장음표시 사용
341쪽
32ο i Caput XIV. dus peragebatur , ut , iactis tesseris , pro Vari
earundem casu varie calculi , et disponerentur , et agerentur. Rem non obscure significat vetus hoc epigramma De Tabula: Discolor anci iti sub iaetu ealeuius adna t. Decertantque simul candidu3 , atquσrubens. t.
Et quamois parili seriptorum tramite currant, Is rapiet ρalmam , quem bona fato ιω-
Vbi tamen tion ita a sorte successus omnis exspectandus erat, ut non plurimam in eo Pae-t'm sibi ars vindicaret ; cuius, si minus aliud , id quidem certe erat, adversus illius casus eme dare atque mollire. Hoc indicavit Terent. Adelpli. IV. I. cum ait :άια pita est hominiam , quasi cum ludas te
- Si illud , quod maxime Uus est, iactu non cadu , Illud , quod cecidit forte, id arte ut eom
Peculiare porro huic ludo suit , ut si cui cu culum dedisse , idest a sua cellula movisse do-Ieret , illum permittente collusore reduceret. Hinc Cicero apud Nonium II. 78 I. Laqus, in- ciuit tibi concedo , quod in duodecim scri mis
solemus , ut CALCULUM REDUCAS, si te alietitus DADI ρoenitet.
Totius autem huiusce lusus quaenam omnino ratio suerit, atque unde tandem absoluta exsisteret victoria , exploratum M id temporis nou est.
342쪽
Universos ludos, quorum eventus sorti nouarii commissus videatur , unico Aleae sto a) nomine comprehendi nemo ignorat. Eius inocti sue re veleribus TALI , ct TESsLRAE.
I. Nos primum TALos quos Graeci dixere Α' στραγαλουι ) in medium allaturi , in ipso statim itigressu paucis rem illam expediemus, quae plurium scriptorum animos exagita Vit , quot scilicet 'latera tum Talis , tum Tesseris si ut assignanda. Itaque cum iis, qui accuratius hau in parte intuiti antiquitatem sunt, asserimus sc-nis quidem Talos praeditos suisse lateribus , at ex horum numero qua uor tantum ad ludi usum pertinuisse , quibus nimirum illi cum iacie hau tur , solebant insistere , et quae Propterea, sola suas numerorum notas Prae se serebat. Reliqua enim duo ita erant incurva, ut Vix ipsis talus stare posset, eaque de causa essetat Iusui inutilia. Nihil viro est, quod quisquam eam in Talis formam de miretur , cuni hi non alii sile-
έoa Hanc vocem a Graeco αὐα- ω Dagani, iHaertiamque esse deductam credit Vossius. Nam quod de Alea milite dicitur , qui in bello Tioiano huius ludorum generis inventor fuerit , Sunt metae nugae. A primigenia interim aleae notione intelligas i icet , quam recla pro discrimina adhibitum id vocabulum ali. quatido sit. Hosi paulo apud Horatium II. Od. I. Periculoὸae plenum 'us Aleae, et apud Columellam in piaes. Lib. I. Matis , et negotiationis Alea.
343쪽
3a et Coput XIVA Int , quam ossicula eodem a Latinis des Ignata
nomine ) ex animalium bisulcorum pedibus extracta , atque in id sigurae genus per naturam ipsam conificia. Et licet deinde ex ebore quoque Iusorii tali confici coepti si ut, a consueta tamen forma discessum non eSt.
Iam in quatuor illis, quae indicaVimus , talorum lateribus expressa sive per numerorum 1i uras , Sive per puncta erant , Unum , Tria , Quatuor , Seae. E quorum variis in lusione aspectibus , quisque et triginta diversi talorum iactus sive casus etenim quatuor talis Iude batur ) exsistebant. His sios singulis Graeci no
menclaturas accommodarunt ζ quarum tamen paucae non tam universam talorum faciem , quam
singularem numerum aliquem ut mox liquebit significabant. Inter eas celeberrimae omnium fuere A 'φροδιτηρ , et Κνων, et iude apud Latinos Venus , et Canis : quarum illa prae reliquis selicissimum , hic inlaustissimum. factum iudicabat. Hinc Properi ius IV. 9. cecinit:
- Me quoque ρer calos VENEREM quaerente
Semper damnosi subsiluere CAAT. o. Fuit autem fenus is iactus, quo quatuoriali diversam omnes speciem obliuiebaut. De- . clarat id Martialis XIV. Iέ. , Cum steterit nullas pultu tibi talus eoaem , Munera me dices magna ded.sse tibi. Vocabulum vero Canis nou quilinem omnium simul talorum aspectum , sed quod constat ex
Fcilluce IX. n. 7 Vnitatem talo consignatam denotabat, quae cum se ostenderet modo reliquotum talorum aspectus non ita omnes diversa est sent . ut Venerem facerent i Metitori aes veluti
mordendo Gripiebat. Itaque Augustus apud
344쪽
Suetonium in eius vita II , sic refert: Inter coenam lusimus γεροντι κω ι Iοῖ) et heri, et hodie. Talis enim iactatis, ut quisque CANEM, aut Smionem miserat , in singulos ι aDS singulos denarios in medium conferebat i quos tollebat Omnes, qui Venerem iecerat. Qua ipsa de causa qui vulgo Canis appellabatur, dictus etiam ali quando fuit Vulturius ; ut a Plauto Curc. ΙΙ. 3.
Lacto Basilicum ro ). Ex allato iii terim Suetonii loco apparet , in eo ludi genere , de quo ibi narratur, Senionem quem Graeci dixere κῶον ) suisse exitialem. Ceterum is ipse plerumque secundus erat, uti te, statur Persius Sat. III.
. . . Quid DEXTER SENIO FERRE P,
Scire erat In μοto, damnosa Canicula quan iam Raderet.
io3 Sensister, i. e. uti sacere solent senes unius Oblectationis causa , ludo non multum studii postulante. Huc etiam illud adde , reapse talorum Iudia in maxime .unum Proprium suisse habilia in . Quale Cicero de Seneci. 16. inquit: nubeunt igitur atii sibi arma , siιista4tus .... nobis senibus eae lusionibus multis talos
Id autem non ita accipiendum est, quasi nori et ad pueros pecu'iari quadam ratione ludus talarius pertinue rit. Cui rei comprobandae , ubi cetera desint, satis erunt Aβιragatizontes , quos memorat Plinius II. 8. scilicet pueri tatis ludenees a Polycleto lacti. Vbi obiter obscr. va, astragalos ipsissimos fuisse talos. io 1 Iactus Basilicus , scit. regius . idem fuit ac renus , ita Praicipue dictus, quod per eum ReX Seu magi6ter convivii crearetur. De hac re sustus in de Con
345쪽
Ilamie per Senionem aliquid e cumulo, qui in medio erat, tolli solebat. Quod si vero Semo Aimul et Cauis exsiluisset, tunu alter alterum compensabat, ut nihil nec lucri, nec detrimentisteret. Quoniam igitur non Valebat Semo , si eodem tempore. Canis se obtulisset, hinc enatum est Graecis proverbiam , χῖος παρατατ ον ουκ ε αλ' mi ν: Canis adstans Senionem haud sinit loqui; de iis dictum , qui eum inferiores longe essent,nia ores tamen Continerent compescerentque.
II. Quod porro ad TESSERAs attinet, pro e X. plorato primum habeudum est, hanc eis appellationem a Graeco τεσσαρει quαιαπ arcessitam fuisse , non quod quaterna haberent latera, cum senis essent praeditae , sed quod omni ex Parte essent quadratae. Ex quo iDso suit, ut a
Graecis vocarentur Κυβοι Cubi J ; quandoquidem hoc figurae genus tale est, ut a Cunctas lateribus formam quadratam habeat. Cum igitur sex essent Tesserarum latera, 'uibus eae singulis possent consistere, undique ali. Quem numerum exhibebant: quare qui duo aberant a talis Binarius et Quinaeius , eIsdem nerant. Id etiam discriminis inter talorum, et tesserarum Iudos inter essit, quod hae non, ut ii quateruae, sed Priscis quidem temporibas seu rumque ternae , .est Ore dem aevo binae , Po.
stremo iterum ternae saerint adhibitae. Τerna. rium hune tesserarum numerum satIs Ostendit. Graecum illud effatum , quod lusoribus si equens
cipienda Vox κυβοι) , per quod illi iactitantes
tesseras betebant sibi aut prosperrimum, aut in felicissimum iactum , quasi dicerent, avis ut nihil. Aetate vero sua Martialis duas tantam
346쪽
Iemma est Tabula lusoria. Neie mihi bisseno numeratur Tessera puncto.
At recenitares rursus auctores trinas sua merum ria usurpatas serunt.
Interea ex Graecanico illo , quod modo reta- limus , aleatorum carmine recte inteli igitur , qutid am sollemne fuerit teMerarii ludi genus , illud nimirum ipsu iis , cuius meminit Pollux VII. cap. est. Vocatum Graecis in eo totum positum, ut qui Plura iaceret ρuncta , victor abiret. HABEs i AM , quidquid de unaquaque separatim tum Talorum , tum Tesserarum lusione dicendum erat. Accipe nunc reliquum unum, quod ad utrumque pariter pertinuit.' Vt in laclaudis sive talis , sive tesseris fraus quaelibet procul abesset , vasculum quoddam tereti forma vel corneum , vel buxeum adhiberi
solebat , in quod coniecti tali , tesseraeve, atque hac illac agitati, demum in Aloeiam ob emit
tebantur. Huius generis vas appellatum Fri illus et Orca suit. QuAre Martialis IV. i . inquit tDum blanda Magdis alea December Incertis sonat hinc et hinc Eri uis.
ioκ Inde merito tabula aleatoria Aloeus appellata ereditur, quod quandam cum alveo suminis similitudi. nem haberet quippe cum sicut is ripis definitur , ita ilia eircumdueto labro coneluderetur. Memorat eum Plinius XXXVII. a. cum tradit Pompeium triumpho de Asia acto inter alia transtulisse ALVEUM eum tesseris LUS ORIUM e gemmis duabus, ditum pedes tres, longum Pedes quartior. Eadem tabula Forum aleator umdicta occurrit. Ita apud Suetonium in vita Augusti I .
347쪽
316' . Caput XIV. A Fritillo nihil quidquam discrepasso PFrgum
eui a turrita figura factum nomen est no nulli existimant. Alii vero ita aIterum ab altero distinguunt, ut is non quidem in manum Sa- meretur , sed in alveo ipso.stabilis consisteret , tum etiam superne apertus , et intus continenti graduum serie instructus , in imo soramen haberet , per quod tali , aut tesserae , e superiori parte deiecti gradatim saIiendo tu tabulam devolverentur. Huic certe sententiae favere quam maxime videtur Horatianum illud IL Sat. 7.
. . a. . . . Ponquam illi iusta chiragra
Contudit articulos, qui Pro se tolleret, atque Mitteret in Pyrgiam talos , mercede diurna Conductum Papit. Ipse porr. Pyrgias nuncupatus Voce plane Latiua fuit Turrictita. Postremo etiam advertere haud pigeat, iactum ipsum sive talorum, sive tesserarum , Boliam Latinis a Graeco βάλλω iacio) suisse non raro nun- cupatum. Hac notione apud Plautum Curc. V. 2.
. Quid ais bone pier audeo Si pis tribus Bolis oel in clamydem.
HARPASTvM. Vnrversim autem eiusmodi lusioneauδιο dictae voeabulo fuere Syhaeromachias quμ
aiione qui ipsis dahant operam , 'haer. ιμα Ι TRIG- , qui et aliquando simplici er Pita .ppella ius , inde nomen desumpsisse creditur , quod a tribus collusoribus in trianguli larin in
348쪽
dispositis modo huc , modo illuc ageretur. In eo excipiendo reptilen4oque peculiare id erat , ut , ne unquam concideret in quo maxime eius Iudi ars suisse posita videtur) , modo dextra , modo sinistra manus adhiberetur. Ita morem hunc significavit Martialis XII. 8a. Captabit lepidiam deatera, Meoaque Trigo
Materiam huius pilae , perinde ac reliquarum, pellem fuisse , non est quod in dubium revoce
tur. Farturam vero, quae nou una omnibus, e
pilo huici paratam aliquis censuit. Certe quidem eiusmodi re inserciri debuit, unde mal , qu. me pluma , sirinitudo exsisteret , cum eam aliis duriorem fuisse constat. II. PAGANicA a pagis , ubi potissimum agitata , uomenclaturam traxit. E pelle autem fieri, et pluma inferciri solitam non ambigitur. III. FOLLis ex aluta erat vento repletus i ut propterea multo ad impellendum robore opus nou essetat. Hinc ab eodem poeta XIV. 45. Follis ipse sic loquens inducitur :Iιe se cui moenes, mitis mihi conoenti aetaS: Folle decet Pueros ludere , Folle Senes. IAM AD tria haec simul pilae genera Pertinue re locutiones illae datatim , et e visim ludere ἐquae summam ludi rationem, in mittenda rem uendaque pila locatam significabant. Qua etiam de cauta qui his Iucis operam impendebant, vicissimet Datores , et Factores sunt nuncupati ; quipse qui tum pilam reddendum darent , tum Ve-uli propositam rem i. e. pilae ipsius redditio- Mum ) facerent. Haec nominum explicatio magis arridet.
349쪽
328 ' Caput XIV. In eo enim huius exiguae pilae lusio tota fuisse sertur, ut divisis hinu et illinc ludentium partibus , a tera extra alterius definitos limites illam
Proiicere cocinitteretur. Hinc iactato harpasto sollicet per humum celerrime rotato ), Plures ex utraque factioue illud arripere contendebant, atque ad alios suae partis socios adversariorum sinibus propiores transmittere, ut ab his eXCE-ptum ultra constitutas metas promitteretur. Ab hae ludi ratione est illud Martialis IV. I9. Sise Har asta manu PulMerulenta rvis.
De Turbine , Et Trocho , Paucisque Aliis Ludorum Generibus. Fuere , qui duo haec pueriIium ludorum genera TVRuiNEM atque Tnociivκ unum idemque fuisse opinati sunt. At multo tamen rectius alii Pluri mum inter eos discrimeti antiquitate duce
I. Erat Tuneo instrumentum ligneum in imo acutum , inque summo latum , quod a pueris in gyrum flagello agebatur. Tota eius)riodi luSio graphice descripta est his Maronis versibus VII. 378. Ceu quondam torto Oolitans sub pectere Turbo , Quem ρueri magno in gyro pacum atria cir
dicenti Itido exercent: ille actus habena Ciar alis fertur vastis. Quod vero e buxo plerumque fieret, lituo fuit , ut luterdum unico Buxi nomine iudicaretur. Hoc parao apud Persium II l. Neu quis callidior maeum torquere sqgello. II. Λ Turbiue diversissimus exstilii Tnocuus:
350쪽
qui ingens circulus ex aere fuit, omnino canthi instar. Ex quo Martialis XIV. i 68. inquit: Inducenda rota est: das nobis utile munus, Is e Trochus Atieria, at mihi Canthus erit. Eo ita mos erat ludere, ut multa vi in longum propelleretur , quo diu decurreret Versa buudus. Quare unus, pluresve In ipsum annuli immitti solebant, non modo ad quoddam aurium oblectamentum, sed in primis etiam ut eorum urepitu praemonita multitudo via droederet; prout sisuificavit idem poeta XIV. I 62. Garrulus in laxo cur annulus orbe pagature Cedat ut argutis obpia turba Trochis. Reliquum nunc est, ut his duabus lusionibus tres alias attexamus : quas utpote notissimas le-Vius ceteris attingere contenti erimus. III. LvDERE PAR iMPAR id genus erat, quo alter ludentium talis, sabis, nucibus, aut amygdalis manu conclusis alterum interrogabat, paria, an
imparia pugno contineret. Si is di iustiffet, ea Ipla
luerabatur sin minus , tantundem exsolvebat. IV. MicARE Dictaeis in eo vertebatur, ut collusores porrigendis digitis rediturum inde num rum augurarentur. Natum ex eo proverbium d
clarat Tullius III. Ossi is Cum fidem, inquit, iaἰicuius, bonitatemque laudant, DIGNUM esse
dicunt, QUICUM IN TENEBRIS MICES.
V. Vltimus iam ex his ludis sit ille nobis , quem profert Macrobius I. Satur . ubi Postquam narravit , pecuniam ita olim fuisse signa istam , ut ex altera parte caput Iani , ex altera Saturni navim qua is in Italiam advectus ) exhiberet, tum subdit: Aes italuis e signatum, hodieque intelligitur in aleae itisu : eum Mueri denarios in sublime laetantes, CAPITA, auc VIM , lusu teste petus atis , exclamant.