장음표시 사용
21쪽
R AE Vlta quidem praecepta sunt ad bene da 10 finiendum obseruanda, quae disusE M
Topic. Aristorei: tradit: ex quibus tria omisnibiis desinitionibus communia in praesenti explicanda elegimus. Primum igitur praece pium, seu lex est, ut definitio clarior sit dea finitor cum enim in hoc sit inuenta definitio ut rem occultam manifestet, oportet, ut no:
tior sit quam illud quod definitur ut haec deo
finitio, animal a Deo creatum ad beatitudunem, naturam hominis magis manifestat; quam si unica exprimatur voce, nempe, h mo. Huic praecepto aduersantur definitimnes illae, quae per ignotiora, vel aeque ignota assignantur, ut si dicas, somnus est ima go mortis, mors enim obscurior est tmno. Aduersantur etiam,quae idem per idem deseniunt, ut si dicas, leo est animal quod est leo' Aduersantur tandem, quae vocem metaph ricam habent . ut hom0 est arbor inversi., . Secundum Praeceptum est, Definitio debet reciprocari, & conuerti cum definito, idest, de quocunque praedicatur definitum, de eo.
dem 6c definitio praedicari debet, & de quo Quaque desinitio, de eodem & definitum, ita' nulli
22쪽
Huic . eptis adustiantur, qui solum pereommunia definiunt 'prae pluribu quam d shitioinsent, ut homo est substantia sensibialis. Λduersantur etiam nominum Elymes gue quae ob id non sunt propriὶ definitiones. mpluribusq. definitis conueniant,ut Theo alogus est qui de Deo loqcitur, lapisest quod pedem sit. Tertium praeceptum est. Definitisauhil debet habere superfluum, vel diminutiini, sed ita rem explieare, ut ilec deficiat, nec excedat. unde non est bona definitio. Η moaeshammat rationale, coloratum,bipes est: enim uperilia . cum coloratum, & bipes non
sint in natura hominis. nee ista est bona definitis moest substantia rationalis,est enim Manimata, ciam plura sint in natura hominis quaea, quae in tali definitione actu continentur, iis enim homo abstantia corporea minima, sensibilis rationalis. Haec sint praecepta cuilibet boriis definitioni, necessaria, ita ut ex senius defectu vitiosa reddatur definitio. unde siquis velit definitionem aliquam bonam ess contendere, omnes simul leges illi inesse probare tenetur at qui definitionem vitiosam esse contenderit, vel unicam legem deesse susticiet ostendero . Modus argumentandi in definitione duplex est admodum utilis. AI
terest ut tam definitum quam definitio de ali
23쪽
quo praedicetur,& tunc de quocunque assimatur definitum, affirmabitur & definitio , & de quocunque definitio pariter & definitum . Si militer etiam negative,ut concha est animaI. ergo est corpus animatum sensibile: & cotra, concha est corpus animatum sensibile, ergo est animal. Humilitas est habitus bonus, ergo est virtus: & contra, est virtus, ergo est habiatus bonus. pariter etiam in negatiota , .ut Gnata non est animal rationale, ergo non est homine contrario non est homo, ergo non est nimal rationale: superb ia non est habitus bonus , igitur nec est virtus, item non est virtus, ergo nec habitus bonus. Alter modus argu
mentandi est quando aliquid de definito, vel de definitione praedicatur, & tunc qnod asta
matur de definito, assirmabitur & de defini , tione, pari ratione quod negatur, & contra a definitione ad definitum, ut animal ration Ie est capax beatitudinis, ergo & homo, & hoamo est capax beatitudinis, ergo & animal rationale . Negative pariter, ut habitus malus non est expetendus ι igitur nec vitium: virtus non est spernenda, ergo nec habitus bonus est spernendus . Superest ut de modo loquendi per definitionem, dicamus. Duplex autem loquendi est modus & interroganti, & respondenti. Primum, petenti, quae definitio est
ista λ Responde, vel est nominis, vel est rei, est
24쪽
est eausalis, vel essentialis,vel descriptiua.P tenti secundo,qualis est haec definitio λ responde,est bona,vel est mala. Circa definitum etiapotest interrogans petere, quid est hoc, sciliseet, quid est homo vel leo λ Cui responde per
definitionem essentialem vel causalem.Secu do,quale est hoc responde per accidentaria . Circa definitionem autem nominis solet peti, quae est huius nominis fignificatioλ Et respondetur petillius significationes. At circa Ca salem secundum causarum numerum quadruplex fit interrogatio ut i quo est cathedra responde per efficientem. ex quo est respondo per materiam. per quid est ρ per Ermam.pr pter quid causam finalem petit. Quid sito, quotuplex, tua ipsiuspra .ceptam . Cap. V I.
Est alius sciendi modus, qui dicitur Diui
sio, qua utimur ad totius alicuius partes inuestigandas,unde non minimum haec definiationi prodesse solet, quae ex partibus conssa. tur. Quid igitur sit Diuisio,& quotuplex, quae ipsius leges. quibus modis per Diuisione argumentari liceat, quis tandem sit loquendi modus tractare oportet. Diuisio oratio est i tam in suas partes distribuens. oratio dicitur. non enim diuisio quaecunque ad Dialecticum Octat,sed ea, quae mente, & voce fit, idest cuB a rem
25쪽
2 'L I BER rem alliquam simul intelligentes sinditasius partes inuestigare, & voce exprimere C rnamur , & propterea diuisio talis oratio diciatur, aliae vero dii Ones, nempe, cum glandio lignum, vel aliud quiduis scindimus,Di Iecticae non sunt. Est igitur Dialectica diuifici
oratio, qua de toto aliquo loquentes singulas eius partes enarramus, quae diuisio mani, sestat eam quam intellectu concepimuS, Vtitotum hoc, bonum scilicet, assumentes in singulas suas distribuimus partes, utile, honestum, & delectabile,in qua oratione duo sunt. Alterum, totum illud quod secatur in pamees , & hoc diuisum dicitur: Alterum , idisius enumeratae partes,& hae membra diuidentia dicuntur. Ex utr6que autem constituta
oratio diuisio est, quae sicut, & definitio in diuisionem nominis,& diuisionem 1 ei primo dividi potest. Diuisio Nominis est oratio qua vox in suas significationes distinguitur ut canis significat sydus quoddam, significat &animal terrestre , haec diuisio nominis est. non enim res aliqua per eam in suas partes diuiditur, sed QIa vox. Hanc Graeci enumerationem vocabant. Tali autem diuisione non unam vocem tantum , sed & orationem in tegram in varios sensus quos recipit, distinguimuS, quas orationes amphibologicas vocant . ut aio te Aeacida Romanos vincere
26쪽
posse . . Cressis Halim ingressis perdet plurim regna. Diuisio Rei est, cum res ali qua in suas partes, vel accidentia distinguiatur, quae triplex Prima diuisio generis
in species. haec autem est, cum commune alia
quia in minus communia, de quibusper praedicatur , diuiditur, ut, Elementorumtaaliud ignis, aliud aer, aliud aqua, aliud te ra, haec autem diuisio fieri aliquando seleeper disserentias,ex quibus Ocies constituu tur, ut animalium aliud rationale, aliud i rationale, idem est, ac, animalium, aliud homo,aliud brutum. Altera diuisio est Τ rius in partes, ex quibus componitur, de haec duplex selet esse secundum duplicem rati nem partium, ex quibus componitur. sunt nim quaedam partes, quae ad naturam, oc eo sentiam rei pertinent. quales sent, sema , ac materia, de quibus seperius diximus, de secundum has ni diuisio quaedam essentialis in partes, ut hominis alia pars anima,alia corpus . . Vasis alia pars arsentum, alia figura . Quaedam lant partes, quae quantitatis rei, potius quam naturae, partes iunt, de ει ι eundum has fit diuisio, quae in partes int
grantes dicitur, quam aliqua partitionem vocant, ut corporis humani alia pars caput, alia brachia, alia thorax, alia venter, alia pedes. in his enim decorus partium ordo semB 3 ua
27쪽
uandus est. Similiter Terrae alia pars Asia, a lia Africa,alia Europa.Tertia diuisio est, quado subiectum aliquod in varia accidetia, quae illi insunt, distribuitur, ut hominum alius do ctus,alius indoctus, hominum alius liberalis, alius prodigus, alius auarus, alius studiosus . alius prauus. Ad hanc Diuisionem pertinent diuisiones eae, quibus subiectum in suas potentias diuidimus,ut rationalis animae alia pol tia intellectus,alia,voluntas, alia memoria,animalis alia potentia sensus,alia appetitus; a lia ad motum. Solet autem haec accidentium
diuisio adhuc dupliciter fieri. aliquando enim accidens in sua subiecta diuiditur, ut alborualiud lilium, aliud nix, aliud Cignus & carte. ra. Virtutum aliae in parte intellectiva,alta insen tiua sunt. Aliquando etiam accidens in accidentia diuiditur, ut dulcium aliud savum aliud album. His igitur constitutis, praeceptam diuisione obseruanda constituamus. Primupraeceptum est, ne plura membra contineat,
quam par est : si enim aliquis diuisione prima animal in omnes suas species diiiidat, no erit conqua diuisio, nam cum diuisio rei manitastandae gratia inuenta sit, si multa contineret membra, lastidium potius,-obscuritate qua cognitionem pareret. Adde etiam quod diuidentia membra quendam ordinem inter se petunt,quem si tam multa sint,obseruare dissicillimum
28쪽
simum est. Circa hoc autem praeceptum tria attendenda sunt. Primum ut si alicuius com munis generis species paucς sint,per illas diuisio fiat,ut elementorsi aliud Ignis, aliud Aer, aliud Aqua,aliud Teria. Secundum si species plurimae fiant, tunc per aliquas species sup riores diuisio procedat,& has rursus per alias diuidamus, ut animalium aliud homo, aliud brutum.Brutorumaliud aereum, thes a pieu, aliud terrenum: & hac rursus per alia, donec ad ultima deueniamus. Tertium,potest etiam diuisio fieri per duas oppositas differentiM, animalium,aliud rationale, aliud irrationale. sed horum causas perscrutari, alterius neg iij .est.2,eomdum praeceptum. Singula mebra diuisionis debent esse inferiora diuisio, id est diuisum sub se plura debet amplem,quam singula membra, unde non esset congrua diuisio animalium aliud sentit, aliud mouetur. nam fmtire ita commune est sicut animai,cum omne animatientiat. Tertium praeceptum.on via membra simul sempta sint suo diuisb m alia, ita ut nihil contineatue sub diuisb, quod non sib aliquo membro, nec aliquid sub membro,quod non subdiuisbrvnde ncm est diauisio bona,animalium aliud rationale,aliud irrationale,aliud elementum.hoc enim tertium membrum non emiabditas Quartum p te pium est,ut membra inter se aliquam laseae
29쪽
aequalitatem, id est, in altero fion emaneatur. unde non est diuisio bona, animalium aliud irrationale,aliud bipes, unum enim almrum includit, cum aliquod sit irrationale si qmul & bipes. Nec ista,hominum alius pius x. Iius litteratus, cum sint homines ph simul de litterati.
Demas argumentandi, s loquenduper i
. druplex est modus, quo circa diuisi
nem argumentari possumus. Primus est a positione diuisi ad positionem alicuius ex membris diuidentibus,& E conueri idestae quocunqui: ipsiam diuisiim affirmare verum est,de eode aliquod ex diuidentibiis membris affirmare verum erit,ut leo est animal ergo rationale,vel irrationale. Similiter de quo membranii aliquod affirmatur & ipsum diutissim affirmabitur, ut equus est irrationalis,ergo animal. hic tamen obseruandum est, ut diutis procedentes non unum membriimselu, sed omnia sub disiunctione colligamus non nim valet ho est animali ergo rationale, sed inferre,oportet ergo rationale, vel irration le. At ab ipsis mebris ad diuisum progredie res possumus, & ab omnibus simul, & singulis diuisum inserre,ut hoc est irrationale,ergo l nimsi
30쪽
nimati item,hoc est rationale, vel irrati.nale, ergo animai obseruandiun etiam alteramin, vi in partitionibus cum diutis aliquid commune,quod de singulis praedicetur,aslumamus,ut mundi alia pars Uriea,alia Asia,alia Europa, praedicatio sic est constituenda, Africa est pars mundi, Asia est pars mundi,& Europa est pars
mundi. Secundus argumentandi modus,a n
gatione diuisi ad negationem membrorum dividentium,& . conuerse, idest, si de aliquo diuisum negare verum est e eodem,& membra diuidentia negare verum erit,ut lapis non est animal, ergo nec rationalis, nec irrationalis . Item si membra negare verum est,& ipsum diuisum negare verum erit, ut lapis non est rationalis,nec irrationalis ergo nec animal. hie
autem modus aliter se habet quam praecedes . negatione enim diuisi procedentes omnia membra simul dc singula licet negare, & ab ipsis ad diuisum regredientes non ab uno solo,
sed ab omniu negatione procedere debemus, non enim valet,non est rationale, ergo non est animal. Valet tamen, non est rationale neque irrationale, ergo non est animal. Tertius m
dus est a positione diuisi, & negatione unius membri ad assirmationem alterius, si fuerit diuisio bimembris, vel a negatione duorum vel trium,si fuerit plurium membrorum,ides si de aliquo assirmas diuisum,& negas unum,