pulsautes. Sacerdotum postea ministri iliaribula acerrasque gestantes, in iisque aro mala thusque adolentes. Mox sanctiores alii sa

crorum Dinistri , Camilli , Flaminii, Aeditui ,

Pullarii, Popae, ceterique non pauci Vittatas victimas , Gaudelubra , tripodas , Pateras , Se

cures , Pluraque id genus alia compo Itantes. Deorum porro statuae suis iliensis baiulabantur; inter quas etiam Augusto rom Augustarumque imaginibus carpentisque locus datus. I ehebantur praeterea armamaxi , currus nimirum in modum Scythicum quatuor insisteates rotis, et thoracibus , clypeis, aliisque huiusmodi praediti orna.

mentis. Ibant inde collegiorum omnium sacerdotes , oleaginas Virgas manu gerentes, capita suis spicibus redimita habentes. Cuncti denique magistratus' cum propriis ministris universum agmen claudebant. Huius generis Pompa a soro per vacum Lu

ducebatur : ibique circuitis metis, sollemnique peracto sacrisicio , sinem accipiebat. Ac inde initium Iudi sumebant : de quibus satis iam superque habitus sermo est. iovi cicero I. Verr. 59. Quia a signo Vertumni in

338쪽

CU. XIV. De Ludis Prioatis. 317 CAPUT XIV.

De Ludo Prioatis. It raeter Ludos publice praeberi solitos , ex3titere alii , quibus se se privatim Romani homines oblectabantis Ni vero erant Lin TR v NevLI , TALI , TrasCRAE, PILA, TvRBO , TROcHUS , amliique pauculi.

De Latrunculis.

CvLOR v M ludus antiquitatem prae se fert : Cuius auctor a Pausania Corinth. p. 62. traditur suisse Palamedes, qui eum ad Graecos milites, cum Troiam obsiderent, exercitatione manime Cougruenti occupandos excogitaverit. Nihil vero

est , cur quod nonnulli secerunt ) de eo dubitetur , nuru Latrunculorum , et quos naucdicimus , Maceho iam ludus pro uno eodemque haberi debeat, cum non sit serme oVum ovissimilius , quam secum duo haec ludicra a PleCou Veniunt , ut paullo post patebit. Quod si quid tamen inter ea discriminis appareat, mirum vero id ipsum non erit animadvertenti qualibet in re quidpiain vertente tempore immulari. II. Iam igitur .in Latrunculorum lusu promposita sat expresse belli fuit elligies , ubi duo exercitus hinc et illinc in Abaci campo instructi paullatim e suis sedibus quae dictae Mandraeὶ Procedendo , et se invicem variis artibus ado-

339쪽

riendo , eousque praelium protraherent , donec penes alterutrum victoria staret. Binc i ure ac merito perinsignis vir Hieronymus Vida suum de Scacchiae ludo libellum ita exorsus est: Ludimus ingiem belli, simulataque veris Praelia, fictas buxo acies, et iudicra regnα. Merito otiam qui in tali certamine militum officio sungerentur , Latrunculi, nomine a Vera militia desumpto , dicti suere quippe cum iu hac latrones olim milites vocarentur fio I . IV. Ipsi autem Latrunculi non alii primitus , quam lapilli, suerunt : queis deinde calculi ex

ebore, crystallo i argento , auro successet e. Qua. io 1 Apud Plautum Mil. glor. I. I.

m tibi LATRONES cogerem et donscriberem. Cur autem iis, qui in militiam adscripti essent, id uo- minis inditum fuerit, has causas adducit Varro VI. de L. L. 3. vel quod princi uias AD LΛΤER A se oressent , vel quod ad insidias LATERENTr vel denique quod LAI o ferro armatum haberent. Sed et Porro garo του λαταυιιν a semiendo derivari eadem appellatio iure potuit.

Ceterum etiam latrocinandi vocabulum ad militarem uuus unice quondam pertinuiti Ita apud eundem p tam Trin. II. 4.

Iba LATROCINATUM aut in Asiam aut

Ciliciam Iam vides igitur , quid Latrunculorum nomine designatum voluerit antiquitas. Eiusdem rei vestigium deprehendere Iieebit in voca Scu horum, quae priori illi sequiore aetate successit: quandoquidem est haee , ut nonnulli arbitrantur. a Germanico Scach Latro. Muttamen alii , qui recentioris huius nominis repetendam originem arhitrantur ab Arahico seu Persico Scach Reae quippe quod in eo ludo primas Rex agat. Nec vero de-iuit, qui Scacchiam ex ipio Calculo detorta voce easti tisae crediderit.

340쪽

De Ludis Prioatis. 319re apud Martialem XIV. 2o. hoc exstat epigramma , cui titulus Calculi: ι Insidiosorum si ludis fella latronum , Gemmeus iste tibi miles , et hostis eris. IV. Quindenis utrinque calculis ludebatur , iisque discoloribus ; ut alteri albi , alteri nigri

vel rubri essent. Tum suas utrinque copiis praeerat Rex. Ludus porro in eo rnaxime Vertebatur , ut duo calculi unum ad versae, partis circumVenirent tollerentque. Hine idem poeta ibid. i5. Caseultis heia gemino dιscolor hoste Aerit Contra vero unus quae altera suiu posita in hoc lusu ratio ) adversarios vel duos , non modo unum , ligare poterat, eos scilicet ad ultimam lineam redigendo. Huc respexit Seneca Epist. I 77. cum inquit in sine : Nemo , qui ad incendium domus suae ctirru, TABULAM LA

ALLIGATUS EXEAT CALCULUS. Rex

autem ipse , nimirum princeps calculus, capi non poterat, sed tantum ad incisas redigi, videlicet eo compelli, nude moveri amplius nequiret. Quod qui egisset, postquam illum militibus suis omuibus spoliarat, is Victor disce debat , et in erator exisse dicebatur. Ita Vopiscus de Proculo I 3. refert: Cum in quodam conseipio ad latrunculos luderetur , atque ψsσdeeies IMPERATOR EXISSET quidam non

ignobilis scurra , AMe, inquit, AmuSte. , V. Animadvertendum heto autem est , quod indam aliud fuisse Iusionis genus , quod si miri etesserarum s de quibus postea videbitur J iactu , et a calculorum Promotione constabat ; id ii evulgo duodecim scriptorum dicebatur , siquidem tabula Iusoria , quae ei deserviebat , duodecim scriptis, idest liueis , signata erat: Ita vero la-