장음표시 사용
31쪽
c D A BONONIAE LAUDIBUS. agri Bononieus,memorabili, cruentissimoq. proelio, uoltis
.direpta est. Ego,aliquot annos antea degatus ad FranciscuSsortiam Mediolanensium Principem, nulli superiorum imperatorum rei militaris disciplina inferiorem,multis Martis uiris adstantibus, cum in Bononiae mentionem incidisset , eum dicentem audiui,quod ea erat Galliae cisalpine aditus,& porta. indeq. in reliquam Italiae oram pons, atque interutramque durus obex. Existimo, quibusdam prima seonte durum satis uideri, licet Plinii auctoritas egregia sit, quod Bononia quondam fuerit princeps Etruriae.Quos forte mouet, quia nunc extra Tusciae nouissimos sita sit fines. sed hi uelim animaduertat,prouincias fere omnes,potissimu Europae,postquam rerum potiti sunt Romani, mutasse fines, &uariasse nomina.quaedam enim angustioribus limitibus coactae sunt, aliae porrexere terminos. &priscis temporibus alio nomine appellatas quasdam constat. ut in proposito de Gallia cisalpina licet intueri.quam,si considerabimus diligeter, nec fuit quonda pars Italiae, nec Gallia uocabatur,sed
potius Etruria.de omni cisalpes regione loquor. Non me latet,partes quasda sua sol te retinere nomina, ut Insubres, &Caenomanos. uniuersa tamen regio Etruria dicebatur,si ut Italia partes uariis appellatas nominibus habet ' quam is quam auctores,superiorum temporum gesta referentes, posterioribus eam nominibus appellent. id quod Liuius assi mat,cum rationes transitus Gallorum ad Italiam refert. libro quincto ab urbe condita: inquit enim: Eamgentem, re dit fama,dulcedine frugum,maxime uini, noua rum uoluptate capram,alpes transisse; agrosrue, ab Etruscis ante curus, possedisse, ct inuexisse sn Galliam uinum, alticiendae gentis causa. Cuius inquam Liuij auctoritate liquet, eam partem ab Etruscis diu possessam, nec tamen appellatam tunc Galliam , nisi postea quam est a Gallis occupata. sic & Senam in Vmbria, Se rogalliam ab eis postea cognominatam,tegimus. sic Felsina prius,deinde,a Boiis, Boioniaden simque,corrupto uocabulo, Bononia est appellata. Eadem ratione omnis pars cis al-
32쪽
BENEDICTI M ORANDI ORAr Iopes usque ad Apenninum , intra q. superum . & instrum mare, quondam ab Etruscis possessa, Etruria tunc dicta est. Hinc Virgilius, Mantuae mentionem faciens,inquit, Tusco de sanguine uires . posteri uero , ab occupatione Gallorum ,
Galliam appellarui.Quod si quis infitiabitur, quaeso,dicat,
quo nomine ante Gallorum transitum appellabatur . certe
non Gallia, sicut plane colligitur ex Liuio, inquiente, eos transisse alpes, & inuexisse inde in Galliam uinum, alliciendae gentis gratia: nec erat pars Italiae, cuius finis tum fuerat Aesis amnis, qui inter Anconem, & Senogalliam mare influit superum: uerum post,latius extensa I talia, Rubicone terminabatur, eodem in mare labente inter Ariminum ,&Rauennam. nouissime autem, quidquid supero, inferoque clauditur mari, complexa est,ut Strabo, certissimus auctor, scribit. Relinquitur ergo, a possessoribus Etruscis tunc denominatam Etruriam,sicut post,a Gallis occupata,dicta est Gallia.hoc fraudauit nuper correctores Plinii, non adueristentes , Bononiam priscis temporibus in Etruria fuisse, priusquam a Romanis, rerum dominis, diuisi regionum sines essent. Hinc absurdum existimates,eam Etruriae principem dici, corruperunt, mutantes,quod prius dicebatur, Princeps Etruriae, ut nuc legatur, Cum principis Etruriae
esset. uerum hic error multa emendatione tanti operis ex cusandus est. At, si memoria tenuissent haec uerba Liuii, Tuscorum ante Eo. Imperium ate terra mariq. opes patuere, mari supero inferoq., quibus Italia infidae mori, cingitur, quantum p
tuerunt .nomina sunt argumento, quod alterum sicum communi uocabulo gentis,alterum Hadriaticu mare, ab Hadria,Tuscorum colonia, uocauere. Iratiae gentes, Graeci eadem Tyrrhenum,atque Hadriaticum uocant. in utrumque mare vergentes,incoluereturbibus duodenis terras prius cis Apenninum ad inferum mare , postea trans Apenninum foetidem, quot capita originis erant colonismi sis, qIae trans Padum omnia loca, excepto Ventiorum angulo,
qui sinum circum colunt, usique ad alpes tenuere. Alpinis quoque ea
gentibus origo est. Hactenus Liuius. Quem si animaduertisset
33쪽
DE BONONIAE LAUDIBVS. aradstipulari Plinio,reseretem,eiectos inde a Boijs Etruscos, non bene posita corrupissent. sed non omnia singuli spectare possunt: atque in opere ranto fas ea obreperesomnum ut Horatius inquit. Ne miretur itaque aliquis,aut inuideat, si pri scis temporibus adeo praepotens fuerit Bononia, ut princeps esset Etruriae : indeq. ex supradictis etiam coniiciat, eius tantam esse uetustatem,ut originem ignorauerint scriptores. Cuius est indicium,quod eam posteriori appellant nomine,rerum non satis priscarum gnari, cum Felsina uocaretur. Dixi etiam,tertio , Boios a Romanis expugnatos in populi Romani potestatem uenisse.nec id palam,unde hauserim , seci. propterea dictorum omnium reddenda est ratio. Si exstarent de primo bello Punico opera Livii, satis constaret,post primum bellum Punicum, Q. Fuluio, & T. Manlio consulibus, primum Boios post illatas , vi acceptas clades, se dedisse Romanis, sicut Polybius, auctor grauissimus, tradit: deinde rebellarunt,ut tradit Liuius, non soluin ob veteres in populum Rom. iras, quamqua paullo ante circa Padum, Placentiam ,& Cremonam, colonias in agrui'
Gallicum deductas aegre patiebantur. Quamobrem tantiui in eum ipsum agrum impetum fecerunt, ut non modo a grestis multitudo territa sit, uerum etia triumuiri Romani, qui ad agrum uenerant assignandum,diffisi Placentiae moenibus, Mutinam confugerint, ubi a Boiis sunt obsess. Tandem,non sine magna exercituum Romanorum iactura,secudo expugnati sunt, circa aduentum Hannibalis in Italiam: quod licet coniectari: ut constet,Bononia fauisse Romanis in bello Cannensi, aduersus Hannibalem; quemadmodum clarissimus poeta, Silius Italicus, refert, sicut ante dictumestiquamuis id Liuius aperte minime tradat, sed potius annuat, quam aduersetur , cum dicat, post bellum Cannense adeo fractas Romanorum uires, ut omnes cisalpini Galli a Romanis desciverint.uelut ii, qui ante parebant: quod praesertim de Bononiensibus licet coniectari, cum Parma, Placentia, Cremona, di Mutina, priu3 Boiorum ciuitatesa,diu
34쪽
aa BENEDIC τI MORANDI ORATIO antea uenissent in populi Romani potestatem,acceptis eo
lonijs Romanorum . quare non amplius Boiorum appellationem retinebant. Quam coniecturam etiam insta paullo F post uel ba Liuii affirmare uidentur, referentis , apud Lisanam fluam L. Postuminm consulem designatum , atque exercitus a Boijs fui e deteros, adeo ut uix ex uiginti uinque m litibus armatorirum milites decesuperfuerint . cuius maestitia pavore,Romae aliquot fuere dies tabernae clausae. Mua e T. Semprenitis , habuo jenatu, consolaruspatres, Gallicam bellum disseret consulmsi admonens, uisionem fraudis Gallorum fore aliquando in deorum, ac populi Rom.pore fate. Quae uerba non congruebant nisi propter desectionis dolum,cuius dij uiolati forent ultores. Corrupta a sua sinceritate scripta Liuii praecipue huius belli Gallici me in hanc partem poetae Silii trahunt.Nam in primo belli Macedonici libro legitur,quod L. Furius cum exercitu consulari apud Cremonam Gallorum trigintaquinque millia fu-diost Hamulcar,dux Poenoru, ibi cecidit. Mox in sequenti, siue in tertio ut impressi codices habent,scriptum inuenimus liabro,quod a Cornelio consule Insures deferri a Caenomanis deleti sunt.α ιbi Hamilcar, Poenorum imperator, qui belli causia fuerar, captus est. Quo modo enim capi potuit,qui occiderat antea δAbsit,ut Liuio reseramus hunc errorem. qui eum sumus aduersus Laurentium Vallam tutati. Ouod utinam mihi hae in aetate,non iuniore, contigisset. Cautior namque fuissem,
e regno Servii denos subducendo annos, quem triginta solum regnas se constataicet quadraginta eum Laurentius pertinaciter in regno fuisse contenderet. Ea subductione hist
ria Livii, defensio quoque mea dilucidior patebat. Sed
redeamus ad caussam nostra . Menda librorum, & Silii auctoritas haec nos assirmare trahunt. Tertio uero, post illatas multas, passasq. clades , uicti a P. Nasica Boii, post biduum datis obsidibus, se dediderunt Romanis, multati plus dimidia parte agri.hinc tam grandem, nobilemq. coloniam eo iniserunt,ut supra retulimus, etiam quia, ut gloriatus est
Nasica, ultimo in proelio tanta Boiorum caedes facta est,
35쪽
DE BONONIAE L AU DI RV s. arut,praeter pueros,& senes, eorum pauci superfiterint. Sed, quorsum haec e Nempe, ut appareat,quod supra diximus secundo a Romanis defecisse, & tantam fuisse Bononiam teporibus illis, dum esset Boiorum caput, quantam ostendunt clades illata e Rom. populo, priusquam eius potestatis fieret, etsi iam Mutina, Cremona,& Placetia gentis eiusdepopulo Rom. annos supra uiginti antea paruissent,sola relicta Bononia. Interrogabit serte quispiam, cur alienam gloriam, Gallorum scilicet,Bononiae tribuam Cui sic responsum uelim,quod,si Bononia Boiorum gens originem ex te nam habuit, tamen ante haec tempora annos sere quadringentos per successionem ibi nata, educataq. fuit,sub caelo, naturaq. eius loc, ut ueri Bononienses facti diu fuisse dicantur.nam,si Liuio fides est,& polybio,regnate Romae Prisco Τarquinio, Galli uenere in Italiam. A Prisci autem Tarquinii regno ad finitum primum bellum Punicum, cum coeptuest inter Romanos, & Boios bellum, anni circiter quadringeti intercessere. Itaque iure meritoq.no amplius peregrini, sed Bononienses erant qui tanto tempore ea in ciuitate natalium, educationisq. iuccessionem habuissent. Nos igitur,qui laudes Bononiae attingimus,praeter soli ubertatem, amoenitatem situs, & dexteritatem commercii,penetrandi q. quo libeat,eam Martis strenuos, & ingetis spiritus uiros natura procreare ostendimus. Quod si Bononiae quis me nimium tribuere arguat: quaeso,det,cui praedicta referri debeant.cum dicat Strabo,praeter enumeratas ciuitates
cetera esse ignobilia opida, usque Ariminum, quae Bononiae parebant, eiusq. agri suerant olim,siciat elicitur ex Plinio, de lapide speculari agente, quem tradit in Bononiensi Italiae parte nasti.Quamobrem,cum sere usque Ariminum ea pars omnis specularem proferat lapidem, Bononiensis fuisse ditionis aperte colligitur. Ad haec tam praeclara, quae tetigimus, non in ultimis laudum Bononiae existimandum puto, quod ea fuit ex primis ciuitatibus, quae,
aspernata deorum gentilium cultum,fidem accepit Christia
36쪽
o B ENEDICTI MORANDI ORAT Ionam.quod sic liquere potest. Anni mille &supra uiginti nu-im erantur,ex quo Diuus Petronius, Episcopus Bononiensis,
a iuniore Theodosio priuilegium Gymnasiit disciplindirum
omnium impetrau it. Ante cum uero usque ad Zamam, primum Antistitem Bononiae, praesules intercessere novem. quos uerisimiliter annos centum quinquaginta, seu sorte
amplius,uixisse crededum est. Hinc Bononieses fidem Chrisianam fuisse professos colligitur infra annum salutis no-srae ducentesimum sexagesimum, uel circiter id temporis, quo non erat adhuc Sena , obseruabaturq. a paucissimis Christi religio. Hactenus de uetustate simul,& dignitate Bononiae satis sit Quoniam , cum de ceteris eius dotibus agemus, nonnulla quoque huiusmodi,ut connexa, referre conueniet. Sita est Bononia ad Apennini radices montis, Aquilonem uersus, tota orienti exposita, in planitie admodum aprica, & parumper acclivi, inter duo praeterlabentia flumina, Rhenum ad occidentem, ad orientem uero Sapinam. Ab ea flatus austri noxios supereminens arcet Apenninus . Intra munimenta per manufactam foueam Rheni pars magna deducitur, obiectu muri amplissimae molis in alueo ad derivandam inde aquam ab ea parte, qua Rhenus labitur. Ex hac aqua ciuitati utilitas tanta prouenit, ut inde fluere auru credas. Nec ulla urbs tantu ex naturali flumine publice priuatimq. emolumenti percipit. haec aqua filatoria sericia uertit uno libratae aquae labentis tenore moderata: ut in quolibet eorum amplius mille quingentos nere simul colos faciat,sine ulla humana ope, nisi administrando serico, n uisq. ad repletos rubigendis colis. eadem papyrum elegantem ad scribendum parat, & in cudendo aere,ferro,polien dis armis,acuendis gladiis, securibus , instrumentisq. fabrilibus, atque in secandis in asseres lignis, frumento etiam
molendo,ac ad lanae opus,fulloniaeq. arti,usui eli commodissimo.Quae inquam aqua cum extra munimenta se euoluit, nauigatur.ut a Bononiai n Padum, ex Padoq. in mare
facilis sit omnium exportatio,inde quoque importatio re-
37쪽
' D E so NONIAE L AU DI BV s: byrtam. Quid de ciuitatis amplitudine dicam 'circumquaque
munitae aqua a flumine S apina,deducta ex aduersa ciuitatis parte,qua Rhenus labitur, coercito alueo ingentis murismili mole,ut de Rheno diximus . Nec.tantum haec munitaqua ciuitatem,uerum intra labitur ad opus tincturae,quoinniam ea prae ceteris huic rei conducibilior est, & mirifice coloribus egregiis pannos,fericum,la namque,aiscit. Ea coriorum etiam confectioni,purgationi pannorum,excrescentiarumq. ciuitatis, ac priuatarum domorum per subterraneas cloacas conducit abunde. Praetereo amplitudinem
ciuitatis, uias latas,deorum templa magnifica,& splendidissima, turres editi ssimas , palatia,domos egregias priuatoru, Drum boarium,olitorium ,pluraq. lignaria, & fenilia, quae partes uacuae capere Senam possent. quae licet habeat illa Hospitalitatis domum sane celebrem,& praecipuam, tameimpar est hospitalitate omnium domorum ciuium Bono niae. uod enim una in domo Sena agit, in singulis Bononiae comperies. Sed hoc tantum interest,quod Senenses,sola moti religione,Bononienses autem non modo religione, uerum etiam benignitate, liberalitate,munificentia,consuetudine quoque, hospitales sunt: quamquam habeat plures domos hospitalitati communes Bononia, satis quid e egregias,impares singulae tamen ci,quam habet Sena.Quid agade populi frequentia, ac uectigalium reditu, quibus in re-hus Bononiae Sena,ut in ceteris,minime comparanda est.
Nam constat, hominum millia duodecim factionis Gibillinae quondam e Bononia suisse eiecta,annus est. I 68. qui Fauentiam occuparunt.Omitto Cannetulorum etiam clientelam,annum supra feretricesimum exsulante, tam numerosbcomitatu,ut ciuitates,opidaq. finitima repleuerit. Id quod alias saepe factitatum cst,ob ciuiles dissensiones,quibus co- uicinae ciuitates nostris sunt propagatae ciuibus . Nec adeo miranda est Bononia multitudine populi,quantum quod is est egregius,praestans,liberalis,benignus;prouocatus uero, serox, nimiumq. audax. Haec de ciuitate. Agrum uero ha-D bet, ut
38쪽
as BENEDICTI M ORANDI OR AT Iobet, ut amoenissimum, sic feracissimia omnium fi uctuit, quibus uescitur homo. irriguum quoque fuminibus, praeter iadicia, Rhenum,& Sapinam Lavino, Samodia. Idice, Cliter
na,opidi, quod nunc non exstat, amnisq. communi nomi-me;omnibus ex Apennino ad confluenta Bononiae deinde in Padum,labentibus. Terminatur ad orientem, Silero itu e mines, a meridie, Apennini iugo; ab occidente,am ne Scul - , tenna; a septemtrione, Pado. Et, praeter fructus ad humanu
uictum necessarios, nusquam in Italia cana bis electissimi tantum colligitur, quantum in planitie agri Bononiensis at praesertim ad Butrii opidum , cuius haec est praerogativa,
quod nauium,anchorarumq. funes ex eo diutius durant :& caussa est,quod ualde resistunt aquae,priusquam interius pe netret.nam densius in senibus canabe nostrum , quam alterius cuiusuis loci,comprimitur . propterea serius imbibune fu nes aquam I serius quoque ea ratione marcescunt. Quod ex Venetis scire licet,qui nostrum prae ceteris cupiunt, C-muntq. carius . Nec montes,collesq. aprici pro sua condicione degenerant a planitie. Feraces enim sunt uini,olei,nucum, glandium, castanearum, pascuis, ac saluis,ne moribusq.
abundant, aedificiis , igniq. fouendo conducetibus . Quanta uero arboris Mori copia sit, ad alendos pro serico uermes, ars sericia declarat: quae habet peculiare, ut genus id uelorum faciat,quod alia in ciuitate Italiae fieri tam parua impensa nequit. Ex quo tam grandem mercaturam faciunt Bononienses apud Gallos, Germanos, & in Europa fere tota,ut partem etiam Asiae sint attingere soliti. Sed, pro dolor, Turca haec,maioraque,turbauit. Nec pascuis, armen. loque, Bononia caret: quamquam maritima Senensis,in hoc tantum frugi, alioquia aere noxia uitae hominis, pascuis copiosior sit. Sed, quid ista contendo asserere Z quali in ambiguo simus de copia ,& fertilitate soli Banoniensis, cum sit cognomento Bona,& Pinguis appellata Bononia. Quid de balneis Porretiae dicam ξ quibus inesse uis diuina uideturn d omnes fere morbos curandos. hinc natum est prouer-
39쪽
DA BONONIAE L AV DI RV I. a bium, Aut sanare,aut perimere. Agerem de comitate, ac benignitate ciuium in extraneos, si non id etiam barbaris esset noti Isimum. Et, quamquam ad asserendam Bononiae dignitatem satis dictum sit, hoc addidisse libet, Raro aliquid citra Roma in Italia gestum esse dignum memoria, in quo non intercesserit quoquo modo Bononia. Nam,ut prius patuit, annos ante Romam conditam circiter quadringentos
Bononia fauit Aeneae aduersus Turnum in Laurenti bellos, post uero conditam Romam, in proelio apud Cannas infeliciter gesto socia arma iunxit Romanis,auctore Silio inbello ciuili adstitit M. Antonio cotra Caesarem Augustum. ut in epistolis meminit Cicero.Atque diuisio imperii ab Octauiano, Lepido, & M. Antonio facta est ad confluenta Bononiae ubi etiam de proscriptione tot nobilium Romanorum conuenere. Nouissima praetereo, cum belligeratum est a Principibus Mediolanensium diu cum Florentinis. Quo tempore semper utriusque conatus fuere, quo suarum partium facerent Bononiam, ut foret uictor cui favisset. O uod saepius in magnis Italiae dissensionibus cis Romam contigit. Sed rerum capita maiora tangimus, non teximus historiam. Nec parui existimandum est,quod Nero,ut Suetonius Tranquillus at pro Bononiensibus orauerit in senatu. qua in re futurus Imperator id non parum sibi decoris arbitrahatur allaturum, si tantae ciuitatis,quanta erat suo tempore Bononia,patrocinium suscepisset.Antea uero diu, quantae fuerit curae Bononia Romanis , post eam adeptam, Liuius ostendit,tum ex iis,quae dicta sunt,tum quia Romanus c6sul Flaminius,ingenti cum exercitu, contra Ligures missus
est, qui agrum Bononiensem, & Pisanum, ita incurseus Iant, ut coli non posset. Quibus, ex Livii dictis, quanta fuerit eo tempore Bononia , Mile deprehenditur, quod utriusque ciuitatis ager, nihil intercedente ; iunctus erat. Idem etiam consul uiam a Bononia ad Arretium silice strauit. quod etiam Strabo refert; additque, uiam Aquileiam usque perductam. Ceterum uero nec dum Sena erat, nee
40쪽
a I BENEDICTI MORANDI ORATIO diu post sitit, cum tot, tamq. praeclara, uel gessisse Bononienses, uel pro Bononiensibus fuisse gesta,liquet. Sed, ne
hactenus a Sena condita uirtus, uiresq. Bononiae defecisse uideantur, subiiciamus aliquid, quod, stante Sena, Bononieses egerint, etsi non nulla supra retulimus. Annus est fere sexcentesimus,quod Lotharius imperator,uexaturus Pontificem Romanum, ingentem exercitum cum filio Ludovico mittebat.qua re Bononienses indignatione moti, quod ab eo,qui Romanum Pontificem tueri debuisset,lanta impeterretur classe, intercesserunt, leuibus proeliis intercluso i tinere,ne ultra praeteriret exercitus,quo Romanus Potifex in terea temporis suis comode rebus con suleret. Quod ani in aduertens Lotharius, qui Mediolani erat, ac indigne serens,ab una ciuitate sua consilia , suosq. conatus evanesceφre, priore omisso uoto, uires omnes contra Bononiam ueristit, eamq. diuturna obsidione omnibus Imperii uiribus fatigauit, atque ad ultimum multis damnis, cladibusq. asse. Oam expugnauit ; pro accepta quoque iniuria, magna ex parte reliqui tim nuntiam: etiam anno abhinc ducentesimo quarto septem millia uirorum sortium in expeditione Christiana pro Sepulcro Saluatoris nostri a barbaris eximedo emisit.Quibus Bononiensium in religionem Christi, Romanamque Ecclesiam, meritis uehementer admiratus sum,
quod Pius Pontifex Romanus, quem, pro sua singulari do Orina,nihil latebat,ea Bononienses affecerit ignominia, ut indigniores,meritisq. impares, eis praeferret. Sed danda est patriae caritati uenia , quae plus nimio in eo sulti quod eius in ciues suos, patriamque,cumulata beneficia declarant. Tamen, quo magis in Bononienses indigne actum est a Pontifice Pio, eo praesentem Romanum Potificem,si pro benemetitis praemia sperare licet, proniorem ad honestam ressitu tionem fore adempti honoris, fidendum est. Et,quamquam
tot malis a Lothario fuerit uexata Bononia,ut prope exstin icta crederetur, breui tamen eius adeo creuere opes, quod